مطالعات ادب اسلامی
سال:1401 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

چکیده فارسی: برگردان های کهن فارسی از آیات شریف قرآن کریم در زمره ذخائر ارزشمند ادب فارسی است. کشف الاسرار میبدی و روض الجنان ابوالفتوح رازی از جمله این آثار است که تاریخ تألیف هر دو، به فاصله ی یک دهه از یک دیگر، به سده ششم هجری برمی گردد. میبدی در سال 520 هجری، و ابوالفتوح نیز در اواسط این سده، یعنی در میان سال های 510 ق و 556 ق، به تألیف این دو اثر پرداخته اند. ترجمه و دقّت ادبی این دو اثر ارزشمند، آن ها را از آثار پیشین خود متمایز ساخته و در بخش تفسیر نیز میراثی پربار از مسائل فقهی، عرفانی و حدیثی، به یادگار گذاشته اند. در این مقاله با تمرکز بر برگردان واژگان شماری از آیات قرآن کریم در این دو اثر، به مسأله واژه گزینی و گرته برداری های نحوی در این دو ترجمه می پردازیم. پدیده ای که در میان ترجمه های کهن، به دلیل التزام قابل توجه مترجمان به متن مبدأ، تا حدودی مرسوم و متداول بوده است و از امانت داری آن ها پرده بر می دارد. نتیجه این بررسی بیانگر این است که تبعیت از اسلوب آیات قرآنی و توجه به ساختار عربی آیات در نزد هر دو مترجم به روشنی قابل ملاحظه است؛ ولی این مسأله در نزد میبدی بسیار کم رنگ تر از صاحب روض الجنان است؛ از همین روست که ترجمه آیات در بخش نخست (النوبة الأولی) کشف الاسرار بسیار روان تر از روض الجنان جلوه می کند. در واژه گزینی نیز ترجیح میبدی بر کاربرد واژه های فارسی تبار و بومی است، چنان که افزوده-های تفسیری و ذکر مرادف ها، در روانی نثر ترجمه وی نقشی برجسته ایفا نموده و جمله بندی و خصوصیات نحوی وی را به ساختار فارسی نزدیک تر ساخته است. چکیده عربی: إنّ الترجمات القرآنیة القدیمة إضافة إلی قیمتها التاریخیة، لها أهمیة فائقة من الجهة الأدبیة واللغویة. ولعلّها هی أولی الترجمات التی ظهرت فی تاریخ الترجمة الفارسیة. وصلت إلینا ذخائر ثمینة من المفردات والمصطلحات الفارسیة عبرها وصانت نفسها من ید الفناء والزوال. کانت معظم الترجمات القدیمة تعوّل علی النص القرآنی وتراعی نظم الأصل وترتیبه وتنقل المعنی اللغوی للمفردات. فترجمة القدماء کانت موجهّة فی الأساس نحو اللغة المصدر، وضعوا معادلات فارسیة تحت العبارات القرآنیة واقتدوا بصیاغتها ونحوا نحوها. ومن بین هذه الترجمات الهامة کشف الأسرار للمیبدی وروض الجنان لأبی الفتوح الرازی، یعود تاریخهما إلى القرن السادس الهجری، یفصل بینهما عقد من الزمان. فی المقال هذا، نحاول أن نرکز علی عدد من آیات القرآن الکریم للکشف عن کیفیة اختیار الکلمات وظاهرة الاقتراض اللغوی. تشیر نتائج هذه الدراسة إلى أن اتباع أسلوب الآیات القرآنیة والاهتمام بالبنیة العربیة للآیات أمر ملحوظ لدی المترجمین. لکن هذه المسألة أقل أهمیة عند المیبدی. فترجمته تعدّ دقیقة لغویاً وذات المعادلات الفارسیة الواضحة إضافة إلی کونها مفعمة بجمال الألفاظ والعبارات. فالناظر فی النوبة الأولی التی اختصت بترجمة الآی القرآنیة یدرک أن المیبدی حذا حذو نقلة الترجمة الرسمیة (أی ترجمة الطبری) إذ اختصّ جلّ اهتمامه بذکر المعنی اللغوی للمفردات والإتیان بنظیراتها الفارسیة.

چکیده فارسی: بینامتنیت با انواع و سطوح مختلف خود یکی از پدیده های هنری مهم در شکل گیری متن ادبی معاصر است و به همین دلیل از طرف ناقدان، مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. این مقاله در تلاش است تا نوع قرآنی تناص را که از غنای خوبی برخوردار است در رمان "یا صاحبی السجن" اثر ایمن عتوم با تمرکز بر عنوان اصلی و دیگر عناوین فرعی مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد نقد نشانه شناسی، انجام پذیرفته و بر اساس آن می توان گفت که این رویکرد به غایت زیبایی شناختی، معنایی و شناختی آن دست یافته است. با بررسی جلوه های بینامتنی قرآنی در عناوین رمان (یا صاحبی السجن) به عنوان نشانه های نشانه شناختی مهم، مجموعه ای از نتایج به دست آمده که بر اساس آن می توان گفت بینامتنیت قرآنی در رمان (یا صاحبی السجن) پدیده ای زیباشناختی است که دو زاویه دید نویسنده را منعکس می سازد. زاویه دید اول ازآن خالق و نگارنده اثر و زاویه دید دوم بیانگر قهرمانی است که تجربه داستانی را به عنوان یک واقعیت زندگی کرده است و او را قادر می سازد تا آن را با جزییات ساختارهای روایی ترکیبی و عناصر زمان، مکان و شخصیت ها به تصویر بکشد و به زبانی شیوا به توصیف آن بپردازد. نویسنده رمان، از طریق متن و عناوین آن، حوزه وسیعی از حضور مستقیم و غیرمستقیم را به خود اختصاص داده است. این عناوین، آستانه هایی را تشکیل می دهند که متون مستقلی را به وجود می آورند. ایمن عتوم از طریق این عناوین موفق شده تصویری بی نظیر از بهره برداری از انرژی های زبانی و تصویری متن ارجمند قرآنی ارائه دهد و آن را هدفی در جهت فایده رساندن در سطوح زبانی و معنایی، قرار دهد. چکیده عربی: یُعدّ التناص بأنواعه ومستویاته المختلفة أحد الظواهر الفنیة المهمة فی تشکیل النص الأدبی المعاصر، فهو من الأسس الجمالیة التی ینهض علیها، لذلک حظی باهتمام بارز من الدارسین فی النقد الأدبی المعاصر، ویحاول هذا البحث استجلاء نوع منه هو التناص القرآنی؛ الذی اخترنا له روایة "یا صاحبی السجن" لأیمن العتوم مدونة تطبیقیة له، وهی مدونة ثریة فی توظیفها للتناص القرآنی؛ مرکزین فی ذلک على عتبة العنوان-الرئیس منه والعناوین الفرعیة-محاولین تقدیم مقاربة سیمیائیة لها؛ کونها الأنسب فی استنطاق العتبات النصیة، التی وقفنا منها على توظیف الروایة للنص القرآنی وآلیات اشتغاله فی عتبة العنوان، ودلالاته وأبعاده الفکریة والجمالیة. وبعد البحث یمکن القول إن هذه المقاربة قد حققت الغایة الجمالیة والدلالیة والمعرفیة منها؛ من خلال بحث تجلیات التناص القرآنی فی عناوین روایة (یا صاحبی السجن) بوصفها علامات سیمیائیة دالة، کما خلصت إلى مجموعة من النتائج نجملها فی أن التناص القرآنی فی روایة (یا صاحبی السجن) شکل ظاهرة جمالیة عکست زاویتین من رؤیة الکاتب؛ رؤیة المبدع ورؤیة البطل الذی عاش التجربة واقعا، ما مکنه من نقلها بتفاصیل تظافرت البنى السردیة وعناصرها من زمان ومکان وشخصیات من تصویرها بلغة واصفة بدیعة، ظهر جلیا أثر النص القرآنی فیها؛ إذ أخذ مساحة واسعة من الحضور المباشر وغیر المباشر، عبر نصوص المتن وعناوینها؛ هذه العناوین مع المتن شکلت عتبات عدت نصوصا قائمة بذاتها، نجح من خلالها الروائی أیمن العتوم فی تقدیم صورة فریدة من استغلال الطاقات اللغویة والتصویریة للنص القرآنی الجلیل؛ تجعل منه غایة لوقوف المبدع علیها والإفادة منها على المستوى اللغوی والدلالی.

چکیده فارسی: یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم، اعجاز بلاغی و بیانی آن است که از دیرباز توجه ادیبان و سخنوران را به خود جلب کرده و زمینه ی پیدایش و گسترش علوم مختلفی از جمله علوم بلاغی را فراهم کرده است. قرآن پژوهان برای پی بردن به اعجاز بیانی قرآن کریم و اثبات دقیق و علمی آن، الفاظ، کلمات، جملات، ساختار زبانی و نظم کلامی آن را از زوایای مختلف زبانی و ادبی مورد مطالعه و کنکاش قرار داده و در این زمینه بیشترین بهره را از علوم بلاغی و فنون سه گانه ی آن یعنی معانی، بیان و بدیع برده اند. یکی از آرایه های بدیعی که در قرآن کریم کاربرد زیادی دارد و بر زیبایی ساختار زبانی آن افزوده است، آرایه ی مراعات نظیر و ملحقات آن یعنی تشابه الأطراف و ایهام تناسب است. در مراعات نظیر باید تناسب و هماهنگی معنایی بین واژگان وجود داشته باشد و این واژگان نباید نسبت به یکدیگر هیچ گونه تضاد و تناقضی داشته باشند. در آرایه ی مراعات نظیر، چینش الفاظ و واژگانی که باهم هماهنگی و تناسب معنایی دارند باعث به وجود آمدن آهنگ و موسیقی دلنشینی در کلام می شود که مخاطب را تحت تأثیر خود قرار می دهد. در این پژوهش تلاش می شود با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، آرایه ی مراعات نظیر و تلفیق آن با برخی از آرایه های بدیعی دیگر در پنج جزء پایانی قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش نشان می دهد که این آرایه در آیات مورد نظر بیشتر در کنار آرایه های دیگری همچون تلمیح، مبالغه، لف و نشر، تنسیق الصفات، جناس و سجع به کار رفته است اگرچه در مواردی به تنهایی هم به کار رفته است. چکیده عربی: ومن مظاهر إعجاز القرآن الکریم إعجازه البلاغیة والتعبیریة التی طالما جذب انتباه الکتاب والمتحدثین، ووضع الأساس لظهور وتوسع العلوم المختلفة، بما فی ذلک العلوم البلاغیة. من أجل معرفة معجزة التعبیر للقرآن الکریم وإثباته الدقیق والعلمی، درس علماء القرآن واستکشفوا مفرداته وکلماته وجمله وترکیبه اللغوی وترتیبه اللفظی من زوایا لغویة وأدبیة مختلفة، وفی هذا السیاق هم استفادوا أکثر من العلم، فقد تم استخدام البلاغة وتقنیاتها الثلاثة، أی المعانی والبیان والبدیع. ومن المحسنات المنتشرة بکثرة فی القرآن الکریم والتی تضیف إلى جمال بنیته اللغویة محسنة مراعاة النظیر وملحقاته، أی تشابه الأطراف وإیهام التناسب. فی مراعاة النظیر، یجب أن یکون هناک تناسب وتناغم دلالی بین الکلمات ویجب ألا یکون لهذه الکلمات أی تناقضات مع بعضها البعض وینتهی هذا التلاؤم إلی خلق أغنیة وموسیقى ممتعة فی الکلمات التی تثیر إعجاب الجمهور. تم فی هذا البحث، باستخدام المنهج الوصفی-التحلیلی، دراسة مراعاة النظیر ودمجها مع بعض المحسنات البدیعیة الأخرى فی الأجزاء الخمسة الأخیرة من القرآن الکریم. وتبین نتائج البحث أن هذه المحسنة تستخدم فی الغالب إلى جانب الصناعات البدیعیة الأخری مثل التلمیح والمبالغة واللف والنشر وتنسیق الصفة والجناس والسجع، وإن کانت تستخدم وحدها فی بعض الحالات.

چکیده فارسی: گفتمان قرآنی پیامی است که در درون خود هدفی گفتمانی دارد که فرستنده آن را برای هدف راهبردی ارتباط به مخاطب هدایت می کند. قرآن کریم پیامی از جانب خداوند متعال است که بر رسولش محمد(ص) نازل کرده است تا آن را به امت خود برساند؛ از جمله آن چه در قرآن آمده است، داستان انبیا و رسولان و آنچه امت هایشان در معرض آن قرار گرفتند، تا سبب پند پذیری و عبرت آموزی باشد. این امر مستلزم یک راهبرد ارتباطی گفتمانی مبتنی بر زمینه و دو طرف فرآیند ارتباطی (گوینده/گیرنده) است و بنابراین متن قرآن کاملا یک متن عملگرا است، زیرا رویگرد عملگرا به زبان، عبارت است از بررسی کلام در حین ارائه به گیرنده؛ یعنی مطالعه زبان زمانی که در مقامات متفاوت به عنوان یک سخنرانی از مخاطب به گیرنده با عبارتی خاص در مکانی خاص برای رسیدن به هدف ارتباطی استفاده می شود. این پژوهش با هدف تبیین بعد ارتباطی و عملگرا در داستان ها و گفتمان قرآنی به بررسی داستان یوسف پیامبر می پردازد و بر دو نکته تمرکز دارد: گفتمان در خلال بافتی که در آن به کار رفته است و تعیین نقش فرستنده و مخاطب در فرآیند ارتباطی، با تکیه بر مکانیزم عملگرایانه در کلام از قبیل: حِجاج، افعال کلامی، گفت وگو و سایر موارد موجود در داستان های قرآنی. چکیده عربی: یعدّ الخطاب القرآنی رسالة تحمل فی داخلها غایة خطابیة یوجهها المرسل إلى المرسل إلیه لهدف استراتیجی هو التواصل، فالقرآن الکریم رسالة من الله تعالى أنزلها على رسوله محمد (ص) لیبلّغها إلى أمتّه؛ ومن بین ما جاء فی تلک الرسالة قصص الأنبیاء والمرسلین وما تعرضوا له من قِبَل أممهم، والحجج التی أیّدهم الله بها؛ وذلک لأخذ العبرة والموعظة من الأمم السابقة، هذا ما یستدعی استراتیجیة خطابیة تواصلیة قائمة على السیاق وطرفی العملیة التواصلیة (المتکلم/المتلقی)، وبذلک یکون النص القرآنی نصا تداولیا بامتیاز، ذلک لأنّ التداولیة هی دراسة المنجز اللغوی أثناء الاستعمال؛ أی دراسة اللغة عند استعمالها فی الطبقات المقامیة المختلفة باعتبارها کلاما موجها من المخاطِب إلى المتلقی بلفظ محدد فی مقام محدد لتحقیق غرض تواصلی. تهدف هذه الدراسة إلى تبیان البعد التواصلی والتداولی فی القصص القرآنی، باستخدام المقاربة التداولیة للخطاب القرآنی، والتی ترکّز اهتمامها على أمرین هما: الخطاب ضمن السیاق الذی ورد فیه، والدور التواصلی الذی یؤدیه کلّ من المرسِل والمرسَل إلیه أثناء العملیة التواصلیة، وذلک من خلال رصد آلیات المقاربة التداولیة "کالحجاج والاستلزام الحواری والأفعال الکلامیة والحوار" وغیرها الموجودة فی القصص القرآنیة، بحیث تسلّط هذه الورقة البحثیة الضوء على قصة یوسف، وذلک من خلال السیاق الذی یقوم أساسا على الغرض والمقصود الذی یرید المخاطِب إیصاله، إضافة إلى انسجام واتساق الکلام وجریانه على أسلوب واحد، کما یهتم بالظروف المحیطة بالعملیة التواصلیة وأحوال المخاطبین فیها؛ نجد هذه العناصر مجتمعة فی القصص القرآنی.

چکیده فارسی: هدف از کتابت این پژوهش، پرداختن به عباراتی است که ظاهرا بر خلاف نمط و شیوه نحویان به کار برده شده اند و قواعد نحوی مورد پذیرش، در آن نادیده گرفته شده است تا از این رهگذر، به تحلیل عبارات فوق پرداخته شده و دلالت های آن از منظر معنی شناسی مورد بررسی قرار گیرد و هنجار گریزی آن ها برجسته شود. در این تحقیق، با شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد نظریات زبانشناسی نوین، به ویژه رویکرد نقشگرا و نگاه عملگرایانه به زبان، با تکیه بر دانش نحو و با بهره بردن از نظرات مفسرین، این نتیجه به دست آمد که علم نحو در شناخت ساختار ترکیبی کلام مؤثر است کما این که تفسیر رویکردی غایت محور و ارتباطی را دنبال می کند و با ترکیب آن دو می توان دلالت ها و اسرار نهفته کلام الهی را در قرآن جست وجو کرد. چکیده عربی: یحاول هذا البحث معالجة التراکیب النحویة فی العربیة التی اعتنى البحث النحوی بتحدید المنازل التی تتنزل فیها، ولذلک سلّط الضوء على تلک التراکیب اللغویة التی عدلت عن النمطیة فی التعبیر من وجهة نظر تداولیة؛ بغیة الوصول إلى دراسة نحویة تعنى بالترکیب والتحلیل ودلالات الجمل من خلال مقاماتها. وقد انتفع البحث بالأنظار اللسانیة الحدیثة، وبخاصة الاتجاه الوظیفی منها ونظرته التداولیة إلى اللغة، واستکنه أنظار النحاة، وتوقف عند أعمال المفسرین فانتهى إلى أن مباحث النحو یتحقق بها فهم البنیة الترکیبیة ودلالتها، وأعمال المفسرین یتحدد بها أهداف التعبیر والتواصل، وبهما یوقف على دلالة التراکیب وأسرارها، مع اتخاذه من المنهج الوصفی إلى ذلک سبیلا.

چکیده فارسی: در ظهور نظریه نظم عبد القاهر جرجانی، دانشمندان و نحویان زیادی مثل: سیبویه، جاحظ، مبرد، ابو هلال عسکری و غیره تأثیرگذار بوده اند. عبد القاهر نحو را از طریق کتاب های ابو علی فارسی آموخت. این موضوع فرضیه تأثیر ابو علی را بیشتر از هر دانشمند دیگری در ظهور این نظریه مطرح می کند. دلایلی وجود دارد که نشان می دهد ابو علی فارسی بر جرجانی تأثیر گذاشته و آراء او نقش مستقیمی در تکامل نظریة نظم داشته است. در مقاله حاضر تلاش می شود با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی تأثیر ابو علی فارسی بر جرجانی و جایگاه او در نظریة نظم از جنبه های مختلف به ویژه نحوی، لغوی و سیاقی بررسی و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان می دهد ابو علی فارسی تأثیر غیر قابل انکاری بر عبد القاهر گذاشته و جایگاه والایی در ظهور و پختگی نظریة نظم جرجانی دارد. نظم در دیدگاه ابو علی عبارت است از تألیف کلام و الحاق الفاظ به یکدیگر بر اساس روشی مخصوص و با نظم و ترتیبی که به قصد متکلم و هدف او منتهی شود. ابو علی نحو را از معانی وضعی و قاموسی خارج و به صورت کاربردی و در قالب بافت کلام به کار برد و جرجانی نیز ادامه دهنده و تکمیل کننده همین راه بود و آن را در قالب نظریة نظم نشان داد. چکیده عربی: النظم هو إنشاء أفضل علاقة نحویة بین الکلمات المستخدمة لنقل الغرض أو المعنى . فقد کان للعدید من النحویین مثل "سیبویه" و"جاحظ" و"مبرد" وغیرهم تأثیر کبیر فی ظهور النظریة على ید الجرجانی، ولکن لأنّ عبدالقاهر تعلّم النحو من خلال کتب أبی علی، فإن هذا الأمر یطرح فرضیة تأثیر الفارسی فی ظهور نظریة النظم أکثر من غیره من النحویین. هناک أسباب علمیة دقیقة تدل على أن هناک تأثیر کبیر لأبی علی فی الجرجانی کما أن هذه الأسباب تشیر إلى دور مباشر له فی نضج نظریة النظم. نسعى من خلال الورقة إلى تبیین تأثیر أبی علی الفارسی على الجرجانی وموقعه من هذه النظریة وفق المنهج الوصفی التحلیلی، حیث أظهرت النتائج التأثیر الکبیر لأبی علی الفارسی فی جوهر نظریة النظم ونضجها من مختلف الجوانب، فوضع أبو علی الفارسی الحجر الأساس لنظریة النظم من خلال آرائه النحویة الدقیقة والمستمدة من المنطق والفلسفة. النظم عند أبی علی الفارسی یعنی تکوین الکلام وربط االمفردات ببعضها البعض فی إطار أسلوب محدد وبحیث ینتهی إلى قصد المتکلم. أخرج أبوعلی الفارسی النحو من المعانی الوضعیة والمعجمیة واستخدمه فی إطار التراکیب ونسیج الکلام فأنجز عبدالقادر المسیر وأکمله حتى أظهر نفسه فی شکل نظریة النظم. کما یمکن تفسیر هذا التأثیر من جانب البنیة النحویة والبنیة المعجمیة وسیاق الکلام فی مختلف المجلات.

چکیده فارسی: قرآن کریم تأثیرگذارترین کتاب بر زندگی و ادبیات مسلمانان است که الفاظ، مضامین و اسلوب های آن به صورت های مختلف در تألیفات ادیبان مسلمان متجلی شده است. أیمن العتوم نویسنده و شاعر اردنی در نوشته های خود به صورت های مختلف از قرآن کریم بهره می گیرد. تا آن جا که حتی اسم رمان های او همه برگرفته از قرآن هستند. رمان «رؤوس الشیاطین» یکی از تألیفات اوست که درباره ی شخصیت نابغه ای سخن می گوید که از کودکی در افکار مختلف سرگردان بوده وسرانجام این افکار را از ذهن خود پاک می سازد وانسان خوبی می گردد. به کارگیری قرآن در آثار وی اساساً سرچشمه در ارتباط معنوی همه ی مسلمانان با قرآن کریم دارد وباید گفت که بررسی و تحلیل کاربرد قرآن در آثار ادیبان مسلمان از آن جا که به شناخت حدود تأثیرگذاری قرآن در ادبیات مسلمانان می انجامد، حائز اهمیت است. این تحقیق که در نظر دارد تا شیوه ی نویسنده ی مذکور را در به کار بردن قرآن تحلیل و بررسی کند، با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است ونشان می دهد که وی در رمان مذکور به سه شیوه از قرآن کریم بهره گرفته است: اول نقل قول مستقیم از قرآن، دوم کاربرد بینامتنی از عبارات قرآنی و سوم ذکر هدفمند نام قرآن در میان کتب شناخته شده ی ادبی، فلسفی و غیره. چکیده عربی: لا شک أن القرآن الکریم أکبر مؤثر على حیاة وأدب المسلمین حیث تجلت ألفاظه ومعانیه وأسالیبه فی آثار ومؤلفات الأدباء الإسلامیین. أیمن العتوم الکاتب و الشاعر الأردنی استفاد من القرآن الکریم بصور مختلفة فی آثاره حتی أن اسم بعض روایاته مقتبس منه. روایة «رؤوس الشیاطین» إحدى قصصه التی تبحث هذه الدراسة عن تجلی القرآن فیها. یتحدث الکاتب فیها عن شخصیة رجل عبقری عاش متحیراً منذ صباه بین الأفکار المختلفة مذبذباً بین هذه و تلک وأخیراً یمحو تلک الهواجس من ذاکرته و یصیر انساناً صالحاً محبوباً بین الناس. إن اقتباسه وإفادته من القرآن الکریم فی آثاره یرجع و ینبع أساساً من العلاقة المعنویة التی یمتلکها جمیع المسلمین تجاه القرآن الکریم. ینبغی علینا أن نشیر أن دراسة استخدام القرآن فی آثار الأدباء الإسلامیین لها أهمیتها حیث أنها تؤدی إلی معرفة نسبة تأثیر القرآن علی أدب المسلمین. یسعی هذا البحث مستفیداً من المنهج الوصفی التحلیلی حتی یوضّح و یدرس أسالیب الکاتب المختلفة الملهمة من القرآن الکریم مبیناً أنه فی روایة «رؤوس الشیاطین» استفاد منه بأشکال المختلفة إما بصورة مباشرة وإما بصورة التناص وإما ذکر اسم القرآن الکریم متعمداً بین الکتب المعروفة أدبیاً وفلسفیاً وغیرها.

چکیده فارسی: هنجارگریزی یک روش بلاغی هیجان انگیز است زیرا بر گیرنده اثر می گذارد و وی را به فضاهای وسیع تر و ژرفای معنایی بیشتر می برد. هنجار گریزی یک کارکرد زبانی است که میان خالق کلام، متن و دریافت کننده، رابطه برقرار می سازد و صرفا یک مجموعه قواعد خشک و انعطاف ناپذیر نیست. این فن، متن را از نشانه هایی بارگیری می کند که اگر گیرنده بدون توجه به آن ها تلاش کند متن را بفهمد، به خطا خواهد رفت و نمی تواند به معنای درست متن هدایت شود. هنگامی که نوبت به قرآن می رسد کاربست هنجارگریزی سبب ایجاد لایه های دیگری در سخن می شود و جلوه های جدیدی از بلاغت قرآنی را بر ما آشکار می سازد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی تلاش دارد تا در جهت شناخت اسلوب های بیان در قرآن گام بردارد و از اسرار نهفته سخن معجز، پرده بردارد و لایه های دیگری را از معنای ظاهر سخن، بگشاید. نتایج نشان می دهد که در قرآن صور متعددی از هنجارگریزی وجود دارد که با ابزارهای بلاغی چون مجاز، استعاره و کنایه، ایجاد شده است که هدف از آن، اثر گذاشتن بر روان مخاطب و ایجاد تحول درونی در وی است. چکیده عربی: یعد الانزیاح أسلوبا بلاغیا مثیرا کونه یحدث أثرا وتأثیرا دلالیا لدى المتلقی، فیأخذه إلى فضاءات أکثر رحابة، وانعکاسات أبعد عمقا من ناحیة المعنى والدلالة، فهو ینظر إلى الوظیفة اللغویة بوصفها وظیفة تفاعلیة بین المبدع والنص والمتلقی، ولیست مجموعة من القواعد التی تتعامل مع اللغة على أنها قوالب لا یمکن تغییرها ولا الخروج علیها وعنها. إن الانزیاح یُحمِّل النص من الدلالات التی لا یمکن أن یهتدی إلیها المتلقی إذا سلک سبیل الصورة النمطیة العادیة المألوفة وغیر المنزاحة، ویکون الانزیاح أبلغ ما یکون حین یتعلق الأمر بالنص القرآنی وهو یقدم الصورة القرآنیة فتکون بانزیاحها أبلغ فی الدلالة من نطق جمیع الناطقین مما سواها من الصور العادیة. وفیما یخص الدافع إلى هذا البحث فإنما حدانی إلیها تهیامی بالأسلوب القرآنی الذی لا یضاهیه أسلوب، ولا ینازعه منوال. ثم رغبتی فی تتبع آی الذکر الحکیم وما فیها من أبعاد دلالیة، وزوایا تعبیریة حین تخرج عن السیاق اللغوی والدلالی المألوف إلى دلالات عمیقة، ومعانی بعیدة، عن طریق الانزیاح فی البنى الترکیبیة لجزئیاتها المتراصة بغرض التأثیر النفسی، والتغییر الانفعالی لدى المتلقی. ولهذا؛ فقد انبرى القلم، وتاقت النفس، وسمقت الهمة للولوج إلى تلک الظاهرة وأثرها الدلالی فی القرآن الکریم، متخذین من المنهج الوصفی التحلیلی منهجا لنقف به على الأسباب، ونزیل به ما علق من القشر باللباب، ونفسر ما ورد من انزیاح دلالی فی آی الذکر وفصیح الکتاب.

چکیده فارسی: در نظریه اسکوپوس هانس ورمیر، ترجمه کُنشی هدفمند و مبتنی بر متنِ مبدأ و بر اساس قاعده امانت است، تا انسجام بین متن مقصد و متن مبدا را در برداشته و ترجمه به سمت ترجمه آزاد نرود. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی، ترجمه ی سوره ی مدثر از کتاب « قرآن کریم، ترجمه خواندنی قرآن به روش تفسیری و پیام رسان برای نوجوانان و جوانان» بررسی شده است. با توجه به اینکه عنصر هدفمندی از بنیان های اساسی نظریه ی اسکوپوس است و از سویی دیگر مترجم، رسالت خود را رساندن پیام و محتوای قرآن کریم به ساده ترین وجه و به دور از دشواری های علمی و زبانی به مخاطب نوجوان و جوان عنوان نموده است، تطبیق این نظریه بر سوره ای از این ترجمه در راستای تبیین میزان موفقیت ایشان مفید است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مترجم در مواردی قابل توجه به متن مبدأ وفادار نیست؛ در مقابل، ترجمه ی فارسی ایشان از انسجام متنی معناداری برخوردار است. این ترجمه به رغم تمام نقدها و ملاحظات اهل فنّ، به دلیل این که در ارائه متنی هیئت نگرانه، تبشیری، جذاب و جوان پسند از قرآن، فضل سبقت دارد، اگر بتواند با ویرایش-هایی دقیق و علمی، هنرمندانه خود را از دام گرفتار آمدن در روح ِتاریخ برهاند تا متهم به سکولار کردن متن مقدس نشود، اثری قابل دفاع و درخور توجه است. چکیده عربی: نظریة سکوبوس هانس فرمیر هی نهج یعتمد على السیاق الاجتماعی والثقافی للترجمة. فی هذه النظریة، تعتبر الترجمة ترجمة نصیة هادفة وتغطی قاعدة الإعارة، التماسک بین النص المصدر والنص المصدر؛ حتى یتم إعطاء الترجمة اهتمامًا خاصًا ولا تتقدم نحو الترجمة الحرة. تم فی هذا البحث، باستخدام المنهج الوصفی-التحلیلی، دراسة وتقییم ترجمة سورة المدثر من کتاب "القرآن الکریم، ترجمة خلابة للقرآن بطریقة تفسیریة وموحیة للشباب والمراهقین" لعلی ملکی. نظرا إلى أن عنصر الهدف هو أحد الأسس الأساسیة لنظریة سکوبوس، وأن المترجم من ناحیة أخرى یقوم بمهمته فی نقل رسالة ومحتوى القرآن الکریم بأبسط طریقة، بعیدًا عن الصعوبات العلمیة واللغویة للشباب والصغار، یلزم تطبیق هذه النظریة علی سورة من هذه الترجمة، لتقییمها وتبیین مدی نجاح المترجم. تظهر نتائج البحث أن المترجم لیس ملتزما لنص المصدر ولکن فی المقابل، ترجمته الفارسیة لها تماسک نصی کبیر. على الرغم من کل الانتقادات والمخاوف من الخبراء، لهذه الترجمة فضل الأسبقیة فی تقدیم نص دینی وتبلیغی جذاب للشباب فی کساء عصری خلاب؛ فإذا تمکن المترجم بواسطة تعدیل الترجمة العلمی والفنی، من تحریر نفسه من الوقوع فی فخ التاریخ حتى لا یتم اتهامه بالعلمنة، فإن العمل یستحق الدفاع عنه ویستحق الاهتمام.

چکیده فارسی: معنا شناسی شاخه ای از دانش زبان شناسی است که نقش مهمی در فهم قرآن مجید دارد؛ زیرا از طریق بررسی واژگان در سیاق آیات می توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. مفهوم «عذاب» از مفاهیم پر بسامد در قرآن کریم است که به تنهایی نتیجه طبیعی عمل فرد است و دلالت بر شدت ندارد؛ امّا هم نشینی آن در ترکیب های اضافی با کلماتی چون: «حریق»، «سعیر»، «حمیم» و غیره حالت و شدت آن را بیان می کند. نگارندگان برآنند تا به این سؤال مهم پاسخ دهند که ترکیب های اضافی واژه ی عذاب بر اساس رابطه ی هم نشینی چه تأثیری در معنا و تفسیر این واژه دارند؟ ساختار آیات «عذاب» در ترکیب های اضافی، نشان دهنده ی تأثیر این مفاهیم بر واژه ی عذاب و حد و مرز این واژه همراه مضاف الیه های گوناگون آن است؛ به عنوان مثال عذاب حمیم نشان دهنده ی عذاب با آبى جوشان در منتها درجه حرارت است. عذاب سعیر نشان دهنده ی عذاب با آتشی است که زبانه کشیده و سوزنده است به همین جهت آتش در عود را به دلیل نداشتن این شرایط سعیر نمی گویند. اکثر آیات عذاب در ترکیب های اضافی آن اُخروی و فقط در چهار آیه دنیوی است و در بیشتر آیات شدت عذاب آخرت با کلمات أکبر، أبقی، أشد، أشقّ و أخزی نشان داده شده که نشان می دهد این عذاب بزرگ تر و سخت تر از عذاب دنیایی است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی روابط واژه ی «عذاب» را با دیگر مفاهیم هم نشین آن درترکیب های اضافی مورد تحلیل قرار می دهد تا تأثیر این ترکیب ها بر واژه ی عذاب و حد و مرز این واژه در آنها مشخص شود. چکیده عربی: علم الدلالة فرع من فروع علم اللغة ویلعب دورًا مهمًا فی فهم القرآن الکریم. لأنه من خلال فحص الکلمات فی سیاق الآیات، یمکن تحقیق المعنى الدقیق للکلمة. یعتبر مفهوم "العذاب" من أکثر المفاهیم شیوعًا فی القرآن الکریم، وهو نتیجة طبیعیة لأفعال المرء وحدها ولا تنطوی على شدة. لکن مرافقته فی ترکیبات إضافیة مع کلمات مثل: «حریق»، «سعیر»، «حمیم» إلخ، یعبر عن حالتها وشدتها. إن سیاق آیات "العذاب" فی ترکیبات إضافیة یبین تأثیر هذه المفاهیم على کلمة عذاب وحدود هذه الکلمة مصحوبة بإضافاتها المختلفة، على سبیل المثال، عذاب الحمیم یشیر إلی غلیان الماء فی أقصى درجات الحرارة؛ وعذاب السعیر یدل على عذاب نار مشتعلة وتحترق، فلا تسمى نار البخور بسعیر لعدم توافر هذه الشروط. غالبة آیات العذاب فی ترکیباتها الإضافیة یتعلق بالآخرة وفی أربع آیات تتعلق بالعذاب الدنیویة، وفی معظم الآیات جیئت شدة عذاب الآخرة مع کلمات أکبر، أبقی، أشد، أشق وأخزی، ویدلّ هذا علی أن العذاب الأخروی أعظم وأشد من العذاب الدنیوی. یستخدم هذا البحث المنهج الوصفی التحلیلی لتحلیل العلاقة بین کلمة "عذاب" والمفاهیم الأخرى المصاحبة لها فی ترکیبات إضافیة.

چکیده فارسی: برخورداری نهج البلاغه از زیباترین شگردهای بیانی، سیمای بلاغی خارق العاده ای به آن بخشیده است آنگونه که به عنوان برادر قرآن از آن یاد می شود. فراوانی سازوکارهای بلاغی در نهج البلاغه، به محوریت آن به عنوان برترین الگوی بلاغت در میان اندیشمندان و سخن وران جهان انجامیده است. از جمله امتیازات بلاغی نهج البلاغه، بهره مندی فراوان آن از کنایه است که گاه رساتر از صراحت عمل کرده و ذهن مخاطب را با کلام متکلّم درمی آمیزد. بکارگیری کنایه شیوه ای بدیع و زیبا در کلام به شمار می رود که نمایانگر ذوق ادبی و قوه ی تخیل گوینده است و پیچیده سازی، روند ادراک و تخیل مخاطب را به چالش می افکند تا غرض اصلی گوینده را دریابد. پژوهش حاضر با تکیه بر منهج توصیفی-تحلیلی و آماری در صدد بررسی کنایه در خطبه قاصعة و تحلیل بار معنایی آن با توجه به بافت متن می باشد و به این نتیجه دست یافته است که بهره گیری از گونه های مختلف کنایه در خطبه قاصعه به بیان مناسب غرض اصلی امام (ع) با کمک واسطه ها انجامیده است که در برخی از آنها به دلیل اندک بودن وسائط، مخاطب به سهولت به مقصود حضرت دست می-یابد. چکیده عربی: یعتبر نهج البلاغة أروع التّعابیر الکلامیة والخطابیة وهذا الأمر هو الّذی جعله مظهرا بلاغیّا فریدا بین الکلمات البشریّة لا فی العالم العربیّ وحده بل فی کل أنحاء العالم، کما اعتبره شقیقا لکلام الوحی فی القرآن، ووفور الآلیات الخطابیة والجمالیّات الظاهریة والمعنویة الّتی نبعت من فطرة صاحب نهج البلاغة أدّی إلى ترکیز هذا الکتاب القیّم کأفضل نموذج للخطابة والبلاغة بین المفکرین والخطباء فی العالم. إستخدام الکنایة فی الکلام هو طریقة جدیدة ورائعة تمثل الذوق الأدبی والخیال الخصیب للمتکلم، ویتحدى التعقید فیها عملیة إدراک المخاطب وخیاله للعثور على الغرض الرئیسی للمتکلّم بعد إزالة الصّورة الظّاهریّة للکلام. من المیزات البلاغیة لنهج البلاغة استخدامه الواسع والبدیع لفنّ الکنایة الذی یعمل أحیانًا بشکل أکثر وضوحًا من التصریح ویقرّب ذهن المخاطب إلی کلام المتکلّم ویقوم بالمزج بینهما. تسعى هذه الدراسة إلى البحث عن الکنایة وضروبها فی خطبة القاصعة وتحلیل حملها الدلالی وفقًا لسیاق النص معتمدة على المنهج الوصفی-التحلیلی والإحصائی، ومن المتوقع أن تتوصل إلى أن استخدام أنواع مختلفة من الکنایة فی خطبة القاصعة یؤدی إلى التعبیر الصحیح عن الغرض الرئیسی للإمام (ع) بمساعدة الوسطاء، وفی بعض أنواع الکنایة بسبب قلة الواسطة یصل المخاطب إلی غرض الإمام (ع) بسهولة ویُسر.

چکیده فارسی: معناشناسی یکی از رهیافت های نوین در حوزه زبان شناسی است که به مطالعه و تفسیر و نیز ترکیب کلمه ها در عبارت ها و جمله های خاص می پردازد. درواقع معناشناسی کلیدی برای گشایش درهای متن کلام است. این دانش در اواسط قرن نوزدهم پا به عرصه گذاشت. ماکس مولر و میشل بریل ازجمله افرادی بودند که در وضع این دانش مشارکت چشم گیری داشتند. یکی از وجوه برجسته قرآن کریم، بلاغت آن است؛ یعنی سخنی زیبا و رسا که سخن خدا نمونه بی مثال است. بیان دل نشین آیه ها تعبیرهای زیبا و لطیف و به کارگیری صنایع ادبی و بلاغی بر قرآن جلوه و طراوت خاصی بخشیده است. آیات قرآن مجموعه ای از عبارات و جملاتی است که خود از واحدهای کوچک تری به نام کلمات یا واژه ها شکل یافته اند و در پس هر یک از این واژه ها علاوه بر معنای ظاهری یک معنای غیرحقیقی هم پنهان است و این خود یکی از دلایل شگفتی و اعجاز قرآن است. مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و تحلیل کارکرد دلالتی واژه ید در قرآن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که خداوند در قرآن کریم از روش های گوناگونی برای بیان آیات استفاده کرده تا بتواند منظور خود را بهتر و راحت تر به انسان ها بفهماند و انسان ها مشکلی در دریافت معنا و مفهوم آیات نداشته باشند و نیز این که واژة «ید» و مشتقات آن در قرآن کریم در معانی مختلفی همچون: احساس و نعمت، قدرت و سلطنت، تصرف و مالکیت، عضو بدن به کار رفته است. چکیده عربی: علم الدلالات هو أحد الأسالیب الجدیدة فی مجال اللغویات التی تتعامل مع الدراسة والتفسیر بالإضافة إلى مجموعة من الکلمات فی عبارات وجمل محددة. فی الواقع، دلالات هو المفتاح لفتح الباب للنص. ظهرت هذه المعرفة فی منتصف القرن التاسع عشر. کان ماکس مولر ومیشیل برایل من بین أولئک الذین ساهموا بشکل کبیر فی تطویر هذه المعرفة. إن أحد الجوانب البارزة فی القرآن الکریم هو بلاغته، أی کلمة جمیلة ومعبرة أن کلام الله هو لا مثیل له. لقد أعطى التعبیر اللطیف للآیات تأثیرًا خاصًا ومنعشًا على التفسیرات الجمیلة والدقیقة واستخدام الصناعات الأدبیة والبلاغة على القرآن. الآیات القرآنیة عبارة عن مجموعة من العبارات والجمل التی تتکون من وحدات أصغر تسمى کلمات أو عبارات، وخلف کل من هذه الکلمات، بالإضافة إلى المعنى الظاهر، هناک أیضًا معنى غیر واقعی، وهذا أحد أسباب عجب القرآن ومعجزته. تحلل هذه المقالة الوظیفة الدلالیة لکلمة الید فی القرآن بطریقة وصفیة تحلیلیة وتخلص إلى أن الله قد استخدم أسالیب مختلفة فی القرآن الکریم للتعبیر عن الآیات حتى یتمکن من فهم معناها بشکل أفضل للبشر والبشر. لا توجد مشکلة فی تلقی معنى ومفهوم الآیات، وأیضاً استخدام کلمة "الید" ومشتقاتها فی القرآن الکریم فی معانی مختلفة مثل: الشعور والبرکة، القوة والملکیة، الحیازة والملکیة، جزء الجسم.