اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی
سال:1392 | دوره:1 | شماره:3 (پیاپی 3) |تعداد مقالات:8

این تحقیق با هدف شناسایی مواد موثره کپسول گیاه Papaver bracteatum Lindl. تیره خشخاش (Papaveraceae) و تعیین اثر شیب، ارتفاع و خاک بر کمیت و کیفیت آن مواد در کوهستان رینه مازندران انجام گرفت. بدین منظور گرزهای 50 پایه از این گیاه در دو مرحله قبل از تکامل و بعد از تکامل گرز از دو شیب 10-4 درصد و بیشتر از 40 درصد ارتفاعات 2500-2400 و 3000-2900 متر از سطح دریا به همراه نمونه خاک جمع آوری و برداشت گردید. آنالیز مواد موثره به روش کروماتوگرافی لایه نازک، بافت خاک به روش هیدرومتری، اسیدیته با pH متر و هدایت الکتریکی با EC سنج اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که مقادیر شاخصه های اصلی خاک در دو ارتفاع مختلف و دو شیب متفاوت اختلاف معنی دار ندارند (P<0.05). آلکالوییدهای شاخص در گرز، مانند تبایین که ضد اعتیاد است و پاپاورین به ترتیب 0.95 و 1.01 درصد می باشند. بیشترین میزان مواد موثره در مرحله قبل از تکامل گرز، در شیب زیاد (بیش از 40 درصد) ارتفاعات پایینی (2500-2400 متر) تولید شده است.

به منظور بررسی تاثیر دمای خشک کردن بر برخی خصوصیات کیفی برگ گیاه دارویی کنگر فرنگی (Cynara scolymus L.) آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی در سه تکرار و پنج تیمار دمایی 40، 50، 60، 70 و 80 درجه سانتی گراد در سال 1391 در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. از نمونه های خشک شده در سایه به عنوان شاهد استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان فنل در دمای 60 درجه سانتی گراد مشاهده شد. در مقابل در نمونه های خشک شده در دمای 70 و 80 درجه سانتی گراد غلظت فنل به شدت کاهش یافت. بیشترین میزان فلاونوئید (5.15 میلی گرم بر گرم)، فعالیت آنتی اکسیدانی (144.67 درصد) و همچنین اسیدکافئیک برگ (4.91 میلی گرم بر کیلوگرم) در نمونه های خشک شده در سایه مشاهده شد. بر خلاف فنل کل سایر ترکیبات فنل دار از جمله فلاونوئید، اسیدکافئیک و اسیدکلرژنیک در بین تیمارهای دماهایی، دمای 40 درجه سانتی گراد بیشترین میزان تجمع را داشتند. بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی در نمونه های خشک شده در سایه مشاهده شد. در بین تیمارهای دمایی با دستگاه خشک کن، با افزایش دمای خشک کردن، میزان عملکرد آنتی اکسیدان افزوده شد که نشان دهنده تغییر ترکیبات فنلی ساده به ترکیبات آنتی اکسیدانی است. با این وجود، در بین تیمارهای دمایی با دستگاه خشک کن کیفی ترین حالت از نقطه نظر غلظت اغلب ترکیبات موثر در دمای 40 درجه سانتی گراد مشاهده شد. لذا پیشنهاد می شود در صورت ایجاد ضرورت برای خشک کردن مصنوعی نمونه های برگی، به ویژه در مناطق مرطوب، از دمای 40 درجه سانتی گراد استفاده شود.

این تحقیق به منظور بررسی ویژگی های اکولوژیک و شناسایی گونه های جنس آویشن در 6 رویشگاه مرتعی استان کردستان در شهرستان های سقز، سنندج، قروه و بیجار به مدت 4 سال از 1386 تا 1389 اجرا گردید. برای انجام این تحقیق با استفاده از نقشه ها و داده های رقومی استان کردستان نقشه رویشگاه های آویشن تهیه شد و توپوگرافی رویشگاه (شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا)، ویژگی های اکولوژیکی رویشگاه ها (اقلیم، دما، تبخیر و بارندگی) مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه سیستم ریشه و خاکشناسی رویشگاه نیز همزمان در مسیر ترانسکت های مستقر شده در رویشگاه ها انجام و با استفاده از نرم افزار PC-order تجزیه و تحلیل شد. نتایج این بررسی نشان داد که در رویشگاه های استان کردستان حداقل 8 گونه آویشن شامل گونه های Thymus kotschyanus، Th. fallax، Th. Fedtschenkoi، Th. pubescens، Th. daenensis، Th. Lancifolius،Th. transcaucasicus  و  Th. eriocalyx رویش دارند و رویشگاه های آویشن تقریبا در سراسر استان پراکنده هستند. مساحت رویشگاه هایی که در آنها یکی از گونه های آویشن دارای غالبیت هستند بالغ بر 293 هزار هکتار است. گونه های آویشن بیشترین مساحت رویشگاه ها را در دامنه ارتفاعی 2000-1600 متر از سطح دریا، متوسط بارندگی 500-400 میلی متر در سال، متوسط درجه حرارت 12-10 درجه سانتی گراد و عمدتا اقلیم های مدیترانه ای فراسرد و نیمه مرطوب فرا سرد و جهت های شیب شمال و شمالغربی را بطور غالب به خود اختصاص داده اند. از نظر خاکشناسی کلیه رویشگاه ها از نظر اسیدیته خاک دارای حالت قلیایی با pH بین 7.07-8.2 بودند و از نظر قابلیت هدایت الکتریکی خاک (EC) در دامنه 0.31-0.87 دسی زیمنس بر متر (ds/m) قرار داشتند. بافت خاک رویشگاه های آویشن جز در رویشگاه بیجار که گونه Th. pubescens در خاک نسبتا سنگین رسی لوم استقرار داشت در سایر رویشگاه ها خاک های با بافت سبک شنی و شنی لوم بود.

جنس Thymus متعلق به خانواده Lamiaceae بوده و بالغ بر 215 گونه از آن در سراسر جهان یافت می شود. این جنس در ایران 18 گونه معطر چند ساله دارد که از میان آنها 4 گونه انحصاری ایران هستند. اسانس آویشن (Thymus spp.) با دارا بودن ترکیبات با ارزشی همچون تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. پس از کشت اکسشن های مختلف گونهThymus pubescens  در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان واقع در گردفرامرز شاهدیه یزد، در سال دوم از سرشاخه های گیاه هنگام 50 درصد گلدهی برداشت و پس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس گیری انجام شد. پس از تعیین راندمان اسانس بر اساس وزن خشک گیاه اسانس بوسیله کروماتوگرافی گازی و کرومانوگرافی گازی متصل به طیف سنجی جرمی تجزیه و شناسایی اسانس ها صورت گرفت. بررسی به عمل آمده حاکی از آن است که از 13 اکسشن کشت شده از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس در زمان گلدهی گیاه مربوطه به اکسشن های MKOMKO (3.24 درصد)،CFT (3.24 درصد)، MKO CFT (12.87 درصد) و کمترین میزان آن مربوط به اکسشن BHUZSE (0.66 درصد) بود. بیشترین میزان تولید اسانس در هکتار به ترتیب مریوط به اکسشن های CFT با (24.69 kg/ha)، MKO CFT (20.8 kg/ha)، CFTCFT با (20.17 kg/ha درصد) و کمترین میزان به آکسشن CFT MKO با (0.9 kg/ha) تعلق داشت. حداکثر میزان ترکیبات عمده اسانس پاراسیمن، 1 و 8-سینئول، گاماترپینن، بورنئول، تیمول، کارواکرول، لیمونن، لینالول و ای - کاریوفیلن به ترتیب به اکسشن هایMKO MKO  (10.73 درصد)، CFT (31.66 درصد)، MKO MKO (20.44 درصد)، (29.35MKO درصد)، CFT (60.39 درصد)، VGYVGY (41.17 درصد)، QVGY (14.1 درصد)، CFTMKO (72.3 درصد)، VGY MKO (20.4 درصد) بود. با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیب متشکله اسانس اکسشن CFT با منشاء استان همدان (ملایر) با 3.24 درصد اسانس و میزان تولید 24.6 کیلوگرم اسانس در هر هکتار و 60.39 درصد تیمول و اکسشن MKOMKO با 3.24 درصد اسانس و میزان تولید 19.52 کیلوگرم اسانس در هکتار و 40.26 درصد کارواکرول و 20.44 درصد گاماتریپنن و اکسشن MKO CFTبا 2.87 درصد اسانس و میزان تولید 20.8 کیلوگرم در هر هکتار اسانس 35.25 درصد ترپینئول و 33.11 درصد لینالول به عنوان اکسشن های برتر معرفی می گردند.

کمیت و کیفیت مواد موثره در گیاهان دارویی اساسا تحت تاثیر عوامل ژنتیکی قرار دارد ولی عوامل محیطی محل رویش نیز در این میان می تواند تاثیر به سزایی داشته باشد. این تحقیق به منظور انجام این تحقیق بر روی گونه Stachys byzanthina C. Koch.، در تیرماه 1390 از ارتفاع 1800 متری از سطح دریا از رویشگاه مرتعی سوادکوه و کجور نوشهر واقع در استان مازندران از سه نقطه در هر منطقه، به صورت تصادفی سر شاخه های گلدار این گیاه در مرحله گلدهی جمع آوری شد. نمونه ها پس از جمع آوری، در سایه خشک شدند. 100 گرم از ماده گیاهی خشک شده هر نمونه، پس از توزین با استفاده از روش تقطیر با آب به مدت 3 ساعت مورد اسانس گیری قرار گرفت. سپس شناسایی ترکیبات هر اسانس توسط دستگاه های GC و GC/MS انجام شد. نتایج بدست آمده وجود 49 ترکیب را در اسانس گونه Stachys byzanthina C. Koch. در دو منطقه مختلف نشان داد که از این میان ترکیب های عمده اسانس در رویشگاه سوادکوه به ترتیب، (ایی) - بتا - فارنسن (18.64 درصد)، پی - سیمن (14.97 درصد)، 1-(1،5- دی متیل-4-هگزنیل)-4- متیل- بنزن (13.60 درصد)، ژرماکرن - دی (10.34 درصد)، لوومنول (8.88 دصد)، 6، 10، 14-تری متیل-2- پنتادکانون (6.17 درصد)، سیس- گاما - بیزابولن (3.74 درصد)، بتا - المن (3.72 درصد) و آلفا - کدران (3.41 درصد) بودند. در رویشگاه کجور نوشهر هفت ترکیب عمده اسانس به ترتیب شامل ایزودورن (25.7 درصد)، آلفا - لونگی پینن (14.37 درصد)، جرماکرن - دی (6.75 درصد)، پی - سیمن (6.45 درصد)، 1-(1،5-دی متیل-4- هگزنیل)-4- متیل-بنزن (5.33 درصد)، لوومنول (4.87 درصد) و هگزنیل سیکلوپنتانون (3.13 درصد) بودند.

این تحقیق با هدف بررسی اثر مصرف کودهای بیولوژیک و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه گاوزبان، آزمایشی در سال زراعی 90-1389 در مزرعه تحقیقاتی شرکت کشت و صنعت جوین اجرا شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در 3 تکرار انجام شد. مقادیر مختلف کود بیولوژیک در ترکیب با کود شیمیایی در پنج سطح 100 درصد شیمیایی، 75 درصد شیمیایی+25 درصد بیولوژیک، 50 درصد شیمیایی+50 درصد بیولوژیک، 25 درصد شیمیایی+75 درصد بیولوژیک و 100 درصد بیولوژیک بود. نتایج نشان داد که اثر تیمارهای کودی بر وزن تر گل، تعداد شاخه جانبی و خاکستر کل معنی دار گردید. با این وجود درصد تانن و موسیلاژ تحت تاثیر سطوح مختلف کودی قرار نگرفت. افزایش میزان مصرف کود شیمیایی در تیمارهای کودی، باعث افزایش وزن تر گل و تعداد شاخه جانبی در گیاه گاوزبان گردید. به طوری که بیشترین و کم ترین وزن تر گل و تعداد شاخه جانبی به ترتیب در تیمار کودی 100 درصد شیمیایی و تیمار کودی 100 درصد بیولوژیک مشاهده گردید. روند تغییرات خصوصیات کیفی به نوع کود متفاوت بود. بیشترین میزان خاکستر کل، در تیمار کودی 75 درصد بیولوژیک + 25 درصد شیمیایی، میزان تانن در تیمار 100 درصد شیمیایی و بالاترین میزان موسیلاژ در تیمار کودی 25 درصد درصد شیمیایی + 75 درصد بیولوژیک مشاهده شد.

گیاه دارویی برازمبل .Proveskia abrotanoides Karel از گونه های ارزشمند دارویی شمال ایران است. سالیان درازی است که در فرهنگ سنتی مردم استان های گلستان و مازندران از فرآوردهای آن در پیشگیری و درمان بیماری های شایع منطقه استفاده می برند. در این تحقیق به منظور بررسی شرایط رویشگاهی نمونه برداری از سرشاخه های گلدار گیاه در مرحله گلدهی کامل با سه تکرار و با روش کاملا تصادفی از رویشگاه های طبیعی استان های گلستان (پارک ملی گلستان-1600متری) و مازندران (کیاسر-1700 متری) جمع آوری گردید. پس از خشک شدن در دمای محیط با روش تقطیر با آب مورد اسانس گیری قرار گرفت. سپس ترکیب های تشکیل دهنده اسانس حاصل از دو رویشگاه با استفاده از کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) و محاسبه شاخص های بازداری مورد شناسایی قرار گرفت. بازده اسانس گیاه به ترتیب در مازندران 1.8 درصد و در گلستان 1.6 درصد بر حسب وزن خشک آن بدست آمد. مهمترین ترکیب های عمده اسانس در مازندران و به ترتیب شامل: 1و 8- سینئول (18.6 درصد)، کامفور (10.05 درصد)، 3-کارن (9.68 درصد)، آلفا-پینن (8.57 درصد)، بتا-کاریوفیلن (8.36 درصد) و آلفا-کاریوفیلن (6.7 درصد) و در استان گلستان به ترتیب مواد موثره: کامفور (18.25 درصد)، آلفا-هیماکالن (16.4 درصد)، 1 و 8- سینئول (14.6 درصد)، آلفا-پینن (5.5 درصد)، بتا-پینن (5.3 درصد) و بتا-کاریوفیلن (4.65 درصد) بیشترین حجم اسانس را به خود اختصاص داده اند.

تحقیقات مختلف نشان داده است که ویتامین ث به عنوان یک آنتی اکسیدان می تواند بدن را در برابر آسیب های ناشی از مولکول های مضری به نام رادیکال های آزاد حفظ کند. رادیکال های آزاد می توانند موجب بروز امراضی چون سرطان، بیماری های قلبی، لخته های خونی و درد مفاصل شوند. به نظر می رسد که کولتیوارهای مختلف نارنگی بر روی میزان ویتامین ث آبمیوه تاثیر داشته باشند. هدف کار حاضر، مطالعه میزان ویتامین ث در 20 کولتیوار نارنگی می باشد. میزان ویتامین ث، با روش تیتراسیون با ید در یدور پتاسیم اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آنالیز واریانس یکسویه (ANOVA) و تست چند دامنه ای دانکن انجام پذیرفت. میزان ویتامین ث از 20.06 درصد تا 53.33 درصد متغییر بود. باید خاطرنشان کرد که نارنگی کلمانتین در مقایسه با سایر کولتیوارها، بیشترین میزان ویتامین ث را تولید کرد. از آنجایی که میزان ویتامین ث در مرکبات یکی از مهمترین شاخص های کیفیت بالای آبمیوه می باشد، کولتیوار در این رابطه تاثیر بسزایی می گذارد.