پژوهش نامه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان
سال:1391 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

اهمیت و جایگاه ویژه زبان فارسی به عنوان زبان علمی در منطقه و جهان، نیازمند برنامه ریزی و تحقیقات تخصصی در راستای دستیابی به شیوه های نوین آموزش زبان فارسی، بویژه به غیرفارسی زبانان است. امروزه، در این زمینه، شاهد گرایش بیشتر به سوی خدمات آموزشی تلفیقی (تلفیق شیوه رایانه-مبنا با شیوه سنتی کلاس-مبنا) با مفهوم کاربرد بیش از یک رسانه در امر آموزش هستیم. بر همین اساس، در این پژوهش، با هدف ارائه مطالب آموزشی بر مبنای آموزش تلفیقی زبان فارسی به غیر فارسی زبانان (با هدف ایران شناسی)، به تهیه مجموعه ای مشتمل بر 10 درس جهت آموزش همزمان چهار مهارت اصلی زبان فارسی با شیوه تلفیقی پرداخته ایم. در این راستا، ضمن طراحی دروس مزبور، اعتبار مطالب آموزشی طراحی شده را نیز با بهره گیری از پرسشنامه (در نمونه ای آماری از 40 نفر)، مورد ارزیابی و تحلیل آماری قرار داده ایم، که نتایج آماری حاصل نمایانگر معناداری تناسب دروس طراحی شده در تمامی موارد است.

این پژوهش، از نوع کاربردی است و تاثیر جنسیت را بر به کارگیری راهبردهای یادگیری زبان فارسی (به عنوان زبان دوم) در میان فارسی آموزان خارجی مورد بررسی قرار می دهد. بر اساس پژوهش های مختلف، استفاده از این راهبردها در یادگیری مهارت های زبان تاثیر بسزایی دارد. در حوزه آموزش و یادگیری زبان انگلیسی و همچنین در زبان های مختلف، راهبردهای یادگیری زبان مورد بررسی قرار گرفته اند، ولی در حوزه آموزش زبان فارسی (به عنوان زبان دوم) به غیر فارسی زبانان، پژوهشی که بتوان بر اساس آن برنامه ریزی کرد، انجام نشده است و تنها به بررسی راهبردهای شناختی و فراشناختی (در میان فارسی زبانان)، اکتفا شده است؛ بنابراین، انجام این پژوهش، کاری ضروری به نظر می رسید. برای انجام پژوهش مورد نظر، از پرسشنامه راهبردهای یادگیری زبان آکسفورد (1990)، استفاده شد. ابتدا نسخه 50 سوالی پرسشنامه به زبان فارسی ترجمه و پایایی آن طی یک آزمون آزمایشی (با استفاده از 30 فارسی آموز)، به روش آلفاکرونباخ محاسبه شد که برابر 0.80 بود. با این حال، در برخی از بخش های پرسشنامه اصلاحاتی صورت گرفت. سپس 156 فارسی آموز خارجی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، از 13 کشور گوناگون به پرسش نامه اصلاح شده پاسخ دادند. تحلیل آماری به کمک آزمون "تی" و آزمون "ضریب همبستگی اسپیرمن" نشان می دهد اگرچه، میانگین کل نمره دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است، اما امار استنباطی بیانگر آن است که این اختلاف میانگین ها معنادار نیست. بنابراین، دو گروه دانشجویان دختر و پسر، کم و بیش به یک میزان از همه راهبردهای یادگیری استفاده می کنند. همچنین یافته ها حاکی از آن است که اولویت های فارسی آموزان دختر و پسر، در انتخاب نوع راهبردها متفاوت است.

«واکاوی نیازها»، اصطلاحی که به گفته لانگ نزدیک به 30 سال است که در حوزه آموزش زبان مطرح شده است، به معنای آگاهی کامل از نیازهای زبان آموزان در زبان مقصد است که بر اساس آن دوره های آموزشی طراحی، محتوای دروس مشخص و آزمون ها طرح و ارزیابی می شوند. منظور از «نیاز»، فاصله وضعیت فعلی با وضعیت مطلوب است و یک برنامه مناسب و تصمیم گیری درست باید در صورت امکان و به بهترین روش این خلاء را پر کند. واکاوی نیازها، بخشی از برنامه ریزی آموزشی نیز هست؛ زیرا، بسیاری از مسائل آموزش مانند استفاده از داده های طبیعی و مسائلی از این دست نیازمند داده های نیازسنجی است.در زبان فارسی هیچ پژوهشی در حوزه واکاوی نیازهای عمومی فارسی آموزان انجام نشده است؛ اگرچه مراکزی مانند "جامعه المصطفی" برنامه آموزشی مطابق با اهداف این مرکز دارند، اما هیچ دوره آموزشی یا کتاب درسی ای بر اساس نیازهای عمومی فارسی آموزان نوشته نشده است. مبنای چهارچوب، ترتیب و محتوای دروس سلیقه نویسندگان است و پیکره ای از نیازهای زبان آموز این ارکان را مشخص نمی کنند.

بررسی های گوناگون در زمینه مهارت نوشتن در زبان دوم نشانگر ضعف زبان آموزان در این مهارت است. زبان آموزان با وجود دانستن دستور و لغات از نوشتن انواع مختلف متون عاجز هستند. بررسی در زمینه بلاغت مقابله ای می تواند به زبان آموزان و مدرسان زبان دوم برای حل این مشکل اساسی کمک کند. همچنین فراگفتمان که از اصول و الگوهای بلاغی به شمار می رود و سبک های بلاغی نویسنده را نشان می دهد، نقش مهمی در پیشرفت و بهبود مهارت نوشتن ایفا می کند. این تحقیق سعی دارد با استفاده از مدل هایلند (2004)، به بررسی نوع و بسامد فراگفتمان در 80 انشای توصیفی نوشته شده توسط فارسی زبانان و فارسی آموزان عرب بپردازد و مشخص کند که هر گروه، از کدام نوع گفتمان با چه بسامدی استفاده می کند. نتایج حاصل نشان داد که این دو گروه در انشاهای توصیفی خود از همه انواع فراگفتمان های تبادلی و تعاملی (به جز نقش نماهای درون متنی) استفاده کرده اند. فارسی زبانان به ترتیب از گذاره ها، نقش نماهای نگرشی، معناهای رمزگونه، تقویت کننده ها و خودبیانی ها بیشترین استفاده را کرده اند و این در حالی است که گذاره ها، تقویت کننده ها، نقش نماهای نگرشی، خودبیانی ها و معناهای رمزگونه به ترتیب بیشترین کاربرد را در انشاهای توصیفی فارسی آموزان عرب دارند. همچنین نتایج حاصل، حاکی از آن است که تنوع انواع مختلف فراگفتمان در انشاهای توصیفی فارسی زبانان بیشتر است. از این رو، انشاهای توصیفی آنان منسجم تر، زیباتر و جذاب تر است و قابلیت درک و تاثیرگذاری آنان به دلیل استفاده از انواع مختلف فراگفتمان بالاتر است.

امروزه آموزش مهارت های تفکر و یادگیری، از طریق روش های نوین و فعال ضروری است. این امر، اصولا با تغییر بنیادی روش های آموزش و یادگیری در مراکز آموزشی میسر می شود. این پژوهش، به ارزیابی روش آموزش زبان، به کمک رایانه و روش سنتی می پردازد تا تفاوت ها و کارایی های هر یک از این روش ها را نشان دهد. در این تحقیق، داده ها به صورت میدانی و با کمک پرسش نامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری آن، 30 نفر از زبان آموزان مدرسه بین المللی دختران، در تهران است. در این پژوهش، گروه آزمایش، با استفاده از رایانه و گروه کنترل، به روش سنتی آموزش دیدند. نتایج، بیانگر آن است که بین میانگین نمرات گروه آزمایش، نسبت به گروه کنترل، تفاوت معنی داری وجود دارد و میزان موفقیت فراگیران در دوره های آموزش به کمک رایانه، در مقایسه با روش سنتی بیشتر بوده است. فراگیران، موفقیت شان را به تعامل بیشتر با معلم از طریق اینترنت، که فراهم کننده بازخورد بود و همچنین در دسترس بودن معلم، به صورت برخط و ایجاد محیط یادگیری مشارکتی ذکر کرده اند.

آزمون مهارت (بسندگی)، یکی از انواع آزمون های زبان است که با هدف ارزیابی پیشرفت زبانی برگزار می شود. از قدیمی ترین آزمون های مهارت می توان به تافل و آیلتس اشاره کرد که کسب نمره یا درجه مطلوب در آن ها شرط ورود به دانشگاه های معتبر انگلیسی زبان است. امروزه اهمیت این نوع آزمون ها بیش از هر زمان دیگر آشکار شده است؛ تا جایی که دانشگاه های معتبر ژاپنی و عرب نیز پیش از پذیرش نهایی دانشجویان خارجی از آنان آزمون مهارت می گیرند. آزمون مهارت زبان ژاپنی "جی ال پی تی (GLPT) "و آزمون مهارت زبان عربی"ای ال پی تی (ALPT) "نام دارد و سابقه آن ها به کمتر از ده سال می رسد. با وجود این که آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان از سابقه طولانی برخوردار است و در حال حاضر بیش از 8000 دانشجوی غیرایرانی در دانشگاه های ایران مشغول به تحصیل هستند، اما تا کنون برای پذیرش نهایی دانشجویان غیرایرانی در دانشگاه های ایران، آزمون مهارت طراحی نشده است. مقاله حاضر، پس از بیان این مساله و تبیین اهمیت و ضرورت طراحی آزمون مهارت برای زبان فارسی، کوشیده است مبانی نظری و قالب کلی این آزمون را برای سنجش و ارزیابی مهارت زبانی فارسی آموزان خارجی ارائه نماید.

اصالت متون آموزشی از مشخصه های مهم در آموزش ارتباطی زبان است. این پژوهش، با طرح این پرسش که "متون کتاب های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، تا چه حد منعکس کننده مشخصه اصالت است؟"؛ به ارزیابی متون سه کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان می پردازد. معیار این ارزیابی کمیت و کیفیت کاربرد گفتمان نماهای انسجامی در متون غیر آموزشی و مقایسه آن با متون آموزشی است. در این پژوهش، کمیت و کیفیت وقوع گفتمان های انسجامی در دوازده متن آموزشی از سه کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان و پنج متن غیرآموزشی، بررسی و نتایج به دست آمده با یکدیگر مقایسه شد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد کمیت و کیفیت کاربرد گفتمان نماهای انسجامی در دو کتاب آموزش زبان فارسی، بسیار مشابه متون غیر آموزشی است و کتاب سوم از این دیدگاه با دو کتاب دیگر متفاوت؛ بنابراین، مشابهت آن با متون غیر آموزشی کمتر است و در نتیجه می توان گفت که درجه اصالت متون این سه کتاب یکسان نیست.