جغرافیا
سال:1388 | دوره:3 | شماره:8-9 |تعداد مقالات:16

رشد جمعیت و تکنولوژی زراعی، استفاده بیش از گنجایش منابع آب زیرزمینی برخی از نقاط ایران را به دنبال داشته است. پی آمد این پدیده، فرونشست زمین در برخی از مناطق کشور بوده است. از جمله مناطقی که دچار فرونشست شده، دشت قره بلاغ شهرستان فسا در استان فارس می باشد که در این پژوهش به عنوان مطالعه موردی تحت بررسی قرار گرفته است. طی سال های اخیر، فرونشست زمین، منجر به ایجاد خساراتی به تاسیسات موجود در سطح این دشت بویژه ایستگاههای پمپاز شده است. داده های هیدروگراف واحد و نیز تغییرات به وجود آمده در حجم ذخیره آبی آبخوان و همچنین شواهد به دست آمده با استناد به این داده های آماری که با استفاده از نرم افزار Excel تجزیه و تحلیل شده اند و نیز مشاهدات میدانی نشان می دهند که تراز سطح آب زیر زمینی در طی دوره مورد مطالعه به میزان 28.60 متر و سالانه معادل 2.38 متر افت داشته است و این رقم تا حد قابل اطمینانی با میزان فرو نشسست مشاهده شده همبستگی دارد. به عبارتی سالانه در ازای هر 260 سانتیمتر پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی به طور متوسط 11.8 سانتیمتر سطح اراضی دشت قره بلاغ دچار فرونشینی تدریجی می شود. بالا ماندن جداره فلزی میله چاههای عمیق، ارتفاع یافتن میله های چاههای اکتشافی بعضا بیش از 1.5 متر در طی 11 سال اخیر و نیز شکافهای عمودی و افقی در دیوار ساختمان ها به طور مستقیم نشان دهنده میزان فرونشینی سطح این دشت می باشد.

روستا به عنوان پدیده ای جغرافیایی که در آن با توجه به تراکم نسبتا کم جمعیت، نوع خاصی از فعالیت های اقتصادی، عمدتا کشاورزی، غلبه دارد که در طی دوره های مختلف دچار تحولات و دگرگونیهای ژرفی شده که این تغییر در جامعه روستایی، به عنوان بهره برداران منابع سرزمینی، نمود بیشتری یافته است. لذا بررسی فعالیت های مبتنی بر سطوح زیر کشت اراضی زراعی و باغی و میزان تاثیرگذاری آن بر گسترش فضایی روستاهای مناطق بخش مرکزی جهرم، از برنامه های عمده ایست که به عنوان هدف اساسی در مقاله حاضر دنبال شده است، چرا که نمونه انتخاب شده نیز از این دگرگونیها مستثنی نمی باشد. بدیهی است که در تدوین این مقاله گسترش فضایی مناطق روستایی به عنوان متغیرهای وابسته و فعالیتهای زراعی و باغی به عنوان متغیر مستقل فرض گردیده و مطالعه وضع موجود بر مبنای متغیرهای اصلی ذکر شده، انجام گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نقش فعالیت های زراعی و باغی و بالاخص کشت، داشت و برداشت درختان خرما و مرکبات که سطح وسیعی از اراضی منطقه را به خود اختصاص داده اند در گسترش فضایی روستاها بسیار پررنگ بوده و نقش راه های ارتباطی نیز در این روند گسترش فضائی روستاها همواره در حال چشمگیرتر شدن است؛ بطوریکه روستاهایی با جمعیت پائین و به دور از راههای ارتباطی در حال تخلیه شدن بوده، در مقابل بر وسعت و جمعیت روستاهایی که در مجاورت راههای ارتباطی واقع شده اند افزوده می شود. چنانچه، برنامه ریزی سنجیده در روستاها صورت نپذیرد، شکل گیری روستا شهرها در مقابل تخلیه بسیاری از روستاهای منطقه مورد مطالعه دور از انتظار نیست.

شناخت توان آسایش زیست اقلیمی یا بیوکلیماتیک انسانی در مناطق مختلف جغرافیایی می تواند به برنامه ریزی طراحی مسکن، الگوی معماری، برنامه ریزی بهره وری از جاذبه های طبیعی اکوتوریسم کمک نماید. روش بیکر یکی از روش های بررسی بیوکلیمای انسانی است. مطالعه انجام شده بر روی 4 ایستگاه منتخب استان مازندران بر اساس روش بیو کلیمایی شاخص بیکر می باشد. نتیجه مطالعات با توجه به شرایط محیطی نشان داد که شرایط مطلوب آسایش زیست اقلیمی از غرب به سمت شرق (از 4 ماه در رامسر تا 6 ماه در بابلسر) افزایش یافته است و با فاصله از ساحل دریا در شرق (قائم شهر) این شرایط کاهش (4 ماه) می یابد ولی دوره های نامطلوب گرم و سرد در شب و روز تغییری نمی کند حدود 4 ماه از سال در تمام سطح استان، شرایط هوای گرم و نامطلوب حاکم است البته این گرما در طول روز بیشتر و در طول شب از میزان آن کاسته می شود. فصل زمستان دارای شرایط نامطلوب سرمایی در طول شب ولی در طول روز از شدت آن کاسته می شود.

جغرافیا به عنوان یک علم میان رشته ای پیوندهای زیادی با سایر علوم دارد. جغرافیایی رفتاری از جمله موضوعات مهم در مباحث جغرافیای انسانی می باشد که ارتباط تنگاتنگی با روانشناسی محیطی و بنیانهای فلسفی چون مکتب رفتارگرایی دارد. در این مقاله بطور مختصر به سیر تکوینی جغرافیایی رفتاری و بنیانهای فکری آن پرداخته شده است. همچنین تاثیرات عوامل محیطی چون، داده های فیزیکی محیط، داده های نمادی، داده های معماری، و جو محیط بر رفتار مورد مطالعه قرار گرفته و پس از تقسیم بندی فضاهای رفتاری به این نتیجه می رسد که جغرافیای رفتاری در پی کشف نقشه های ذهنی مردم و پرده برداری از ادراکات آنها درباره مکان هاست زیرا ادراک فرایندی است که در مرکز هرگونه رفتار محیطی قرار دارد و منبع تمام اطلاعات محیطی است.

نحوه پراکنش آلودگی ها در محیط اطراف واحدهای صنعتی از سالیان پیش در بسیاری از کشورهای دنیا مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از روش های مختلف، مدلی از نحوه پراکنش و چگونگی توزیع گازهای آلاینده با توجه به پارامترهای اقلیمی نظیر باد، بارش و ... در اطراف واحدهای صنعتی ارائه شده است. در اثر فعالیت صنایع پتروشیمی گاز و ذرات جامد به اتمسفر رها می شود، این گازها شامل NO2, CO2, SO2, CO و ... می باشد که غلظت بیش از اندازه آنها سلامت انسانها را در معرض خطر قرار می دهد. از این رو یکی از مسائل و مشکلات اساسی در صنایع پتروشیمی انتشار بیش از حد مجاز آلاینده ها به ویژه دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن می باشند.در این مطالعه نحوه انتشار غلظت گازهای آلاینده در مجتمع پتروشیمی شهید تندگویان، با استفاده از روش مدلسازی گوسین و در سه وضعیت جوی ناپایدار، پایدار و خنثی مورد پردازش قرار گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که میزان غلظت آلاینده ها در شرایط جوی پایدار بیشتر از شرایط جوی ناپایدار و خنثی می باشد و در کل میزان غلظت گاز دی اکسید نیتروژن در منطقه بیشتر از میزان غلظت گاز دی اکسید گوگرد می باشد.

سیستان سرزمین اساطیر نقش مهمی در پیدایش، شکل گیری و توسعه فرهنگ و تمدن در دنیای باستان داشته است. این نقش در خاورمیانه و فلات ایران بیشتر ایفا شده، بطوری که شواهد باستانی کنونی بهترین مصداق برای این ادعا می تواند باشد.آنچه که از نوسانات آب رودخانه هیرمند پدید آمده بهترین گواه آن را می توان از دریاچه هامون مشاهده نمود که اگر با گذشته سیستان پیوند دهیم عمق فاجعه برای هر خواننده ای بهتر نمایان می گردد.سیستان زاییده رودخانه هیرمند و دریاچه هامون است. نوسان آب آنها چهره طبیعی و انسانی این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار داده است.با مطالعه آمارنامه های معاونت برنامه ریزی استانداری، جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان امور آب، اداره کل شیلات و کتب و مقالات، پایان نامه ها و تحقیقات میدانی به این نتیجه رسیدیم که خشکسالی سال 1378 به بعد صفت انبار غله بودن سیستان را نیز به تاریخ سپرد بطوریکه سطح کشت گندم در قبل از خشکسالی از 65000 هکتار به 4000 هکتار در سال زراعی 83-82 رسید.خشکی دریاچه هامون باعث مهاجرت همه روستائیان حاشیه نشینی شد که زندگی آنها وابسته به این نعمت خدادادی بود. آنها با از دست دادن بخشی از 120000 راس گاو قبل از خشکسالی راهی شهر زابل و سایر شهرهای سیستان شدند و جمعیتی حاشیه نشین را تشکیل دادند که هم خود دچار مشکل شدند و هم بر مشکلات شهرها افزودند.نتیجه خشکی دریاچه هامون تغییرات در اقتصاد و اجتماع کل سیستان را رقم زده است، بطوری که تمامی آمارهای قبل از خشکسالی و بعد از آن کاملا این ادعا را تصدیق می نماید. علی رغم این فاجعه هیچکدام از مردم وطن دوست این دیار به خارج از منطقه مهاجرت ننموده و از طریق خدمات دولت و استفاده از آب چاه نیمه ها توانستند در مقابل سختی های منبعث از خشکی تحمل آورده و به عنوان مرزدارانی غیور چشم امید به پیگیری های مسوولان در گرفتن حق آبه خود از هیرمند و تغییر الگوی اشتغال دوخته اند.اولین بخشی که از خشک شدن دریاچه صدمه دید دامداری بود بعد از آن صیادی که صید انواع ماهیان و توزیع آن به داخل و خارج از سیستان متوقف شد. پس از آن رکود کشاورزی و تغییرات آب و هوایی و وزش طوفان های شن را میتوان از پیامدهای خشک شدن تالاب هامون نام برد.با مطالعه میزان آب ورودی هیرمند در سال های مختلف به این نتیجه رسیدیم که نمی توان به اقتصاد متکی به این آب امیدوار بود، بطوریکه در 30 سال هیرمند 9 بار مواجه با خشکسالی شده استنتیجه این پیامدها مسوولان را ملزم می نماید تا نسبت به برنامه ریزی تغییر الگوی کشت و اشتغال و مذاکره با دولت افغانستان پیرامون حق آبه ایران و حفظ چاه نیمه ها برای تامین آب شرب اقدام عاجل بعمل آورند تا بیش از 400000 نفرجمعیت سیستان تحمل ماندگاری آنان سهل تر گردد.

نقش و جایگاه صنعت در فرایند توسعه اقتصادی جوامع مختلف بر همگان واضح است. امروزه در کشورهای مختلف جهان سیاست های معطوف به گسترش صنایع کوچک، به سیاست های مهم و محوری تبدیل شده است و از این رهگذر پیشرفت صنایع کوچک نقش قابل توجهی در توسعه اجتماعی اقتصادی این کشورها بازی می کند. نکته جالب توجه این است که هر چه یک کشور از نظر اقتصادی در سطح بالاتری قرار داشته باشد، تکیه توسعه صنعتی آن بیشتر بر صنایع کوچک معطوف می گردد. واحدهای صنعتی کوچک در تمامی کشورها نقشی اساسی در تامین اشتغال، افزایش تولید ملی، توسعه صادرات و حضور در بازارهای جهانی دارند. این صنایع نسبت بسیار بزرگی را از تعداد بنگاه های تولیدی و نسبت قابل ملاحظه ای از اشتغال صنعتی و محصولات صنعتی را به خود اختصاص داده اند و زمینه های مناسب لازم را برای برقراری ارتباط موثر بین تولیدات صنعتی و کشاورزی، جلب سرمایه های بخش خصوصی و امکان تنوع و انعطاف در تولیدات صنعتی را فراهم کرده اند.

افیولیت ها به عنوان مجموعه از سنگ های بازیک و اولترا بازیک هستند که شامل قسمت هایی از پوسته بازالتی اقیانوس های قدیمی می باشند، که در اثر تاثیر فرایندهای تکتونیکی ناشی از کوهزایی های مختلف بویژه لارامین درکرتاسه خورد شده و با مواد رسوبی اعماق اقیانوس که بر روی آن ها نهشته شده بودند مخلوط گردیده، که تحت عنوان مجموعه های افیولیتی یا افیوملانژ و یا کالردملانژ در امتداد گسل های اصلی ایران برونزد پیدا کرده اند.این مجموعه های به علت ترکیب شیمیایی ماگمای تشکیل دهنده کانی ها سرشار از کانی های سنگین و کمیابی هستند که دارای ارزش بسیار زیادی می باشند. سنگ های مذکور در ایران و بخصوص شرق و ایران مرکزی در گستره های وسیعی مشاهده می شوند.