سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1391 | دوره:5 | شماره:1 (پی در پی 15) |تعداد مقالات:24

خاقانی، شاعری است که در تصویرسازیها، مقید به چارچوب خاصی نیست. بنابراین مواد تصویرسازی در تشبیهات او، پدیده های خاصی نیستند. از بزرگترین امور خلقت تا کوچکترین ذرات و پدیده های بظاهر بی ارزش در تشبیهات او دیده میشود؛ زیرا هدف او، زیبایی آفرینی و برجسته سازی اموری است که در عالم ماده و تا حدی در عالم معنی بصورت عینی و غیر عینی وجود دارند. او در این راه، خود را از هر گونه چارچوب و یا قیدوبندی که شاعران دوره های گذشته برای تصویرسازی و بیان هنری بر خود و دیگران تکلیف میکردند، رها ساخته است. به هر حال خاقانی در جستجوی دستمایه ای برای اظهار فضل نیست. در این مقاله سعی شده است به یکی از مباحث تشبیهی؛ یعنی، مواد تصویرسازی در تشبیهات که نشان دهنده نوع بینش و عقیده خاقانی نسبت به امور طبیعی و ماورای طبیعت است، پرداخته شود و این میتواند بعنوان یکی از ویژگیهای سبکی قصاید خاقانی، جایگاه ویژه ای داشته باشد.

عرفی شیرازی یکی از شاعران اوایل عهد صفوی است که در تکوین غزل سبک هندی، نقشی مهم داشته است. حجم اصلی دیوان وی را غزلیات او تشکیل میدهد. در این گفتار، نویسندگان به بررسی محتوا و زبان غزلیات وی پرداخته اند. بررسی مواد عرفانی و قلندری در شعر او، واژه های پربسامد دیوانش، تعابیر و تصاویر اصلی خیالی در غزلیات او و سنجش نوع اوزان و قوافی، موضوعات اصلی این مقاله را تشکیل میدهد.

ساختارگرایی که به دنبال دست یافتن به قوانین کلیی است که بر ساختارها حاکمند در بررسیهای ادبی به شکل اثر ادبی میپردازد و در پی آن است تا اصول ساختاری حاکم بر آثار متفاوت را با توجه به روابطشان در کل عرصه ادبیات مشخص کند تا از این طریق سبک و قوانین خاص انواع ادبی را توضیح دهد. دانش نشانه شناسی نیز که همچون ساختارگرایی بر اساس مبانی زبانشناسی جدید شکل گرفته است در برخورد با متون ادبی به دنبال کشف ژرف ساخت هایی است که در زیر جنبه های به ظاهر متفاوت قرار دارند و داستانهای گوناگون از این نظر توجه بسیاری از نشانه شناسان را برای دست یافتن به ساختارهای منسجم جلب کرده است. در این مقاله سعی شده است تا بر اساس مفاهیم اصلی نشانه شناسی، نظام نشانه ای داستانهای عاشقانه با توجه به سه داستان ویس و رامین، خسرو و شیرین و لیلی و مجنون مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین با اعتقاد به قراردادهای از پیش موجود در این داستانها، نخست بیست و چهار نشانه بر اساس روابط جانشینی مشخص و سپس با توجه به طرح داستان به تعیین محورهای همنشینی پرداخته شده است، به گونه ای که امکان گسترش الگوی ارائه شده و در نتیجه مطالعات درزمانی فراهم شود.

یکی از مطالعات پایه ای و بنیادی جهت انجام پژوهشهای سبک شناسی، شناخت گونه ها (ژانرها) و رده بندی آنهاست. آنچه نامه ها، مکتوبات، مکاتیب، منشآت یا ترسلات نامیده شده، یکی از گونه های نوشتاری است که بعنوان بخشی از فرهنگ و ادبیات قوم ایرانی نیازمند مطالعات هدفمند و دامنه داری هستند اما هنوز به عنوان یک گونه نوشتاری چندان مورد تحقیق و پژوهش قرار نگرفته اند. نامه یک رسانه ارتباطی است که بوسیله آن فرد پیامی را به دیگری انتقال میدهد؛ برای مقاصد مختلفی مانند اطلاع دادن، دستور دادن، ترغیب کردن، اطمینان دادن و ... . در نامه ها معمولا مخاطب فرد معینی است، داشتن مخاطب معین به اینگونه نوشتاری ویژگیهایی داده که آن را از سایر گونه های نثر (علمی، ادبی، تاریخی، مقامه، داستان نویسی و ...) متمایز کرده است. شناخت این ویژگیها و رده بندی نامه ها مساله ای است که پژوهش حاضر بدان میپردازد؛ پرسشهای مطرح در پژوهش این است که در گونه نامه چه ویژگیهای شاخصی وجود دارد که آن را از دیگر گونه های نثر متمایز میکند؟ چگونه و با چه متغیرهایی میتوان به رده بندی نامه ها پرداخت به گونه ای که شباهتهای آنها جهت نظم یافتن در یک رده و تفاوتشان برای قرار گرفتن در رده های متفاوت آشکار شود؟ هدف تحقیق این است که با پرداختن به اسلوب نوشتار نامه های فارسی، توصیف و رده بندی، زمینه را برای انجام مطالعات و پژوهشهای سبک شناسی، جامعه شناسی، مطالعات مبتنی بر تحلیل گفتمان انتقادی و بررسی رابطه قدرت در نامه ها و ... در حوزه نامه نگاری فارسی فراهم کند. در این پژوهش، بافت بیرونی و عناصر مهم بافت موقعیتی که عبارتند از: نویسنده، مخاطب، نوع رابطه آنها و کنش یا کارکرد نامه بعنوان مبنای توصیف و طبقه بندی نامه ها در نظر گرفته شده است.

شاعران و نویسندگان پارسیگوی در اشعار و آثار خود به طرق گوناگون از آیات و مفاهیم قرآنی بهره برده اند و دیدگاه قرآنی در آثارشان نفوذ چشمگیر و قابل توجهی داشته است. شیخ اجل سعدی شیرازی نیز از جمله شاعرانی است که بدلیل آشنائی کامل با قرآن کریم، بهره های زیادی از این کتاب آسمانی در آثار خود برده و توانسته گفتار خود را هرچه بهتر و دل انگیزتر جلوه دهد. شیوه سخن و گفتار سعدی در آثارش از جهات مختلف قابل بررسی و تعمق میباشد و ما در این مقاله سعی بر آن داشته ایم که به انواع شگردهای استفاده سعدی از آیات قرآن بپردازیم و پاسخگوی این سوال باشیم که آیا سعدی در بهره گیری از آیات قرآن همچون شاعران دیگر عمل نموده و یا اینکه علاوه بر شگردهای معمول و شناخته شده، شیوه های ابتکاری دیگری را نیز مدنظر قرار داده است؟ به عبارت دیگر در پی آنیم که ببینیم آیا سعدی در این زمینه روشهای را از خود خلق نموده که تنها منحصر به خودش باشد یا خیر؟ برای بررسی تغییرات احتمالی تفسیری در شعر سعدی به چهار تفسیر مرجع زمان سعدی تحت عناوین تفسیر کشاف، نسفی، سورآبادی و مفاتیح الغیب نیز مراجعه شده است.

یکی از بهترین و موثرترین روشهای بررسی و نقد داستان، تحلیل با توجه به چارچوب متنی و فرامتنی است که متن در سطوح توصیف، تفسیر و تبیین؛ بررسی میشود. از سویی دیگر رمان سیاسی یا سیاسی گرا یکی از اقسام ادبیات داستانی فارسی با مولفه هایی خاص است که از سایر جریانهای داستان نویسی معاصر متمایز است. این نوع از داستانها به نسبت سایر اقسام داستانی بدلیل ویژگی و ماهیت منحصر بفرد و پیوندهای نزدیک و باریک با جامعه و وقایع اجتماعی و سیاسی، از میان مجموعه روشهای تحلیل رمان و ادبیات داستانی؛ با روش تحلیل گفتمانی و کشف عناصر سبکی ویژه آن سنخیت بیشتری دارد. بر این اساس رمان «کولی کنار آتش» اثر منیرو روانی پور یکی از رمانهای شاخص پس از انقلاب اسلامی است که نویسنده آن برخلاف اکثر رمانهای سیاسی پس از انقلاب، یک زن است که در این مقاله سعی میشود با تامل و بازخوانی آن؛ حوادث مهم و جریان ساز سیاسی ایران با توجه به روش تحلیل سبکی- گفتمانی متن و عناصر برجسته حاضر در آن همچون تصویرها و توصیفها، شخصیتهای داستان (کنشگر-کنش پذیر- راوی)، نحوه روایت پردازی، طرح و درونمایه برتر و ... بررسی، تحلیل و نقد شود.

مقاله حاضر به تحلیل یکی از ساختهای فراموش شده و برجسته تشبیهی در ادب و بلاغت پارسی میپردازد. در این پژوهش ویژگیهای تصویری و زبانی، کارکردهای هنری و زیبایی-شناختی، پیشینه و سیر تحول، دلیل عدم احصای این ساخت و نیز چگونگی تجلی آن در کتابهای بلاغت، مورد تحقیق و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به اینکه این نوع تشبیه تاکنون ناشناخته بوده ، عجالتا عنوان «تشبیه وصفی» برای آن برگزیده شده است. تشبیه وصفی دارای ساختهای متنوع و کارکردهای هنری برجسته ای است که خود بر گستره کاربرد آن می افزاید. از آنجا که نقطه کمال و اوج لطافت تشبیه وصفی در شعر خاقانی است، این جستار بر پایه قصاید او انجام گرفته است.

شعر فارسی در ادوار مختلف انواع قالبهای شعری را تجربه کرده اما در هر دوره ای قالب خاصی از شعر رونق بیشتری داشته است. در سرآغاز شعر فارسی که سبک خراسانی نام دارد قصیده در اوج خویش قرار داشت.قصاید شامل موضوعات مختلفی مانند مدح، وصف، مفاخره، توصیف جنگها و لشکرکشیها، توصیف طبیعت، ذکر مصائب و رنجها و مسائل اخلاقی است.هر قصیده ممکن است از قسمتهای مختلفی تشکیل شده باشد که شامل: مقدمه که معمولا تشبیب، نسیب، تغزل یا شبیه آن است، تخلص یعنی بیت یا ابیات پایانی که سبب پیوند مقدمه و متن قصیده میشود، موضوع اصلی که همان موضوع قصیده است، و شریطه یا دعای تابید است.شریطه و دعای تابید مکمل یکدیگر و در حقیقت دعای شاعر در حق ممدوح است. بدین صورت که یکی از مفاهیمی که از دیدگاه شاعر متضمن معنی دوام و همیشگی است بر زبان وی جاری میشود و آن را مبنای دعای خویش در حق ممدوح قرار میدهد، بگونه ای که او را در اندیشه خویش جاودانه نماید. آنچه میتواند مبنای جاودانگی و شریطه شاعر باشد عناصر و مفاهیمی متفاوت است مانند باورها، احکام و مسائل نجومی یا عناصر ذاتی و طبیعی که جاودانه می نماید یا گاهی اندیشه های فلسفی و مبانی منطقی و از این قبیل.در این مقاله کوشش شده که عناصر یا مفاهیمی که از دیدگاه شاعر جاودانه است و همچنین کاربرد این عناصر در چهار سبک شعری (خراسانی، عراقی، هندی و بازگشت) بررسی شود.

سبک شعری سده های سوم تا پنجم هجری به سبب انتساب به دربارهای پادشاهی و استفاده شاعران از سازهای گوناگون هنگام قرائت شعر، از موسیقی و تناسبات لفظی سرشار است. در این میان وجود موازنه به عنوان یکی از مهمترین عناصر ایقاعی در شعر بسیار بدیهی است. در دو قرن سوم و چهارم موازنه در شعر شاعران رواج تام دارد، اما هنوز از ترصیع خبری نیست. در قرن پنجم ترصیع به شکل آمیخته با موازنه سبب افزایش موسیقی کلام میگردد و از قرن ششم به بعد کم کم ترصیع کامل شکل میگیرد.نزد بدیع نگارانی همچون عمر رادویانی موازنه، صنعتی است ناآشنا، بگونه ای که وی با عنوان ترصیع و تعریف موازنه، شواهد موازنه و ترصیع را آمیخته ذکر میکند؛ اما در قرنهای ششم و هفتم نزد رشیدالدین وطواط و شمس قیس رازی، این دو صنعت کاملا بصورت تفکیک شده معرفی میشوند.با توجه به اینکه تکامل ترصیع و موازنه در شعر سده های سوم تا پنجم هجری از ویژگیهای سبکی آن دوران بشمارست، در این مقاله با بررسی شعر مهمترین و سبکسازترین شاعران آن عصر، این روند تکامل را بررسی و تحلیل کرده ایم.

آیا سعدی در بیان مواعظ خود به نهج البلاغه توجه داشته است؟ برابر معنایی تناصهای سعدی از نهج البلاغه بینامتنیت نام دارد یا هم متنی؟ ضرورت توجه بمعنای درست اصطلاح تناص در نقد ادب عربی که امروزه بسیاری از محققان و پژوهندگان ادبی آنرا بینامتنیت نامیده اند، نگارندگان را بر آن داشت تا نخست، با تعریف دو اصطلاح تناص و بینامتنیت و روشن ساختن حد و مرز آنها، نشان دهند که برابر معنایی تناص، هم متنی است نه بینامتنیت، حال آنکه، تاکنون پژوهشی پیرامون روشن ساختن این نکته صورت نگرفته است. تناصها و وامگیریهای بسیار سعدی از نهج البلاغه تا کنون بعنوان موضوع تحقیقی جداگانه ای در نظر گرفته نشده و نگارندگان با شناخت فقر پژوهشی موجود در این زمینه، بشناخت نمونه های هم متنی و تناص موجود در بوستان و گلستان سعدی روی آورده اند و سپس گونه های تناص و شیوه های اثرپذیری از نهج البلاغه را، بر پایه شش گونه واژگانی، گزارشی، الهامی-بنیادی، تلمیحی، تاویلی و تصویری نمایانده اند.

کمینه گرایی یا مینیمالیسم جنبش یا سبکی ادبی است که ویژگی اصلی آن کاهش مفرط محتوای اثر به حداقل عناصر ضروری است. این سبک که خاستگاهش مغرب زمین و موجد اصلی پیدایی آن جنبش فرمالیسم است، نتیجه تسلط تکنولوژی بر دنیای کنونی است. پیامد این جنبش هنری، رواج داستان بسیار کوتاه، با دو ویژگی کم حجمی و سادگی است.نویسندگان این سبک با حفظ اصول ساختاری و فنی داستان، به زبانی ساده و با بکارگیری شگردهایی چون: مقدمه گریزی، بکارگیری مضمون یا تم جذاب، شکل دادن به داستان بر پایه نقل، گفتگو و روایت، کاربرد واژه های ساده و جمله های کوتاه و صریح، سعی کرده اند داستانهایی موثر و ماندگار بیافرینند. گرچه بسیاری از آثار ادبی کهن فارسی از این ویژگی برخوردارند، اما کمتر از این منظر بررسی شده اند.هدف از این مقاله، درک ساختار حکایتهای قابوسنامه با الگو قراردادن ویژگیهای سبک مینیمال است. با این هدف، بعد از مقدمه زمینه ها و علل گرایش به مینیمالیسم و ویژگیهای پربسامد آن ذکر شده است؛ سپس از مجموع حکایتهای قابوسنامه، پنج حکایت با بیشترین وجوه تشابه، انتخاب شده و ویژگیهای داستانهای مینیمالیستی جدید در حکایتهای قابوسنامه تطبیق داده شده است. نتیجه به دست آمده این است که حکایتهای قابوسنامه با داستانهای مینیمالیستی عصر جدید، شباهتهای اساسی دارند.

کشف رازهای شاعرانه در نظام موسیقایی شاهنامه، از عواملی است که این اثر سترگ را جاودانه ساخته و سبب رستاخیز کلام، ویژگی سبکی و ممیزه زبان و بیان فردوسی گردیده است. مساله این است که موسیقی شاهنامه فقط در چنبر وزن عروضی و موسیقی کناری محدود نمیشود، بلکه متغیرهایی که موسیقی شعر فردوسی را از دیگر شاعران، ممتایز میگرداند؛ گزینش و روابط حروف، اصوات، مکث، درنگ و ارتباط کلمات با یکدیگر و تاثیرگذاری هریک از آنهاست که باعث انعکاس صداها و آواها، خلق تصویر بصری و سمعی، ایجاد حالات عاطفی گوناگون شده است. کاربرد کیمیای موسیقی، که بیواسطه ترین هنر، برای انتقال اندیشه، پیام و معانی است، در گرو نظام واژه های شاهنامه، یعنی توازنها و تناسبهاست که در مجموعه آوایی و صوتی نهفته شده و بدینوسیله بسهولت با مخاطبان خود ارتباط برقرار میکند چون بعد از عاطفه که رکن معنوی شعر است، وزن شعر که خود پدیده ای است طبیعی؛ شعر را مهیجتر میکند.در این مقاله غیر از وزن و موسیقی کناری در شاهنامه در زمینه های دیگری چون حرفاهنگ، واژآهنگ، متناهنگ ترکیب و ... که به هماهنگی بی نظیری انجامیده است به بررسی پرداخته ایم. تا اوج هنرمندی فردوسی را در مجموعه کاربردی موسیقی و تاثیرگذاری وی نشان دهیم.

التفات یکی از ویژگیهای مهم قرآن کریم است. نویسنده در این پژوهش کوشیده است تا با معرفی کامل این صنعت و بررسی سیر تحول آن در کتابهای بلاغت عربی و فارسی از آغاز تاکنون، نشان دهد که سه شاعر یعنی، خاقانی، مولانا و حافظ، به چه میزان و کیفیت از این سبک قرآنی بهره گرفته اند و با بررسی آماری و کیفی و تحلیل نمونه هایی از قرآن کریم و شعر این شاعران، استدلال و اثبات کرده است که بترتیب مولانا و حافظ به سبک قرآنی نزدیکتر بوده و خاقانی در مقایسه با این سه شاعر در بهره گیری از التفات دور از سبک قرآن است.

این مقاله به بررسی سبکی دو زمینه زبانی و بلاغی ترکیبهای شعر نظامی بر اساس مثنوی لیلی و مجنون میپردازد . در زمینه نخست از شیوه های توسعه زبانی ترکیبهای دستوری و بهنجار بودن یا نبودن آنها و در زمینه دوم از جنبه های بلاغی و زیبایی شناسی ترکیبها سخن خواهیم گفت. همچنین اشاره خواهیم کرد که شاعر در فرآیند ترکیب سازیهای بلاغی و توسعه ترکیبهای هنجار زبان فارسی، دچار سهو و ضعفهایی هم شده است. به نظر میرسد ویژگی سبکی برخی از شیوه های توسعه زبانی ترکیبها از دو زبانه بودن شاعر و دور بودن وی از حوزه مرکزی زبان فارسی حکایت دارد.

نسخه خطی «حل ماینحل» شرحی مستوفی بر قصیده «بال مرصع»، ابوالمفاخر رازی در مدح و منقبت امام علی بن موسی الرضا (ع) و نیز ابیاتی دیگر از شعرای به نام پارسی زبان است که به قلم «عبداللطیف شروانی» ملقب به «افلاطون» یکی از ادبای توانمند قرن دهم به رشته تحریر درآمده است.هدف اصلی از این نوشتار آن بوده است که با بهره گیری از شیوه «تحلیل محتوا» ضمن تامل مختصات اثر، شگردها و تعابیر «شروانی» از چشم انداز بیانی و ادبی مورد مداقه قرار گیرد و در نهایت به سوال اصلی و محوری پژوهش: «سبک ادبی و شگردهای ویژه مولف در شرح این قصیده در چه مواردی خلاصه میشده است؟»، پاسخگو شود.نتایج نهایی پژوهش بر تنوع نگارش در متن، یعنی بهره گیری شارح از عبارات توصیفی و مصنوع در دیباچه و تاکید بر نثری ساده و روان در شرح، ارجاع مکرر به آیات و احادیث، اصطلاحات عرفانی و نجومی، حکایات، واژه ها و ترکیبات خاص صحه میگذارد.

داستان جولاهه با مار از داستانهای فرعی باب هشتم کتاب مرزبان نامه است که به سبب ویژگیهایی که در مقایسه با دیگر داستانهای این کتاب دارد برای تحلیل ساختارگرایانه انتخاب شده است. از آنجاکه تاکنون حکایات مرزبان نامه و داستانهای مشابه آن (از متون کهن ادب فارسی) کمتر بر پایه نظریه های جدید ادبی مورد نقد و تحلیل قرار گرفته اند و اغلب ارزش آنها به محتوایشان منحصر شده است، این مقاله ابتدا به بررسی مولفه های داستانی و ساختاری مرزبان نامه پرداخته و سپس دیدگاه آ.ژ.گریماس، از نظریه پردازان مکتب ساختارگرا را بر روی این داستان بصورت عینی و ملموس پیاده کرده است. بر اساس نظریه اخیر،کنشگرها و پیرفتهای داستانی در حکایت جولاهه با مار مورد بررسی قرار می گیرند.

شاهنامه استاد طوس، حکیم ابوالقاسم فردوسی در بردارنده واژه های اصیل زبان پارسی است. یکی از این واژه ها که بار معنایی گسترده ای در شاهنامه به دوش کشیده، واژه «هنر» است که 352 مرتبه در 337 بیت به کار رفته است. فردوسی در اثر خود، برای بهره گیری هر چه بیشتر از واژه هنر، آن را با ده ساختار و بیست و هفت ترکیب بکار برده؛ چنانکه این واژه با بیش از هشتاد معنی، در شاهنامه نمود یافته است. بدون شک آشنایی با بار معنایی چنین لغاتی، علاوه بر افزایش فهم ما از متون کهن، سبب غنای زبان ما نیز خواهد شد؛ بنابراین نگارندگان در این جستار میکوشند ابتدا پیرامون واژه هنر، معانی مختلف و سیر تحول آن اطلاعاتی به دست دهند، سپس بار معنایی (مثبت و منفی) آن را برای مخاطبان و طبقات مختلف شاهنامه، با رسم نمودار بررسی نمایند؛ تا بدینگونه روشن شود که استاد طوس در اثر سترگ خود، واژه هنر را در چه مواردی بکار برده است.

آشنایی با وقایع تاریخی، در شناخت گذشته ملتها و افزایش بصیرت آنها برای عبرت گیری و برنامه ریزی درست تاثیرگذار است. یکی از راههای آشنایی با گذشته هر ملتی، بررسی مکاتبات دوره های تاریخی خاص آن ملت است. هدف این پژوهش، بررسی سبک ساختاری و محتوایی نامه های عباس میرزا و ویژگیهای زبان دیپلماتیک و ادبیات سیاسی اوست؛زیرا وی یکی از موثرترین شخصیتهای تاریخ سیاسی ایران در دو سده پیش است که در میدان مبارزه فرهنگی و نظامی علیه بیگانگان کوششهای چشمگیر و ارزشمندی از خود نشان داده است. پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که سبک نگارشی و محتوایی نامه های عباس میرزا چگونه است؟کلیشه ای بودن عبارات آغازین نامه ها، آوردن سجعها و مترادفات متوالی، بکارگیری صفات متناسب با موضوع نامه ها و مرتبه و جایگاه سیاسی ـ اجتماعی مخاطبان از مهمترین ویژگیهای سبکی نامه های عباس میرزا است که در جستار حاضر به آنها اشاره کرده و مصادیقی برای هر یک آورده ایم. جامعه آماری پژوهش، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران دوره قاجاریه و حجم نمونه ها، نامه های عباس میرزا به برخی شخصیتهای سیاسی و فرهنگی معاصر خویش است.

ملا ادهم قرشی خلخالی فرزند قاضی بیگ خلخالی مشهور به «واعظ» و متخلص به «عزلتی» از نویسندگان و شاعران و واعظان شیعی مذهب قرن یازدهم هجری است. وی ایام جوانی را در اصفهان به تحصیل علوم اشتغال داشته و از محضر شیخ بهایی کسب علوم کرده است. ادهم در موضوعات گوناگون اخلاق، عرفان، اصول عقاید امامیه، پند و اندرز و مکاتیب به تعداد بیش از سی اثر سخن پردازی کرده است. اما تاکنون تحقیق جامعی درباره وی و آثارش صورت نگرفته است. یکی از آثار وی که تاکنون چاپ و معرفی نشده «هدایت نامه» میباشد که در فهرست نسخ خطی به اشتباه «سفینه الملوک» نیز نامیده شده است.«هدایت نامه» به نثر آمیخته به نظم، در سال 1036ه.ق در یکصد و چهارده فصل به شماره سوره های قرآن نگاشته شده که در هر فصل به بیان آیه ای از یک سوره قرآن و به نقل احادیث، اقوال عرفانی، حکایات و اشعار متناسب با آن آیه پرداخته است. بدین ترتیب این اثر از جنبه های گوناگون شایان اهمیت فراوان است که در این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

حوزه سبک شناسی زبان، از میان گونه های مختلف ادبی، گرایش بیشتری را به نمایشنامه ها نشان میدهد، به گونه ای که متون نمایشی، یکی از مهم ترین زمینه های پیاده سازی الگوها و مباحث سبک شناسی گردیده است. در این حوزه از تحلیلهای زبان شناسانه که در پی ابهام زدایی از اثر ادبی است، رویکرد کاربردشناسی زبان از دیدگاههای دیگر تخصصی تر است؛ دیدگاهی که از شاخه های بین رشته ای محسوب میشود و به مرور، منتج به ایجاد گرایشی نوین در زبان شناسی و نقد دراماتیک شده است. این شاخه التقاطی از زبان شناسی، با طرح مساله نوبت گیری در گفتمان روزمره و به طور مشخص در گفتمان نمایشی، دیدگاهی علمی را فارغ از در نظر گرفتن نویسنده اثر، برای تحلیلهای سبک شناسانه در اختیار منتقد و پژوهشگر قرار میدهد. نوبت گیری در گفتمان نمایشی به بررسی برخی مولفه ها در کیفیت تسهیم نوبت میان شخصیت ها میپردازد تا از این طریق، میزان قدرتمندی هر شخصیت در هر مقطع از نمایشنامه را مورد ارزیابی قرار دهد. هدف از این پژوهش پاسخ به این پرسش است که نوبت گیری تا چه میزان می تواند پژوهشگر را به درک سبک زبان نمایشی نمایشنامه نویسان یاری رساند. به این منظور این نگرش نوین بر نمایشنامه وای بر مغلوب (1349) غلامحسین ساعدی (1346-1314) پیاده شده است تا از این رهگذر، کاربرد این نظریه در تحلیل متن ادبی به طور عملی نشان داده شود. خواهیم دید که بهره گیری از قواعد نوبت گیری، بیانگر میزان قدرت شخصیت در هر مقطع از نمایشنامه و در ارتباط با دیگر کاراکترها است.

طرح مباحث میان رشته ای و نوشتن مقالات علمی پیرامون آنها، از علائق پژوهشگران در سالهای اخیر بوده است. یکی از این مباحث، انعکاس علم روانشناسی در آثار ادبی و انطباق آن با تئوریهای نوین روانشناسی میباشد. در این مقاله با توجه به بوستان و گلستان سعدی از میان پنج هیجان اصلی بشر (خشم، ترس، شرم، غم و شادی)، دو هیجان آن یعنی خشم و ترس بررسی شده و با علم امروزی روانشناسی تطبیق داده شده اند. در بوستان، سعدی روند زندگی را به سمت تکامل اخلاقی و انسانی دنبال میکند و از قالب حکایت برای بیان بهترین روشهای زندگی بهره میگیرد و با استفاده از سبک تصویرپردازی سعی دارد برای بهبود روابط و رفتارهای انسانی، راهکارهایی را ارائه کند. روشهایی که امروزه با گذشت قریب به هشتصد سال از تالیف بوستان، با اصطلاح هوش هیجانی (Emotional Intelligence) شناخته شده است؛ روشهایی شامل مهارتهای کنارآمدن با پیچیدگیهای اجتماعی و تصمیم گیریهای شخصی که به نتیجه مثبت می انجامد و وضعیت مطلوب را به وجود می آورد. این پژوهش بیان میکند که سعدی از این مهارتها آگاهی داشته و آنها را با تصویرپردازی عاطفی به مخاطب خود ارائه کرده که امروزه با نظریه ها و مهارتهای ارائه شده از جانب روانشناسان عصر حاضر مطابقت دارد.

کفشهای مکاشفه احمد عزیزی سرشار از کنایات گونه گون در مضامین و مفاهیم مختلف است. عزیزی توانایی خاصی در ترکیب آفرینی دارد. وی در ترکیب سازی و آمیختن آن با بیان و اندیشه های نو و بدیع و امروزی حتی اندیشه های شاعران پیشین، سربلند و ممتاز است. در کنایه نیز با استفاده از صور خیال و آرایه های ادبی دیگر مانند: تشبیه، استعاره، حسامیزی، ایهام، تلمیح، مقیاسهای شاعرانه و ... مضامین و مفاهیمی بدیع و بلاغی آفریده است که به نظر از ساخته های خود اوست. این ویژگی در بیشتر آثار او هویداست از جمله: یک لیوان شطح داغ (به نثر)، خوابنامه و باغ تناسخ، روستای فطرت، قوس غزل، غزالستان، ملکوت تکلم و .... اعجاب خوانندگان را از فراوانی ترکیبات نو و زیبا برمی انگیزد. کنایه که شیوه ادای معانی به طریق غیر مستقیم است، احمد عزیزی با استفاده از صورتهای گوناگون دیگر خیال؛ زیبایی و بدیع بودن آنها را مضاعف کرده است.

توانمندیهای زبانی و ارتباطی عوامل کسب مهارت «تکلم» در آموزش زبان هستند. با نگاهی به این مهارت زبانی میتوانیم از سه زاویه آن را واکاوی کنیم: بعد فیزیکی که شامل حرکات اندامهای مجرای صوتی؛ مانند لب، زبان، حلق، ... و اندامهای غیرصوتی نظیر حرکات بدن، دست، سر، چشم و غیره است؛ بعد مفهومی که دربرگیرنده اهداف گوینده و معنای بافتهای زبانی و غیرزبانی است؛ بعد پردازشی که وابسته به کارکرد مغز است. مغز انسان با استفاده از دانش ذخیره شده خود و بررسی نوع، موقعیت و حالت مخاطب و خود متکلم علائمی مناسب را به اندامهای انتقال پیام ارسال میکند. مقاله حاضر «تکلم» را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد تا به نتیجه ای دقیق از ماهیت و تعریف این مهارت زبانی دست یافته و برای تهیه کنندگان مطالب درسی، مبنای اصولی و علمی این مهارت را ترسیم کند.

در این مقاله به بررسی ویژگیهای سبکی یکی از آثار عبدالحسین زرین کوب پرداخته شده و اینکه ویژگی عمومی سبک نوشتاری کلیه آثار استاد، نثری هنری – تحقیقی است و در مجموع نثری منحصر بفرد. اما برخی خصوصیات دیگری در این اثر است، که تنها به دلیل قالب رمان گونه ای بودن آن و دیگر بحث «مخاطبان عادی» کتاب، سبب گشته اثر یاد شده، به عللی که ذیلا در این مقاله طرح و بررسی شده است، از دیگر آثار استاد ممتاز گشته و بدین وسیله اثر را نزد تمام طبقات مختلف خوانندگان اعم از «افراد عادی» و غیر آن بویژه استادان ادب فارسی و دانشگاهیان مقبول واقع گردانیده و با اقبال چشمگیری مواجه گشته است.