نقد ادب معاصر عربی
سال:1396 | دوره:7 | شماره:12 (پیاپی 14) |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:از اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم به دنبال انقلاب 1919م در مصر، بحث زنان و حقوق و آزادی آنها مطرح شد. در بین تمامی اموری که به جامعه و انسان مربوط می شود، مساله زن که از لحاظ عواطف زیباترین و لطیف ترین عنصر جامعه است، همواره با پیچیدگی و غموض بیش تری همراه بوده و به آثار ادبی جذابیت خاصی بخشیده است. یوسف ادریس داستان نویس بزرگ مصری است که دنیای داستانی وی در بیش تر نوشته هایش، در قالب سه عنصر خدا، جنسیت و سلطه تجلی می یابد. حضور زن در داستان های وی به واقعیت نزدیک است و تصویری به نسبت واقع بینانه از چهره وی می نمایاند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نقد جامعه شناختی در صدد است تا تصویر و جایگاه زن را در (4) داستان یوسف ادریس بررسی و تحلیل نماید. این پژوهش بر این نکته تاکید می کند که زن در ابداع داستانی یوسف ادریس حضوری چشم گیر دارد، اما اغلب با چهره ای منفی، به گونه ای که در این داستان ها از وی چهره ای شیطانی، بی وفا و شرور، بی رحم و سنگدل، حقیر و خوار و یا قابل ترحم به تصویر کشیده شده است. اما با موشکافی این داستان ها درمی یابیم که ادریس این مشکلات را ناشی از شرایط نابسامان جامعه مصر می داند و از آن جا که ادریس در داستان های خود مانند یک پزشک به بیماری های جامعه خود می پردازد به تصویر این دسته از زنان پرداخته است و قطعا در جامعه آن زمان زنانی فاضل و بافرهنگ نیز وجود داشته اند. چکیده عربی:ط طُرح موضوع المرأة وحریتها وحقوقها من أواخر القرن التاسع عشر وبواکر القرن العشرین إثر ثورة 1919 فی مصر. إن موضوع المرأة أجمل عنصر المجتمع من حیث العاطفة بین الأمور البشریة؛ وهو لا یزال محاذیاً بالغموض، ویمنح للأعمال الأدبیة روعة وجمالا. یوسف إدریس، القصصی المصری، یبرز عالمه الروایی فی قوالب الله والجنس والسلطان. حضور المرأة فی قصصه القصیرة أکثر قرابة إلی الواقع وإدریس یتیح صورة واقعیة لها. هذا المقال یحلل صورة المرأة ومکانتها فی (أربع) قصص لیوسف إدریس بالمنهج (الوصفی و التحلیلی) و فی هذا السیاق یستمد من النقد الاجتماعی؛ مؤکداً بأنّ دور المرأة ذو أهمیة فی إبداعاته القصصیة ولکن لها وجه سلبی فی بعض الأحیان. قد تُصوَّر المرأة کموجودة شرورة، وخشنة، وقاسّیة، وخائنة، وحقیرة، أو متعاطفة فی هذه القصص. ولکننا بعد تحلیل قصص له وصلنا إلی هذه النتیجة بأن إدریس یحسب هذه المشاکل متأثرة بظروف المجتمع المصری المعاکسة. و یهو فی قصصه یعالج أمراض المجتمع کطبیب حاذق فیتطرق إلی قضایا النساء؛ فدون شک کانت آنذاک نساء فاضلات مثقفات فی مصر.

چکیده فارسی:اسطوره ها به علت شخصیت های نمادین خود، بهترین دستمایه شاعران معاصر قرار گرفته اند تا بوسیله آنها پرده از اندیشه های خود بردارند.در این میان، اسطوره تموز بیش از دیگر اساطیر مورد توجه شاعران قرار گرفته که دلیل آن را نیز باید در وضعیت نابسامان جامعه عربی جستجو کرد. از جمله این شاعران، خلیل حاوی وعبدالوهاب بیاتی می باشند که با وجود بکارگیری اسطوره تموز در همان راستای انگیزش امت عربی با هم اختلافاتی نیز داشتند. نگارندگان در این جستار، ضمن بررسی اسطوره تموز در اشعار این دو شاعر، با روشی تطبیقی- تحلیلی به مقایسه نحوه به کارگیری و هدف از فراخوانی این اسطوره توسط آن دو پرداخته اند. از یافته های این تحقیق برمی آید که تموز در شعر بیاتی، پربسامدتر از حاوی مورد استفاده قرارگرفته و همچنین شیوه هایی که بیاتی برای این شخصیت بکار می گیرد، متنوع تر از حاوی است. از سوی دیگر، فضایی که هردو شاعر برای این شخصیت می آفرینند، تفاوت ملموسی با هم دارد، بدین ترتیب که خلیل حاوی فضایی مایوسانه و یک سطحی را بر شعرش حاکم می سازد، حال آنکه شعر بیاتی با جدال میان یاس و امید متمایز می شود. چکیده عربی:إنّ الأساطیر ونظراً إلی ما تحتوی علیه من رموز فی الشخصیات، أصبحت أحسن آلیة یتمُّ توظیفها من قِبَل الشعراء المعاصرین للبوح بافکارهم ورؤاهم. وقد لقیت أسطورة تموز اهتماماً واسعاً من قبل هؤلاء الشعراء یفوق الأساطیر الرمزیة الأخری، والسبب الرئیسی فی ذلک یرجع إلی واقع البلدان العربیة التی ترسف فی دوامة التّخلف والاستبداد. ومن بین هؤلاء الشعراء الذین وظفوا هذه الأسطورة فی أشعارهم یمکننا الإشارة إلی خلیل حاوی وعبدالوهاب البیاتی اللذین تناولا هذه الأسطورة فی إطار بعث الأمة العربیة وإحیائها إلا أنه توجد بینهما بعض الفروق فی کیفیة الاستخدام وطریقة التناول. فمن هذا المنطلق یسعی الکاتبان أن یدرساهذه الأسطورة عند کلّ من عبدالوهاب البیاتی وخلیل حاوی مستخدمین منهج الموازنة والتحلیل لمعرفة کیفیة تعاملهما مع هذه الأسطورة والکشف عن نوعیة الأهداف التی یرمیان إلی تحقیقها. ومن ثمرة هذا البحث وما توصلا إلیه الکاتبان هو أن أسطورة تموز کانت أکثر تجلیا فی أشعار عبدالوهاب البیاتی مقارنةبخلیل حاوی کما أن طرق التوظیف والاستخدام لدی البیاتی کانت أکثر حیویة وتنوعا من حاوی. من جانب آخر نلاحظ أن هناکاختلافا ملموسا فی الفضاء الذی یخلقه هذان الشاعران لهذه الأسطورة إذ یوظفها حاوی فی فضاء کله یأس وتشاؤم وفی المقابل نری جدلیة الیأس والأمل جلیة فی أشعار عبدالوهاب البیاتی وقصائده.

چکیده فارسی:شیوه روایتی رمان «اللص والکلاب» اثر نجیب محفوظ، به گونه ای است که می توان آن را با الگوی ساختاری کلود برمون، زبان شناس و روایت شناس ساختارگرای فرانسوی ارزیابی نمود. برمون پیشنهاد کرد به جای آن که کارکرد در معنای مورد نظر پراپ را به عنوان کوچک ترین واحد روایت در نظر بگیریم، توالی منطقی چند کارکرد را به عنوان واحد اساسی مد نظر قرار دهیم، به این ترتیب، امکان ارزیابی داستان هایی را که در الگوهای ساختاری پراپ نتیجه مطلوب نمی دهند، میسر نمود. پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی، نشان می دهد که بسیاری از شگردهای داستان پردازی نجیب محفوظ در رمان مذکور، بر اساس الگوی ساختاری کلود برمون قابل تطبیق است، زیرا رمان مذکور به دلیل برخی ویژگی های خاص روایی و ساختاری، از جمله ناکامی شخصیت اصلی یعنی «سعید مهران»در پایان داستان، در قالب الگوهای دیگر به ابهاماتی برمی خورد که در قالب الگویی ساختاری برمون، حل شده و بلکه حوادث آن معنادار و قابل توجیه هم می شوند، چرا که از نقاط قوت نظریه برمون، انشعاب دوگانه کارکردهاست که امکان انتخاب قهرمان در هر کارکرد را در نظر گرفته است، لذا احتمال شکست یا پیروزی برای او وجود دارد و به این وسیله، تحلیل داستان هایی از این دست را فراهم می نماید. این رمان، سه کارکرد: امکان (استعداد)، فرآیند و پیامد را در خود دارد. روایت آن دارای توالی های مرتبط و معناداری است و انواع توالی های ساده- مرکب و زنجیره ای- انضمامی- پیوندی از آن قابل استخراج هستند که این مساله، حاکی از ذوق سرشار و توان آفرینندگی نویسنده آن است. چکیده عربی:روایة «اللصّ والکلاب» لنجیب محفوظ، لها بناء ومنهج، یمکن لنا أن نطابقه ونقارنه بمنهج کلود برمون اللغوی والروائی البنیوی الفرنسی. اقترح برمون أن نعتبر متوالیات سببیة أساساً رئیسیاً لکل حدث، فی عدة أعمال، بدلا من أن نعتبر العمل الذییرمی إلیه بروب والذی عدّه واعتبره أصغر أساس فی الروایة. و بهذا الطریق، یمکن لنا دراسة روایات لایعطی نتیجة مطلوبة إذا تدارس بمنهج بروب البنیوی.تبیّن لنا هذه الدراسة وعلی أساس المنهج الوصفی- التحلیلی، أن کثیراً من میزات نجیب محفوظ الروائیة فی الروایة المذکورة، یمکننا أن ندارسها ونقارنها بمنهج کلود برمون البنیوی. لأنّنا إذا درسنا هذه الروایة علی أساس مناهج أخری، بسبب میزانها الروائیة والبنیویة الخاصة، منها فشل الشخصیة الأصلیة یعنی «سعید مهران» فی نهایة القصة، واجهنا مع الغموضات التی قد یزیلها منهج برمون البنیوی، بل یعطیها معناها الخاص ویمکننا أن نبرر أحداثها؛ لأن من میزات منهج برمون البارزة، فرعه الثنائی لأعمال الشخصیّات، حیث یمکن للبطل الروائی أن ینتخب فی کل عمل؛ فلذا یمکن أن ینجح أو یکون مصیره إلی الفشل. و بهذا الطریق، یمکن لنا دراسة روایات من مثلها. تحتوی هذه الروایة: ثلاثة أعمال، وهی: الإمکان، والحصیلة، والنتیجة. لهذه الروایة متوالیات مرتبطة، وبامکاننا أن نستخرج منها أنواع المتوالیات البسیطة- المعقّدة، والمتصلة- المتداخلة – المتّصلة، وهذه المسألة تدلّ علی خلاّقیة الراوی.

چکیده فارسی:در قرن بیستم دیدگاه های فلسفی نسبت به زندگی و وضعیت بشر، جایگاه خاصی در ادبیات و آثار ادبی یافته است. رویکرد اگزیستانسیالیسم، گواه این مدعاست. با انتشار همین مکتب در نقاط مختلف جهان، نویسندگان بسیاری به آن روی آوردند که یکی از آنان، ژرژ سالم، نویسنده و ادیب معاصر سوری است. در این مقاله با به کارگیری روش تحلیلی توصیفی از منظر فلسفه وجودگرایی، به بررسی رابطه اگزیستانسیالیسم با ادبیات، تحلیل وجودگرایانه رمان فی المنفی و آشکار ساختن مفاهیم اگزیستانسیالیستی در آن پرداخته ایم. از جمله نتایج تحقیق این است که رمان مذکور با پرداختن به مضامینی همچون غربت انسان، خرد شدن آزادی او در جامعه، محکومیت به زوال، گرایش اکثر مردم به فراموشی و فرار از آگاهی و مسوولیت و همچنین شیء شدگی انسان، در شمار آثار وجودگرایانه قرار می گیرد. نویسنده رمان با به تصویر کشیدن جامعه ای با این ویژگی ها به معایب آن، اعتراض و خواننده را به تفکر وا می دارد. از سوی دیگر، پیرنگ، درون مایه و نمادها، کاملا رنگی وجودگرایانه یافته اند، همچنین شخصیت های این داستان، شباهت زیادی به شخصیت های آثار اگزیستانسیالیستی دارد. چکیده عربی:أصبحت للنظ ریات الفلسفیّة حول الحیاةالانسانیة ووضع البشر، مکانة خاصة فی الأدبالعالمی والآثار الأدبیةالعربیة فی القرن العش رین. اتجاه الوجودیة شاهد لهذه الدع وی. انحاز کثیر من الکتّاب إلی هذه المدرسة مع انتشارها فی أنحاء العالمو أرجائه، وجورج سالم، وهوأدیب ور وائی سوری واحد منهم. لهذادرسنا علاقة المدرسةالوجودیة بالأدب، وقمنابالنقاش وبالتحلیل والدراسة لروایةفی المنفی وتبیین المفاهیم الوجودیة لها فی هذه المقالة علی أساس مبادئالمدرسة الوجودیة الأدبیة. تستطیع هذه الدراسة الحاضرة أن تتوصلَ إلی نقاطٍ منها: تعتبر هذه ال روایة ضمن الکتابات الوجودیة لاحتوائها علی مضامین وجودیة مثل غربة البشر، وسحق حریته فی المجتمع، وزواله المحتوم، وانحیاز اکثر الناس إلی النسیان، والهروب من الوعی والمسئولیة، وتحوله إلی شیء. حاول کاتب الروایة أن یصور مجتمعا مع هذه الخصائص ویعترض علی عیوبه لیسوق القراء إلی التفکیر. من جهة أخری الحبکة، والمضمون، والرموز اصطبغت بالصبغة الوجودیة والشخصیات فی هذه الروایة تشابه الشخصیات فی الکتابات الوجودیة الأخ ری إلی حد کبیر.

چکیده فارسی:آیرونی به عنوان یک صنعت ادبی و بلاغی از ابزار ایجاد تنش در متن است. این مقاله، با بررسی آیرونی و انواع آن به تحلیل قصیده، «تنویمه الجیاع» جواهری که محتوایی طنزآمیز دارد، پرداخته است. شاعر در این قصیده، با بهره گیری از تلفیق متناقض و متضاد وضعیت موجود و آرمان و اندیشه متعهد خود، هنر آیرونی را به کار گرفته است و زیرکانه با ایجاد رابطه ای قوی و تاثیرگذار یعنی «اسلوب خطابی» خواننده را با متن اشعار خود درگیر کرده است. این پژوهش با روش توصیف و تحلیل متن در صدد است تا پاسخی، برای علت رویکرد جواهری به شیوه آیرونیک، شگردهای شاعر در زبان طنز، وهدف وی از بیان آیرونیک، بیابد. یافته های پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی نشان می دهد که جواهری درقصیده «تنویمه الجیاع» به قصد طرح تضادها و نابسامانی های جامعه به شیوه آیرونی متوسل شده است تا مخاطب تفاوت وضعیت موجود را با حقیقت از لابه لای تضادها کشف کند.رویکرد ساختاری، تناسب وزن، توجه به موسیقی درونی و اسلوب خطابی، مبین انتخاب آگاهانه و لحن انتقادی شاعر است. چکیده عربی:الادب الساخر او السخریة أوما قد یسمی بالانکلیزیة «آیرونی» هو نوع من التعبیر الادبی التهکمی الذی یرمی به الادیب معنی مغایراً مقابلا لما یصدق علیه ظاهر العبارت، ناویاً غایاتٍ سیاسیة او اجتماعیة. الشاعرالعراقی المعاصر محمد مهدی الجواهری بما أنه شاعر مناضل ملتزم بتوعیة جماهیر شعبه وواقف بمدی تخلّفهم الثقافی والسیاسی، یلجأ فی قصیدته هذه بمنهجٍ بنیوی مستغّلاً سیاقَ النصِّ وصورة الالفاظ الایقاعیة المتلاحمة لیبیّن رؤیته النقدیّة الاصلاحیّة ومعانیه المقصودة المکبوتة بشکل غیر مباشر. فهذا البحث یتناول الموضوع بمنهج تحلیل القصیده البنیوی والتعبیری، لتبیین دوافع الشاعرالمنشودة لإتّخاذه الظاهرة التهکمیة بمختلف مستویاتها أسلوباً لمعالجة القضایا. فالملاحظمن البحث أن الظروف السیاسیة السائدة وغفلة المجتمع البالغة عن الإهتمام بمصیرهم السیاسی جعل الجواهری أن یسلّطَ الضوء بمنهجه هذا والمتّصف بإیجاد الإشکالیة فی سیاق النص وبامکانیاته التعبیریة الإیحائیة علی ما نواه من إثارة روح الیقظة وتنویر الأراء وإلانذار علی معرفة مواضع الخلل لأن یرفضوا الذّل ویقوموا بما ینبغی لشعبهم العریق ثقافة وحضارة.

چکیده فارسی:یکی از تکنیک های رمان نویسی، رمان های چند آوایی نام دارد. رمان چند آوایی حلقه اتصال رمان های کلاسیک و رئالیستی به شمار می آید. ریشه این شیوه از داستان نویسی را می توان در ادبیات اروپایی و آمریکایی جست و جو کرد. در ادبیات داستانی معاصر عرب نیز رمان های چند آوایی متعددی ظهور پیدا کردند. این سبک از داستان نویسی در رمان های عبدالکریم ناصیف، نویسنده واقع گرای معاصر سوری، نمود برجسته ای دارد. او یکی از نویسندگانی است که از این سبک داستان نویسی در داستان هایش بهره برده است.در این پژوهش سعی داریم دو «رمان مواجع الشتات» و «وجهان لعنقاء واحده» این نویسنده را با تکیه بر ویژگی های ساختاری رمان های چند آوایی (عدم انسجام، گفتگو و تکثر زبانی) مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. نتیجه نشان می دهد که این دو رمان چه شکل هایی از رمان چند آوایی را به کار برده اند و چگونه نویسنده با بکارگیری این تکنیک روایی توانسته، حوادث کنونی خاورمیانه (جنگ و اشغال) را از دیدگاه افراد مختلف به تصویر بکشد. می توان گفت روش نویسندگان در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. روایة متعددة الأصوات تعتبر إِحدی التقنیات الروائیة. فی الواقع، تعدّ روایه متعدده الاصواتحلقة وصل للروایات الکلاسیکیة والواقعیة، وانّ أصل هذا الاسلوب من کتابة الروایة ظهر فی الأدبین الأوربی والأمریکی اساساً، کما إّنه ظهر أیضا فی الأدب القصصی العربی المعاصر، ونراه أیضا فی روایات الکاتب الواقعی السوری الشهیر عبد الکریم ناصیف.هو واحد من الکتاب الذین استخدم هذا النمط الروائی فی روایاته. هذه الدراسة،حاولنا اِستعراض روایتین (روایه مواجع الشتات وروایه وجهان لعنقاء واحدة) للکاتب مع الترکیز علی خصوصیات بنیة الروایات المتعدده الاصوات من خلال (عدم الانسجام، المحاورة، تعدّدیة اللغات) وحصاد هذه الدراسة هی الإشارة إلی أنه أیّ میزه من المیزات هذه التقنیه اِستخدمها هذا الراوی من حیث تعدّد الأصوات فی هاتین الروایتین ؟ وکیف اِستطاع الراوی توظیف هذة التقنیة السردیة من خلال أحداث هامه فیالشرق الأوسط ( مثلالحرب و الاحتلال) من وجهه نظر الناس المختلفه؟ ویمکن القول إنّ منهجنا فی هذا المقال هو منهج وصفی- تحلیلی.

چکیده فارسی:معنادرمانی یا لوگوتراپی یا همان "درمان از رهگذر معنا" یا "شفابخشی از رهگذر معنا" یا "روان درمانی متمرکز بر معنا"، مکتبی روان شناسی است که به نام ویکتور فرانکل، متخصص اعصاب و استاد روانپزشکی و فلسفه دانشگاه وین به ثبت رسیده است. این مقاله که با رویکرد اثبات گرایی و به شیوه توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است، در نظر دارد به تطبیق مبانی اصلی معنادرمانی با دیدگاه های شاعر پرآوازه و نام آشنای عرب، بدر شاکر السیاب در قصیده "سفر ایوب"بپردازد. قصیده مذکور، یکی از ماندگارترین اشعار سیاب است که وی آن را هنگامه وداع با زندگی و در غربت و دوری از وطن و خانواده سروده است. او در این قصیده در قالب شخصیت ایوب (ع)، به توصیف و ترسیم حال خود می پردازد. بررسی ها نشان می دهد که اغتنام فرصت، اصل معنابخشی مشترک در نظر سیاب و فرانکل است. باور و ایمان به خدا نیز نکته مشترک اندیشه آن ها می باشد. ایمان مطلق، رضایتمندی شاعر از بیماری و شرایط ناگوار جسمانی، صبر و شکیبایی در مقابل حوادث و ناملایمات روزگار و تسلیم در برابر اراده الهی، از مظاهر معنادرمانی و روان شناسی مثبت در قصیده سیاب است که بسیاری از این دیدگاه ها، الگوهای امروزه روانشاختی برای معنا یابی زندگی را پوشش می دهد. چکیده عربی:العلاج بالمعنی أو المعنائیة هو العلاج بواسطة المعنی أو الشفاء من وراء المعنی أو العلاج النفسی مع الترکیز علی المعنی. هذا هو المدرسة النفسیة التی ثبتهافکتور فرانکل، طبیب أعصاب وأستاذ علم النفس والفلسفة فی جامعة فینا. لقد کُتبهذا المقال بناء علی الإتجاه الوضعی ومعتمداً علی المنهج الوصفی والتحلیلی ساعیاً فی تطبیق المبادئ الأساسیة لـ «العلاج بالمعنی» مع انطباعات الشاعرالشهیربدر شاکر السیاب فی قصیدته الرائعة «سفر ایوب». هذه القصیدة من أروع قصائد السیاب وأجملها التی قد أنشدها زمن الوداع مع الحیاة غریبا وبعیداً عن الوطن والأسرة. فالسیاب فی قصیدته هذه یرسم حیاته فی إطار شخصیة أیوب (ع) ترسیماً دقیقاً. تشیر الدراسة إلی أن إغتنام الفرصة هوالأصل المعنوی المشترک فینظر السیاب وفرانکل والنقطة المشترکة فی أفکارهما کلیهما هی فکرة الاعتقاد فی الله تعالی والایمان به. فآراء الشاعر منها رضاه فی حال المرض العضال وأزمة أحواله الصحیة، والصبر فی مواجهة المصیبات والحوادث والتسلیم لقدرة الله والایمان التام به، کلها من مظاهر العلاج بالمعنی والعلاج النفسی الایجابی فی قصیدة السیاب فکثیر من هذه الآراء تدعم الیوم النماذج السایکولوجیة لبلورة معانی الحیاة.

چکیده فارسی:طی 42 سال حکومت معمر قذافی بر لیبی، به دلیل عوامل سیاسی و اجتماعی و استبداد و سانسور شدید حاکم بر فضای جامعه لیبی، شاعران لیبی برای بیان عواطف و اندیشه های درونی شان به نماد گرایش پیدا کردند. علی الفزانی شاعر نمادپرداز لیبیایی تلاش می کند تا نقطه نظرات خود را در قبال موضوعات سیاسی اجتماعی در قالبی نمادین بیان کند. مقاله حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی تحلیلی به بررسی انواع نمادهای به کار رفته در دیوان شعر وی بپردازد. نمادهای شاعر به چهار دسته دینی «حضرت مسیح (ع) و یوسف (ع) و قابیل»، سنتی «سندباد و شهرزاد قصه گو»، اسطوره ای «سیزیف»، جنگی «چه گوارا» تقسیم می شود. در شعر او حضرت مسیح (ع) نماد درد و رنج انسانی و از خودگذشتگی، حضرت یوسف (ع) مظهری از مقاومت برای حفظ پاکدامنی، قابیل نماد طغیان، سیزیف مظهر رنج بشر و نمادی از ناتوانی انسان ها در برابر اراده حاکم شده بر آن ها، شهرزاد نماد دانایی و عشق، سندباد نماد بلندپروازی و جهانگردی، «چه گوارا» نماد مبارز انقلابی است. بررسی زبان نمادین علی الفزانی نشان می دهد که میل او در به کار بردن نمادهای مثبت که معانی امیدوارانه را در ذهن متبادر می کند بسیار کم است، بلکه اغلب حاکمیت با عناصر زبانی است که بار معنایی منفی دارند و گاهی شاعر در نمادها تصرف کرده و وجه مشهور آن ها را بکار نبرده است بلکه به انزیاح و آشنایی زدایی روی آورده است.  چکیده عربی:خلال حکومة الزعیم اللیبی معمر القذافی فی لیبیا، التی استمرت إثنین وأربعین عاماً و بسبب العوامل السیاسیة والاجتماعیة فی المج تمع والطغیان والرقابة السائدة فی فضاء لیبیا، إنّ الشعراء اللیبیین مالوا إلی الرم زیة للتعبیر عن عواطفهم وأفکارهم الذاتیة. الشاعر الرمزی اللیبیایی علی الفزانی یحاول تقدیم وجهات نظره فی المسائل الاجتماعیة والسیاسیة فی شکل من أشکال التعبیر الرمزی. فتحاول هذه المقالة إلی دراسة أنواعا من الرموز المستخدمة فی التحلیل الوصفی فی دیوان شعره. والرموز الدینیة للشاعر تنقسم إلی أربعة اقسام الدینیة:"یسوع (علیه السلام) ویوسف (ع) وقابیل"و التقلیدیة "سندباد وشهرزاد القصاصة والأسطو ریة "سیزیف" الحربیة "تشی جیفارا". فی شعره النبی یسوع رمز المعاناة الإنسانیة والتضحیات، نبی الله یوسف (ع) مظهر من مظاهر المقاومة للحفاظ علی النقاء، والنجابة وقابیل رمز التمرد، سیزیف رمزا للمعاناة الإنسانیة ورمزا لعدم قدرة الرجل علی إرادة الحاکم علیهم، شهرزاد رمزا للحکمة والمحبة، سندباد رمزاً للطموحات والسیاحة، "تشی جیفارا" رمزا للمقاتلین الثورویین. ودراسة اللغة الرمزیة لعلی الفزانی تبین عدم رغبته فی تطبیق الرموز الإیجابیة التی معناها هو التفاؤلتکون قلیلا جداً بل فی کثیر من الأحیان تکون السیادة مع العناصر اللغویة التی لها دلالة سلبیة وتصرفت الشاعر فی الرموز أحیان اًولا تستخدم وجوه مشاهیرها بل یمیل إلی الإنزیاح.

چکیده فارسی:آرمانشهر و ضد آرمانشهر به عنوان یکی از اصلی ترین موضوعات ادبیات علمی- تخیلی، نوعی مصالحه میان علم و ادبیات است که در آن نویسنده در قالبی ادبی، علم و موضوعات علمی را به چالش می کشد. هدف اصلی مقاله حاضر پرداختن به این موضوع در نمایشنامه «رحله الی الغد» و داستان کوتاه «فی سنه الملیون» اثر توفیق الحکیم می باشد. این مقاله سعی دارد با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی نمودهایی از توصیفات آرماشهر و ضدآرمانشهری را در این دو اثر بررسی کند و در نهایت به نتایج قابل توجهی متناسب با سوال و هدف اصلی مقاله دست یافته و مشخص شده است که توفیق در هر کدام از این دو اثر خود ضمن معرفی جنبه های آرمانشهری دنیای صنعتی آینده، جنبه های ضد آرمانشهری آن را نیز بیان می دارد و با تکیه بر اکتشافات علمی زمان خود، آینده علمی بشر را تخمین می زند، گویی نمی تواند آینده ای درخشان را برای پیشرفت های علمی انسان در نظر بگیرد.تمامی عناصر داستان در اینگونه آثار توفیق الحکیم در خدمت ایده اصلی و اندیشه به چالش کشیدن آرمانشهری است که بشریت بدان چشم دوخته و امید دارد تا توسط علم و تکنولوژی بدان دست یابد. چکیده عربی:أثار فکرة خلق الیوتوبیا اهتمام العلماء والکتاب منذ القرون العدیدة. أسّس افلاطون فکرة بناء المدینة الفاضلة ویرُی من بعده أن التقدمات العلمیة تقرّب الإنسان إلی هذه المدینة. امّا بعض المفکرین بعد الحرب العالمیة الثانیة فنظروا إلی هذه التطورات العلمیة بأعین الشک والتردید. ألدوس هکسلی من أول الذّین تطرّق إلی خلق الیوتوبیا العلمیة و یستهزء فی أثره بالمدینة الفاضلة وما إن توصلت هذه المدینة إلی نهایة التقدمات العلمیة حتی یسلب منها الفاضلیة. ورغم إمکان الإنجاز علی العلم والتطورات العلمیة لکن الإیصال الیها یؤدّی إلی الهاویة للإنسان. توفیق الحکیم أول من بشّر ولادة الخیال العلمی فی الأدب العربی ویخصبه بخلق آثار فی هذا المجال منها مسرحیات لو عرف الشباب ورحلة إلی الغد وشاعر علی القمر وقصة فی سنة ملیون. لقد قامت هذه الدراسة اعتماداً علی المنهج الوصفی_ التحلیلی بالتعرّف علی أبعاد الطوباویة وضدها فی مسرحیة رحلة إلی الغد وقصة فی سنة ملیون. قد توصلت هذه الدراسة إلی نتائج وأهمها إنعکاس میزات الیوتوبیا العلمیة أو مکافحة الیوتوبیا فی حیاة المستقبل العلمیة ویتطرق توفیق فی هذین الأثرین الی ملامح الطوباویة وضدها کأنّه لم یرمستقبلا مضیئاً للإنسان.

چکیده فارسی:سروده اوراس از جمله سروده های مهم و ماندگار شعر معاصر عربی، اثر «احمد عبد المعطی حجازی» است که ضمن تمرکز شاعر بر شکست پی در پی عرب ها و ترسیم سیر قهقرایی آن امت، می کوشد از انقلاب الجزائر الهام گیرد تا نسل امروز را به رستاخیز و قیام وادارد. حجازی در این سروده مروری دردمندانه از سرگذشت امت عربی به مخاطب ارائه می دهد، اینکه چگونه از آن عزت و عظمت نخستین دور ماندند و به تباهی کشیده شدند، شایسته است کشورهای مشرق زمین از انقلاب مردم الجزائر الگوبرداری کنند و به دفاع از حقوق خود پردازند و سرزمینشان را از دشمن خون آشام بازستانند. در پرتو اهمیت و جایگاه سروده، این پژوهش برآن است تا به تحلیل و نقد سبک شناسانه سروده یادشده در سه سطح فکری، ادبی و زبانی بپردازد و زیبایی های متن را از منظر ترکیب، بافت، موسیقی، چیدمان حروف، ترفندهای بیانی و... مورد ارزیابی قرار دهد و آن را فرادید مخاطب بنهد.نتیجه آن که برجستگی سطح فکری تمرکز بر عزت از دست رفته و سرافکندگی و خوارشدگی عاطفی آنان است که انقلاب الجزایر را نمونه ای برای تمسک به آن جهت برون رفت از بحران معرفی می کند و این مفهوم را با استفاده از سازه های مهم ادبی چون ناسازوارگی، نمادپردازی، حس آمیزی، آشنایی زدایی و بینامتنی –که به ادبیت متن انجامیده است- و نیز سازه های زبانی که در انسجام تنگاتنگی با آن مفهوم هستند، بیان داشته است. چکیده عربی:تعتبر قصیدة أوراس من أهمّ قصائد أحمد عبد المعطی حجازیّ وأکثرها خلود اً فی ذاکرة الشعر العربی المعاصر والتی تدعو الجیل المعاصر إلی الثّورة والانتفاضة، مستلهمة ثو رة الجزائر، ناهیک عن أّنّها ترکّز علی خیبات العرب المتتالیة وتصویر تراجعهم إلی القهقری. ویقدّم الشاعر صورة ألیمة ممّا مرّ علی الأمّة العربیة للمتلقّی فی هذه القصیدة، تلک الأمّة التی وقعت فی معزل من عظمتها الأولی والتی تعرّضت للانهیار والتلاشی. وحریّ لهذه الأمّة أن تتمثّل بالثورة الجزائریة وتجعلها قدوة للذبّ عن حقوقهم واسترداد أرضهم من أیادی الأجانب السّفاکین. ویعمد هذا البحث بمنهجه الوصفی- التحلیلی فی ضوء أهمیة هذه القصیدة ومکانتها، إلی تحلیلها ودراستها من منظور أسلوبیّ بمستویاته الثلاثة: الفکری، والأدبی وال لّغویّ، علاوة علی تقصّی جمالیات النصّ وإرائتها للمخاطب من حیث الترکیب والسّیاق ورصف الحروف والفنون البیانیّة و....وما نتج عن البحث أن الشاعر استمدّ بالبنی الأدبیة کالعدول والرّمز وتراسل الحواسّ والانزیاح والتّناصّ بغیة التعبیر عن مستواه الفکریّ الذی یرکّز فیه علی تلک العزّة المفقودة الضائعة والانخساف والذّلّ العاطفیّ ویری الحلّ فی التمسّک بالثّورة الجزائریّة فضلا عن أنّ هذا الأمر أدّی إلی تفخیم أدبیّة النّصّ . وتنسجم البنی اللغویة بکلّ أرکانها وتلک الفکرة التی تجول فی خاطره وهذا الاستخدام البارع المناسب للأرکان الأدبیة واللغویة جعل التص کیاناً متماسکاً لا انفکاک فیه بالرّغم من طوله.