مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1398 | دوره:6 | شماره:22 |تعداد مقالات:6

توس یکی از مهم ترین شهرهای خراسان تا اواخر قرن هشتم هجری به حساب آمده و چهار شهر را شامل می شده که بزرگ ترین آن ها تابران بوده، و اکنون دیگر شکوه دیرین خود را از دست داده است. کاوش های باستان شناسی بقایایی از حصارهای دفاعی جهت تامین امنیت آن کهن شهر را کشف نموده است. با ورود اسلام به سرزمین ایران و تاکید بر اهمیت تامین امنیت، مردم ایران که در زمینه ی امنیت یکی از محافظه کارترین ملت ها در طول تاریخ بوده اند، بیش از پیش با روش های گوناگونی در جهت تامین امنیت اقدام نموده اند. از این رو هدف از پژوهش حاضر یافتن روش های تامین امنیت تابران توس با احداث حصارهای دفاعی مانند دروازه های شهر و. . .، با تکیه بر متون تاریخی و گزارش های حاصل از کاوش های باستان شناسی می باشد. جهت نیل به هدف پژوهش از روش تاریخی و رویکرد کیفی همراه با توصیف و تحلیل منابع اسنادی بهره گیری شده است. نتایج حاصل از مطالعه ی توصیفی اسناد و منابع کتابخانه ای و تحلیل آن ها حاکی از آن است که حضور نگهبانان در دروازه ها، بسته بودن دروازه ها در شب هنگام، احداث اتاق هایی جهت استراحت مسافران شب در خارج از دروازه، نحوه ی ساختار پی ها، قطر عریض دیواره ها، ارتفاع دیواره ها، شیب دار بودن دیواره ها و استفاده از مصالح با کیفیت و مرغوب و نیز سیاست های حکومتی، در تامین امنیت شهر تابران توس موثر بوده اند. حصارهای دفاعی شهرها یکی از عوامل تاثیرگذار در تامین امنیت جان و اموال مردم در مقابل یورش مهاجمان بوده است، از این رو بررسی نقش حصارهای دفاعی تابران توس مانند دروازه ها و. . . در تامین امنیت آن شهر شایسته ی توجه خواهد بود.

در اواخر دوره قاجار به علت ناکامی انقلاب مشروطه و شکل گیری بحران ناامنی، دغدغه تشکیل ارتش ملی به یکی از خواسته های اصلی جامعه ی ایرانی تبدیل شد. در این زمان گروهی از سیاستمداران ایرانی مقیم آلمان با انتشار روزنامه هایی ضمن پرداختن به بحران های مختلف جامعه ایران، این خواسته ملی را مطرح و بر تحقق آن تاکید می کردند. مقاله حاضر در صدد است تا با روشی توصیفی تحلیلی اندیشه تشکیل ارتش ملی را از نگاه روزنامه کاوه که سید حسن تقی زاده و همکارانش در برلین منتشر می کرد، مورد بررسی و مداقه قرار دهد. لذا سوال اصلی این است که روزنامه کاوه چه رویکردی نسبت به شکل گیری ارتش ملی داشته است؟ به نظر می رسد که گردانندگان کاوه تشکیل ارتش ملی را ضامن برقراری آرامش داخلی و مقابله با سلطه خارجی می دانستند. در این پژوهش تلاش می کنیم تا راهکارهای شکل گیری ارتش ملی و کارکردهای آن را از نگاه روزنامه کاوه بررسی کنیم. نتایج این بررسی نشان می دهد که نگارندگان روزنامه کاوه، استفاده از تجربه و تکنولوژی اروپاییان و پاک سازی ارتش ایران از نفوذ بیگانگان را به عنوان راهکارهایی برای تشکیل ارتش ملی ارائه کردند و سپس ایجاد ثبات و آرامش داخلی و مقابله با نفوذ و تجاوز خارجی را به عنوان کارکردهای ارتش ملی عنوان کردند.

اردشیر یکم (240-224 م) بنیانگذار سلسله ساسانی، آداب و رسوم پارس باستان را زنده کرد. در میان طبقات اجتماعی ساسانیان، جنگجویان، دومین طبقه اجتماعی را تشکیل می دادند. وظیفه آنان محافظت از فرمانروایی و افراد زیر سلطه شان بود. در ابتدا رهبری و هدایت سربازان بر عهده ایران سپاهبد بود، اما در دوره قباد و فرزندش خسرو اول، تشکیلات سپاه تغییر یافت و به چهار سپاهبد در چهار گوشه قلمرو ساسانی سپرده شد. هدف از پژوهش حاضر این است که ارزیابی شود تا چه حد، داده های تاریخی با یافته های باستان شناختی در زمینه سپاه ساسانی هم خوانی دارد و سوال اصلی پژوهش این است که چه شواهدی باستان شناختی، از نظام ارتش ساسانی در ایران فرهنگی یافت گردیده است؟ روشی که در این پژوهش اتخاذ گردیده روشی تاریخی-باستان شناختی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و یافته های باستان شناختی است. نتایج پژوهش نشان داد که در این دوره سازهای دفاعی ساخته شده به سه گروه دژ یا قلعه، دیوار دفاعی و خندق محدود می شود و پادشاهان ساسانی در مناطق حساس جغرافیایی جهت حفاظت از راه ها و جلوگیری از یورش اقوام بیگانه به خاک امپراتوری شروع به احداث سازه های دفاعی ازجمله دیوار دفاعی دربند، گرگان، تمیشه، کلات، گوری و. . .، دژهایی چون سیراف، قصر ابونصر، نخلک، شیرکوه و. . . کردند.

نهادهای انقلابی و کمیته ها از اولین و مهم ترین اقدامات در تاریخ انقلاب اسلامی ایران بود که در راستای تامین امنیت و نظم امور جامعه انقلابی شکل گرفتند, نهادها و کمیته های انقلاب به صورت مردمی از دل نهضت اسلامی-انقلابی شکل گرفته و سازمان یافت, مردم به صورت خودجوش در مساجد و محله های مختلف شهری و روستایی کمیته را با محور قرار دادن، روحانیون یا افراد مورد اعتماد محلی شکل دادند, هدف اصلی کمیته در آخرین روزهای دودمان پهلوی ایجاد امنیت و استقرار نظم از یک سو و مبارزه با رژیم پهلوی و ضد انقلاب از سوی دیگر بود, سوال اساسی مقاله این است که مهم ترین اقدامات امنیتی-انتظامی در زمان رخداد انقلاب چه بود و نظم و امنیت جامعه انقلابی با چه مکانیسم هایی تامین می شد؟ به نظر می رسد کمیته و نهادهای جدید برآمده از انقلاب نقش سامان دهی امور و کاردکرد انتظامی و امنیتی داشتند, در آن دوره تاریخی به دلیل فقدان آمادگی لازم نهادهای انتظامی، ازهم گسیختگی شهربانی و ژاندارمری و عدم اعتماد مردم؛ نظم و امنیت به خوبی برقرار نمی شد, در نتیجه نیاز به نهادها و کمیته برای استقرار نظم و امنیت ضرورت داشت, مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، از نوع کیفی و مبتنی بر منابع تاریخی این موضوع را بررسی کرده است, یافته های تحقیق بیانگر آن است که نظم و امنیت در جامعه پیش و پسا انقلابی تا تاسیس نهاد انتظامی رسمی، مردمی بود,

شاهان صفوی همواره می کوشیدند غلامان را از میان غیرایرانیان انتخاب کنند تا پایگاه قومی نداشته باشند و تنها به شخص شاه متکی باشند؛ علیرغم ایرانی نبودن، بسیاری از آنها قدرت و نفوذ سیاسی زیادی کسب می کردند. اعتماد کامل شاه به غلامان و فراهم کردن بستر رشد و ترقی سیاسی آنها توسط شاه صفوی، در بسیاری از موارد مخصوصا در دوران شاه عباس اول باعث ایجاد امنیت هر چه بیشتر دولت صفویه گردید و امنیت ایجاد شده باعث گردید در مسائلی مانند رشد معماری، تجارت، حتی مبارزه با بیگانگان این دولت کارآمد گردد. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل جایگاه غلام در ساختار نظامی و انتظامی حکومت صفوی است و اینکه غلامان علاوه بر نقش پررنگ در امور نظامی چگونه باعث پیشرفت تجارت معماری و هنر عصر صفوی گردیدند. یافته های پژوهش نشان می دهد که غلامان علاوه بر اینکه در امور نظامی و انتظامی دولت صفویه نقش کلیدی ایفا نمودند، با ایجاد امنیتی که توسط آنها بوجود آمد تجارت، معماری و هنر نیز در این دولت پیشرفت زیادی نمود و خود آنها نیز مشوق اینگونه اقدامات گردیدند حتی خانواده های آنها نیز در کار تامین نظم داخلی به خاندان سلطنت کمک می کردند. دراصل دوام و بقای حکومت صفوی تا حد زیادی منوط به اقدامات و مناصب غلامان در امور نظامی، انتظامی و تامین امنیت در دولت صفویه بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است.

در اواخر دوره قاجار اوضاع کشور به سبب برخی عوامل داخلی و خارجی بحرانی شد و در نقاط مختلف شورش هایی به وقوع پیوست. در این شورش ها در کنار رهبران، طیفی از نخبگان قرار داشتند که با اهداف و علایق مختلف در ایجاد شورش ها، ادامه و سقوطشان نقش آفرین شدند. سید مهدی فرخ (معتصم السلطنه) ازجمله این بزرگان است که در کنار برخی چهره های تاثیرگذار خراسان در سیاست های محمدتقی خان پسیان اثرگذار گردید؛ بنابراین پژوهش حاضر به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از منابع و اسناد می کوشد به این سوال بپردازد که نقش فرخ در شورش کلنل پسیان چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش بر آن است که سیاست های سید ضیاءالدین طباطبایی و اعزام فرخ جهت اجرای آن، زمینه ساز آغاز بحران خراسان بود که نگرش فرخ نسبت به طبقه سنتی جامعه و نماینده آن قوام السلطنه در این انتخاب سید ضیاء موثر گردید. نحوه بازداشت قوام السطنه والی خراسان در این برهه از زمان و اطاعت از اوامر دولت توسط کلنل پسیان و هم چنین نقش فرخ در دستگیری قوام بر آینده روابط اثر گذاشت. در ادامه با اعلام نخست وزیری قوام السطنه و اجرای سیاست های دولت نسبت به دفع ناآرامی ها و خصومت قوام نسبت به ایشان منجر به آغاز شورش گردید که سرانجام با توجه به نقش فرخ و اقدامات کلنل پسیان و قوام السلطنه به درگیری و قتل کلنل پسیان انجامید.