پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال:1399 | دوره:24 | شماره:46 |تعداد مقالات:12

ترجمه رسمی، حقوقی یا همان ترجمه اسناد و مدارک، امری خطیر است که در بازار ترجمه توان اشتغال زایی بسیاری داشته و دارد؛ ولی از منظر پژوهش دانشگاهی توجه کافی بدان نشده است. برای فعالیت در این زمینه، ضمن کسب دانش زبان عمومی پیشرفته و آشنایی با مقدمات علم حقوق کشور مبدا و مقصد، باید با تمرین بسیار و آشنایی دقیق با مدارک قابل ترجمه به مهارت آن دست یافت و تنها با گذراندن چهار واحد درسی ترجمه مکاتبات و اسناد میسر نمی شود. در این نوشتار، ضمن نقد روش آموزش و ارزیابی کتاب های مطرح در این زمینه، تحت عناوین ترجمه مکاتبات و اسناد و نیازسنجی بازار، راهکارهایی برای روشمندتر کردن تدوین مواد درسی در چارچوب نظریه هایی چون اسکوپوس در مطالعات ترجمه و نیز در قالب های آموزشی-ارزشیابی مدرن و متنوع، از جمله آموزش فعالیت محور، در قالب های فناورانه ارایه خواهد شد. البته نمی توان ابعاد دیگر کتاب بودگی این کتاب های مطرح در نظریه های کتاب های آموزشی را بررسی کرد؛ زیرا در این مقال نمی گنجد و مقاله حاضر بر این موضوع تمرکز ندارد. یافته های این مقاله می تواند راهی برای برطرف کردن شکاف بین تدریس و ارزیابی از یک سو و افزودن دانش و مهارت ها از سوی دیگر بوده، نشان دهد مترجمان چگونه می توانند هرچه بهتر انتظارات واقعی و مشروع بازار کار ترجمه رسمی را برآورده کنند. همچنین اجرای راهکارهای این مقاله شاید بتواند بین دانشگاه و بازار کار، این شاخه از رشته ترجمه، ارتباط استوارتری برقرار کرده، از هدر رفت سرمایه و زمان در این دو بخش بکاهد.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی ابعاد مختلف قابلیت های هنرهای جوامع محلی، به ویژه عروسک های بازیچه، و آیینی و نمایشی، برای طراحی و اجرای برنامه های «آموزش هنر مبتنی بر جامعه» است. روش آن، کیفی از نوع اکتشافی و با رویکرد پدیدارشناسانه و جامعه پژوهش آن، مربیان، هنرمندان و پژوهشگران فعال حوزه هنرهای بومی، به ویژه عروسک ها، و مشغول به آموزش در جوامع محلی است. روش نمونه گیری، هدفمند متجانس بود که با 9 نفر به حد اشباع نظری داده ها رسید. ابزار گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. اعتبار اطلاعات گردآوری شده با معیار ارزیابی لینکن و گوبا (1985) و روش دنزین (1978) و پاتون (1999) تایید شد. روش تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش هفت مرحله ای کولایزی (1978) صورت گرفت. براساس یافته های پژوهش قابلیت های عروسک ها در دو سطح اصلی: «درون ساختی» و «برون ساختی»؛ چهار سطح میانی: «فرمی»، «محتوایی»، «کاربردی» و «کارکردی»؛ و سیزده مضمون خرد: «مکان مندی»، «زمان مندی»، «نمایشگری»، «زیبایی شناسی چندبعدی»، «آیین مندی»، «بازشناسی هویتی»، «روایت مندی/ روایتگری»، «اقتضای مکانی»، «خیر عام اجتماعی»، «وجه مشارکتی»، «تفسیری»، «بازشناسی هویتی» و «روابط متقابل یادگیری و جامعه» انتزاع یافته است.

اکثر صاحب نظران، مدرسان و حتی دانشجویان فلسفه معتقدند که نظام آموزشی دانشگاه در رشته فلسفه اسلامی، ناکارآمد و دافعه آن بیش از جاذبه آن است. این وضعیت نامطلوب، معلول علل متعددی است که متن آموزشی یکی از مهم ترین این مولفه هاست. هدف این نوشتار بررسی آسیب شناسانه کتاب بدایهالحکمه-اصلی ترین کتاب آموزشی در مقطع کارشناسی رشته فلسفه اسلامی-است که علامه محمدحسین طباطبایی به سال 1390 ه. ق آن را نگاشته است. این کتاب منبع رایج و اصلی برای 24 واحد در رشته فلسفه اسلامی است و گرچه اکثر استادان فلسفه ضمن اذعان به ویژگی های مثبت این اثر، آن را یک متن آموزشی مناسب نمی دانند، به نظر می رسد مقام علمی نویسنده-و البته نبود منبع مناسب دیگر-سبب شده است که تاکنون نوشتار مستقل و مفصلی درباره نقص های آموزش این کتاب ارایه نشود. درواقع، گرچه کتاب بدایهالحکمه به لحاظ آموزشی نقاط قوت و مثبتی دارد، اما نقاط ضعف و نقص های آن به قدری جدی و مهم است که به طور قطع می توان مدعی شد کتاب فاقد ویژگی های لازم منبعی برای آموزش فلسفه اسلامی است و تاثیرات منفی آن در آموزش فلسفه از فواید آن بیشتر است. در این مقاله، ضمن معرفی اجمالی کتاب مورد نظر و ارایه نقاط مثبت آن، به تفصیل، نقص ها و ضعف های آن بررسی شده است.

آموزش هوشمند در سال های اخیر در ایران و جهان مطرح شده است. در این میان، آموزش مکالمه زبان عربی پیوسته از دغدغه های اصلی کارشناسان و متخصصان آن بوده است، زیرا از سویی تنوع لهجه های گوناگون و از سوی دیگر، حضور نداشتن زبان آموزان در میان اهل زبان این حوزه، بحث برانگیز است و پیشرفت های جامعه جهانی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز زمینه مناسبی برای آموزش لهجه های عربی فراهم ساخته است. در این پژوهش از روش استدلالی استفاده شده است. ابتدا مفهوم پژوهش براساس چارچوب نظری و سپس براساس آن، فرضیه طراحی کتاب درسی هوشمند، مبتنی بر اپلیکیشن تلفن همراه، روشی روزآمد برای آموزش مکالمه زبان عربی با لهجه های گوناگون بررسی شده است. طبق نتایج پژوهش حاضر، آموزش هوشمند باید در بستر واقعیات شیوه زندگی جدید فراگیران و جامعه تعریف و ارایه شود؛ لذا طرح آموزش هوشمند لهجه های عربی در بستر عواملی مانند: طراحی و تولید محتوای جذاب چندرسانه ای، مدرس به منزله هماهنگ کننده و راهنما، محوریت خلاقیت و تفکر انتقادی، بهره گیری از هوش های سه گانه اخلاقی، معنوی و عملی، استفاده از عناصر و ملزومات فرهنگی و روزآمد لهجه ها و طراحی و روزآمدسازی اپلیکیشن حرفه ای تحقق می یابد.

پذیرش یادگیری از طریق شبکه های اجتماعی تا حد زیادی به نگرش شخصی فراگیران وابسته است؛ به همین دلیل، این مطالعه بر زمینه های فردی که نقش آمادگی فراگیران را در استفاده از شبکه های اجتماعی برای یادگیری مهارت های زبانی بررسی می کند، متمرکز خواهد بود. نمونه انتخاب شده، 64 دانشجوی در حال تحصیل کارشناسی رشته زبان عرب دانشگاه شیراز است که با توجه به تعداد محدود، به نمونه گیری نیاز نبود و با روش سرشماری اطلاعات از آنان جمع آوری شد. ابزار مطالعه، پرسش نامه محقق ساخته است که با توجه به مبانی و ادبیات آمادگی الکترونیکی جهت استقرار یادگیری الکترونیکی تهیه شده است. این پرسش نامه را تعدادی از استادان علوم تربیتی و عربی بازبینی و اصلاح و روایی آن را تایید نموده اند. برای ارزیابی پایایی، ابتدا پرسش نامه 15 دانشجو به طور آزمایشی اجرا شد که آلفای کرونباخ آن 90/0 به دست آمد. طبق نتایج دانشجویان از نگرش و مهارت لازم برای استفاده از شبکه های مجازی در یادگیری مهارت های زبانی بی بهره اند و به نظر آنان، فرهنگ سازمانی دانشگاه فاقد شیوه های حمایتی و مطلوب در به کارگیری استادان و دانشجویان است.

هدف پژوهش حاضر، مطالعه نظام مند و ارایه فراترکیبی از پژوهش های محققان داخلی و خارجی در زمینه ویژگی های مطلوب کتاب های درسی دانشگاهی، با روش کیفی از نوع سنتزپژوهی است. جامعه مورد مطالعه آن، 60 پژوهش از میان پژوهش های بیست سال اخیر است که به اشباع اطلاعاتی رسیدند. نتایج به دست آمده به صورت واحدهای معنایی و کدگذاری صلاحیت هاست که در مرحله نخست 150 کد ایجاد و با تحلیل محتوای کیفی در 25 مقوله به منظور تحقق دو هدف پژوهش سازماندهی شدند: در مورد هدف نخست، مهم ترین مولفه های تدوین شناسایی و چهار درون مایه دقت علمی، ماهیت آموزشی، مخاطب محوری و دقت نگارشی از میان آن ها به دست آمد و در مورد هدف دوم، مدلی طراحی گردید که براساس آن، مولفه شفافیت در بیان مطالب با سه درون مایه ماهیت آموزشی، دقت علمی و دقت نگارشی مشترک است. مولفه های همه جانبه نگری و ساختار علمی و منسجم با درون مایه های دقت علمی و ماهیت آموزشی و مقوله انتقال ارزش ها با درون مایه های ماهیت آموزشی و مخاطب محوری وجه اشتراک دارند.

کتاب درسی به لحاظ ساختاری شاخص هایی دارد که درسی بودن آن را نشان می دهد. در این ساختار، هر درس باید حداقل دارای معیارهای اهداف، مقدمه یا پیش سازمان دهنده، متن، خلاصه، تمرین و منابعی برای مطالعه بیشتر-در حد مطلوب-باشد؛ در غیر آن، سطح کیفی آموزش کاهش می یابد. بنابراین، یکی از شیوه های اصلی برای ارزیابی کیفیت کتاب های درسی، نقد و بررسی آن ها به لحاظ شاخص های ساختاری است. از آنجا که «درس اخلاق اسلامی» از دروس عمومی دانشجویان در کلیه رشته های دانشگاهی است، در مقاله حاضر یکی از کتاب های نگارش یافته در این زمینه نقد شده و آن، اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم، اثر مهدی علیزاده و جمعی از پژوهشگران است که در سال 1389 تالیف کرده اند. روش استفاده شده برای نقد کتاب، روش تحلیل محتوای کمی است. این تحلیل دارای هفت مدل در دو حوزه توصیفی و ارتباطی بوده، اما تنها امکان اجرای پنج مدل وجود داشت. نتایج پژوهش نشان می دهد که کتاب مورد نظر به رغم برتری نسبت به کتاب های هم تراز، به لحاظ ساختاری، دارای اشکالات جدی و نیز فاقد بخش های مهم مقدمه، خلاصه و منابعی برای مطالعه بیشتر است. براساس تحلیل محتوای توصیفی، 89 درصد اهداف و 36 درصد تمرین ها مطلوب نیستند و براساس تحلیل محتوای ارتباطی، 92 درصد اهداف با محتوا مرتبط اند؛ اما میان 35 درصد اهداف با تمرین ها ارتباطی وجود ندارد.

یکی از مهم ترین مواردی که باید در تهیه و تدوین منابع درسی به آن توجه داشت، نقد و ارزیابی کتاب های آموزشی است. از این رو، هدف اصلی مقاله حاضر نقد و بررسی کتاب انگلیسی برای دانشجویان علوم پایه (زیست شناسی و زمین شناسی)، نوشته محمودرضا عطایی، امیدرضا رجبی، مودت سعیدی، ملیحه السادات موسوی و محسن نیلی احمد آبادی است که در سال 1394 از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) منتشر شده است. برای رسیدن به این هدف، مدل نقد محمودی و احمدی صفا (1393) به کار رفت که به صورت اختصاصی برای نقد و ارزشیابی کتب انگلیسی برای اهداف ویژه (ESP) ارایه شده است. موارد ضعف کتاب شامل استفاده کم از نمودار ها و جداول مرتبط، و در نظر نگرفتن فعالیت های شکل دهنده تفکر خلاق، و قوت آن شامل طراحی ظاهری، ارایه فعالیت های مطرح برای هر درس، محتوای مناسب، انسجام مطالب، و توجه به پرورش مهارت های زبانی است. از آنجا که شکل گیری تفکر خلاق یکی از مهم ترین و ضروری ترین مهارت های آموزشی برای دانشجویان در دنیای امروز است، ضرورت دارد مولفان کتاب حاضر به منظور تقویت این بخش چاره ای اساسی بیندیشند.

بررسی نارسایی ها و کاستی های کتاب های دانشگاهی دستور زبان فارسی اولین و مهم ترین گام در راستای شناخت عمیق ویژگی های ساختاری زبان فارسی و تدوین دستوری جامع و کارآمد خواهد بود. در زبان فارسی به برخی از مباحث دستوری، از جمله مبحث «شرط»، توجه چندانی نشده و نیز در کتاب های دستور، الگوی توصیفی منظمی برای آن تعیین نگردیده است. بر این اساس، در پژوهش حاضر سعی می شود با نقد و بررسی مبحث «شرط»، در مجموعه ای از مهم ترین کتاب های دستور فارسی، کارایی و نقاط ضعف و قوت هریک از این کتاب ها بررسی گردد تا دستور پژوهان به ابعاد نهفته ای از الگوهای ساختاری زبان فارسی توجه نمایند. از این رو، 10 کتاب از کتاب های معتبر دستور فارسی که غالبا مورد استناد پژوهشگران و دستور پژوهان قرار می گیرد، انتخاب شده و مبحث «شرط» هر یک بر پایه روش وصفی-تحلیلی بررسی گردیده است. مهم ترین دستاوردهای پژوهش حاضر این که بیشتر دستورهای نگاشته شده با رویکرد سنتی و نیز دستورهای تدوین یافته بر پایه مبانی زبان شناسی در بررسی ساختار جمله های شرطی در ویژگی هایی چون جامعیت نداشتن، اختلاف در اصطلاح گزینی، نبود نظم و انسجام منطقی در دسته بندی مقوله های دستوری، تقلید از دستورهای بیگانه، نقد و تحلیل نکردن آراء و نظرات پیشین و نیز در هم آمیختن گونه های مختلف زبان مشترک هستند. این امر اهمیت بررسی دقیق و موشکافانه هر یک از مباحث دستور فارسی را بیش از پیش آشکار می سازد.

کالین های در کتاب درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی، ضمن بررسی دیدگاه های تحلیلی مختلف در علوم سیاسی و روابط بین الملل، مسایلی چون پیوستگی و ناپیوستگی در تحلیل دگرگونی سیاسی و یا جایگاه امر گفتمانی و امر ذهنی در تحلیل سیاسی را مطالعه کرده است. در این کتاب علاوه بر موضوع تحلیل سیاسی و ارایه درآمدی انتقادی در زمینه موضوعات مذکور، به کوشش مستمر برای تاثیرگذاری فرایند تحول رو به رشد در علم سیاست و روابط بین الملل توجه شده است. در نقد حاضر، دید انتقادی بر الگوها و معیارهای ارایه شده برای تحلیل سیاسی بررسی می شود تا خواننده به معیاری معتبر برای نقد و تحلیل سیاسی دست یابد. همچنین، بر توجه نداشتن نویسنده به موضوع مفهوم سازی، به ویژه در گزاره های اشاره شده به مباحث هستی شناسانه، تاکید می شود و سرانجام، اشکالات موجود درباره امر گفتمانی و امر ذهنی در تحلیل سیاسی معاصر مشخص می گردد تا خواننده به ورطه تاویل گرایی صرف نیفتد.

خوانش فرهنگی-اجتماعی یکی از مهم ترین رویکردهای تاریخ فرهنگی است که در کتاب درآمدی بر تاریخ فرهنگی بدن در ایران، نوشته محمد سعید ذکایی و مریم امین (1392)، برجسته شده است. در این نوشتار، بررسی روش شناسی و محتوای متن اثر یادشده با این پرسش آغاز می شود که بهره گیری از رویکرد گفتمانی در تاریخ فرهنگی بدن چه تاثیری در نگاه مولفان کتاب و خوانش آنان از منابع و رخدادهای تاریخ ایران داشته و نقاط قوت و ضعف آن کدام است؟ با به کارگیری رویکرد انتقادی و تحلیل تاریخی می توان دستاورد بحث را در تلاش برای صورت بندی جدیدی از تاریخ ایران، ارایه تفسیری متفاوت از فهم تاریخ، برجسته سازی رویکرد جامعه شناختی و مطالعات فرهنگی بدن، تفسیر پوشش به مثابه امر فرهنگی، سیاسی و دینی، بهره گیری از منابع ادبی و مصور با هدف تقویت رویکرد تاریخ اجتماعی-فرهنگی برشمرد. اما غلبه نگاه تعمیمی و نظریه محور باعث شده است که به شواهد تاریخی متنوع ناقض ادعای مولفان اثر توجه نشود و دلایل تاریخی متعددی را مطرح کرد که استنتاج آنان را با چالش مواجه سازد. از سوی دیگر، تقسیم بندی های چهارگانه ادوار تاریخی ایران به عصر امپراتوری، عصر مشروطیت، عصر مدرنیته، و دین در فصول کتاب دارای اشکال جدی است و با مسیله دوره بندی در تاریخ فرهنگی بدن تجانس ندارند؛ محتوای سه فصل نهایی نیز براساس ساختار مشابهی تحلیل شده و از منابع دست اول کمتر استفاده گردیده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی اصول و معیارهای تالیف محتوای درسی در مقطع عمومی حوزه های علمیه خواهران است. روش آن، تحلیل محتوای کیفی، با استفاده از روش مضمون محور (تماتیک) به صورت تحلیل استقرایی است. روش انتخاب نمونه یا واحد تحلیل در این مطالعه نمونه گیری نظری است. در یافته های به دست آمده، علاوه بر مصاحبه ها، محتوای مستندات مربوط نیز بررسی شد؛ به طوری که با کدگذاری مقوله های اصلی بعد از اشباع اطلاعاتی، 5 مقوله اصلی و 39 مقوله فرعی از داده های کیفی استخراج گردید و اعتباریابی درونی یافته های پژوهش صورت گرفت. یافته ها به جهت مبتنی بودن مقوله ها به فحوای متخصصان برجسته حوزه های علمیه و تطبیق آن ها با آموزه های دینی، صرفا به زمینه نظام آموزش عالی حوزه علمیه وابسته نبوده، قابلیت کاربرد در موقعیت های مختلف، به ویژه نشر کتاب های دانشگاهی را نیز دارد.