مطالعات اسلامی در حوزه سلامت
سال:1403 | دوره:8 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

زمینه و هدف: یکی از روش های نوین کمک باروری، ترمیم تخمک زن با استفاده از اجزای تخمک زن دیگر و نیز استفاده از رحم جایگزین در مواردی است که زن هم در تخمک و هم در رحم خود دارای اختلالی باشد. در این صورت این سوال مطرح می شود، کدام یک از این زنان، مادر نسبی نوزاد محسوب می شوند؟هر چند در نگاه اول به نظر می رسد، مسئله از مسایل نوپدید(مستحدثه) باشد، اما می توان ادعا نمود با توجه به اهمیت نقش تخمک و اجزای مختلف آن در تشکیل جنین، و با توجه به مبانی فقها در جواز و عدم جواز تلقیح مصنوعی و ملاک نسب، بتوان مادر نسبی این نوزادان را تعیین نمود.مواد و روش ها: این پژوهش با رویکرد تحلیلی و توصیفی انجام گردیده و اطلاعات آن با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. در این پژوهش بر اساس مبانی فقها در جواز و عدم جواز تلقیح مصنوعی و ملاک نسب یکی از دو دیدگاه در تعیین نسب این نوزادان پذیرفته شد.یافته ها: طبق مبنای فقهی برگزیده در این تحقیق ـ جواز برخی روش های تلقیح مصنوعی و پذیرش مبنای مشهور فقها درباره ملاک نسب ـ صاحبان اجزای تخمک(دهنده هسته و دارنده سیتوپلاسم) مادر نسبی نوزاد می باشند و فرد در اختیار گزارنده رحم نیز در حکم مادر رضاعی است. بنابراین امکان تولد نوزادانی با چند نسب مادری وجود دارد.

اعتدال مزاج و سلامت بدن و قوای آن ازشاخصه های مهم و تاثیر گذار بر سلامت روحانی و از پایه های رشد و تکامل اخلاقی انسان است. این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی با جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای به بررسی تطبیقی تاثیر اعتدال مزاج بر اخلاق از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی و استاد جوادی آملی می پردازد.خواجه نصیرالدین طوسی براساس مبانی و اصول فلسفی و اخلاقی خود در عین قبول ارتباط دوسویه نفس و بدن و تاثیر پذیری خلق کسبی از خلق طبیعی، خلق طبیعی را ناشی از مزاج و نحوة ترکیب اخلاط چهارگانه دانسته و توجه به خلق طبیعی و تعدیل مزاج را برای رشد و تکامل اخلاقی فرد لازم میداند. استاد جوادی آملی نیزبه عنوان یک حکیم نوصدرایی با اعتقادت به وحدت وجودی نفس و بدن و تاثرات دوسویه آن ها برهم، معتقد به تأثیر مستقیم اعتدال مزاج در اعتدال قوای نفسانی و ادراک انسان است که زمینه سازپیدایش خصوصیت های اخلاقی می باشد. علی رغم تفاوت ها در علم النفس فلسفی و اصول اخلاقی، خواجه به تاثی از ابن مسکویه و ابن سینا در مقابل استاد جوادی املی به عنوان حکیم نوصدرایی، نقش اعتدال مزاج در نظام اخلاقی و تربیتی دو حکیم به عنوان یکی از مولفه های اصلاح و تربیت اخلاقی قابل توجه است.

دانش پزشکی در فرهنگ اسلامی هویت خویش را در چارچوب جهت گیری الهی عینیّت بخشیده است. بدین معنا که علی رغم مهارت های تجربی و مشاهدات دقیق بالینی در بین اطباء مسلمان، نگرش توحید مآبانه آنان ساحت علم طب را بر پایة جهان نگری خداجویانه استوار نموده است. در همین راستا بازنگری آثار ابوالقاسم زهراوی و بازکاوی آراء این پزشک اَندلسی بعنوان یکی از مهمترین منابع تاریخ پزشکی به تبیین این حوزة مطالعاتی کمک مینماید. این نوشتار توصیفی-تحلیلی در صدد است بدین سوال اصلی پاسخ دهد که زهراوی در حین تشریح اصول طبابت و تدوین شیوه های عملی همسو با حوزة دانش تجربی، چه پیش فرض های عقیدتی را لازمة حرفة پزشکی معرفی نموده است؟ به استناد منابع کتابخانه ای و با اتکاء به آراء زهراوی نتایج نشان داد؛ نظام پزشکی اعم از پیشگیری، درمان و بهداشت فرد و جامعه یک نظام مجرد و منقطع از آموزه های دینی نیست. بطوریکه فرهنگ سلامت می بایست پیوسته پیوند پایدار خویش را با عرصة معنویت و ادبیات توحیدی حفظ نماید. چنانچه بازتولید چنین مکتب فکری در یافته های تجربی پزشکان که برگرفته از آیات آفاقی و انفسی است جزء الزامات اصلی طب در فرهنگ اسلامی محسوب می گردد. همچنین توجه به پیوند ناگسستنی قداست و طبابت، ضمن تضمین پویایی و مرجعیت علمی اطباء، قابلیت های فردی، گرایش ها و مهارت های تجربی آنان را در اثبات عدم افتراق علم و دین به کار خواهد بست.

مقدمه: با توجه به نقش فرسودگی شغلی در ارتقای سلامت پرستاران، بررسی عوامل موثر در آن ضروری است، بنابراین مطالعه حاضر باهدف بررسی نقش میانجی سرسختی روانشناختی در رابطه تجارب معنوی با فرسودگی شغلی پرستاران انجام شد. روش ها: پژوهش حاضر تحلیلی مقطعی از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه پژوهش شامل تمامی پرستاران شهر بیرجند در شش ماه دوم سال 1401 بودند که 280 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای(زن و مرد) انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه های تجارب معنوی اندروود و ترسی (2002)، سرسختی روانشناختی کیامرئی و همکاران (1377) و فرسودگی شغلی ماسلاچ (1996) بودند. جهت تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS نسخه 22 و Amos استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد تجارب معنوی به صورت مستقیم بر سرسختی روانشناختی (01/0>p، 423/0=β) تاثیر مثبت دارد. تجارب معنوی هم به صورت مستقیم (01/0>p، 356/0-=β) و هم با میانجی گری سرسختی روانشناختی بر فرسودگی شغلی (01/0>p، 233/0-=β) تاثیر منفی دارد. سرسختی روانشناختی نیز به صورت مستقیم بر فرسودگی شغلی (01/0>p، 552/0-=β) تاثیر منفی دارد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود در جهت کاهش فرسودگی شغلی پرستاران به ارتقای تجارب معنوی و سرسختی روانشناختی آنان توجه بیشتری شود.

منابع اسلامی از دیر باز به "تأثیر عادات غذائی بر سلامت جسم و روان و خصلت های روحی و اخلاقی انسان" اشاره کرده اند موضوعی که در قرن اخیر مورد توجّه پژوهشگران سلامت نیز قرار گرفته است و این پژوهش تلاش کرده است تا بخشی از آموزه های دینی را در این زمینه با یافته های دانش پزشکی تبیین کند و تطبیق دهد. از نگاه قرآن و احادیث اسلامی، برخی آداب و عادات غذایی، از نظر معنوی و اخلاقی آثار مثبتی را در انسان بر جای می گذارد؛ مانند صفا و نورانیت دل، حسن خُلق، افزایش عقل، فرزانگی، پاک دامنی و دوری از گناه و احساس نزدیکی به خداوند. از سوی دیگر، برخی عادات غذایی، آثار نامطلوب اخلاقی و روحی را در آدمی پدید می آورد؛ مانند کاهش نیروی فکری، بدخُلقی، برانگیختگی شهوت جنسی و روحیه عصیان گری، حق گریزی و دوری از خداوند. در بعد مطالعات تجربی نیز دانشمندان عرصه سلامت، از طریق مشاهدات عینی، به بخشی از این آثار در حوزه سلامت روانی دست یافته اند؛ هر چند به آثار معنوی عادات غذایی معمولاً نپرداخته اند. روش پژوهش: در این مطالعه میان رشته ای، نخست مبانی علمی « تأثیر تغذیه بر سلامت روانی، اخلاقی و رفتاری انسان» تبیین شده است. سپس آثار فراجسمی عادات غذایی انسان که در متون دینی بیان شده با دانش نوین پزشکی تطبیق شده است.

زمینه و هدف: رنج، سختی و تجربه موقعیت های خطیر و چالشی جزء ثابت زندگی انسان است. آمادگی و عدمِ آمادگی برای مواجهه با این چالش ها تأثیر مستقیمی بر نوع و چگونگی زیست انسان در دل چالش دارد. چگونگی مدیریتِ چالش در سلامت معنوی و دیگر ابعاد سلامت انسان مؤثر است. پژوهش حاضر به دنبال معرفی روش های مواجهه با چالش ها و بازشناسی تأثیرات آن ها در سلامت معنوی انسان است. روش: پژوهش حاضر با ابزار گردآوری کتابخانه ای-استنادی و روش توصیفی-تحلیلی و سطحِ تحلیل، تحلیل محتوا به انجام رسیده است. یافته ها: روش های مواجههِ با چالش ها، متناظر با فرهنگ وحیانی عبارتند از: نگرش ایده آل و برتر، رضایت، حفظِ ارادی آرامش درونی، باور به زوال پذیری یعنی باور به گذرا بودن چالش و مصیبت، تمرکز به عدالت محور بودن قیامت، عفو و گذشت دیگران، امتحان دانستن چالش های زندگی، واگذاری امور به نیروی برتر، تفسیر درست و دوباره خوشبختی، تحلیل وضعیت، دعا و نیایش با خدا، حسن ظن و امید، همه گیر بودن، کوچک شمردن مشکلات و توجه به نتیجه اخروی. کاربست روش های درمانگرانه پیشنهادی در نوشتار حاضر سبب حفظ، ارتقا، تقویت و معناداری زندگی در پرتو سلامت معنوی می شود و در نهایت رسیدن به حیات طیبه قرآنی را تسهیل می کند. نتیجه گیری: کاربست روش های پانزده گانه در موقعیت های چالش زا در وهله اول سبب تغییر نگرش نسبت به مصیبت می شود و آدمی را از آسیب های احتمالی مخرّبِ سلامت روانی و معنوی مصون می-دارد و در نتیجه سبب حفظ و تقویت سلامت معنوی می شود.

هدف: پژوهش حاضر باهدف تعیین اثربخشی آموزش مهارت های معنوی-اسلامی و آموزش شفقت به خود بر تاب آوری مردان انجام شد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری آن را کلیه پدران کودکان دارای اختلال یادگیری شهر زاهدان در شش ماهه نخست سال 1402 تشکیل داد. ازاین بین، تعداد 60 نفر که حاضر به همکاری بودند و ملاک های ورود به پژوهش را داشتند، به شیوه نمونه گیری در دسترس به عنوان نمونه پژوهش انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه شامل دو گروه آزمایش (20 نفر) و یک گروه کنترل (20 نفر) منتسب شدند. گروه های آزمایش، مداخله معنویت درمانی اسلامی و آموزش شفقت به خود را به ترتیب در 12 و 8 جلسه 90 دقیقه ای دریافت کردند و گروه کنترل آموزشی را دریافت نکردند. پرسشنامه تاب آوری فرایبورگ (2005) ابزار پژوهش حاضر بود. جهت تحلیل داده ها نیز از نرم افزار SPSS-26 استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که معنویت درمانی اسلامی و آموزش شفقت به خود بر نمرات تاب آوری در پس آزمون اثر معنی دار داشت (001/0>P). به عبارتی دیگر، نتایج حاکی از اثربخشی مداخلات آموزش مهارت های معنوی و آموزش شفقت به خود، بر تمامی مؤلفه های تاب آوری پدران شامل شایستگی فردی (66/328=F؛ 001/0>P)، شایستگی اجتماعی (41/100=F؛ 001/0>P)، انسجام خانوادگی (62/70=F؛ 001/0>P)، حمایت اجتماعی (02/105=F؛ 001/0>P) و ساختار فردی (53/90=F؛ 001/0>P) دارد. نتیجه گیری: با توجه به یافته های پژوهش به کارگیری رویکرد های آموزشی درمانی مبتنی بر معنویت و هم چنین آموزش شفقت به خود، سبب بهبود تاب آوری و صبر پدران این کودکان شده و موجبات بهبود کیفیت زندگی شان را فراهم می کند.

مقدمه و هدف: کیفیت زندگی دانشجویان، نقش حیاتی در بهبود سلامت روان و عملکرد تحصیلی آنان دارد و بررسی عوامل مرتبط با آن مهم و ضروری است. بر همین اساس پژوهش حاضر باهدف تعیین نقش نگرش مذهبی و اخلاق تحصیلی در پیش بینی کیفیت زندگی دانشجویان انجام شد. روش: مطالعه حاضر توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خراسان جنوبی در نیمسال دوم سال تحصیلی 1402-1403 به تعداد 1520 نفر بودند که از این میان، تعداد 209 دانشجو به روش نمونه گیری طبقه ای وارد مطالعه شدند. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسش نامه های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (1996)، نگرش مذهبی گلریز و براهنی (1353) و اخلاق تحصیلی گل پرور (1389) بودند. در تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS-27 و آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. یافته ها: نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد نگرش مذهبی (498/0=r) و اخلاق تحصیلی (516/0=r) به شکل مثبت و معنی داری، کیفیت زندگی دانشجویان را پیش بینی می کنند (01/0>P). مجموعاً اخلاق تحصیلی و نگرش مذهبی، 6/51 درصد از واریانس کیفیت زندگی دانشجویان را تبیین می کنند. نتیجه گیری: طبق نتایج پژوهش، رشد و ارتقای اخلاق در محیط های تحصیلی دانشگاهی و بهبود باورها و نگرش مذهبی در میان دانشجویان، زمینه ساز رشد کیفیت زندگی دانشجویان خواهد بود و لذا توجه به این سازه های روان شناختی توسط متصدیان آموزشی دانشگاه ها، پیشنهاد می شود.