معرفت ادیان
سال:1395 | دوره:7 | شماره:2 (پیاپی 26) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:آفرینش از نگاه اسلام و هندوئیزم، نوعی ایجاد یا پدیدار شدن کثرت از وحدت است. قرآن این عمل را نتیجه امر الهی و سنت ودانته (اوپانیشادها)، آن را محصول نیروی مایای برهمن دانسته است. مفهوم امر الهی در قرآن و تفاسیر تشیع و تسنن بیان شده است. برخی محققان، با استناد به آثار اسماعیلیان، مفهوم قرآنی «امر الهی» را معادل مایا در سنت هندو دانسته اند. این پژوهش، با هدف ارزیابی این دیدگاه به مقایسه دو مفهوم «امر» و «مایا» پرداخته است. بدین منظور، شماری از اوپانیشادها و نیز آثار برجسته فرق اسلامی، از جمله اسماعیلیان مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که وجوه تمایز و افتراق امر و مایا بیش از آن است که بتوان بر این همانی دو مفهوم حکم کرد. چکیده عربی:الخلقة حسب تعالیم الشریعة الإسلامیة والدیانة الهندوسیة هی إیجاد للکثرة من الوحدة، وقد اعتبرها القرآن الکریم بأنّها نتیجةٌ لأمر الله تعالی فی حین أنّ أصحاب فکر الفیدانته (أبانیشاد) یقولون إنّها ثمرة قدرة المایا البراهماتیة. وقد تمّ بیان معنی الأمر الإلهی فی القرآن الکریم وضمن تفاسیر الفریقین شیعةً وسنّةً، وبعض الباحثین استندوا إلی التراث الفکری للفرقة الإسماعیلیة واعتبروا مفهوم الأمر الإلهی مترادفاً مع مفهوم الشاکتیزم والمایا لدی الهندوس.الهدف من تدوین هذه المقالة إجراء دراسةٍ مقارنةٍ بین مفهوم "الأمر" فی مختلف آثار الفرق الإسلامیة وبما فیها الإسماعیلیة ومفهوم "مایا" لدی الفیدانته (أبانیشاد)، وقد أثبتت النتائج وجود اختلافٍ کبیرٍ بینهما ولا یمکن القول إنّهما متشابهان.

چکیده فارسی:دانشمندان ادیان ابراهیمی، به دو موضوع «خطاناپذیری» و «حجیت» متون مقدس خویش توجه داشته اند. یکی از دلایل این توجه متن محور بودن اسلام، یهودیت و مسیحیت است. وقتی یک مسلمان، یهودی و مسیحی بداند که کتاب مقدسش خطا و اشتباهی ندارد، یا به گونه ای اطمینان یابد که خطاها و اشتباهات احتمالی کتابش، به اعتبار آن صدمه نمی زند، اندیشه ها و اعمالش را مستند به آن می کند و با آرامش زندگی دینی خویش را ادامه می دهد.خطاناپذیری قرآن کریم نزد مسلمانان و هر اندیشمند منصفی قطعی است، زیرا از سندی متواتر برخوردار است. تحدی می کند و فاقد اختلاف درونی است. قطعی بودن خطاناپذیری قرآن، مسلم بودن حجیت آن را به دنبال دارد.یهودیان عهد عتیق را مقدس و آسمانی می شمارند. البته تلقی آنان از تقدس عهد عتیق، با تلقی ما مسلمانان از تقدس قرآن کریم متفاوت است. آنان بر این باورند که نویسندگان بشری عهد عتیق، هنگام نگارش این کتاب ها، از عنایت و توجه خدا برخوردار بوده اند و این کتاب ها حجتند و می توان بر آنها اعتماد کرد.مسیحیان نیز مولف نهایی کتاب مقدس را خدا می دانند که این عمل را از طریق مولفان بشری به انجام رسانده است. ازاین رو، کتاب مقدس نزد آنان حجت است. اما این حجیت از طریق اثبات خطاناپذیری آن دو متن مقدس به دست نیامده است، زیرا عهد عتیق و عهد جدید، از سندی متواتر بهره نمی برند، تحدی نمی کنند و مشتمل بر اختلافات و تناقضات فراوان درونی اند. چکیده عربی:العلماء فی الأدیان الإبراهیمیة یؤکّدون علی مسألتین بالنسبة إلی نصوصهم المقدّسة، إحداهما حجّیتها والأخری عدم طروء الخطأ علیها، وأحد الأسباب التی أدت إلی هذا التوجّه هو ارتکاز الإسلام والیهودیة والمسیحیة علی هذه النصوص، فحینما یدرک أتباع هذه الدیانات أنّ کتابهم المقدّس لا یشوبه خطأ، أو أنّ الخطأ المحتمل فیه لا یمسّ بقدسیته، فإنّهم بطبیعة الحال سوف یرتکزون علیه فی أفکارهم وأعمالهم ویواصلون حیاتهم الدینیة بکلّ طمأنینةٍ.المسلمون وجمیع العلماء المنصفین یعتقدون بعدم طروء الخطأ فی القرآن الکریم لأنّه وثیقةٌ متواترةٌ لا ریب فیها، حیث تحدّی مخالفیه ولا یشوبه أیّ خطأ فی آیاته، ومن المؤکّد أنّ ثبوت عدم الخطأ فیه بشکلٍ قطعیٍّ یترتّب علیه قطعیة حجّیته أیضاً.الیهود یعتبرون العهد العتیق کتاباً مقدّساً سماویاً، وتجدر الإشارة هنا إلی أنّ القدسیة التی یقول بها هؤلاء تختلف عن القدسیة التی یعتقد بها المسلمون بالنسبة إلی القرآن الکریم، فالیهود یرون أنّ عهدهم العتیق قد دوّن بأیادی بشریة بلطفٍ من الله تعالی لذلک فهو حجّة ویمکن الاعتماد علیه. وأمّا المسیحیون فإنّهم ینسبون کتابهم المقدّس إلی الله تعالی ولکن یقولون إنّ تدوینه تمّ بواسطة بشرٍ، وعلی هذا الأساس یعتبرونه حجّةً. الحجیة بهذا المعنی المطروح فی الیهودیة والمسیحیة لا تتقوّم علی کون کتابیهما المقدّسین منزّهین من الخطأ، لأنّهما غیر متواترین ولیس فیهما أیّ تحدٍّ ناهیک عن وجود الکثیر من الاختلافات والتناقضات فیهما.

چکیده فارسی:آگوستین متالهی است دارای حالات عرفانی و عارفی است صاحب اندیشه های الهیاتی. عقل با عرفان و زهد با تصدی مناصب دینی و اجتماعی در عرفان وی جمع شده اند. در بعد عملی، محور اندیشه عرفانی وی عشق و محبت به خدا و مخلوقات اوست. از دید وی، برای رسیدن به کمال در عشق، شرط مهم فروتنی یعنی عدم رضایت به مقام فعلی و نیاز به حرکت به سمت کمال است. این امر از رهگذر تهذیب نفس، کسب فضایل دینی و دعا و نیایش قابل دستیابی است. سالک با این امور سه گانه، مراتب نفس را از مرتبه نباتی، حسی، عقلی (استدلالی)، آغاز کرده و با طی مرتبه اخلاق و طمانینه، به هدف نهایی، که مرحله تامل است، نائل می آید. آنان که این مراحل را طی کنند، در بعد ادراکی از ادراک حسی مادی و روحانی خیالی گذر کرده اند و با ادراکی عقلی، به معرفت نوری تغییرناپذیر دست یافته اند. در این مرحله، انسان خداوند را همه جا حاضر و ناظر می داند و می یابد که همه حقایق از او تغذیه می کنند. چکیده عربی:أوغسطین هو أحد علماء اللاهوت الذین عرفت عنهم حالاتٌ عرفانیةٌ، فهو عارفٌ یتبنّی أفکاراً لاهوتیةً، حیث جمع مسلکه العرفانی بین العقل والعرفان والزهد وبین تولّی المناصب الدینیة والاجتماعیة، ومن الناحیة العلمیة فقد تمحور مسلکه العرفانی حول التعلّق بالله تعالی ومحبّة مخلوقاته. ومن جملة معتقداته أنّ بلوغ درجة الکمال فی المحبّة مشروطٌ بشرطٍ أساسیٍّ هو التواضع، أی عدم الرضا بالمقام الحالی والشعور بالحاجة إلی الحرکة نحو الکمال، وهذا الأمر إنّما یتحقّق عن طریق تزکیة النفس وتحصیل الفضائل الدینیة والدعاء والتهجّد، فالسالک عبر هذه المبادئ الثلاثة یبتدئ مراتب تکامل النفس من اللاوعی والحسّ والعقل (مرتبة استدلالیة) وبعد طیّ مرتبة الأخلاق والطمأنینة سوف یبلغ المرحلة النهائیة (الهدف الأساسی) أی مرحلة التأمّل. السالک الذی یطوی هذه المراحل هو فی الحقیقة یکون قد طوی البُعد الإدراکی من الإدراک الحسّی المادّی والروحانی التخیّلی، وبالتالی سوف یمتلک معرفةً نورانیةً لا یطرأ علیها التغییر عن طریق الإدراک العقلیّ، وفی هذه المرحلة یری الله تعالی حاضراً وناظراً فی کلّ مکانٍ ویدرک أنّ جمیع الحقائق فی الوجود إنّما تنتهل ما لدیها منه.

چکیده فارسی:با ظهور اومانیسم و نهضت اصلاح دینی، آگاهی جدیدی درباره فردیت انسان به وجود آمد و نحوه ارتباط انسان با خدا و آمرزیدگی، کانون توجه الهیات لوتر قرار گرفت. لوتر با درک اوضاع جدید، پارادایمی نو در باب انسان، آزادی اراده، و نوع رابطه او با خدا و ایمان وضع کرد. پیش تر خدا در تلقی کلیسای قرون وسطایی، موجودی دور از دسترس بشر و هستی بود، اما وی با رد واسطگی کلیسا در همه شئون، به خدایی در دسترس انسان اشاره کرد که مجال گفت وگوی مستقیم دارد. تحول مفهومی لوتر در باب آمرزیدگی بر این اصل مبتنی بود که خداوند، انسان را گویی آمرزیده است و جایگاه آمرزیدگی خدا در خارج از وجود شخص گناهکار قرار دارد. بنابراین، آمرزیدگی، اکتسابی و نه اعطایی است. این پارادایم جدید، مخالف دیدگاه رایج آگوستینی در قرون وسطا مبنی بر جایگاه عدالت در درون انسان بود که راه ورود کلیسا برای هدایت انسان را باز می کرد. اما جوهره پارادایم لوتر در باب انسان، آزادی او در برابر انسان اسیر کلیسا و شریعت بود. لذا بندگی آزادمنشانه انسان فقط در سایه اراده ای آزاد میسور است. چکیده عربی:بعد رواج النزعة الإنسانیة وانطلاق نهضة الإصلاح الدینی، ظهرت رؤیةٌ جدیدةٌ حول شخصیة الإنسان وکیفیة ارتباطه بالله تعالی وحول مسألة المغفرة، وقد حظیبت باهتمام القسّیس الألمانی مارتن لوثر وأثّرت علی أفکاره اللاهوتیة، إذ إنّه بعد أن أدرک ماهیة الأوضاع الجدیدة، وضع نموذجاً معرفیاً جدیداً للإنسان وحرّیة إرادته ونمط علاقته بالله وإیمانه.تعالیم الکنیسة فی القرون الوسطی أکّدت بشکلٍ عامٍّ علی أنّ الله عزّ وجلّ بعیدٌ عن البشریة والوجود، إلا أنّ لوثر رفض توسّط الکنیسة فی جمیع الشؤون الدینیة واعتبر الربَّ قریباً من الإنسان وبإمکانه أن یخاطبه مباشرةً. التحوّل المفهومی الذی جاء به هذا القسّیس علی صعید المغفرة، یرتکز علی أنّ الله تعالی کأنّما غفر للإنسان ومحل هذه المغفرة هو خارج وجود شخصیة المذنب، وعلی هذا الأساس تکون المغفرة اکتسابیةً ولیست معطاةً. هذا النموذج المعرفی الجدید یتعارض مع الرؤیة الأوغسطینیة التی سادت فی القرون الوسطی والتی تمّ التأکید فیها علی منزلة العدالة فی باطن الإنسان والتی فسحت المجال للکنیسة بإیفاء دورٍ لهدایة الإنسان، فی حین أنّ النموذج المعرفی الذی طرحه لوثر حول الإنسان یتمحور حول تحرّره من قیود الکنیسة والشریعة، لذا فإنّ العبودیة المتحرّرة للإنسان لا تتحقّق إلا فی ظلّ الإرادة الحرّة.

چکیده فارسی:دیربازی است که مسیحیت شاهد بحث رابطه ایمان و عقلانیت و تبیین مرزهای میان این دو است، بحث مهمی که با باور دینی و مذهبی افراد سروکار دارد و اختلافات فراوانی در میان اندیشمندان بزرگ مسیحی به وجود آورده است. ازآنجاکه توماس آکوئیناس، یکی از بزرگ ترین الهی دانان کلیسای کاتولیک و مارتین لوتر، یکی از تاثیرگذارترین شخصیت های کلیسای پروتستان بوده و این دو فرقه تحت تاثیر فراوان اندیشه های آنان است، مقایسه اندیشه آنان در این مساله می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. این مقاله با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، درصدد واکاوی تطبیقی بحث ایمان و عقلانیت از دیدگاه این دو چهره شناخته شده مسیحی است. بی تردید فهم رویکرد آنان، برای شناخت دقیق تر این کلیساهای بزرگ و مهم مسیحی راه گشا خواهد بود. یافته های این مقاله، حاکی از این است که آکوئیناس یک عقل گرای غیرافراطی و لوتر یک ایمان گرای غیرافراطی است و به رغم پذیرش اجمالی دو عنصر ایمان و عقلانیت از جانب هر دو، اختلافاتی جدی در مبانی فکری آنان وجود دارد. چکیده عربی:منذ العهود السالفة طرحت فی المسیحیة بحوثٌ حول العلاقة بین الإیمان والعقلانیة وحول حدود کلٍّ منهما، حیث تمخّض عنها نقاشٌ علمیٌّ محتدمٌ وخلافاتٌ کثیرةٌ بین کبار علماء هذه الدیانة علی صعید المعتقدات الدینیة السائدة بین الناس. نظراً لکون القدّیس توما الأکوینی یعدّ أحد أبرز علماء اللاهوت فی الکنیسة الکاثولیکیة والقسّیس مارتن لوثر یعتبر أبرز الشخصیات فی الکنیسة البروتستانتیة، فقد أثّراً إلی حدٍّ کبیرٍ من الناحیة الفکریة علی الکاثولیکیة والبروتستانتیة؛ ومن هذا المنطلق فالمقارنة بین آرائهما تحظی بأهمّیةٍ کبیرةٍ فی هذا المضمار.تمّ تدوین هذه المقالة علی أساس منهجٍ تحلیلیٍّ - وثائقیٍّ بهدف إجراء دراسةٍ مقارنةٍ حول موضوعی الإیمان والعقلانیة طبقاً للمتبنّیات الفکریة للشخصیتین المشار إلیهما، ولا شکّ فی أنّ التعرّف علی آرائهما من شأنه فسح المجال لنا لفهم الأصول التی ترتکز علیها أفکار المذهبین الکاثولیکی والبروتستانتی. النتائج التی توصّل الباحثان إلیها أثبتت أنّ توما الأکوینی تبنّی منهجاً عقلائیاً غیر متطرّفٍ، فی حین أنّ مارتن لوثر تبنّی منهجاً إیمانیاً غیر متطرّفٍ؛ ورغم أنّهما اعتقدا بالإیمان والعقلانیة لکن هناک اختلافاتٌ أساسیةٌ فی متبنّیاتهما الفکریة.

چکیده فارسی:کتاب جامعه سلیمان، منسوب به حضرت سلیمان علیه السلام است. بنا بر شهادت کتاب مقدس، خداوند به وی حکمت افاضه می کرد. با وجود این، دیدگاه های غیرحکیمانه ای نظیر جبرگرایی، پوچ گرایی، لذت گرایی و چهره بدبینانه و مایوسانه ای در این کتاب به سلیمان نبی نسبت داده شده است. با بررسی و تحلیل معنایی اصطلاح «حکمت» و نیز الهام از فرهنگ ناب اسلامی، می توان با اضافه نمودن عنصر جمال، معنای دقیق تری از «حکمت» به دست آورد و بر اساس این تحول معنایی، کتاب جامعه سلیمان را غربالگری نمود، معنای حکمتی که سلیمان نبی از خداوند درخواست داشت را بازخوانی کرد. بدین ترتیب، حکمت که نوعی از آن، افاضه ای و نوع دیگرش تعلیمی است، مبدا جمال و جمال مظهر آن است. در حقیقت، حکیم واقعی به همه جهان هستی با دیده احترام نگریسته و سراسر نظام آفرینش را زیبا و احسن می بیند. بنابراین، نگرش های غیرحکیمانه ای که در این کتاب به حضرت سلیمان علیه السلام منسوب است، با فرض اینکه ایشان مشمول عنایت الهی در افاضه حکمت است، پذیرفتنی نیست. چکیده عربی:سفر الجامعة منسوبٌ إلی النبیّ سلیمان علیه السلام، وقد جاء فی الکتاب المقدّس أنّ الله تعالی أفاض الحکمة فی قلب هذا النبیّ، لکنّنا مع ذلک نجد فی هذا السِّفر بعض الآراء التی تتنافی مع الحکمة من قبیل الجبر والعدمیة والتلذّذیة والتشاؤمیة والیأس. ومن خلال دراسة وتحلیل مفهوم الحکمة علی ضوء الثقافة الإسلامیة السامیة، بإمکاننا إضفاء عنصر الجمال إلیه لتحصیل معنی أدقّ له، وعلی أساس هذا التحوّل الدلالی سوف تتسنّی لنا غربلته وإعادة قراءة مفهوم الحکمة التی طلبها من الله تعالی. بناءً علی ما ذکر، فالحکمة التی تعنی فی إحدی دلالاتها الإفاضة وفی دلالةٍ أخری تعنی التعلیم، هی مبدأ للجمال، وبالتالی یکون مظهراً لها. الحکیم الحقیقی هو الذی ینظر إلی عالم الوجود بأسره نظرة احترامٍ ویری نظام الخلقة برمّته جمیلاً وملیئاً بالحُسن، وعلی هذا الأساس فالآراء غیر الحکیمة المنسوبة إلی النبیّ سلیمان علیه السلام فی هذا السِّفر تُفنَّد علی فرض أنّه مشمولٌ بلطف الله تعالی من حیث إفاضة الحکمة فی قلبه.

چکیده فارسی:الهیات فمینیستی، شاخه ای از الهیات مسیحی است که در واکنش به برخورد تبعیض آمیز الهیات سنتی مسیحی، نسبت به زنان شکل گرفته و با ارائه قرائت فمینیستی از الهیات مسیحی، تغییرات اساسی در آن ایجاد کرده است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، علاوه بر بیان تاریخچه، عوامل شکل گیری و ویژگی های الهیات فمینیستی، به تبیین آموزه های اصلی مسیحیت بر اساس این مکتب الهیاتی می پردازد. یافته ها حکایت از آن دارد که الهیات فمینیستی، به علت تاثیرپذیری شدید از جنبش فمینیستی و اقتضائات عصر جدید، به مسیری سوق یافت که هیچ گاه پیشگامان الهیات فمینیستی، تصوری از آن نداشته و شاید هم راضی به آن نبوده اند. چکیده عربی:اللاهوت النسوی هو فرعٌ من اللاهوت المسیحی وقد نشأ کردّة فعلٍ علی التعامل المجحف بحقّ النساء من قبل اللاهوت المسیحی التقلیدی، حیث طرحت قراءةٌ نسویةٌ لهذا اللاهوت أسفرت عن حدوث تغییراتٍ جذریةٍ فیه.تمّ تدوین هذه المقالة وفق منهجٍ توصیفیٍّ - تحلیلیٍّ وتطرّق الباحث فیها إلی بیان تأریخ نشأة اللاهوت النسوی واالعوامل التی أدّت إلی نشأته وأهمّ میزاته، کما أشار إلی أهمّ التعالیم المسیحیة فی هذا الفکر اللاهوتی، وقد أثبتت النتائج أنّه نظراً لتأثّر اللاهوت النسوی إلی حدٍّ کبیرٍ بالجنس الأنثوی ونظراً لمقتضیات العصر الحدیث، فقد اتّجه نحو مسیرٍ لم یکن یتوقّعه أحدٌ من روّاده الذین دعوا إلیه، ولربّما لا یرضون به من الأساس.

چکیده فارسی:فصل اول و دوم سفر پیدایش، یکی از چالش انگیزترین متون برای مفسران فمینیستی است. الیزابت کیدی استنتن، به عنوان نماینده مکتب تفسیری فمینیستی لیبرال و گیلبرت بایلزیکیان، به عنوان نماینده مکتب تفسیری فمینیستی انجیلی، به تفسیر این متن پرداخته اند. این مقاله به بررسی و مقایسه نقاط اشتراک و اختلاف این دو جریان، در تفسیر متن پیدایش می پردازد. هر دو مفسر سعی می کنند تا تعهد خود را به مسیحیت، در کنار اعتقاد به اصول فمینیستی حفظ نمایند. استنتن، با تقسیم داستان آفرینش به دو داستان و اثبات برابری در آفرینش از داستان اول و رد داستان دوم، به عنوان کلام خداوند، تعهد کمتری به متن دارد. در مقابل، بایلزیکیان به عنوان نماینده جریان انجیلی، با التزام به وحیانی بودن تمام کتاب مقدس، سعی در ارائه تفسیری مبتنی بر برابری زن و مرد و استفاده از تجربه زنان، مطابق با اصول فمینیستی دارد. چکیده عربی:الفصلان الأوّل والثانی من سفر الظهور یعتبران أکثر النصوص إثارةً للجدل بین المفسّرین من ذوی النزعة النسویة، والسیّدة إلیزابیث کادی ستانتون بصفتها ممثّلةً للمدرسة التفسیریة النسویة اللیبرالیة، والسیّد جیلبرت بایلزیکیان بصفته ممثّلاً للمدرسة التفسیریة النسویة الإنجیلیة، تطرّقاً إلی تفسیر الفصلین المشار إلیهما.یتمحور البحث فی هذه المقالة حول إجراء دراسةٍ مقارنةٍ بین أوجه الاشتراک والاختلاف بین آراء هاتین الشخصیتین علی صعید تفسیر سفر الظهور، وتجدر الإشارة هنا إلی أنّهما حاولا الحفاظ علی التزامهما بالمبادئ المسیحیة إلی جانب اعتقادهما بأصول النزعة النسویة. قامت السیّدة ستانتون بتقسیم قصّة الخلقة فی جزئین، وأثبتت التساوی فی الخلقة فی الجزء الأوّل من القصّة ورفضت ما ورد فی الجزء الثانی منها، وعلی هذا الأساس فهی لم تلتزم بالنصّ بصفته کلاماً لله تعالی. وفی مقابل ذلک فإنّ السیّد بابلزیکیان الذی یمثّل الفکر الإنجیلی، قد التزم بکون الکتاب المقدّس بجمیع نصوصه سماویاً وعلی هذا الأساس حاول طرح تفسیرٍ له من منطلق مبدأ المساواة بین الجنسین وبالاعتماد علی تجارب النساء علی ضوء أصول النزعة النسویة.