محیط شناسی
سال:1394 | دوره:41 | شماره:1 (73) |تعداد مقالات:22

به منظور ارزیابی ویژگی های هیدروژئوشیمیایی و غلظت فلزات سنگین در منابع آب زیرزمینی دشت راور (استان کرمان)، تعداد 18 نمونه آب از چاه های مختلف در کل گستره دشت برداشت شد. غلظت یون های اصلی و برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی نمونه های آب، همچنین غلظت برخی فلزات سنگین، به روش های استاندارد اندازه گیری شد. نتایج به طور کلی نشان داد که میزان همه یون های اصلی و پارامتر های فیزیکوشیمیایی (به جز pH، بیکربنات و نیترات) از محل تغذیه به سمت تخلیه آبخوان و در جهت شیب هیدرولیکی افزایش یافته است. با توجه به تغییرات مکانی پارامترها و ارزیابی شاخص اشباع شدگی کانی های اصلی و محاسبه برخی نسبت های یونی، مشخص شد که فرایند تبخیر و به دنبال آن انحلال کانی های تبخیری، مهم ترین عامل کنترل کننده ویژگی های هیدروشیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت راور است. تیپ آب برای 38 درصد از نمونه ها، کلروره و 44 درصد آن ها سولفاته تعیین شد. بر اساس نتایج، منشا فلزات سنگین در آب های زیرزمینی دشت راور، احتمالا شیل های زغال دار در بستر آبخوان آب زیرزمینی است. بر اساس نقشه های توزیع عناصر در منابع آب زیرزمینی آشکار شد که برخی منابع انسان زاد مانند فعالیت های شهرنشینی و آلودگی ناشی از جاده ها نیز احتمالا در غلظت برخی عناصر از جمله نیترات و سرب اثر گذاشته اند. نتایج تحلیل های آماری چندمتغیره مانند تحلیل مولفه اصلی و آنالیز خوشه ای سلسله مراتبی نیز وجود چند منشا را برای عناصر (فلزات و یون های اصلی)، در منابع آب تایید می کند.

شهرنشینی و توسعه شهرها همراه افزایش شتابان جمعیت و توسعه فعالیت های صنعتی با مصرف بی رویه سوخت های فسیلی، آلودگی ها را به شدت افزایش داده که عواقب آن در کوتاه مدت روی بیماری های مختلف و در بلندمدت موجب تشدید برخی نوسانات اقلیمی و تاثیرات زیست محیطی آن، از جمله تغییر دوره های زمانی مطلوب از نظر اقلیم آسایش است. منظور از شرایط آسایش انسان مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی حداقل برای 80 درصد افراد مناسب باشد، به عبارت دیگر انسان در آن شرایط، نه احساس سرما کند و نه گرما. بنابراین، آب و هوای بسیار سرد و گرم برای زندگی مناسب نیست. در این مقاله با استفاده از داده های اقلیمی 30 ساله دما، رطوبت نسبی و سرعت باد طی دوره آماری (1976- 2005) در ایستگاه های منتخب تهران (مهرآباد، شمال تهران، ژئوفیزیک و دوشان تپه) و با بهره گیری از شاخص فشار عصبی ماه های مطلوب و نامطلوب برای آسایش فیزیولوژی انسان در دو دوره 15 ساله تعیین شد. نتایج نشان داد که نواحی شمالی تهران در دوره گرم سال ضریب آسایش مناسبی دارند، اما نواحی جنوبی به علت دارابودن ضریب شاخص عصبی بالا در شرایط عدم آسایش قرار دارند. همچنین، در دوره سرد نواحی شمالی تهران در شرایط عدم آسایش خنک قرار دارند در حالی که نواحی جنوبی به مراتب شرایط آسایشی بهتری دارند. به طوری که با افزایش روند دمایی در ایستگاه ها انتظار می رود در آینده نزدیک، ماه های سرد شرایط مساعدتری برای آسایش و راحتی فیزیولوژی انسان داشته باشند و متقابلا در ماه های گرم شرایط عدم آسایش تشدید شود.

بیوراکتور غشایی یکی از فناوری های پیشرفته مورد توجه برای تصفیه فاضلاب و بازیافت آب است که با ترکیب فرایند تصفیه بیولوژیکی لجن فعال و فیلتراسیون غشایی صورت می گیرد. بیوراکتور غشایی در مقایسه با فرایندهای متداول تصفیه فاضلاب دارای مزایایی از جمله بازدهی بالای تصفیه است و به فضای کمتری نیاز دارد. از مهم ترین مشکلاتی که فرایندهای غشایی با آن مواجه اند، گرفتگی غشاست که کارایی فرایند را کاهش و هزینه های آن را افزایش می دهد. بنابراین، شناسایی ویژگی های موثر در این پدیده و از جمله هیدرودینامیک سامانه از موضوعات مهم پژوهش است. دینامیک سیالات محاسباتی ابزاری قدرتمند برای درک ارتباط بین مکانیک سیالات و گرفتگی در بیوراکتورهای غشایی است. در این تحقیق اثر هیدرودینامیکی جریان چندفازی در گرفتگی غشا در یک بیوراکتور غشایی هواگرد با استفاده از دینامیک سیالات محاسباتی در شرایط عملیاتی مختلف شامل چهار نرخ هوادهی و قطر حباب مربوطه و دو غلظت توده زیستی مطالعه شد. شبیه سازی سه بعدی بیوراکتور غشایی به صورت دو و سه فازی با استفاده از مدل چندفازی اولرین و مدل اغتشاشk-e انجام شده است. نتایج نشان داد با افزایش دبی هوادهی و غلظت توده زیستی، تنش برشی گاز و مایع بر سطح غشا افزایش و در نتیجه گرفتگی غشا کاهش می یابد. همچنین، اثر توزیع و رفتار حباب بر نتایج بررسی شد. علاوه بر این، نتایج نشان داد که استفاده از معادلات گرانولی اویلر در شبیه سازی سه فازی سامانه با در نظر گرفتن اندازه لخته ها، سبب نزدیک شدن نتایج شبیه سازی به حالت واقعی می شود. نتایج شبیه سازی به خوبی با داده های آزمایشگاهی هم خوانی دارد که تاییدی بر صحت شبیه سازی و مدل موازنه جمعیتی مورد استفاده است.

مطالعه حاضر به منظور ارزیابی غلظت عناصر بالقوه سمی انتخابی (PETs) در آب و رسوب سد مخزنی شهید رجایی و تجمع این عناصر در ماهی زردپر و سفید رودخانه ای انجام شده است. فراوانی میانگین غلظت عناصر انتخابی در آب و رسوب به ترتیب در نیکل > کروم > آرسنیک > کادمیوم و کروم > نیکل > آرسنیک > کادمیوم است. در ماهی زردپر ترتیب این عناصر مشابه آب است، اما در ماهی سفید رودخانه ای به صورت کروم > نیکل > کادمیوم > آرسنیک است. غلظت عناصر آرسنیک، کادمیوم، کروم و نیکل در تمام نمونه های آب کمتر از استاندارد WHO و EPA  است. کروم در هر دو نوع ماهی و نیکل در ماهی زردپر غلظتی بیشتر از استاندارد WHO نشان می دهد. بر اساس نتایج شاخص غنی شدگی، عناصر آرسنیک، کروم و نیکل غنی شدگی کم و عنصر کادمیوم غنی شدگی متوسطی را در نمونه های رسوب نشان می دهند. در مقایسه با استانداردهای کیفیت رسوب، میانگین غلظت آرسنیک، کروم و نیکل در رسوبات بیشتر از حد موثر آستانه (TEL) است. نیکل غلظتی بیشتر از مقادیر حد موثر احتمالی (PEL) و حد موثر متوسط (ERL) نشان داد. همچنین، رسوب منطقه مورد مطالعه بر اساس شاخص هایPELQ  و ERMQ برای عناصر کروم، آرسنیک، نیکل و کادمیوم در محدوده کمی سمی قرار می گیرد. بر اساس خطر سرطان زایی آرسنیک، تعداد وعده های مجاز برای هر دو نوع ماهی سد شهید رجایی دو وعده در ماه محاسبه شده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که غلظت عناصر سمی در ماهی زردپر و سفید رودخانه ای نشان دهنده شدت آلودگی است. به نظر می رسد گونه های ماهی بومی، به منزله شاخص زیستی برای پایش تجمع عناصر موثرند و آلودگی محلی و زیست دسترسی این آلاینده ها را به نحو مطلوبی ثبت می کنند.

در این تحقیق تاثیر کاربری های اطراف رودخانه سیاهرود قائم شهر روی غلظت باقیمانده آفت کش ها در آب و رسوب بررسی شد. 11 سم ارگانوکلره (2,4'-DDD، 2,4'-DDE، 2,4'-DDT، 4,4'-DDD، 4,4'-DDE، 4,4'-DDT، Aldrine، deldrin، a-HCH، b-HCH و g-HCH) و 3 سم ارگانوفسفره (Chlorpyrifos، Diazinon و Edifenphos) در آب و رسوب رودخانه سیاهرود قائم شهر در 7 ایستگاه (7 کاربری) و در سه فصل تابستان (فصل پرمصرف) بهار (فصل خشک یا کم باران) و پاییز (فصل تر یا پرباران) نمونه برداری شدند. سموم موجود در آب از طریق کارتریج و حلال شستشودهنده اتیل استات و سموم موجود در رسوبات با روش حلال - حلال (نرمال هگزان - دی کلرومتان) و حمام فراصوتی استخراج شدند و برای تمیزسازی از ستون حاوی فلوریسیل نیمه فعال استفاده شد و از طریق دستگاهGC/ECD  اندازه گیری شدند. در نمونه های آب مقدار غلظت DDT ها از مقدار LOD تا 0.050 و سیکلودی آن ها از LOD تا 0.020 و HCH ها از LOD تا 0.780 و آفت کش های ارگانوفسفره تا 1.86 mg/l و در نمونه های رسوب DDT ها از LOD تا 0.080 و سیکلودی آن ها تا 0.040 mg/gdw و HCH ها تا 0.170 mg/gdw و آفت کش های ارگانوفسفره تا 3.29 mg/gdw بوده است. نتایج نشان می دهد که در خصوص بقایای سموم ارگانوکلره در آب، بیشترین تاثیر را کاربری مسکونی و بعد از آن کاربری کشاورزی داشته و در رسوب بیشترین تاثیر برای کاربری کشاورزی و مسکونی بوده است و در خصوص بقایای سموم ارگانوفسفره، هم در آب هم در رسوب، به ترتیب کاربری های کشاورزی و باغات، مسکونی و کشاورزی (شالیکاری) بیشترین تاثیر را داشته اند. کمترین تاثیرات مربوط به کاربری های جنگل، کشاورزی 1، مسکونی 1 (شهر قائم شهر) و کشاورزی 3 است. در تمامی نمونه های آب و رسوب، در همه ایستگاه ها و در سه فصل، غلظت سموم آلی فسفره به علت مصرف فعلی آن ها بیشتر بود.

احداث صنایع در سواحل بندر ماهشهر می تواند به ورود انواع آلاینده ها به خصوص جیوه به دریا منجر شود. به منظور آگاهی از میزان این آلاینده ها و وضعیت سلامت محیط زیست، پایش زیستی امری ضروری است. پرنده کاکایی پازرد (Larus cachinnans) به علت قرارداشتن در بالای زنجیره غذایی، دسترسی آسان و فراوانی، موجود مناسبی برای پایش زیستی جیوه در منطقه است. به منظور مطالعه تجمع جیوه در بافت های مختلف کاکایی پازرد، 18 نمونه پرنده به طور تصادفی از دو ایستگاه ماهشهر و شادکان شکار شدند. نمونه ها در آزمایشگاه دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر زیست سنجی و بافت های مختلف آن ها شامل پر، کبد، کلیه، ماهیچه، استخوان، پوست و قلب جدا شدند. پس از خشک کردن و هضم نمونه ها غلظت جیوه آن ها به وسیله دستگاه جذب اتمی با روش بخار سرد اندازه گیری شد. بالاترین غلظت جیوه در هر دو جنس ماده و نر پرنده کاکایی پازرد در بافت پر (9.70±1.16 mg/g در پرنده ماده و 8.27±0.32 mg/g در پرنده نر) مشاهده شد. کمترین غلظت جیوه در هر دو جنس ماده و نر در بافت قلب (0.42±0.03 mg/g در پرنده ماده و 0.43±0.01 mg/g در پرنده نر) مشاهده شد. بین پرندگان ماهشهر و شادگان اختلاف معنی داری از نظر غلظت جیوه مشاهده نشد. بین محتوای جیوه در پر و کبد با وزن کاکایی پازرد همبستگی مستقیم و معنی داری مشاهده شد (P<0.05). نتایج مبین آن است که کاکایی پازرد گونه مناسبی برای پایش زیستی جیوه در بندر ماهشهر و شادگان است و بافت پر این پرنده مناسب ترین بافت قابل استفاده در پایش جیوه است. همچنین، مقایسه نتایج این مطالعه با استانداردهای سازمان بهداشت جهانی نشان داد که میزان جیوه در اندام های مختلف پرنده کاکایی پازرد بالاتر از استانداردهای مذکور است. با توجه به فعالیت وسیع پتروشیمی در منطقه به نظر می رسد نظارت دقیق تری بر دفع پساب این صنعت لازم باشد.

نیترات از شایع ترین و عمده ترین آلاینده های غیرنقطه ای منابع آبی است. یکی از منابع اصلی تولید آن فعالیت های کشاورزی و استفاده از کودهای نیتروژنه است. به دلیل وفور فعالیت های کشاورزی در دشت مرند واقع در شمال غرب استان آذربایجان شرقی، میزان غلظت نیترات در منابع آبی این دشت بررسی شد. بدین منظور از 48 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، قنات و چشمه در مهر 1391 نمونه برداری شد و در آزمایشگاه آب شناسی دانشگاه تبریز آنالیز هیدروشیمیایی شدند. هدف از این تحقیق، بررسی غلظت نیترات در منابع آب زیرزمینی دشت مرند و ارزیابی آسیب پذیری آب زیرزمینی با روش های AVI و GODS است. روش GODS با استفاده از چهار پارامتر شامل نوع آبخوان، خصوصیات منطقه غیراشباع، عمق آب زیرزمینی و نوع خاک و روش AVI از دو پارامتر ضخامت هر واحد رسوبی بالای آبخوان و هدایت هیدرولیکی تخمینی هر لایه، شاخص آسیب پذیری آبخوان را برآورد می کند. تجزیه و تحلیل نمونه ها با استفاده از نرم افزارهای ArcGIS و SPSS صورت گرفت. با مقایسه نتایج آنالیز هیدروشیمیایی نمونه ها با استانداردهای آب شرب مشخص شد که غلظت نیترات در بخشی از دشت مورد مطالعه بالاتر از حد استاندارد است. درصد بالایی از این آلودگی حاصل فعالیت های شدید کشاورزی به ویژه استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و آبشویی آن ها در زمین های کشاورزی و باغات منطقه است. از نظر توزیع مکانی، در بخش های شرقی و جنوب شرقی به علت وفور زمین های زراعی و فاضلاب های روستایی بیشترین غلظت نیترات مشاهده شد. انطباق مقادیر غلظت نیترات با نقشه کاربری ارضی نیز موید پتانسیل آلودگی بیشتر در این قسمت از دشت است. در نهایت ارزیابی آسیب پذیری آب زیرزمینی دشت مرند از طریق دو روش AVI و GODS برای همخوانی نقاطی با آسیب پذیری بالا، با مناطقی از آبخوان که غلظت نیترات بالایی دارد، صورت گرفت.

در دهه های اخیر آلودگی آب های زیرزمینی با نیترات در اثر افزایش استفاده از کودهای نیتراته، منابع آب شرب را با یک مشکل رو به رشد مواجه کرده است. دشت اردبیل دارای وسعتی حدود 900 کیلومتر مربع است که بیشترین بهره برداری آب در این دشت، از منابع آب زیرزمینی و از طریق چاه ها صورت می گیرد. در بررسی های کیفی مشخص شد که آبخوان دشت اردبیل در برخی از نقاط دارای مقادیر زیادی نیترات است. هدف از این پژوهش، مدل سازی توزیع غلظت نیترات در محدوده آبخوان دشت اردبیل است. برای این منظور اقدام به نمونه برداری از 61 حلقه چاه بهره برداری با توزیع مناسب منطقه ای شد که 45 نمونه برای مدل سازی و 16 نمونه برای اعتبارسنجی مدل به کار برده شد. برای مدل سازی با استفاده از منطق فازی، از مدل ساجنو استفاده شد که شامل سه مرحله بود: 1. تعیین ساختار داده ها از طریق خوشه بندی؛ 2. ارتباط داده های ورودی به خروجی های مدل از طریق تعریف قوانین یا رول ها و 3. تخمین پارامترهای مدل از طریق بهینه سازی حداقل مربعات خطا. برای اعتباردهی به روش استفاده شده، نتایج مدل منطق فازی با نتایج کریجینگ مقایسه شده است. نتایج نشان داد که استفاده از منطق فازی برای مدل سازی توزیع مکانی روشی کارا و به خصوص در مناطق با وسعت زیاد که فاصله بین نقاط نمونه برداری زیاد است دارای عملکرد بهتری است. خروجی نهایی مدل توزیع غلظت نیترات نشان می دهد که غلظت نیترات در بخش هایی از حاشیه شمالی و جنوب غربی دشت، بالای 10 میلی گرم بوده و حدود 17 درصد آبخوان را به خود اختصاص می دهد. از این نقشه می توان در مدیریت کاربری آب برای مصارف شرب استفاده کرد و برای بهبود کیفیت آب در این مناطق تمهیدات مناسب را در آینده در نظر گرفت.

گسترش شهرها و نیاز به وسایل حمل و نقل عمومی موجب شکل گیری پایانه های مسافری شده است که به علت تجمع و تردد تعداد زیادی از خودروها پتانسیل آلودگی هوای ناشی از انتشار آلاینده های هوا در پایانه های مسافری برای مسافران، رانندگان و کارکنان پایانه وجود دارد. در این پژوهش به بررسی آلودگی هوای ناشی از انتشار آلاینده های هوای NO2، PM10، CO و SO2 در پایانه بیهقی در کلان شهر تهران با روش مدل سازی ریاضی با مدل های IVE و BREEZE AERMOD پرداخته شده است. ابتدا با جمع آوری آمار و اطلاعات پایه مربوط به خودروها، تردد و زمان حضور در پایانه ها، انتشار آلاینده های هوای CO، NO2، SO2 و PM10 از طریق مدل IVE استخراج شد. تخمین غلظت آلاینده های هوا با استفاده از میزان انتشار آلاینده های به دست آمده از مدل IVE، با مدل سازی از طریق BREEZE AERMOD انجام شده است. ارزیابی ریسک استنشاق آلاینده های هوا بر اساس نتایج خروجی مدل بالا با استفاده از روش ارائه شده از سوی RAIS صورت گرفته است. اندیس مخاطره تاثیر غیرسرطانی استنشاق آلاینده های هوا در پایانه مسافری بیهقی رانندگان 3.737، کارکنان محوطه 4.838 و کارکنان اداری 3.717 است که بیش از حد آستانه بوده است و این افراد در معرض مخاطرات ناشی از آلاینده ها به خصوص منواکسیدکربن و دی اکسید نیتروژن اند. مسافران با اندیس مخاطره 0.202 در خطر کمی قرار دارند. با ارزیابی ریسک سرطانی مشاهده شد خطر ابتلای 5 نفر از کل افراد طی عمر خود در پایانه به انواع بیماری های سرطانی افزایش می یابد.

بر اساس حقوق بین الملل هیچ دولتی حق ندارد از سرزمین خود به طریقی استفاده کند یا اجازه استفاده از آن را بدهد به گونه ای که فضای سرزمین دیگری را آلوده کند. اقتصادسنجی فضایی ابزار قدرتمندی برای بررسی میزان تاثیرپذیری سطح آلودگی یک کشور از سطح آلودگی کشورهای همسایه و مجاور آن است. هدف اصلی این مقاله بررسی عوامل موثر در انتشار کربن دی اکسید سرانه در بین 11 کشور حوزه دریای خزر تحت اثرات سرریز فضایی آلودگی و تکنولوژی طی بازه زمانی 1992- 2010 است. بدین منظور مدل دوربین فضایی (SDM) در چارچوب داده های تابلویی فضایی برازش شده است. ویژگی بارز مدل SDM نسبت به سایر مدل های فضایی (از جمله SAR وSEM )، واردکردن همزمان وقفه فضایی متغیر وابسته و وقفه فضایی متغیرهای توضیحی به منزله متغیرهای توضیحی جدید در مدل است. نتایج تخمین مدل بیانگر این است که درجه شهرنشینی و شدت انرژی در انتشار گاز دی اکسیدکربن سرانه تاثیر مثبت و معنی داری داشته و کشش خودرگرسیون فضایی انتشار دی اکسیدکربن سرانه، 0.22 و کشش انتشار دی اکسید کربن سرانه نسبت به میانگین وزنی فضایی شدت انرژی، 0.31 ارزیابی شد. درجه شهرنشینی بیشترین تاثیر را در انتشار آلاینده جوی دی اکسیدکربن سرانه دارد به گونه ای که یک درصد افزایش در درجه شهرنشینی به طور متوسط به 1.97 درصد افزایش در انتشار آلاینده جوی دی اکسیدکربن سرانه منجر خواهد شد. همچنین، طبق نتایج، فرضیه زیست محیطی کوزنتس فضایی در کشورهای تحت بررسی تایید می شود. بنابراین، افزایش درآمد سرانه ابتدا موجب افزایش آلودگی جوی شده است، اما در ادامه سبب کاهش انتشار آلاینده جوی دی اکسیدکربن سرانه خواهد شد. مهم ترین توصیه سیاستی این پژوهش برای کشورهای منطقه، پایبندی به مفهوم محیط زیست مشترک در قالب کنوانسیون تهران و پیمان های زیست محیطی در قالب اکو (ECO) است.

آلودگی هوا از معضلات اصلی کلان شهرهایی مانند تهران است و کاهش آن به سطح قابل قبول به مساله بسیار مهم زیست محیطی در این شهر تبدیل شده است. با توجه به پیچیدگی و تعدد عوامل دخیل در آلودگی هوای تهران، برای شناسایی و مدیریت بهتر این عوامل به روش های همه جانبه نگر نیاز است. استفاده از مدل های علی - معلولی از روش های چندبعدی و سیستمی برای مطالعه علل ایجاد مشکلات محیط زیستی و رابطه بین سیستم های محیط زیستی در جهت ارائه راه حل های مناسب است. در این میان مدل «نیروی محرکه - فشار - وضعیت - اثر - پاسخ» (DPSIR) رهیافت سیستمی است که ارتباطات کلیدی و مهم بین انسان و محیط زیست را مشخص می کند و از آن به منزله برداشتی فلسفی برای ساختاردهی و برقراری ارتباط با سطوح سیاستی و مطالعات محیط زیستی یاد می شود. این تحقیق، بخشی از نتایج دومین گزارش وضعیت محیط زیستی تهران (بخش مربوط به آلودگی هوا) است که در دوره زمانی سه ساله 1387-89 تهیه شده است. در این تحقیق، با استفاده از مدل(DPSIR)  ابتدا به تحلیل اجزای مختلف مولفه هوا در تهران پرداخته می شود. در این راستا، مهم ترین نیروهای محرکه موثر در آلودگی هوای تهران، شامل مسائل اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی، وسایل نقلیه موتوری و استقرار نامناسب صنایع است که شاخص های آن ها به صورت کمی ارائه شده است. در بخش فشارها نیز به مسائلی نظیر میزان مصرف سوخت های فسیلی، انتشار گازهای آلاینده، میزان پیمایش، خودروهای فرسوده و ترافیک پرداخته شده است. در بخش وضعیت، شاخص های کیفیت هوا و نقشه غلظت آلاینده ها ارائه و در بخش اثر نیز هزینه های خارجی مرتبط آلودگی هوای تهران محاسبه شده است. در نهایت با استفاده از همین چارچوب مفهومی، پاسخ های مناسب به تفکیک اجزای مدل ارائه شده است.

این پژوهش با هدف سنجش و تحلیل کیفیت محیط در واحد همسایگی و محله بر آن است با شناسایی و ارزیابی وضعیت کیفی مولفه های سازنده کیفیت در این محیط های شهری، علاوه بر تعیین سطح کیفیت محیط در محدوده مطالعاتی به اولویت بندی مولفه های محیطی نامطلوب محیط موردنظر بپردازد؛ از این رو بر مشترکات دو مبحث «توسعه پایدار محله ای» و «کیفیت محیط» تاکید می کند که دلیل این امر تدقیق بیشتر موضوع، با توجه به میزان رضایت یا نارضایتی ساکنان از کیفیت محله است. پژوهش حاضر از نظر نوع، جزء تحقیقات «کاربردی» و از نظر روش، «توصیفی - تحلیلی» با تاکید بر «نگرش سیستمی» است. شیوه جمع آوری اطلاعات میدانی بر پایه بررسی های عینی محقق و تکمیل پرسش نامه توسط ساکنان و مسوولان بوده است. مدل ارزیابی کیفیت محیط در قالب مولفه های «کالبدی - فضایی»، «اجتماعی - فرهنگی»، «اقتصادی»، «زیست محیطی» و «مدیریتی - حکمروایی» به صورت سلسله مراتبی و ایجاد درخت ارزش با رویکرد بالا به پایین ایجاد شده است. به منظور ارزیابی نهایی و تحلیل داده ها از فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) بهره گرفته شده است. نتایج تحلیل نشان از آن دارد که محله شهرک دانشگاه با امتیاز 0.305 دارای بالاترین کیفیت مطلوب نسبت به محله های دیگر و محله تپه مالان با 0.057 امتیاز دارای پایین ترین مطلوبیت کیفیت است. از لحاظ تفاوت ابعاد کیفیتی در کل شهر، نتایج نشان می دهد که خوشه «زیست محیطی» با وزن 0.364 در اولویت اول و خوشه «اقتصادی» با وزن 0.058، خوشه «مدیریتی - حکمروایی» با وزن 0.041 با تفاوت آشکار در رده پنجم و ششم قرار گرفته اند. در نهایت علاوه بر معرفی معیارهایی برای سنجش پایداری محله های مورد مطالعه، فرایندی در پیش روی تصمیم سازان و مدیران شهری قرار گرفته است که به واسطه آن می توانند به اولویت بندی اقدامات خود برای ارتقای کیفیت های محیطی منطبق بر فرایند توسعه پایدار بپردازند.

فرایندهای خودتنظیمی به ظهور الگوهای منظم متفاوتی در ساختار اکوسیستم ها منجر می شوند، به طوری که دینامیک این الگوها از قدرتمندترین شاخص ها برای پیش بینی گذرهای بحرانی است. به دلیل اهمیت پیش بینی وقوع گذرهای بیابانی در اکوسیستم های خشک، در دهه های اخیر مدل های پیوسته، متشکل از معادلات دیفرانسیل مشتق جزئی برای تحلیل دینامیک الگوهای پوشش گیاهی با توجه به نوع مکانیزم مسلط در این اکوسیستم ها ارائه شده اند. در مقاله حاضر با نگاهی اجمالی به برخی از این مدل ها، با تاکید بر مدل جیلاد، روند تغییر الگوهای پوشش گیاهی در اکوتون های خشک بررسی شده است. هدف از این مقاله بررسی ارتباط بین تحول ژئوسیستم ها، آستانه ها و دینامیک های غیرخطی الگوهای پوشش گیاهی برای پیش بینی پاسخ سیستم ها به تنش های محیطی، از طریق مدل های دینامیک پوشش گیاهی است. نتایج بر اساس مدل جیلاد بیانگر این واقعیت است که گذرهای بیابانی لزوما ناشی از تغییرات کاتاسترف نبوده، بلکه تغییر از وضعیت های همگن پوششی به شرایط همگن فاقد پوشش یا گذرهای بیابانی، فرایندی تدریجی و مرحله ای است. گواه این ادعا بر اساس کالیبراسیون خروجی های مدل با مشاهدات تجربی، شکل گیری الگوهای حدواسط و ترکیبی در محدوده های پایداری دوجانبه در حین گذر از یک وضعیت پایدار به سایر وضعیت های پایدار متناوب است. همچنان که اکوسیستم ها به نقاط گذر نزدیک تر می شوند، به دلیل تشدید تنش های محیطی، میزان انعطاف پذیری آن ها کمتر می شود به طوری که به تدریج، الگوها نظم خود را از دست می دهند و به صورت الگوهای نامنظمی از خطی، مارپیچ، درزی و نقطه ای در سیستم ظاهر می شوند.

منطقه حفاظت شده جنگلی هلن واقع در استان چهارمحال و بختیاری با وسعت 40131 هکتار را می توان با توجه به شرایط طبیعی و انسانی حاکم بر آن، نماینده جنگل های زاگرس مرکزی دانست. در این مقاله برای پایش اکولوژیک درازمدت منطقه، چارچوبی مرکب از مدل مفهومی اکوسیستم و اجزای برنامه پایش، ارائه شده است. مدل مفهومی به روش تحلیلی طراحی و تدوین شد. اجزای برنامه پایش شامل اهداف، شاخص ها، ایستگاه ها، روش ها، تناوب زمانی و مسوول و هزینه های پایش با توجه به ویژگی های منطقه، مشخص شدند. اهداف مطابق مدل مفهومی شامل بررسی تغییرات مساحت، تراکم و سلامت تاج پوشش، تنوع زیستی و رشد و تولید جنگل تعیین شدند. 80 پلات در قالب شبکه تصادفی منظم به منزله ایستگاه های پایش مشخص شدند که هر سال از یک چهارم آن ها، آماربرداری انجام و بدین ترتیب طی چهار سال تمام سطح منطقه پایش و این روند تکرار شد. در اولین سال اجرای برنامه 17 پلات به صورت آزمایشی آماربرداری شد که با توجه به تکرار نشدن نمی توان آن را پایش واقعی دانست، اما برای درک وضع موجود و پایلوت برنامه اصلی بسیار مفید است. نتایج پارامترهای اندازه گیری شده نشان می دهند میانگین تراکم تاج پوشش 25 درصد است. ابتلای 55 درصدی درختان بلوط به آفاتی مانند کنه های گیاهی، شته و زنجره نگران کننده است. تنوع گونه های درختی و درختچه ای کم (شاخص شانون وینر معادل 0.4)، اما تنوع گونه های علفی و بوته ای مطلوب (3.4) است. همچنین، 46.62 درصد فراوانی کلاس های قطری 35.4-10.0 درختان نشان دهنده تبدیل شدن جنگل به وضعیت شاخه زاد است.

عامل اصلی دمای کره زمین، دی اکسیدکربن است. بنابراین، به منظور کاهش دی اکسیدکربن اتمسفری و ایجاد تعادل در محتوای گازهای گلخانه ای، کربن اتمسفر باید جذب و در فرم های متعدد ترسیب شود. مراتع می توانند از این نظر حائز اهمیت باشند. تحقیق حاضر به بررسی اثر مدیریت چرا و قرق در ترسیب کربن گون کوهی (Astragalus peristerus)، به منزله یکی از گونه های غالب موجود در منطقه فشم می پردازد. در این پژوهش که در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی انجام شد، پس از استقرار ترانسکت ها، پلات گذاری انجام شد و گونه های غالب تعیین شدند. اندام هوایی و زیرزمینی گونه ها برداشت و به منظور تعیین ضریب تبدیل کربن اندام هوایی و زیرزمینی به کربن آلی، از روش احتراق استفاده شد. به همین منظور نمونه های گیاهی که در آون خشک شده بودند کاملا آسیاب شدند و از هر گونه 3 نمونه 5 گرمی تهیه شد. سپس این نمونه ها توزین شدند و به مدت 5 ساعت در کوره الکتریکی با دمای 550 درجه سانتی گراد قرار گرفتند. با ضرب ضریب تبدیل کربن آلی در وزن تر اندام هوایی و زیرزمینی هر گونه، وزن کل کربن ترسیب شده به دست آمد. برای مقایسه وزن زیتوده گیاهی و ترسیب کربن گیاه بین دو منطقه قرق و تحت چرا از آزمون t-Test استفاده شد. با مقایسه ضریب تبدیل اندام هوایی و زیرزمینی گونه A.peristerus در دو مرتع قرق و چراشده، مشخص شد که اختلاف معنی داری بین ضریب تبدیل اندام مذکور در دو منطقه وجود ندارد (P<0.05). متوسط ترسیب کربن زیتوده هوایی و گیاهی گونه A.peristerus، در دو منطقه چراشده و قرق اختلاف معنی داری ندارد (P<0.05)، اما متوسط ترسیب کربن زیتوده زیرزمینی دارای تفاوت معنی دار بود (P<0.05). در نهایت می توان گفت، افزایش بیومس اگر همراه چرای متعادل باشد، به علت ورود مقادیر بیشتر مواد آلی به سیستم خاک سبب ارتقای کل کربن موجود در مرتع خواهد شد.

ایران سرزمینی کوهستانی است به گونه ای که بیش از نیمی از آن را ارتفاعات بلند تشکیل داده است. از سوی دیگر ایران سرزمینی خشک است و بیابان ها در پست ترین ارتفاعات آن واقع شده اند. عمده سکونتگاه های کلان شهری در ارتفاعات میانی (میان بندها) بین دو وادی کوه و کویر قرار گرفته اند. اکوتون های کوهپایه ای محدوده ای در حد فاصل کوه های بالادست و دشت های میان بند قرار دارند که در اثر تحولات اخیر دچار تغییرات گسترده ای شده اند. در این مقاله اکوتون های کوهپایه ای دامنه های جنوبی البرز مرکزی تحت تاثیر منطقه شهری تهران - کرج بررسی شده اند. اهداف ویژه این تحقیق عبارت اند از: 1. استفاده از مفاهیم اکولوژی سرزمین برای ارزیابی کیفیت محیط زیستی در نواحی اکوتونی؛ 2. بازیابی پوشش زمین با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست و در نظر گرفتن هر نوع پوشش به منزله یک لکه؛ 3. محاسبه و اندازه گیری متریک های مکانی سرزمین و تجزیه و تحلیل ترکیب و توزیع فضایی لکه ها و 4. پایش و ردیابی تغییرات سرزمین طی زمان با استفاده از متریک های اکولوژیکی سرزمین. برای مقایسه روند تغییرات پوشش زمین و متریک ها از تصاویر ماهواره ای سال  (Landsat 7 ETM+) 2000و 2013  (Landsat 8 OLI/TIRS)استفاده شد. پوشش های زمین در چهار گروه عمده طبقه بندی شدند: پوشش گیاهی، فضای باز، ساخت و ساز و آب. محدوده اکوتونی کوهپایه ها در چهار واحد طولی پهنه بندی شد: 1. شمال تهران؛ 2. حومه تهران - کرج؛ 3. شمال کرج و 4. واحد حومه غربی کرج. متریک های اکولوژیکی سرزمین شامل NP، MPS، CAP، MNND، PARA و TE برای تحلیل مکانی - زمانی سرزمین به کار گرفته شدند. نتایج نشان می دهد که در کل متریک های NP، AW-MPS، MNND، TE و PARA افزایش و متریک های CAP و MPS کاهش یافتند. این نتایج نشانه هایی از پیشرفت تکه شدگی و انقطاع در محدوده اند. در این تحقیق روند تغییرات اکوتون های کوهپایه ای به واسطه رشد کلان شهرهای تهران و کرج تجزیه و تحلیل شده است.

در سال های اخیر اکوسیستم دریای خزر تحت تاثیر گروه های مختلف گونه های مهاجم به خصوص شانه دار قرار گرفته است. بنابراین، در این مطالعه ارزیابی آثار شانه دار مهاجم در زیستگاه با بررسی تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای فیزیکی - شیمیایی در دریای خزر انجام شد. دگرگونی و تغییرات زیستگاه ها دارای گستره بدون اثر (H0) تا آثار شدید (H4) در محیط موجودات کفزی و پلاژیک است. تغییر زیستگاه از شواهد فرایند تهاجم است، اما دیرتر اتفاق می افتد. در این تحقیق از داده ها و اطلاعات موجود طی سال های 1375 تا 1389 در خصوص شاخص های فیزیکوشیمیایی (در اینجا به منزله ویژگی زیستگاهی بیان می شود) استفاده شده است. این سال ها به دو گروه زمانی قبل از معرفی شانه دار (1375- 1379) و بعد از ورود شانه دار (1380- 1389) به دریای خزر مربوط می شوند که به سه دوره اول (1375- 1379)، دوم (1380- 1385) و سوم (1387- 1389) به منزله دوره های ارزیابی تقسیم شده است. اطلاعات پروژه های انجام شده به وسیله پژوهشکده اکولوژی دریای خزر در اکوسیستم دریای خزر و مقالات استخراج شده به منزله داده های اولیه در تحقیق حاضر استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که حتی در زمان حضور و شکوفایی شانه دار در سال 1381 اثر در زیستگاه (ساختار فیزیکوشیمیایی آب و رسوبات) در کلاس H0 قرار گرفت، زیرا آثار در زیستگاه و اکوسیستم از شواهد فرایند تهاجم در مرحله بعدی اند که دیرتر اتفاق می افتند. آثار شانه دار در زیستگاه به مرور زمان بیشتر می شوند و به مراحل H2 و H3 و در نهایت در سال 1385 به رتبه H4 می رسند، چنانکه در این دوره زیستگاه ماهیان پلاژیک از جمله کیلکای آنچوی و چشم درشت به شدت تخریب شده بود. در مرحله سازگاری (1387- 1389) با توجه به اینکه تراکم شانه دار روند کاهشی داشته اثر در زیستگاه از H3 تا H2 تغییر کرده است.

در حال حاضر چالش های زیست محیطی از مهم ترین دغدغه های بشری محسوب می شوند. این مساله زمانی بیشتر بر نگرانی ها افزوده که با پیچیدگی هایی همراه بوده است. تحقیقات نشان می دهند که چالش های زیست محیطی ریشه در عواملی دارند که در سطوح مختلف جهانی، منطقه ای و محلی مطرح اند. در این مورد اگرچه تاکنون مطالعات زیادی در خصوص ابعاد مختلف زیست محیطی شهرها انجام شده است، یک نگاه جدید با دید مکانی و جغرافیایی می تواند ابعاد جدیدی از عوامل و آثار زیست محیطی را مشهود کند. بدین ترتیب مطالعه و بررسی چالش های زیست محیطی جامعه شهری یکی از ضروریات شناخت مسائل شهری در وضع کنونی محسوب می شود، تا با دید و ادراکی عمیق از وضع مسائل محیط زیست شهری قدم های اساسی تری برای رفع چالش های زیست محیطی برای رسیدن به شهر با کیفیت زیست مطلوب برداشته شود. هدف از انجام مقاله حاضر، مقایسه چالش های زیست محیطی در بافت های مرکزی، میانی و حاشیه ای در کلان شهر تهران است. روش تحقیق در مطالعه حاضر، توصیفی - تحلیلی و نوع تحقیق، کاربردی و رویکرد آن، به دو صورت کمی و کیفی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که منطقه 11 با کسب حداکثر امتیاز نهایی یعنی 502.455 دارای بیشترین آلودگی های زیست محیطی است. منطقه 2 با امتیاز نهایی 307.455 با فاصله اندکی در ردیف دوم و منطقه 22 با امتیاز نهایی 190.09 در ردیف سوم جای می گیرد که منطقه 22 به نسبت از شرایط مطلوب زیست محیطی برخوردار است.

هدف این مقاله تبیین نظری انگاره اکوتوریسم شهری از طریق بررسی مباحث نظری توسعه پایدار و ریشه های شکل گیری مفهوم اکوتوریسم است. همچنین، این مقاله درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که تا چه میزان مفهوم اکوتوریسم قابلیت تطابق با محیط های شهری (محیط انسان ساخت) را دارد؟ گروهی از اندیشمندان حوزه طبیعت گردی، واژه ترکیبی «اکوتوریسم شهری» را، در تضاد و مخالفت با اصول بنیادین معنای اکوتوریسم می دانند. از طرف دیگر، گروهی درصددند که با بحث نظری ای که بیشتر متکی بر پروژه اجرایی است، ثابت کنند که مفهوم «اکوتوریسم شهری» راهبرد نوین در خصوص شهرهاست و لذا اکوتوریسم، در معنای بنیادین را «اکوتوریسم سنتی» می نامند. از این رو در این مقاله ضمن بررسی چرایی شکل گیری تفکر توسعه پایدار و قوام یافتن واژه اکوتوریسم از دل تحولات قرن بیستم میلادی در حوزه گردشگری، اصول بنیادین اکوتوریسم از دل متون اندیشمندان پس از دهه پنجاه در این حوزه استخراج شده است. این کنکاش در واقع، ورای بیان معنای اکوتوریسم است. به عبارت دیگر، هدف این مقاله مطالعه در ادبیات و انگاره اصلی شکل گیری واژه اکوتوریسم (نه صرفا بیان معنای آن) با روش مقایسه ای - تحلیلی و بیان چرایی شکل گیری ادبیات اکوتوریسم شهری و تدوین انگاره آن است. از این رو با تدوین سیر تحول مباحث نظری در خصوص دو واژه اکوتوریسم سنتی و شهری بر خلاف مقالات سایر صاحب نظران که مبتنی بر نمونه موردی بحث کرده اند، نوآوری این مقاله در تدقیق و تعریف معنای واژه اکوتوریسم شهری و تدوین انگاره آن صرفا از طریق بیان مباحث نظری مربوطه است.

انسان از آغاز شهرنشینی همواره کوشیده است تا کیفیت زندگی در محیط زیست خود را بهبود بخشد. خیابان های شهری یکی از مکان هایی است که عموم مردم به آن دسترسی دارند و کیفیت آن، نقش بسزایی در بالارفتن کیفیت زندگی شهروندان دارد. همچنین، خیابان های شهری از مهم ترین فضاهای عمومی شهری اند که بستر فعالیت های انسانی و تعاملات اجتماعی را فراهم می کنند و بی توجهی به کیفیت آن ها سبب کاهش حضور شهروندان در این فضاها می شود. هدف کلی از پژوهش حاضر، به دست آوردن عوامل تاثیرگذار در دستیابی به خیابان های ممتاز شهری و تعیین میزان اهمیت نقش هر یک از این عوامل و بررسی آن ها در سه خیابان شهری انقلاب، فاطمی و کشاورز است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - تحلیلی و مبانی نظری و شناخت عوامل و مولفه های تاثیرگذار آن بر اساس مطالعات کتابخانه ای و رویکرد دلفی انجام گرفته است. تعیین میزان اهمیت عوامل تاثیرگذار بر اساس نظر متخصصان (34 نفر از اعضای هیات علمی و کارشناسان متخصص که در حوزه برنامه ریزی شهری، طراحی محیط زیست، طراحی فضای سبز و مهندسی محیط زیست تخصص داشته اند) و جمع آوری اطلاعات از خیابان های مورد مطالعه از طریق برداشت میدانی و تکمیل 100 پرسش نامه در هر خیابان، از شهروندان حاضر در آن ها نظیر عابران و مغازه داران انجام شده است. همچنین، به منظور ارزیابی نهایی و تحلیل داده ها از روش AHP و طیف لیکرت بهره گرفته شده است. در نهایت، ارزیابی ها و نتایج تحلیل داده ها نشان داد که خیابان کشاورز با کسب میانگین امتیاز 0.207 در مقایسه با خیابان فاطمی با میانگین امتیاز 0.165 و خیابان انقلاب با میانگین امتیاز 0.154 از کیفیت مطلوب تری برخوردار است. در انتها نیز پیشنهادها و راهبردهایی به منظور ارتقای کیفیت خیابان های مورد مطالعه ارائه شده است.