زراعت و فناوری زعفران
سال:1395 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

زعفران (Crocus sativus L.) گیاهی است که از نظر بیولوژیکی یک ساله است، اما می تواند در شرایط زراعی به عنوان گیاهی چند ساله مورد کشت قرار گیرد. وجود اختلالات سیتولوژیکی به صورت ژنوم تریپلوئیدی و نیز خود ناسازگاری، عوامل ایجاد پدیده عقیمی در زعفران می باشند. از این رو، رشد زعفران هر ساله از طریق مناطق مریستمی که در سطح بنه مادری قرار دارد، انجام می شود. با فعال شدن این مریستم ها رشد بنه های دختری در سطح بنه مادری آغاز می گردد. همزمان با رشد بنه های دختری در طی فصل رشد، بنه مادری به تدریج رو به تحلیل می رود. هر بنه دختری تشکیل شده نیز به نوبه خود در فصل بعد، یک بنه مادری تلقی می شود که می تواند جهت کشت مجدد استفاده شود. به دلیل ماهیت رشد چند ساله زعفران در شرایط زراعی، تحلیل بنه های مادری در طی فصل رشد و انتقال عناصر غذایی از اندام های هوایی به بنه های دختری در انتهای هر فصل رشد، مطالعه مکانیسم جذب و کارایی مصرف نیتروژن و فسفر در زعفران پیچیده تر از گیاهان یکساله و یا دو ساله می باشد. در این مقاله ابتدا به توصیف مکانیسم جذب نیتروژن و فسفر در اندام های هوایی و بنه های گیاه پرداخته شده است. در ادامه مهم ترین عوامل موثر در بهبود کارایی مصرف نیتروژن و فسفر در زعفران و ارتباط بین کارایی مصرف نیتروژن و فسفر مورد بررسی قرار گرفته اند.

به منظور بررسی تاثیر نسبت های کشت مخلوط افزایشی نخود با گیاه نقدینه زعفران بر خصوصیات کمی و عملکرد، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با هفت تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در دو سال زراعی 1391-1393 اجرا شد. تیمارها شامل 100% زعفران+20% نخود، 100% زعفران+40% نخود، 100% زعفران+60% نخود، 100% زعفران+80% نخود، 100% زعفران+ 100% نخود و کشت خالص دو گیاه بود. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه و عملکرد بیولوژیکی و دانه نخود و تعداد گل، وزن تر گل، وزن تر کلاله و وزن خشک کلاله زعفران بودند. نتایج نشان داد که اثر نسبت های کشت مخلوط با زعفران بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه نخود معنی دار بود (p£0.05). بالاترین عملکرد بیولوژیکی و دانه نخود برای کشت خالص به ترتیب با 608.3 و 282.9 کیلوگرم در هکتار و کمترین مقادیر برای تیمار 100% زعفران+ 100% نخود به ترتیب با 122.5 و 55.94 کیلوگرم در هکتار مشاهده گردید. اثر نسبت های کشت مخلوط ردیفی با نخود بر تعداد گل، وزن تر گل، وزن تر کلاله و وزن خشک کلاله زعفران در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود (p£0.01). بالاترین تعداد گل و وزن خشک کلاله زعفران برای کشت خالص به ترتیب برابر با 103.89 گل در مترمربع و 0.47 گرم کلاله در مترمربع و کمترین مقادیر برای 100% زعفران+ 20% نخود به ترتیب با 28.94 گل در بوته و 0.14 گرم کلاله در مترمربع مشاهده گردید. با افزایش درصد حضور نخود از 20 درصد به 100 درصد در کشت مخلوط افزایشی با زعفران، وزن خشک کلاله به ترتیب 142، 116، 41 و 5 درصد افزایش یافت. بدین ترتیب، با توجه کشت مخلوط زعفران با گیاهان تثبیت کننده نیتروژن نظیر نخود را بایستی جهت بهبود عملکرد این گیاه نقدینه به عنوان راهکار جایگزین اکولوژیکی در مدیریت پایدار آن مدنظر قرار داد.

به منظور بررسی اثر روش مصرف ریزجانداران موثر بر ویژگی های رشدی زعفران در حضور کودهای شیمیایی و آلی، آزمایشی در سال زراعی 93-1392 در شهرستان ششتمد خراسان رضوی انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. فاکتور اصلی آزمایش شامل روش مصرف ریزجانداران موثر (EM) در سه سطح عدم مصرف، مصرف خاکی EM و محلول پاشی EM و فاکتور فرعی شامل مصرف کودهای آلی و شیمیایی در چهار سطح عدم مصرف، مصرف خاکی اسید هیومیک، مصرف خاکی کود 20 ,20 ,20+TE و مصرف خاکی اسید هیومیک + مصرف خاکی 20 ,20 ,20+TE بودند. نتایج نشان داد که مصرف خاکی و محلول پاشی EM ارتفاع بوته را تحت تاثیر قرار نداد، اما باعث افزایش معنی دار تعداد بنه، عملکرد بنه، وزن خشک اندام هوایی و تعداد جوانه در هر بنه در مقایسه با شرایط عدم مصرف EM گردید. متوسط وزن بنه در واکنش به مصرف خاکی و محلول پاشی EM کاهش یافت. بیشترین تعداد بنه (220.33 در مترمربع)، عملکرد بنه (1023.33 گرم در مترمربع) و وزن خشک اندام هوایی (43.02 گرم در مترمربع) در تیمار مصرف خاکی EM، بیشترین تعداد جوانه در بنه (8.68) در تیمار محلول پاشی EM و بیشترین متوسط وزن بنه (5.10 گرم) در شرایط عدم مصرف EM به دست آمد. استفاده از کود 20 ,20 ,20+TE و همچنین مصرف تلفیقی اسید هیومیک و کود 20 ,20 ,20+TE باعث افزایش تعداد بنه، عملکرد بنه، وزن خشک اندام هوایی و تعداد جوانه در بنه در مقایسه با شرایط عدم مصرف کود و همچنین مصرف خاکی اسید هیومیک گردید. بیشترین متوسط وزن بنه در تیمار مصرف خاکی اسید هیومیک به دست آمد. مصرف خاکی و محلول پاشی EM باعث بهبود واکنش ویژگی های رشدی زعفران به مصرف کودهای آلی و شیمیایی گردید. با توجه به نتایج، مصرف خاکی EM و کود 20 ,20 ,20+TE جهت تولید حداکثر عملکرد بنه در زعفران قابل توصیه می باشد.

هدف از این مطالعه بررسی اقتصادی مصرف نهاده های مختلف در تولید زعفران و نیز اندازه گیری کارایی تولید این محصول در مزارع کوچک و بزرگ استان خراسان رضوی می باشد. آمار و اطلاعات مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه از 170 زعفران کار شهرستان های تربت حیدریه و زاوه در سال 1393 جمع آوری شده است. به منظور اطمینان از صحت انتخاب الگوی تولید مورد استفاده سه فرم تابعی کاب داگلاس، ترانسندنتال و ترانسلوگ مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که فرم تابعی ترانسلوگ مناسب ترین فرم برای بیان تکنولوژی تولید این محصول می باشد. کشش های تولیدی محاسبه شده بر پایه پارامترهای این تابع بیانگر آن است که بزرگ مالکان در استفاده از نهاده ها عملکرد بهتری از خود نشان می دهند. افزون بر این مقایسه کارایی دو گروه حاکی از آن است که 49 درصد از مزارع کوچک و 18 درصد از مزارع بزرگ تولید این محصول در سطح ناکارای تولید فعالیت می کنند. اختلاف زیاد کمترین و بیشترین کارایی فنی در بین زعفران کاران بزرگ مالک نشان می دهد امکان افزایش کارایی فنی در این گروه از مزارع نیز از طریق استفاده از شیوه های مدیریتی مناسب وجود دارد.

پایداری کشاورزی امروزه بی شک یکی از مهم ترین بخش های توسعه پایدار است. اتکای اصلی درآمد ساکنین روستاهای استان خراسان رضوی به محصولات کشاورزی و باغی به ویژه زعفران می باشد. در این راستا گل های فیروزه فام این گیاه پهنه اراضی شهرستان نیشابور را نیز در برگرفته و در این شهرستان با استقبال زیاد کشاورزان مواجه شده است. در این مطالعه به بررسی کشت زعفران در ایجاد پایداری اقتصادی روستاهای دهستان دربقاضی در بخش مرکزی شهرستان نیشابور پرداخته شده است. روش انجام این پژوهش، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی و تحلیلی- توصیفی است. در همین چارچوب برای تعیین پایداری اقتصادی روستاها، از مدل موریس دیویس استفاده شده است. این مدل شامل سه ماتریس می باشد که برای شاخص های اقتصادی به طور جداگانه محاسبه و تحلیل می شود. جامعه آماری روستاهای بالای صد خانوار در دهستان دربقاضی می باشد، همچنین حجم نمونه مورد مطالعه بر اساس فرمول کوکران 308 خانوار است. نتایج حاصل از مدل موریس دیویس نشان داد، از بین ده روستای مورد مطالعه، روستاهای بحرودی، جیلو، خوجان و نوروزآباد از پایداری کم، روستای روح آباد، حقیه، شادمیانه، کاریزک و همچنین روستاهای باغ جعفرآباد و کاریز صباح از پایداری متوسطی برخوردار هستند. در راستای نتایج این پژوهش پیشنهادی مبتنی بر حفظ اشتغال در منطقه و حمایت از زعفرانکاران منطقه برای ترغیب کشت زعفران و پایداری روستاهای مورد مطالعه ذکر شده است.

زعفران گیاهی تریپلوئید است که منبع متابولیت های ثانویه و یکی از مهمترین محصولات اقتصادی و دارویی ایران می باشد. در این مطالعه تکثیر درون شیشه ای زعفران با استفاده از دو روش مستقیم و غیرمستقیم مورد بررسی قرار گرفت. قطعات بنه که به عنوان ریزنمونه مورد استفاده قرار گرفتند، پس از ضدعفونی به محیط کشت MS با غلظت های مختلف هورمونی مربوط به باززایی مستقیم و غیرمستقیم منتقل شدند. تیمار کلرید جیوه 0.15% به مدت 20 دقیقه بهترین تیمار برای ضدعفونی زعفران بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده های باززایی مستقیم نشان داد که بیشترین بنه در محیط 2 mg/l BAP تشکیل می شود. مقایسه میانگین های درصد القای کالوس بیانگر تفاوت معنی دار بین تیمارهای مورد استفاده در سطح 5% بود. کالوس زایی یک هفته بعد از کشت آغاز شد و بهترین محیط برای القای کالوس محیط 2 mg/l BAP + 1 mg/l 2,4-D شناخته شد. بیشترین تعداد رویان در محیط MS با غلظت کم (0.15 mg/l) NAA تولید شد. نتایج حاصل از بررسی جوانه زنی رویان ها نشان داد که در بین محیط های مورد استفاده محیط MS با 0.15mg/l NAA بهترین تیمار برای جوانه زنی بود. تشکیل بنه تنها در محیط 2 mg/l BAP + 1 mg/l 2,4-D مشاهده شد. بنه ها برای سازگاری به جی فی منتقل و سپس به گلدان و خاک انتقال یافتند.

یکی از گونه های گیاهی ارزشمند اقتصادی ایران، زعفران می باشد. از کل زعفران جهان، 80 درصد آن در خراسان رضوی تولید می شود. تقاضای تولید بیشتر، محدودیت های اقلیمی و منابع آب و خاک سبب شده تا متولیان عرصه کشاورزی به دنبال پتانسیل یابی اراضی مستعد با استفاده از روش های دقیق، سریع و تحلیلی باشند. در پژوهش حاضر به منظور پهنه بندی اقلیمی اراضی کشاورزی استان خراسان رضوی برای کشت زعفران، از روش های درون یابی زمین آمار استفاده شد. بدین منظور ابتدا نیازهای اقلیمی زعفران با استفاده از منابع علمی موجود تعیین و با توجه به آمار عملکرد محصول در سطح 8 شهرستان استان خراسان رضوی طی دوره 20 ساله 88-1368 و با لحاظ کردن 11 پارامتر اقلیمی که در مراحل رشد و گلدهی زعفران موثر هستند، اقدام به مدل سازی مکانی و درون یابی مناطق مستعد کشت گردید. بر اساس نتایج، رطوبت مطلق حداکثر به عنوان بهترین متغیر کمکی جهت تخمین عملکرد زعفران به دست آمد. نتایج پهنه بندی نشان داد که ثلث جنوبی استان خراسان رضوی (مخصوصا شهرستان گناباد) از نظر اقلیمی، دارای حداکثر پتانسیل کشت بوده و با حرکت به سمت شمال استان (مخصوصا شهرستان قوچان و بینالود)، از میزان مستعد بودن کشت کاسته می گردد. نتیجه گیری نهایی مدل سازی عملکرد زعفران با استفاده از روش های زمین آمار این است که این روش ها، گزینه ای مناسب جهت تعیین و پهنه بندی مناطق مستعد کشت این گیاه می باشند.