نقش مایه
سال:1393 | دوره:8 | شماره:21 |تعداد مقالات:6

معماری وهنرهای تزیینی آثار تاریخی ایران به خوبی بیانگر استمرار و ارائه سبکی مشخص می باشد، به گونه ای که با آغاز دوران اسلامی تزیینات معماری و رابطه بنا با آن وارد فصل جدیدی می شود. تنوع در بناهای ایرانی به وضوح آشکار و در هردوره ای بااستفاده از مصالح موجود شکل خاصی از معماری ایجاد می شود. یکی از عناصر تزیینی ومعماری که در زیباکردن بناهای ایرانی نقش مهمی دارد، مقرنس کاری است. مقرنس با مواد، مصالح و نقوش متفاوت شکل می گیرد. پیشینه مقرنس کاری در دوران تاریخی و صدراسلام ایران نشان دهنده تعالی و شکوه این هنر می باشد. در دوران اسلامی مقرنس کاری چه به لحاظ کثرت استعمال و چه از نظر گوناگونی مواد اهمیت بخصوصی داشته است. در عصر سلجوقی این هنر در مرحله تحول شدید قرار می گیرد.

در تحقیق پیش رو دو حوزه تاریخی و فرهنگی در منطقه (قفقاز و آناتولی)- با در نظر گرفتن یکی از بافته های آنها- مورد مطالعه و پاره ای از وجوه اشتراک و افتراق آنها بررسی شده است. آنچه دراین بررسی مد نظر می باشد، تاکید بر نوع خاصی از دست بافته به نام (گلیم) بوده، حاصل تطبیق، حاکی از وجود مواردی مشابه در ساختار کیفی و بصری این بافته ها از قبیل نقش (مار– اژدها) به حالت هندسی و شکسته می باشد که در آن به کار رفته و این نقش در حواشی، متن و بین فواصل گلیم به شکل فرم(s)  وجود دارد که مفهوم مختلفی را شامل می شود و در منطقه قفقاز و آناتولی می توان این نقش را بیشتر دید. از طرف دیگر بعد مسافتی و تفاوت اقلیم، و نوع نگرش زمینه سازمغایرت هایی در این دوحوزه شده است. جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان مهمترین کشورهای قفقاز را تشکیل می دهند در آن مناطق گلیم به عنوان دستبافتی قدیمی در جهان شناخته شده است که از تار و پود تشکیل شده است. تحقیقات صورت گرفته در خصوص مار و اژدها، بر روی مفاهیم نمادین و داستان های اسطوره ای و مذهبی است، به نظر می رسد شکل مار عامل بسیار مهمی در خلق این موجود افسانه ای در نگاره های مختلف می باشد، در این مقاله مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است. گرد آوری مطالب به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است. تحقیق هدف از بررسی تطبیقی نقش (مار - اژدها) در گلیم های منطقه قفقاز و آناتولی می باشد. در برخی از نمونه های گلیمی دو منطقه از نقش مار و اژدها استفاده می گردد که در این تحقیق نوع، و حالت و فرم آنها شناسایی و مورد تطبیق قرار گرفته است. همینطور جایگاه نقش مار در دستبافته ها نیز از لحاظ بکار گیری آن در حاشیه، ترنج، متن گلیم نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

نفوذ اسلام در بسیاری از سرزمین های جهان باعث شکل گیری و گسترش هنر اسلامی گردید که در این هنر، گاه بسیاری از نقوش و سنت های گذشته به همان شکل به کار گرفته شد و بعضی از این نقوش نیز دستخوش تغییراتی چه در شکل ظاهری و چه در معنای آن شد. از جمله نقوشی که از ابتدا همواره مورد علاقه و توجه قرار گرفته بود و در دوران اسلامی نیز به کار برده می شد، نقوش موجودات ترکیبی هستند که یکی از فراوان ترین آن ها در دوران اسلامی مربوط به نقش «انسان پرنده» یا هارپی می باشد. هارپی تلفیقی از سر انسان (اغلب سر زن) با تنه پرنده است. هارپی در هنر دوره اسلامی قرون پنجم تا هشتم هجری قمری دارای چه مفاهیمی است؟ بر اساس پژوهش انجام شده گسترش عرفان اسلامی و علم نجوم از جمله عوامل موثر در پیدایش این نماد بوده است. هارپی در دوران اسلامی موجودی نیک و خوش یمن و موضوعی رایج و مقبول بود و باعث شد تا بر روی بسیاری از ظروف سفالی و فلزی نقش بندد. این تحقیق از نوع نظری بوده و به روش تحلیلی- توصیفی انجام گرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای است.

سه نقش دایره، مثلث و مربع پایه اصلی نقوش هندسی در هنر اسلامی اند. اهمیت این سه شکل در ترکیب بندی های متعدد در آثار گوناگون هنر اسلامی در تداعی زیبایی این هنر تجریدی قابل ملاحظه است. اهمیت کاربرد نقوش در زیباشناسی آثار اسلامی در معانی نهفته و عمیقی است که بیانگر روح حاکم بر آثار هنری است. رمزی بودن نقوش یکی از خاصیت هایی است که قدرت تاویل اثر هنری را در هنر اسلامی افزایش می دهد. دایره نماینگر حجم های کروی و حرکات اجرام آسمانی است. مثلث ساده ترین شکل است و بیانگر سه عالم. مربع از مهمترین اشکال است و بیانگر استحکام، استقرار و کمال می باشد. توجه مسلمانان به هندسه نقوش در ساختارهای منظم هنری برگرفته از خلقت خداوند و نظم موجود در طبیعت است که در نگرشی مثبت به آفرینندگی و تعالی روح شکل می گیرد. سه شکل اصلی دایره مثلث و مربع در دوره های متعدد اسلامی در هنرهای گوناگون با حفظ رمزگونه گی و معنای عمیق نهفته در خود در آثار هنرمندان، علاوه بر زیبایی ظاهری بازتابی از معنای فرهنگ هنرمند مسلمان باشد. ماهیت نقوش هندسی بر نظم و تعادلی است که در چارچوب کار نظامند توان هنرمند را در بیان تجرد و مفاهیم ذهنی او افزون می نماید. هدف از این مقاله آن است که به بررسی معانی رمزی اشکال دایره، مربع و مثلث در هنر اسلامی بپردازد. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و به روش تحلیلی توصیفی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نظم موجود در این نقوش در هنر اسلامی در تبیین وحدانیت خلاصه می شود و جوهر نقوش در انواع هنرهای اسلامی متاثر از اعتقاد به توحید است که در قالب انواع آفرینش های هنری تجلی می یابد.

تصاویر ایجاد شده در سیستم عکاسی دیجیتال، از دانه های منظم و کاملا هندسی و حسابگر به نام پیکسل تشکیل شده اند، اما در عکاسی آنالوگ، دانه های بلور برمور نقره موجود در نگاتیوهای فیلم عکاسی، پس از نوردهی توسط دوربین، به شکل نقطه هایی بی نظم و کوچک به نام گرین، تصویر را تشکیل می دهند. گرین ها به تبع شکل بی نظمشان (بر خلاف پیکسل ها)، از نظر بصری، اشکالی دینامیک، پرانرژی و بسیار پویا می باشند. با توجه به ویژگی نقطه به عنوان عنصر تشکیل دهنده تصاویر، اکنون این سوال پیش می آید که چرا تصاویری که محصول فرآیند عکاسی دیجیتال هستند، نسبت به تصاویر حاصل از سیستم عکاسی آنالوگ، از لطافت و پویایی کمتری برخوردارند؟ هدف از انجام این پژوهش، بررسی ماهوی تصاویر دیجیتال و مقایسه آن با عکس های آنالوگ، از منظر نقاط تشکیل دهنده تصویر در آن هاست. آنچه در این مقاله به آن پرداخته می شود، تحلیل و بررسی ویژگی های بصری نقطه در این دو سیستم عکاسی می باشد. روش تحقیق به کار گرفته شده در مقاله پیش رو، روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات آن به صورت کتابخانه ای- میدانی بوده است. در این مقاله، مولفان با مقایسه شکل نقطه به عنوان عنصر تشکیل دهنده تصویر در دو سیستم عکاسی آنالوگ و دیجیتال، به این نتیجه رسید که تصاویر حاصل از عکاسی آنالوگ، به دلیل فرم بیانی نقطه در آن ها، ماهیت روحانی و دینامیک تری نسبت به عکس های دیجیتالی دارند و این خصوصیت می تواند به عنوان قابلیتی ویژه برای نیل به اهداف خاصی که در شیوه عکاسی دیجیتال کم تر محقق می شوند، به حساب آید.

چاپ گره از جمله چاپ های دستی می باشد که به لحاظ بصری دارای ویژگی خاصی از نظر طرح و نقش می باشد (تجریدی، آبستره) و ضمن اینکه از جایگاه ویژه ای در دنیای چاپ منسوجات برخوردار بوده دارای قابلیت های ارزنده ای می باشد که به کارگیری آنها در صنعت نساجی و صنعتی کردن اینگونه چاپ می تواند در دنیای گسترده نساجی نقش موثری ایفا کند از آنجا که این چاپ باعث ایجاد نقوش و طرح های زیبایی روی پارچه می شود و با توجه به این که چاپ گره یک چاپ صرفا هنری است و در قطع کوچک استفاده می شود در این مقاله سعی شده تا با پرداختن به انواع روش های چاپ گره از جمله انواع مختلف گره زدن مانند مرکزی، پلیسه، اسپیرال وغیره و با امکان سنجی صنعتی سازی، این چاپ را در سطح وسیع و در صنعت استفاده نموده تا امکان استفاده وسیع تری از پارچه های چاپ گره ای فراهم شود. برای این منظور تست هایی از گره های مختلف زده شده و نمونه ها اسکن شده سپس توسط نرم افزار های طراحی و تلفیق گره با فرم های بصری متفاوت، تست هایی زده شده و با استفاده از تکنیک های شابلون سازی از جمله هافتون اسکرین طرح ها روی زمینه ای از پارچه هایی که توسط گره رنگرزی شده اند چاپ زده شده است. با توجه به خالی بودن اجرای صنعتی چاپ گره روی منسوجات چاپی و عدم تولید صنعتی منسوجات چاپی گره ای می توان از چاپ گره که فقط جنبه هنری داشته، در صنعت استفاده نمود که در صورت توجه ویژه به این مساله می توانیم شاهد اجرای این چاپ در سطح وسیع و صنعتی باشیم و اگر این اتفاق صورت نگیرد این چاپ جنبه هنری و سنتی خود را حفظ می کند و از جایگاه ارزشمند خود در دنیای پیشرفته صنعت چاپ همچنان محروم خواهد ماند.