پژوهش های جانوری
سال:1395 | دوره:29 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

ماهیان استخوانی دریای خزر ازجمله مهمترین و باارزش ترین ماهیان این دریا می باشند، که متاسفانه ذخایر آن در سال های اخیر به دلایل متعدد رو به کاهش نهاده است. به این منظور در این تحقیق بررسی تاثیرات عوامل بیولوژیکی و محیطی بر صید و مهاجرت ماهی سفید دریای خزر (Rutilus frisii kutum) انجام گردید. صید توسط تعاونی های پره در منطقه میانکاله استان گلستان انجام شد. میزان کل صید در واحد تلاش صیادی 18.63 کیلوگرم بدست آمد. ترکیب صید ماهی سفید در منطقه مورد مطالعه، %10.21 محاسبه گردید و بیشترین میزان صید در واحد تلاش ماهی سفید در ماه اسفند بوده است. پراکنش سنی ماهی سفید از 1 تا 8 سال بوده که گروه های سنی 5-3 ساله درمجموع، حدود %81.2 از ترکیب سنی را به خود اختصاص دادند. حداکثر فراوانی طولی و فراوانی وزنی ماهی سفید به ترتیب در کلاسه طولی 45.5-40.5 سانتیمتر و بین 750-450 گرم بود. ترکیب جنسی در مجموع 700 قطعه نمونه ماهی مورد مطالعه شامل 239 قطعه ماهی نر و 371 قطعه ماهی ماده و نسبت جنسی ماده به نر 1.55 بوده است (p<0.001). .نتایج پژوهش حاضر نشان داد ذخایر ماهی سفید نسبت به دهه های گذشته به لحاظ کیفی تغییراتی ملاحظه می شود که ازجمله مهمترین آن پایین بودن فاکتورهای رشد نظیر طول، وزن و همچنین سن ماهی سفید نسبت به دهه های گذشته است (p<0.05). از طرفی تجمع و پراکندگی این ماهیان به منظور مهاجرت، تا حد زیادی وابسته به شرایط فیزیکی از قبیل درجه حرارت، جریان های دریایی، جنس بستر و نوع باد می باشد که در تحریک ماهیان به منظور مهاجرت و تخمریزی به کرانه های قسمت جنوب شرقی دریای خزر بسیار موثر می باشد.

ماکیان سانان در فهرست مورد تهدیدترین پرندگان محسوب می شوند که شکار و بهره برداری از آنها به منظور اهداف متفاوتی از جمله:غذا، تفریح و یا اهداف تجاری صورت می گیرد. شکار و بهره برداری بیش از حد سبب شده است که درصد بالایی از گونه های ماکیان سانان (%26.4) آنها به عنوان مورد تهدید با خطر انقراض در فهرست سرخ IUCN قرار بگیرند. از اینرو به منظور اقدامات موثر حفاظتی و همچنین جلوگیری از شکار بی رویه ماکیان سانان و اطمینان از بقای آنها به معرفی روش تکثیر دایره غلتان (Rolling Circle Amplification) به عنوان روشی مطمئن و سریع جهت شناسایی پرنده شکار شده توسط شکارچیان متخلف می پردازیم. در این روش کاوشگرهای اختصاصی بر اساس تفاوت تنها در یک نوکلئوتید از ناحیه ژن مورد نظر برای گونه هدف طراحی می شوند که در این مطالعه طراحی کاوشگر بطور موردی برای گونه کبک (Alectoris chukar) صورت پذیرفت. کاوشگرهای اختصاصی پس از هیبریداسیون با DNA به شکل یک مولکول بسته درآمده و با اتصال به هدف و تکثیر در شرایط تک دمایی مورد ارزیابی قرار می گیرند. محصول تکثیر یافته به راحتی روی ژل آگارز یا پس از اضافه نمودن رنگ های فلورسنت به طور مستقیم زیر نور UV قابل مشاهده است. بدین ترتیب، با توجه به آسان بودن عملیات آزمایش RCA و عدم نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی خاص، این روش ابزار قدرتمندی را جهت شناسایی پرندگان مورد شکار از جمله: کبک، قرقاول و حل مسائل مدیریتی و حفاظتی آنها فراهم می نماید.

گونه ها تحت تاثیر نوسانات اقلیمی عصر یخبندان به مناطق پناهگاهی واردشده و جدایی درازمدت آن ها از جمعیت های همجوار سبب واگرایی ژنتیکی آنها می شود که با مطالعات فیلوجغرافیایی قابل تشخیص است. الگوهای پراکنش جغرافیایی شش گونه پستاندار کوچک در مناطق مختلف ایران با استنباط از داده های حاصل از ژن سیتوکروم b و نشانگر D-loop مورد مقایسه قرارگرفته و سدهای ژنتیکی بین دودمان های مختلف هر آرایه و گریز راه های احتمالی بین آنها با استفاده از نرم افزار Barrier موردبررسی قرارگرفته است. مقایسه نتایج به دست آمده در این شش گونه، نشان می دهد که الگوهای پراکنشی در این آرایه ها همخوانی چندانی را باهم نشان نمی دهند که این از ویژگی های یک منطقه پناهگاهی است. به نظر می رسد هر آرایه طبق برنامه ای متفاوت از سایر آرایه ها، به دوره های سرد کواترنر پاسخ داده است. در پایان، سد ها و گریز راه های احتمالی در فلات ایران مورد بررسی قرارگرفته است.

پلنگ دارای یکی از گسترده ترین پراکنش ها در بین گربه سانان بزرگ است. پلنگ ایرانی یکی از زیرگونه های این گونه ارزشمند است که در فهرست سرخ سازمان در محدوده خطر انقراض قرارگرفته است. دلایل اصلی کاهش جمعیت این زیرگونه، تخریب زیستگاه، کاهش شدید طعمه ها به دلیل شکارشان توسط انسان و کشته شدن خود گونه توسط انسان به دلایل مختلف است. هدف از انجام این مطالعه بررسی ترکیب رژیم غذایی پلنگ ایرانی در منطقه پارک ملی تندوره است. برای تعیین رژیم غذایی این گونه، 51 نمونه سرگین در دو فصل تابستان و پاییز از پارک ملی تندوره جمع آوری شد. شش گونه وحشی و دو گونه اهلی در رژیم غذایی شناسایی و همچنین یک گونه پرنده یافت شده که البته قابل شناسایی نبود. پایکا بیشترین فراوانی در بین طعمه های خورده شده داشت (%25.8) و پس ازآن قوچ و میش (%22.6) دارای بیشترین فراوانی بود. گوسفند (%3.2) سگ اهلی (%3.2) و پرنده (%1.6) هم کمترین سهم را در بین طعمه های شکارشده توسط پلنگ را داشته اند.

فیل ماهی باارزش ترین ماهیان اقتصادی دریای خزر است. بینایی یکی از مهم ترین حس ها، بخصوص در ماهیانی مانند H.huso است. با فرض اینکه فیل ماهی جانور کف زی، فاقد دید رنگی و تیزبینی کافی است ساختار شبکیه آن مورد مطالعه قرارگرفت. چنین مطالعه ای نه تنها اهمیت بینایی برای گونه ماهی را مشخص می نماید بلکه امکان ایجاد ارتباط قابل تامین بین تغذیه، محیط زندگی و رفتارهای اختصاصی جانور و بینایی فراهم می آورد. برای این منظور چشم های ماهی جدا و عدسی و قرنیه برداشته شد. شبکیه به مدت 24ساعت در فیکساتور بوئن و 24 ساعت در متانول 70% قرارگرفت و به ترتیب آبگیری، شفاف سازی و در پارافین بلوک سازی شد. سپس مقاطع طولی و عرضی باضخامت 5 میکرون توسط دستگاه میکروتوم تهیه و با هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی شد. تعدادی برش از بهترین نوار بافتی انتخاب شده، پس از انتقال به حمام آب 45 درجه سانتیگراد روی لامل ها قرارگرفته، شفاف سازی، آبگیری و با EM عکس برداری شدند. مشاهده بافت ها با میکروسکوپ نوری و الکترونی نشان داد که گیرنده های نوری در شبکیه فیل ماهی شامل سلول های مخروطی و استوانه ای است. سلول های مخروطی شامل سلول های منفرد، دوگانه و دوتایی بودند. به دلیل تنوع سلول های مخروطی به نظر می رسد که فیل ماهی دارای دید رنگی باشد. شمارش سلول های مخروطی نیز مشخص نمود تراکم این سلول ها در ربع پشتی-گیجگاهی بیشتر از سایر ربع های شبکیه است. لذا ناحیه پشتی-گیجگاهی با تراکم بیشتر سلول های مخروطی، تا حد اندکی در تغذیه فیل ماهی نقش دارد. همچنین این ماهی دارای بینایی ضعیفی است.

رودخانه کرج بعنوان یکی از مهمترین منابع تامین آب استان تهران، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مطالعه حاضر مشتمل بر شناسایی و پراکندگی ماکروبنتوزها در رودخانه کرج می باشد، که از مهر سال 1393 شروع و در تیر سال 1394 پایان یافت. در این منطقه، در مجموع پنج ایستگاه مطالعاتی بر اساس شرایط تاثیرگذاری محیطی انتخاب و فون ماکروبنتوزهای آن با تواتر فصلی توسط کوادرات با ابعاد 50´50 سانتی متر و با 5 تکرار در هر ایستگاه نمونه برداری شد. نمونه ها توسط فرمالین 4% تثبیت و در آزمایشگاه جداسازی، شناسایی و شمارش گردیدند. در بررسی های انجام شده، 23 جنس از 21 خانواده و 5 رده ماکروبنتوز شناسایی گردیدند. نتایج نشان می دهد که، ایستگاه 4 در فصل زمستان با 1067 عدد در مترمربع بیشترین فراوانی و ایستگاه 5 در فصل بهار با 254 عدد در مترمربع کمترین فراوانی را دارا بودند. در میان ماکروبنتوزهای شناسایی شده، رده Insecta با %88.8 فراوانی بیشترین تعداد و رده Malacostraca با %0.1 از کمترین فراوانی برخوردار بودند. جنس Simulium با فراوانی 879 عدد در مترمربع بیشترین تعداد و جنس های Asellus و Atherix با فراوانی 1عدد در مترمربع کمترین تعداد را داشتند. در طی این مطالعه میانگین شاخص تنوع گونه ای شانون وینر 1.73، غالبیت گونه ای سیمپسون 0.74 و غنای گونه ای مارگالف 3.31 محاسبه شد. بر اساس شاخص زیستی هیلسنهوف (HFBI)، وضعیت کیفی آب رودخانه کرج در ایستگاه های 2 و 3 عالی، ایستگاه های 1 و 4 خیلی خوب و ایستگاه 5 خوب ارزیابی شد. بطور کلی با توجه به نتایج بدست آمده، مشخص گردید که حشرات آبزی، جمعیت غالب جانداران کفزی رودخانه کرج را تشکیل می دهند. در فصل زمستان رده های: Insecta Turbellaria، Gastropoda، Malacostraca و Clitellata از بیشترین تراکم و تنوع نسبت به سایر فصول برخوردار بودند.

هدف از انجام این تحقیق در مرحله اول ارزیابی اثرات نایسین (%0.15) Z و استات سدیم (1%) بصورت منفرد و ترکیبی برافزایش زمان ماندگاری فیله و ماهی کامل شکم خالی و ماهی قزل آلا در مرحله دوم ارزیابی رفتار باکتری کلستریدیوم بوتولینوم در تیمارهای مورد استفاده بوده است. پس از تهیه فیله و ماهی کامل شکم خالی از ماهی قزل آلا، مواد نگهدارنده مورد استفاده (نایسین و استات سدیم) و همچنین آماده سازی اسپور کلستریدیوم بوتولینوم تیپ E جهت تلقیح به نمونه ها، درمجموع 120 نمونه در قالب 8 تیمار، 3 تکرار برای هر تیمار و 5 زمان نگهداری، مورد آزمایش قرارگرفتند. نتایج تیمارهای مورد استفاده بر کلستریدیوم بوتولینوم نشان داد که در تیمار شاهد بیشترین رشد مشاهده گردید (لوگ 8) ولی در تیمارهای منفرد و ترکیبی، رشد فزاینده باکتری کندتر بوده ولی کماکان روند صعودی وجود داشته بطوریکه در روز 16 برای کلستریدیوم لوگ 5 بوده است. نتایج همچنین حاکی از عدم اختلاف معنی دار مابین تیمارهای حاوی فیله و ماهی کامل شکم خالی بوده است. مشخص گردید که در تیمارهای ترکیبی، تاثیرات استات سدیم و نایسین بصورت سینرژینستی بوده و تاثیرات مخلوط دو ترکیب بیشتر از تک تک مواد مورد استفاده بوده است. پیش بینی میگردد که به هنگام استفاده از مواد نگهدارنده خصوصا بصورت ترکیبی با غلظت های بالاتر و در محدوده استاندارد، روند رشد باکتری بطور معنی داری در مقایسه با تیمار شاهد کند شده و میتوان از آنها در جهت کنترل بار میکروبی استفاده نمود.

تحریک بیولوژیکی و ارتباط فرومونی، یک نقش مهم را در فرایندهای تولیدمثل در رفتار پستانداران بازی می کند. فرومونها در ادرار، مدفوع یا از غدد جلدی می توانند از طریق سیستم بویایی درک شوند تا هم واکنشهای درون ریز و هم واکنشهای رفتاری را برانگیزانند. بر همین اساس هدف از این مطالعه بررسی اثر فرومون (Z)-9-Tricosene با غلظت های مختلف بر میزان تعداد سلولهای اسپرماتوگونی، تعداد سلولهای اسپرماتوسیت اولیه، تعداد سلولهای لایدیگ، قطر لوله اپیدیدیم و ضخامت غشا لوله اسپرم ساز در موشهای صحرایی نر نژاد ویستار بود. در این مطالعه از 4 گروه آزمایشی شامل سه گروه تیمار و یک گروه کنترل استفاده شد. گروه تیمار به ترتیب در شرایط طبیعی آب و غذای معمولی و تزریق 1ml از سه غلظت مختلف فرومون یعنی 100، 200 و 300 میکروگرم بر کیلوگرم قرار گرفت و گروه شاهد تحت تزریق 1ml آب مقطر قرار داشت. 28 تزریق فرومون مذکور به مدت 8 هفته، یک روز در میان انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد پس از تیمار با فرومون جنسی (Z)-9-Tricosene اختلاف معنی داری میان میانگین تعداد سلولهای اسپرماتوسیت اولیه و تعداد سلولهای لایدیگ بین چهار گروه مورد بررسی مشاهده گردید (p<0.05). بنابراین غلظت های مختلف فرومون تاثیر قابل توجهی بر میزان تعداد سلولهای اسپرماتوسیت و لایدیگ داشت اما بر سایر متغیرها اختلاف معنی داری مشاهده نشد (p>0.05). در واقع غلظت های مختلف ماده فرومون تاثیر قابل توجهی بر میزان اسپرماتوگونی، ضخامت غشا لوله اسپرم ساز و قطر لوله اپیدیدیم نداشت.

پکتین یک ترکیب پلی ساکاریدی پیچیده است که علاوه بر دارا بودن فواید غذایی، دارای اثرات ضد سرطانی نیز است. نیتریک اکساید (NO) یک مولکول فعال پیام رسان در بسیاری از فرآیند های فیزیولوژیکی است که در سلول های توموری می تواند نقش آنتی آپوپتوتیک یا پروآپوپتوتیک داشته باشد. در این مطالعه اثر AP (پکتین سیب) و MCP (پکتین تغییریافته مرکبات) بر میزان ترشح NO و القای آپوپتوز در دودمان سلولی سرطان پروستات انسانی (LNCaP) مطالعه شده است. برای این منظور سلولهای LNCaP با دوزهای متفاوت AP و MCP در زمان های 6، 24 و 48 ساعت تیمار شدند و سپس میزان آزاد شدن NO و مهار تکثیر سلولی توسط این مواد بررسی گردید. در ابتدا تیمار سلول های LNCaP با SNP به عنوان یک دهنده NO، نشان داد که NO در سلول های LNCaP نقش مهاری بر تکثیر سلول ها دارد. نتایج نشان می دهد که انکوباسیون 6 ساعتی با دوزهای مختلف AP و MCP تغییری در سنتز و ترشح NO و میزان تکثیر سلولی ایجاد نمی کند درحالیکه تیمار 24 و 48 ساعته موجب افزایش معنی دار ترشح NO و مهار تکثیر سلول ها در مقایسه با گروه کنترل می گردد. بررسی چرخه سلولی در این سلول ها نشان داد که با افزایش غلظت پکتین تعداد سلول هایی که در مرحله Sub-G1 از چرخه سلولی هستند افزایش می یابد. این امر می تواند نشان دهنده هدایت سلول ها به سمت آپوپتوز باشد. این نتایج به همراه افزایش ترشح NO نشان می دهد که مشتقات پکتینی استفاده شده در این تحقیق می توانند از مسیر رهاسازی NO سبب القا آپوپتوز در سلول های LNCaP گردند.

در این تحقیق دو سیستم پرورش مونوکالچر (monoculture) (تک گونه ای) و پلی کالچر (polyculture) (توام) دو گونه آمور (Ctenopharyngodon idella) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) مقایسه و اثرات این دو سیستم روی میزان رشد ویژه، تولید کل و میزان بازماندگی بررسی گردید. آزمایش شامل سه تیمار که حاوی 20 قطعه ماهی آمور در سیستم تک گونه ای (تانک شماره 1)، 20 قطعه ماهی کپور معمولی در سیستم تک گونه ای (تانک شماره 2) و 10 قطعه آمور و 10 قطعه کپور به صورت توام (تانک شماره 3) می باشد. آب خروجی تانک ها پس از تصفیه از طریق فیلتر شنی از طریق پمپ دوباره وارد تانک آزمایشی می شد. دوره آزمایش 84 روز بود و در پایان پارامترهای رشد، تولید و بازماندگی اندازه گیری گردیدند. متوسط وزن کل آمور در دو سیستم تک گونه ای و توام به ترتیب 25.08 و 18.79 گرم و برای کپور معمولی 46.08 و 37.5 گرم بود و نتایج حاصل از آزمون آماری T-test نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو سیستم پرورشی تک گونه ای و توام برای هر دو گونه وجود ندارد (p>0.05). از نظر شاخص ضریب رشد ویژه (SGR) و میزان تولید کل هر دو گونه آمور و کپور معمولی در سیستم تک گونه ای دارای مقادیر بیشتری نسبت به سیستم توام بودند اما اختلاف آن ها از نظر آماری معنی دار نبود (p>0.05). درنهایت نتایج نشان داد برای هر دو گونه کپور معمولی و آمور میزان رشد و تولید بالاتری در سیستم تک گونه ای نسبت به سیستم توام بدست آمد اما این اختلاف چشمگیر نمی باشد.

مطالعه پروفایل های هورمونی از مهم ترین روشهای تشخیص مکانیسم های تنظیم کننده فرآیند تولیدمثل در ماهیان می باشد. تحقیق حاضر با هدف تعیین ارتباط روند تغییرات سطوح برخی شاخص های تولیدمثلی در مولدین ماهی کپور نقره ای طی 6 ماه انجام شد. 24 قطعه از مولدین (12 قطعه ماده و 12 قطعه نر) که در مراحل IV-I رسیدگی جنسی بودند، انتخاب، و خونگیری از آنها انجام شد. سطوح هورمون 17 آلفا –هیدروکسی تستوسترون و پروژسترون در دو جنس ماده و نر، و سطوح هورمون 17 بتا-استرادیول در جنس ماده همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت (p<0.05). سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در هر دو جنس بطور معنی داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید. سطوح یون کلسیم در جنس ماده در مراحل مختلف و همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش معنی داری داشت (p<0.05). در مقایسه، سطوح هورمونهای پروژسترون و 17بتا - استرادیول در همه مراحل در ماده ها بیشتر از نرها بود. سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) بین دو جنس نر و ماده اختلاف معنی داری در همه مراحل رسیدگی جنسی نشان داد (p<0.05). در نتیجه، ارتباط مستقیم معنی داری بین سطوح هورمونهای استروئید جنسی با سطوح یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز در ارتباط با تکامل گناد در هر دو جنس نر و ماده ماهی کپور نقره ای مشاهده گردید. بنظر می رسد با دستیابی به سطوح این شاخص ها بتوان به تشخیص وضعیت تولیدمثلی ماهیان، زمان دقیق تکثیر در مولدین کپور نقره ای کمک نمود.

اثر تراکم ذخیره سازی (50، 75 و 100 قطعه بچه ماهی در مترمکعب) بر پارامترهای رشد و ایمنی در ماهی آزاد دریای خزر بررسی شد. 1000 قطعه بچه ماهی با میانگین وزنی 7.25±0.44 گرم در 9 حوضچه بتونی ذخیره سازی شدند. با افزایش تراکم میزان افزایش وزن و طول بدن ماهی ها کاهش یافت. در ضریب رشد ویژه کاهش معنی دار و در میزان ضریب تبدیل غذایی افزایش معنی دار مشاهده شد (p<0.05). از لحاظ میزان تلفات، در تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری مشاهده نشد (p>0.05). نتایج حاصل از آنالیز پارامترهای خونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار بین تیمارها بود (p>0.05). بااین حال، بیشترین میزان پروتئین تام خون در تیمار 1 دیده شد. میزان کمپلمان C3 در هر سه تیمار یکسان بود. بالاترین میزان کمپلمان C4 و ایمونوگلوبولین در تیمار 2 و بیشترین میزان هورمون کورتیزول در تیمار 3 اندازه گیری شد. درنتیجه، افزایش تراکم ذخیره سازی می تواند سبب کاهش بازده پرورش در این ماهی شود، هرچند این افزایش تراکم ازنظر استرس زایی و تاثیر بر فاکتورهای ایمنی معنی دار نبود.