اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی
سال:1394 | دوره:3 | شماره:1 (پیاپی 9) |تعداد مقالات:8

جنس سریش (Eremurus M. B.) متعلق به تیره لاله (Liliaceae) است، که بیش از 40 گونه از این جنس در جهان و هفت گونه در ایران گزارش شده است. در این تحقیق ترکیب های شیمیائی اسانس اندام های مختلف گیاه «سریش ایرانی» (Eremurus persicus) منطقه آزران کاشان مورد بررسی قرار گرفته است. این گونه انحصاری نواحی مرکزی ایران بوده و در اراضی آبرفتی ارتفاعات کوهستانی دارای رویشگاه های طبیعی می باشد. سرشاخه های گلدار و میوه های گیاه در بهار سال 1391 از منطقه آزران کاشان جمع آوری، در شرایط آزمایشگاه خشک و به روش استخراج و تقطیر همزمان با حلال آلی (SDE) اسانس گیری گردید. برای شناسائی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. 37 ترکیب در اسانس گل گیاه سریش ایرانی (E. persicus) شناسائی شد که اجزای اصلی آن، شامل: ترکیب های هگزادکانوئیک اسید (11.4 درصد)، نونانال (9.01 درصد)، پاراوینیل گوائیاکول (6.94 درصد)، هپتادکان (5.31 درصد) و آپیول (5.31 درصد) بودند. 26 ترکیب شیمیائی در اسانس برگ گیاه شناسائی شد که اجزای عمده آن به ترتیب شامل: ترکیب های کایورن (8.45 درصد)، هگزادکانوئیک اسید (7.95 درصد)، بتا - یونون (7.04 درصد) و -4E,2Eدودکادی انول (5.88 درصد) بودند و تعداد 30 ترکیب از اسانس میوه گیاه استخراج شد که اجزای عمده آن به ترتیب شامل: ترکیب های هگزا دکانوئیک اسید (13.07 درصد)، ترانس - وربنول (9.85 درصد)، -10E,6E پسودوفیتول (7.22 درصد) و اپی-13-مانول (5.6 درصد) بودند. مقایسه ترکیب های ترپنی موجود در اسانس اندام های مختلف گیاه سریش ایرانی نشان داد، بیشترین ترکیب های مونوترپنی اسانس گیاه سریش ایرانی مربوط به اندام برگ و میوه گیاه بود و عمده ترکیب های سزکوئی ترپنی اسانس گیاه، مربوط به اندام گل بود و بخش اعظم ترکیب های فرار اسانس گیاه، متعلق به کتون ها، اسیدها، استرها و الکل ها بودند.

گیاهان دارویی از گذشته تاکنون جایگاه خاصی در درمان بسیاری از بیماری ها داشته و نظر به اهمیت اقتصادی و درمانی گیاهان دارویی در صنایع مختلف داروسازی و شناخت ترکیبات متشکله گیاهان، تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. لذا با توجه به استفاده های فراوان گیاه مریم گلی تماشایی (Salvia hydrangea) به عنوان ضدالتهاب، ضداسپاسم، ضدنفخ و مسکن این تحقیق با هدف شناسایی رویشگاه های طبیعی آن گیاه در استان مازندران وسپس بررسی و مقایسه کمیت و کیفیت اسانس آن در رویشگاه های مختلف استان انجام گرفت. سرشاخه های گلدار گیاه از سه رویشگاه جمع آوری و سپس اسانس نمونه ها با استفاده از روش تقطیر با آب طرح کلونجر استخراج گردید، شناسایی ترکیبات موجود در اسانس به وسیله دستگاه های GC و GC/MS و تجزیه و واریانس داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS، مقایسه میانگین تیمارها به روش آزمون دانکن و مقایسه خصوصیات اسانس دو رویشگاه با آزمون T غیرجفتی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بازده و درصد ترکیبات مشترک اسانس در دو رویشگاه مختلف تفاوت معنی داری در سطح یک درصد دارند به طوری که بیش ترین درصد ترکیبات مشترک و بازده اسانس در ارتفاع 2000 متر از منطقه هزارجریب بهشهر بوده است و با افزایش ارتفاع بازده اسانس و درصد ترکیبات مشترک اسانس ها مثل: کامفور، بتا - پینن، نفتالن، بی سیکلوهپتان و یلانگن نیز افزایش داشته است.

گونه C. xanthocephala نوعی گل گندم چندساله است که در منطقه شمال غربی کشور پراکنش دارد. هدف از انجام این تحقیق تعیین ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس گونه گل گندم سرطلائی برای کاربردهای احتمالی آن در صنایع مختلف دارویی، آرایشی - بهداشتی و غذایی بود. اندام هوایی گیاه در مرحله گلدهی در اواخر تیر 1389 از منطقه ارومیه، دره قاسملو جمع آوری و در دمای محیط خشک و سپس آسیاب شدند. نمونه ساقه همراه برگ و گل آذین به تفکیک با روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. برای جداسازی و شناسایی ترکیب های اسانس از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. بازده اسانس برگ و ساقه (برپایه وزنی - وزنی خشک شده) 0.02 و گل آذین 0.023 درصد بود. در اسانس ساقه همراه برگ 18 ترکیب و در اسانس گل آذین 16 ترکیب شناسایی شد. بالاترین درصد ترکیب ساقه همراه برگ، اسپاتولنول (26.1 درصد) و آلفا - کوپائن (11.4 درصد) بود. در حالی که در گل آذین، اسپاتولنول (28.6 درصد)، آلفا - کوپائن (13.0 درصد)، سیس - لانگی پینانول (5.6 درصد) وترانس - کاریوفیلن (4.8 درصد) از ترکیب های غالب بودند. بر اساس نتایج حاصل از بازده اسانس اندام های مختلف C. xanthocephala، مقدار آنها بسیار جزئی است و قابل توجه نبود. همچنین میزان ترکیب های اصلی اسانس در گل آذین بیش از ساقه و برگ بود.

تکثیر گونه های مختلف تاتوره به وسیله بذر انجام می گیرد. با توجه به اهمیت دارویی گیاه تاتوره تماشائی (Datura innoxia Mill.) و نیاز به افزایش درصد جوانه زنی بذور آن، آزمایش های زیر به منظور تعیین بهترین روش شکستن خواب بذور انجام شد. به این ترتیب که در مرحله اول تیمارهای خراش دهی مکانیکی پوسته بذر و اسید سولفوریک 98 درصد به مدت های 0، 1، 5 و 10 دقیقه اعمال شد. در مرحله دوم بذور این گونه در دماهای ثابت (30، 35 و 40 درجه سانتی گراد) و متناوب (30 و 10، 35 و 10، 40 و 10 درجه سانتی گراد) به مدت 48 ساعت قرار داده شدند. در مرحله سوم، بین تیمار ترکیب دمای ثابت 35 درجه سانتی گراد با خراش دهی مکانیکی بذر و تیمار خراش دهی مکانیکی مقایسه انجام شد. در مرحله چهارم تیمارهای مختلف نوری شامل نور قرمز، نور سفید و تاریکی بر بذور خراش داده شده اعمال شد و در مرحله پنجم، بذرهای خراش دهی شده در غلظت های مختلف هورمون اسید جیبرلیک (GA3)، شامل 0، 30، 60، 90 و 120 میلی گرم در لیتر قرار داده شده و سپس در دمای 30 درجه سانتی گراد و تحت نور قرمز کشت شدند. نتایج به دست آمده از مراحل اول تا سوم آزمایش نشان داد که بیشترین درصد جوانه زنی از تیمار خراش دهی مکانیکی پوسته بذر به دست آمده است و این امر نشان می دهد که یکی از دلایل خواب بذور گیاه تاتوره تماشائی، پوسته سخت بذر می باشد. بالاترین درصد جوانه زنی در مرحله چهارم آزمایش از بذرهای خراش دهی شده تحت نور قرمز به دست آمد و در مرحله پنجم آزمایش بالاترین درصد جوانه زنی در غلظت 120 میلی گرم در لیتر اسید جیبرلیک به دست آمد ولی از نظر آماری اختلاف معنی داری با تیمار شاهد نداشت.

این مطالعه به منظور بررسی درصد و صفات کیفی روغن و میوه در برخی از ژنوتیپ های پرمحصول گیاه زیتون (Olea europaea L. ) در استان گلستان و در سال زراعی 92-1391 بر روی 26 ژنوتیپ انجام شد. شاخص رسیدگی میوه بر اساس سنجش رنگ و ژنوتیپ ها از نظر وزن میوه و درصد گوشت مورد ارزیابی قرار گرفتند. درصد روغن توسط دستگاه سوکسله در ماده خشک و تر محاسبه و ویژگی های کیفی آن ها نیز بررسی شد. ژنوتیپ ها از نظر درصد روغن در ماده خشک و تر تنوع قابل ملاحظه ای داشتند. به طوری که بیشترین درصد روغن در ماده تر ژنوتیپ G9 مشاهده شد که البته با ژنوتیپ های C9، E7، F7 وA2  اختلاف معنی داری نداشت. در ژنوتیپ های برتر روغنی، شاخص های کیفی و دارویی روغن نظیر شاخص های اسپکتروفتومتری K232 و K270، کلروفیل و کاروتنوئید کل، ضریب شکست، ارزش پراکسید و اسیدیته مطالعه شد. نتایج حاکی از آن است که مقدار ضریب شکست روغن در ژنوتیپ های مورد مطالعه مطابق با میزان استاندارد تعیین شده از سوی شورای بین المللی روغن زیتون (1.4705-1.4677) بود. بیشترین میزان K232 در ژنوتیپ های A2 و بیشترین میزان K270 در ژنوتیپ C9 وجود داشت.روغن حاصل از ژنوتیپ A13 دارای بالاترین میزان کلروفیل بود. بالاترین میزان کاروتنوئید در روغن ژنوتیپ های E7 و A13 مشاهده شد. بیشترین میزان پراکسید در ژنوتیپ E5 و بیشترین میزان اسیدیته در ژنوتیپ H11 مشاهده شد. در ژنوتیپ های برتر کنسروی، بیشترین میزان فنل کل، فلاونوئید و آنتی اکسیدان به ترتیب مربوط به ژنوتیپ هایD6 ، K9 و G4 بود.

جنس Salvia، متعلق به تیره نعناع، در ایران دارای 58 گونه که 17 گونه آن انحصاری است. این مطالعه با هدف بررسی ترکیب های شیمیایی اسانس دارویی گیاه اروانه (Salvia acetabulosa L.) در رویشگاه طبیعی آشتیان انجام گرفت. سرشاخه های گلدار گیاه در اوایل خردادماه 1390 از ارتفاعات منطقه شرق آشتیان (دره کهریزک) در استان مرکزی جمع آوری و به روش تقطیر با آب (طرح کلونجر)، اسانس گیری شد. ترکیب های تشکیل دهنده اسانس با استفاده از دستگاه های کروماتوگراف گازی (GC) وگاز کروماتوگراف متصل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. در اسانس، 65 ترکیب شناسایی شد که 66.45 درصد اسانس را تشکیل می دادند و به ترتیب ترکیب های شیمیایی: تیمول (15.06 درصد)، ترانس کاریوفلین (9.69 درصد)، 1،8- سینئول (8.57 درصد)، 1-بورنئول (7.94 درصد)، آلفا - پینن (7.08 درصد)، لیمونن (5.4 درصد)، کامفور (4.66)، کامفن (4.58 درصد) و کاریوفیلن اکسید (3.47 درصد) از ترکیب های اصلی اسانس گزارش شدند.

به منظور مطالعه اثر کود بیولوژیک نیتروکسین و تراکم بوته بر عملکرد، اجزاء عملکرد و اسانس گیاه دارویی انیسون(Pimpinella anisum L.) ، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی شرکت کشاورزی ران در شهرستان فیروزکوه در سال 1390 انجام گرفت. عامل ها شامل کود بیولوژیک نیتروکسین شامل سطوح عدم تلقیح، تلقیح با بذر، محلول پاشی بر روی بوته در مرحله ساقه رفتن و تلقیح با بذر + محلول پاشی بر روی بوته در مرحله ساقه رفتن و تراکم بوته شامل سطوح 12.5، 16.7 و 25 بوته در مترمربع بودند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته (57.2 سانتی متر)، تعداد چتر در بوته (43.8 چتر)، وزن هزار دانه (3.23 گرم)، عملکرد بیولوژیک (7664.7 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه (787.4 کیلوگرم در هکتار)، میزان اسانس در دانه (2.39 درصد) و عملکرد اسانس (17.58 کیلوگرم در هکتار) در تیمار تلقیح نیتروکسین با بذر همراه با محلول پاشی بر روی بوته در مرحله ساقه رفتن حاصل گردید. تراکم بوته نیز دارای تاثیر معنی داری بر روی صفات مورد بررسی بجز وزن هزار دانه و عملکرد اسانس بود، به طوری که بیشترین ارتفاع بوته (58.8 سانتی متر)، عملکرد بیولوژیک (8308.3 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد دانه (861.6 کیلوگرم در هکتار) در تراکم 25 بوته در مترمربع و نیز بیشترین تعداد چتر در بوته (36.7 چتر) و میزان اسانس (2.23 درصد) در تراکم 12.5 بوته در مترمربع بدست آمد. در مجموع بیشترین عملکرد دانه، میزان اسانس و عملکرد اسانس در تیمار شامل مصرف دو بار کود بیولوژیک نیتروکسین و بیشترین عملکرد دانه در تیمار تراکم 25 بوته در مترمربع حاصل شد.

این تحقیق به منظور بررسی اتنوفارماکولوژیکی، فیتوشیمیایی و ارزیابی عملکرد آنتی اکسیدانی سرشاخه های گلدارگیاه دارویی شاه افسر (Melilotus officinalis L.) در یکی از رویشگاه های طبیعی در استان گلستان انجام گرفت. سرشاخه های گلدار گیاه در اردیبهشت ماه 1393 جمع آوری و هم زمان مهمترین اطلاعات طب سنتی در مورد اثرات دارویی و نحوه مصرف از مردم محلی نیز اخذ گردید. عصاره اتانولی گیاه با استفاده از روش ماسراسیون (خیساندن)، میزان فنل وفلاونوئید کل به روش اسپکتروفوتومتری، فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره نیز با استفاده از روش های RP,TAC, DPPH اندازه گیری و نتایج در سطح P<0.5 ارزیابی شد. نتایج نشان دادکه مردم محلی از جوشانده سرشاخه های گلدار گیاه شاه افسر به همراه گیاهان دارویی دیگر: موره، درمنه و برازمبل به عنوان ضد التهاب قوی و مسکن در تقویت جداره مویرگ ها، درمان واریس و رفع التهاب و تسکین دردهای مفصلی، ورم مفاصل، مرهم زخم و تاول سوختگی و عفونت زخم پای بیماران دیابتی استفاده می کنند. نتایج فیتوشیمیایی نیز نشان داد که عصاره گیاه به دلیل پتانسیل بهینه در سنتز ترکیبات فنلی (109.8±0.4 mgQUE/g) و فلاونویید کل (82±0.2 mgGAE/g) از بیشترین میزان عملکرد آنتی اکسیدانی مخصوصا در روش DPPH با میزان IC50=3.17±1.2 mg/ml در مهار رادیکال های آزاد برخوردار بود. این یافته ها در تایید مصارف سنتی گیاه به عنوان ضد التهاب، آنتی اکسیدان، مرحم و ضدعفونی زخم ها قابل بحث است.