مطالعات برنامه درسی آموزش عالی
سال:1395 | دوره:7 | شماره:13 |تعداد مقالات:7

بررسی مسائل پیش روی آموزش عالی نشان می دهد که دانشگاه ها در هزاره سوم با چالش های عظیمی رو به رو هستند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی چالش های برنامه های درسی آموزش عالی کشور در دهه اخیر و راهکارهای رفع آن انجام شد. مطالعه حاضر از نوع کیفی و از روش سنتزپژوهی استفاده شد. معیار ورود پژوهش ها در این مطالعه مرتبط بودن با هدف پژوهش و اجرای آن در آموزش عالی کشور در دهه اخیر (1384 تا 1394) بوده است. برای فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز، از فرم کاربرگ و جهت اطمینان از میزان پایایی از ضریب کاپای کوهن استفاده شد. همچنین جهت تحلیل داده ها از روش های کدگذاری باز و محوری از نرم افزار Nvivo-8 استفاده شد. یافته ها نشان داد نظام برنامه ریزی درسی آموزش عالی کشور در دهه اخیر با سیزده چالش عمده از جمله، بین اللملی سازی برنامه درسی، برنامه درسی مبتنی بر جامعه یادگیری، ارزشیابی برنامه های درسی، مغفول ماندن سیاست های قومی و چندفرهنگی، بعد کیفی تدریس، اعتبارسنجی برنامه های درسی، جهانی شدن، برنامه ریزی درسی غیرمتمرکز، رشد انواع تفکر، یادگیری چگونه یادگرفتن و راهبردهای یاددهی-یادگیری، چالش های محتوایی، برنامه درسی میان رشته ای و کاربست فن آوری اطلاعات در برنامه درسی مواجهه بوده است. علاوه بر این، سنتز راهکارهای پیشنهادی برای رفع این چالش ها نیز ارائه شد.

هدف از انجام این پژوهش، دستیابی به چارچوب برنامه درسی آموزش عالی مبتنی بر رویکرد آموزش مادام العمر می باشد. این پژوهش، کیفی و روش آن مطالعه موردی چندگانه کیفی می باشد. رویکرد تحلیلی در تدوین چارچوب بر اساس رویکرد بافت نگاریاست. مشارکت کنندگان بالقوه تحقیق شامل 8 نفر از اعضای هیات علمی گروه های تحصیلی علوم انسانی، علوم پایه، کشاورزی و دامپروری، فنی و مهندسی و هنر و معماری دانشگاه شیراز بود که حداقل یکبار به عنوان عضو شورای برنامه ریزی درسی دانشگاه شرکت داشته اند و 5 نفر دیگر از صاحبنظران حوزه برنامه درسی بودند که با روش نمونه گیری هدفمند از نوع «معیار» انتخاب شدند. برای تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل مضمون (پایه، سازمان دهنده و معنای فراگیر) با استفاده از نرم افزار N-Vivo استفاده شد. نتایج، بیانگر وجود 112 مضمون پایه، نه مضمون سازمان دهنده سطح اول بر اساس عناصر نه گانه برنامه درسی کلاین (هدف، محتوا، فعالیت یادگیرنده، منابع و مواد کمک آموزشی، راهبردهای یاددهی- یادگیری، زمان آموزش، فضای آموزش، گروه بندی فراگیران و ارزشیابی) و 18 مضمون سازمان دهنده سطح دو بود. در پایان شبکه مضامین برنامه درسی مادام العمر در نظام آموزش عالی طراحی و اع تباریابی آن از طریق تکنیک های اعتبار پذیری و اعتماد پذیری با استفاده از همسوسازی داده ها انجام شد.

پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان از حیث تربیت معلم پژوهشگر انجام شد. روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع ارزشیابی و مدل ارزشیابی پروواس بود. در مسیر بررسی وضعیت مطلوب و اجرا شده برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان، متخصصان موضوعی از طریق نمونه گیری هدفمند و زنجیره ای، دانشجویان از روش نمونه گیری در دسترس و مدرسان از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. در راستای بررسی برنامه درسی اجرا شده و متناسب با هریک از مراحل ارزشیابی، معیارهای لازم برای مولفه ها شناسایی شد. عملکرد واقعی دانشگاه فرهنگیان در هر یک از مراحل ارزشیابی و مولفه ها از طریق پرسشنامه، سیاهه مشاهده، مصاحبه و اسناد مکتوب به دست آمد. یافته های به دست آمده از مطالعه اسناد، تحلیل محتوا و سهم دروس پژوهشی در محتوای برنامه درسی حاکی از آن بود که اگرچه دانشگاه فرهنگیان در چند سال اخیر به سمت پژوهش محور بودن حرکت کرده، اما هنوز دارای کاستی هایی می باشد که از جمله آنها می توان به کمبود فضا، امکانات، زیرساخت های فیزیکی و تجهیزاتی و نیروی متخصص و با انگیزه اشاره کرد.

این پژوهش به منظور بررسی رابطه نگرش تحصیلی و انگیزش پیشرفت با تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته رشته آموزش ابتدایی انجام شد. روش تحقیق همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش 93 نفر می باشد. کل جامعه آماری به دلیل محدود بودن، با استفاده از روش سرشماری به عنوان نمونه انتخاب شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه انگیزه پیشرفت در یادگیری رضا بخش (1373)، پرسشنامه نگرش تحصیلی اکبری (1383) و پرسشنامه محقق ساخته تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی گردآوری شد. در این پژوهش پایایی پرسشنامه انگیزه پیشرفت در یادگیری با استفاده از آلفای کرونباخ 0.74، نگرش تحصیلی 0.82 و تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی 0.86 محاسبه شد. از طریق روایی محتوایی طبق دیدگاه متخصصان، روایی پرسشنامه ها تایید شد.از آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون و t مستقل برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده، بین نگرش تحصیلی و انگیزش پیشرفت دانشجویان دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته آموزش ابتدایی با تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی دوره تحصیلی رابطه معنادار وجود دارد. بین نگرش تحصیلی، انگیزش پیشرفت و تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته آموزش ابتدایی تفاوت معناداری وجود ندارد. تلقی دانشجویان از کیفیت برنامه درسی از طریق نگرش تحصیلی و انگیزش پیشرفت دانشجویان قابل تبیین است.

برنامه درسی در آموزش عالی، یک تجربه وسیع علمی برای دانشجویان است. یکی از مهم ترین زمینه های پژوهش در حوزه آموزش عالی و به ویژه برنامه های درسی آموزش عالی، پایان نامه های دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی است. نگارش پایان نامه توسط دانشجویان بخش مهمی از پژوهش واحدهای درسی دانشگاهی را تشکیل می دهد. اما مهم تر از نگارش پایان نامه، انتخاب یک استاد راهنمای خوب و بهره مند شدن از راهنمایی های صحیح او است. هدف از این پژوهش شناسایی ویژگی های یک استاد راهنمای خوب از دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد بود. پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کیفی و با راهبرد پدیدار نگاری انجام شد. مشارکت کنندگان 37 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی بودند که از طریق نمونه گیری نوعی تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند. داده ها با استفاده از مصاحبه های عمیق و نیمه سازمان یافته جمع آوری شدند. روش تحلیل داده ها تحلیل محتوایی استقرایی با استفاده از کدگذاری در سه سطح باز، محور و منتخب بود. یافته های مربوطه نشان داد ویژگی های یک استاد راهنمای خوب شامل 1) نشانگرهای رفتاری استاد راهنما، 2) رابطه نظارتی استاد راهنما و دانشجو، 3) رابطه تعاملی استاد راهنما و دانشجو، 4) اخلاق حرفه ای آموزشی استاد راهنما، 5) ویژگی های رفتاری استاد راهنما، و 6) تخصص استاد راهنما است. پیشنهاد می شود استادان راهنما در راهنمایی پایان نامه ها با توجه به نتایج به دست آمده، گامی مهم در تحقیقات آینده بردارند.

از مهم ترین ارتباطات در سطح دانشگاه که منجر به تحقق اهداف آموزش عالی می گردد، تعاملات میان اساتید و دانشجویان است. هدف از این پژوهش پرداختن به تفاوت های رفتاری اساتید در برخورد با دو گروه جداگانه از دانشجویان، شامل: پذیرش ویژه فرهنگیان و پذیرش روزانه و نوبت دوم، در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی در دانشگاه تهران می باشد. پژوهش حاضر، از نوع کیفی می باشد که با روش زیست تجربه نگاری انجام شده است و ابزار گردآوری داده ها مشاهده و مصاحبه های ساختارنیافته انفرادی است که با دانشجویان و دستیاران آموزشی صورت گرفته است. پژوهشگران در تحریر این ارزیابی، از روش خبرگی و نقادی آیزنر استفاده کرده اند. بررسی ها در این پژوهش حاکی از آن است که رفتار اساتید در مدیریت کلاس، تعامل با دانشجویان (گفتار و رفتار)، تکالیف محوله به دانشجویان و ارزشیابی میان این دو گروه متفاوت بوده و این یافته ها، تساهل و تسامح را در رفتار اساتید نسبت به دانشجویان فرهنگی نشان می دهد، که این خود برآیندی از برچسب منفی است که در نگرش اساتید و فضای دانشکده نسبت به دانشجویان فرهنگی وجود دارد.

پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی فرایند تاسیس رشته های جدید دانشگاهی (مورد علوم انسانی) و به روش پژوهش آمیخته اکتشافی (کیفی- کمی) انجام شده است. به این منظور با 15 نفر از خبرگان برنامه ریزی درسی و سیاست گذاران توسعه نظام آموزش عالی مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. مصاحبه ها به شیوه مقوله بندی باز تجزیه و تحلیل شد. سپس بر اساس یافته های بخش کیفی پرسشنامه ای ساخته شد. روایی پرسشنامه از سوی صاحب نظران تایید و پایایی آن نیز 95.2 برآورد شد. بر اساس یافته های کیفی در مجموع 9 ضعف اساسی در رابطه با فرایند تاسیس رشته جدید شناسایی شد. همچنین نتایج کمی پژوهش گویای آن است که ضعف در برنامه ریزی درسی با میانگین 6.29 و ضعف در تصمیم گیری با میانگین 3.47 به ترتیب در اولویت های اول و نهم ضعف های شناسایی شده قرار گرفته اند.