فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس
سال:1391 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:18

امروزه اکثر کشورهای در حال توسعه با مشکلاتی چون رشد سریع جمعیت و شهرنشینی بالا، تمرکز فعالیتهای اقتصادی در تعدادی از شهرهای بزرگ و نابرابری اقتصادی اجتماعی بین شهرها روبرور می باشند. از مهمترین پیامدهای مشکلات مذکور در این کشورها، بروز پدیده ای به نام نخست شهری می باشد که آشکارا منابع عمده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره را می بلعد، طوری که مانع بسط و گسترش همه جانبه توسعه به سایر مناطق شده و منجر به ایجاد نوعی عدم تعادل در نظام شهری کشورها می شود. از این رو انجام بررسی های بیشتر در ارتباط با موضوع نخست شهری، امری مهم به نظر می رسد طوری که شناسایی این پدیده می تواند به برنامه ریزان، سیاستگذاران و مسوولین امر مدیریت شهری، درحل مشکلات موجود در شهرها کمک شایانی کند. از این رو در پژوهش حاضر سعی شده تا با به کارگیری تکنیک های مختلف بررسی پدیده نخست شهری، میزان این پدیده را در سطح استان مازندران بررسی کند. روش پژوهش در این تحقیق از نوع اسنادی تحلیلی می باشد و نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد که نخست شهری در استان مازندران حاکمیت نداشته و یک حالت تعادلی دارد.

هوای کلانشهر تهران به شدت آلوده بوده و بر اساس مطالعات صورت گرفته عمده ترین آلودگی هوای آن حمل ونقل و ترافیک حاصل از آن می باشد.تاکنون در جهت مقابله با آلودگی هوای شهر تهران تدابیر مختلفی اندیشیده و به اجرا گذاشته شده است.اما مساله این است که شهر تهران عملا فاقد مدیریت ریسک زیست محیطی در ارتباط با آلودگی هوا بوده ودر این چارچوب عملا از هوای پاک و بالطبع از تدابیر بازدارنده و پیش بینی در جهت جلوگیری تجاوز از هوای پاک در جهت این تدابیر عدول گردیده است.لذا این پژوهش با روشی تحلیلی کاربردی با استفاده از داده های ساعتی غلظت منوکسید کربن مربوط به سال 1389 متعلق به 12ایستگاه سنجش آلودگی هوا اقدسیه،ژئوفیزیک،گلبرگ،منطقه 11، منطقه 16، منطقه 19، منطقه 4، مسعودیه، استانداری، پونک ورز و همچنین داده های ساعتی پارامترهای هواشناسی مربوط به سال 1389 ومتعلق به ایستگاه مهرآباد شامل سرعت باد،دما و جهت باد به هدف استفاده از قابلیت های شبکه عصبی در راستای پیش بینی غلظت منوکسید کربن به عنوان شاخص حمل ونقل و ترافیک ودر چارچوب بنیانی مدیریت ریسک زیسست محیطی در محدوده هوای پاک به تحقیق پرداخت.بر اساس نتایج تحقیق شبکه عصبی پرسپترون چند لایه با یک لایه مخفی وبا 150 نرون در لایه مخفی و تابع انتقال سیگموئید، دارای دقت پیش بینی بازه مورد نظر در راستای مدیریت ریسک زیست محیطی در مرحله صحت سنجی به عنوان مدل بهینه انتخاب و در این میان مشخص گردید که سرعت باد در غلظت منوکسید کربن شهر تهران اثر قاطع داشته و بعد از آن به ترتیب دما و جهت باد قرار دارند.

شناخت تفاوت عدد جمعیت و فرهنگ افراد ساکن در مکانهای مختلف و همچنین توزیع متعادل یا غیرمتعادل مراکز بهداشتی و درمانی هر ناحیه نسبت به عدد جمعیت در بسط و گسترش بهداشت عمومی و تقلیل مشکلات درمانی بیش از هر چیز ضروری است. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت موجود مراکز بهداشتی درمانی و تعیین معیارهای مناسب استقرار و مکانیابی مراکز بهداشتی درمانی و همچنین ارائه راهکارهایی جهت خدمات رسانی مطلوبتر مراکز بهداشتی درمانی می باشد. در این تحقیق از روش تحلیلی توصیفی و همچنین نرم افزار GIS  برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق نیز مراکز بهداشتی درمانی می باشد. نتایج اولیه این بررسی نشان داد که مراکز درمانی شهر از لحاظ شبکه ارتباطی، سهولت دسترسی و معیارهای مکانیابی موقعیت مناسبی ندارند و چون به غیر از بیمارستان، ساخت اکثر مراکز درمانی شهر قدیمی می باشد، از اینرو وضع موجود مراکز درمانی با معیارهای مکانیابی امروزه مطابقت ندارند و مشکلات بسیاری ایجاد می کنند. بنابراین باید این مراکز با تدابیری اساسی به مکان های مناسب انتقال داده شوند.

اهمیت تصمیم گیری در برنامه ریزی شهری با توجه به پیچیده شدن مسایل در اثر رشد شهرها روز به روز افزایش یافته است. توسعه فن آوری های نرم افزاری زمینه را برای بکارگیری بسیاری از مدل ها و روش ها در عرصه برنامه ریزی تسهیل نموده است. یکی از این فناوری ها سیستم اطلاعات جغرافیایی است که رایج ترین نرم افزار آنArcGIS  با قابلیت توسعه برنامه ای است. در این مقاله سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مبتنی بر نگرش تجزیه و تحلیل تصمیم گیری چند معیاره برای تهیه نقشه ی الگوهای شناخت مکان های توسعه مسکونی در شهر مشهد معرفی شده است. این روش ادغام دو روش تصمیم گیری چند معیاره فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و میانگین گیری وزن دار ترتیبی (OWA) در محیط رستری GIS را شامل می شود AHP OWA، یک عملگر ترکیبی چند معیاره است که ماهیت آن به چندین پارامتر بستگی دارد و توسط کمیت سنج های مفهومی فازی نیز می تواند بیان شود. هدف از این نوشتار کمک به تصمیم گیری و دستیابی به درک بهتر از الگوهای دستیابی به گزینه های مناسب در ارتباط با مکان های بالقوه توسعه مسکونی در مشهد است. بر اساس روش انجام شده نقشه های مختلفی بر اساس قضاوتهای مختلف در ارتباط با پنج معیار (امکانات آموزشی، اورژانسی، تسهیلات رفاهی، آلودگی های صوتی و مراکز با خطرات آتش سوزی) در هفت سناریوی مختلف در طیفی از محدوده های مناسب تا نامناسب و هم چنین خوشبینانه و بدبینانه بین دو حالت At least one و All تهیه گردید.

شهرهای جدید، سکونتگاه هایی خود اتکاء با جمعیت و مساحت مشخص، فاصله ای معین از مادرشهر، برنامه ریزی از پیش تعیین شده، اهداف معین و همچنین برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل می باشند. وجود شهرهای با این ویژگی ها، نیازمند مشارکت شهروندان در تمام سطوح مشارکت است. مشارکت، استفاده مناسب از مشاوره مردم است که به طور قابل توجهی موجب واقع گرایی در تدوین اهداف و قابلیت های اجرایی طرح ها و اتکاء طرح بر داده های موثق و دقیق می شود و تضمین کننده موفقیت طرح می باشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش مشارکت شهروندان در تحقق پذیری اهداف شهرهای جدید در ایران می باشد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده، اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و تهیه پرسشنامه، انجام شده است و با استفاده از تحلیل های آماری، فرضیه های تحقیق آزمون شده اند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که مشارکت شهروندان در جمعیت پذیری شهر جدید صدرا با توجه به گویه های مشارکت، کمتر احساس شده است. گویه ای که بالاترین میانگین را در بین سایر گویه ها به خود اختصاص داده، میزان شکل گیری نهادهای مردمی (هیات های مذهبی، شورایاری، صندوق قرض الحسنه و غیره) است. اما میزان همکاری با سازمان های شهری (شورای شهر، شهرداری، شرکت عمران و غیره در ارتباط با شهر) نسبت به سایر گویه ها از حد متوسط پایین تر است. یکی از مهمترین دلایل مشارکت کم شهروندان شهر جدید صدرا در همکاری با سازمانهای شهری، به آمرانه بودن مدیریت و نگاه از بالا به پایین در جمعیت پذیری شهرهای جدید، از جمله شهر جدید صدرا مربوط می شود.

اصولا، کیفیت زندگی، واژه ای پیچیده، چندبعدی و کیفی در رابطه با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک مقیاس جغرافیایی خاص (شهر، منطقه، محله، بخش و...) است که هم متکی به شاخصهای ذهنی یا کیفی و هم متکی به شاخصهای عینی یا کمی است. ارتقاء برنامه ریزی شهری از نگاه صرف کالبدی–کارکردی به نگاهی چندبعدی و چندوجهی درقالب در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی، روانی، کیفی و اقتصادی در تعامل و کنش متقابل با ابعاد کالبدی–کارکردی، یکی از نتایج توجه به مفهوم کیفیت زندگی شهری در عرصه جهانی بوده است . توجه به نیازهای روانی شهروندان و تاثیر برنامه ها و طرح ها بر روان و رفتار شهروندان موضوع پژوهش های شهرسازانه بسیاری قرار گرفته است.امروزه در میان شهرسازان اعتقاد برآن است که اقدام شهرسازانه و برنامه ریزی شهری می تواند در سلامت و کارایی و در نتیجه کیفیت زندگی شهروندان موثر افتد. با توجه به رشد سریع شهرنشینی که بسیاری از فرصت ها را برای ارتقای کیفیت زندگی محدود ساخته ، ارزیابی کیفیت زندگی شهری یکی از مهم ترین ضرورتهای مطالعه شهری کشور است. به منظور تخصیص موثر منابع محدود برنامه ریزان باید بهینه ترین راه را برای توزیع منابع در راستای نیازها و اولویت های مردم بیابند. در این پژوهش تلاش شده است تا یک الگوی سنجش مناسب با انتخاب شاخص های معینی به منظور ارزیابی کیفیت زندگی شهری پیشنهاد شود. این الگوی پیشنهادی در سنجش کیفیت محلات ناحیه یک شهر بهشهر پیاده شده و براساس آن محله 2 1 بالاترین کیفیت زندگی در مقایسه با دیگر محلات آن ناحیه داشته است.

کوی یوسفی به عنوان بخشی از بافت فرسوده شهر اهواز بنا به دلایلی نظیر مرکزیت جغرافیایی و ارائه خدمات بهتر، استقرار بازار و فعالیت های تجاری و فرهنگی از توان بالقوه نسبتا بالایی برای ساماندهی بافت های فرسوده به عنوان یکی از پیش شرط های لازم برای توسعه درون زا و پایدار شهری برخوردار است. که دارای عناصری چون مشارکت مردم، رضایت مندی سکونتی، بهره مندی از تسهیلات دولتی و... می باشد. با توجه به این که میزان هر یک از مولفه ها در جوامع مختلف متفاوت است. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر مولفه های مشارکت مردم، رضایتمندی سکونتی و بهره مندی از تسهیلات دولتی بر ساماندهی بافت های فرسوده در راستای توسعه درون زا و پایدار شهری (مطالعه موردی: کوی یوسفی اهواز) پرداخته است. روش پژوهش تحلیلی پیمایشی است. جمع آوری داده ها به شیوه کتابخانه ای (اسنادی، نقشه،... ) و میدانی(مشاهده، پرسشنامه و مصاحبه) صورت گرفته و تجزیه و تحلیل آن ها با استفاده از نرم افزارهای  SPSSو Excel و با به کارگیری آزمون های کندال و اسپیرمن انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه خانوارهای ساکن در کوی یوسفی اهواز به تعداد 3412 خانوار می باشد که از این تعداد، 300 خانوار با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار مورد استفاده در تحقیق حاضر، پرسشنامه می باشد که بعد از سنجش اعتبار و پایایی آن، به مرحله اجرا درآمده است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد بین مشارکت مردم، رضایتمندی سکونتی و ساماندهی بافت های فرسوده در راستای توسعه درون زا و پایدار شهری رابطه وجود دارد، متغییر بهره مندی از تسهیلات دولتی بر ساماندهی بافت در راستای توسعه درون زا و پایدار شهری تاثیرگذار نیست. پس از آزمون فرضیه های تحقیق بر اساس یافته های کسب شده نتایج نشان داد که زمینه های ساماندهی بافت در کوی یوسفی فراهم می باشد، و حرکت در مسیر توسعه درون زا و پایداری بافت های فرسوده بدون توجه به پتانسیل های انسانی، گروهی و رضایتمندی سکونتی امری غیرقابل اجراست و در نهایت در رابطه با نتایج پژوهش نیز راهکارهایی ارائه گردیده است.

این پژوهش دو هدف تحلیل موقعیت مکانی اماکن و فضاهای ورزشی موجود و ارائه الگوهای علمی و عملی به منظور یافتن بهترین اراضی برای ساخت اماکن ورزشی براساس معیارهای سازگاری و ایمنی، جمعیت، میزان دسترسی و حریم اماکن ورزشی موجود را دنبال می کند. محدوده مطالعاتی در این تحقیق، کلیه اماکن و فضاهای ورزشی شهر بروجرد است. به منظور انجام عملیات تحلیل فضایی از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد که بر اساس آن داده های مکانی و توصیفی گردآوری، پایگاه اطلاعاتی تشکیل و وضعیت مکانی اماکن ورزشی موجود بر اساس هر معیار مشخص گردید. به منظور اولویت بندی اراضی محدوده بر اساس معیارهای مورد بررسی، پس از تشکیل پایگاه اطلاعاتی برای هر معیار نقشه ای تهیه گردید که نهایتا با جمع بندی نقشه ها، اراضی محدوده به 5 طیف با درجه مطلوبیت بسیار مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب و بسیار نامناسب برای ساخت انواع اماکن ورزشی تقسیم گردید. بر اساس نتایج بدست آمده حدود 64 درصد از اراضی برای ساخت ساخت اماکن ورزش نامناسب و حدود 13 درصد از اراضی دارای وضعیت بسیار مناسب می باشند. با نگاهی به نقشه های پایانی مکان یابی برای اماکن ورزشی مشخص گردید که غالب اراضی موجود در محدوده دارای 3 وضعیت مناسب، بسیار نامناسب و بسیار مناسب می باشد. سرانه فضاهای ورزشی در این محدوده 0.53 متر مربع برای هر نفر می باشد، که این رقم حدود 2.5 متر مربع نسبت به سرانه استاندارد تعیین شده جهانی کمتر می باشد. پیشنهاد می شود، مدیران ورزشی با تکیه بر نتایج این پژوهش علاوه بر اطلاع از وضعیت اماکن ورزشی در محدوده، می توانند با ضریب اطمینان بیشتری نسبت به ساخت انواع اماکن اقدام نمایند.

صرف نظر از مبداءشکل گیری بافتهای تاریخی شهرها، همگی آنها با معضلات متعددی مواجه اند که موجب افت کیفیت ومطلوبیت سکونت در این پهنه ها شده است. عدم توجه به رفع مسائل ومشکلات موجود در این پهنه ها ومداخله های غیراصولی و ناکارآمد موجب نفوذ پدیده زوال شهری و گسترش آن در بافتهای کهن وفرسوده شده است. این پهنه ها سهم قابل توجهی از اراضی شهری وسرمایه های زیربنایی شهر راشامل می شوند که جزء سرمایه های محدود شهر محسوب شده ولازم است حداکثر بهره برداری ازآن ها صورت گیرد. شهر زنجان نیزمانند سایر شهرهای کشور در جریان توسعه خود، پهنه هایی را ایجاد کرده که شرایط نامطلوبی گریبانگیر آن است. قسمتهایی از بافت مرکزی شهر پیرامون هسته اولیه وتوسعه های ابتدایی دراین محدوده درجریان ورود مقطعی ارزش های جدید به زندگی شهر وساکنان آن، ارزش پیشین خود را از دست داده و به تدریج فرسوده شدند.در این میان به نظر می رسد برای احیای بافت تاریخی این شهر اتخاذ روند برنامه ریزی استراتژیک می تواند کمک شایانی در تهیه راهبردهای نهایی برای رسیدن به نقطه مطلوب نماید. بنابراین در این مقاله احیای بافت کهن شهرزنجان در چارچوب مدل SWOT مورد تحلیل قرار گرفته است و به صورت جامع به عوامل درونی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل بیرونی (تهدیدات و فرصت ها) این بافت پرداخته شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که محدوده ازنظر نقاط ضعف وتهدید درزمینه های کالبدی،عملکردی وزیست محیطی از آسیب پذیری بالایی برخوردار بوده ودرعین حال از فرصتهای بهینه ای درزمینه اقتصادی ، اجتماعی وحقوقی مدیریتی جهت بهره گیری دررسیدن به کمال مطلوب را دارا است.