زراعت و فناوری زعفران
سال:1397 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

زعفران یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی و دارویی ایران است که نقش مهمی در صادرات غیرنفتی دارد. با وجود این که ایران بیش ترین سطح زیر کشت را دارا می باشد ولی میزان عملکرد آن در مقایسه با تولید جهانی اندک است. این پژوهش به منظور بررسی عملکرد گل و خصوصیات کمّی بنه های دختری زعفران تحت تأثیر پرایمینگ تنظیم کننده های رشد گیاهی و دو اندازه مختلف بنه به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار، تحت شرایط گلدانی در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان-دانشگاه تهران اجرا شد. بنه های بزرگ (10-8 گرم) و کوچک (5-3 گرم) مادری زعفران با اسیدجیبرلیک (GA3)، سایتوکینین (BA) و اکسین (IBA) با غلظت ppm250 به صورت مجزا و قبل از کاشت پرایمینگ هورمونی شدند. صفاتی از قبیل زمان شروع گلدهی، تعداد و عملکرد گل، وزن تر گل، وزن تر و خشک کلاله، تعداد و وزن بنه های دختری حاصل از بنه های مادری اندازه گیری شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که کاربرد بنه بزرگ با وزن 8 الی 10 گرم در مقایسه با بنه کوچک در تمام صفات به جز شروع گلدهی در سطح احتمال 1% تفاوت معنی دار دارد. کاربرد هورمون سایتوکینین در مقایسه با شاهد برای تمام صفات به جز آغاز گلدهی و وزن بنه های دختری در سطح احتمال 1% تفاوت معنی دار نشان داد. کاربرد هورمون جیبرلین نیز گلدهی را تسریع نمود و در کورم مادری بزرگ وزن بنه های دختری را 56% نسبت به شاهد افزایش داد و با شاهد در سطح احتمال 1% اختلاف معنی دار داشت. اکسین (IBA) در صفت تعداد گل با شاهد اختلاف معنی دار نداشت و برای سایر صفات نیز باوجود اینکه از شاهد بهتر بود، با دو تیمار BA و GA3 دارای اختلاف معنی دار بود. بطورکلی نتایج نشان داد که کاربرد بنه مادری بزرگ به همراه پرایمینگ هورمونی آنها با استفاده از BA و GA3 عملکرد گل و بنه زعفران را در سال اول بهبود خواهد بخشید.

ظهور جوانه زعفران به فشردگی و ساختمان خاک حساس است. جرم مخصوص ظاهری خاک به عنوان مهم ترین شاخص کیفیت فیزیکی خاک معرفی می شود. بر این اساس این آزمایش با هدف بررسی اثر کاربرد کمپوست و کمپوست-بیوچار در بستر کاشت بر میزان ظهور و رشد اولیه گیاهچه اکوتیپ های زعفران و ارتباط آن با جرم مخصوص ظاهری خاک انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل بسترهای کاشت (بدون افزودن ماده آلی (شاهد)، اختلاط 20 تن کمپوست در هکتار و اختلاط 10 تن کمپوست+ 8 تن بیوچار (مواد سلولزی درختان جنگلی) در هکتار) و اکوتیپ های مختلف زعفران (بجستان، استهبان، فردوس، گناباد، نطنز، قائن، سرایان، تربت حیدریه و زرند) بودند. داده های حاصل از آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی بین بسترهای کشت مورد تجزیه مرکب قرار گرفت. نتایج نشان داد کاربرد کمپوست و کمپوست-بیوچار، پارامترهای ظهور جوانه اصلی و جوانه های فرعی و همچنین پارامترهای رشد برگ را نسبت به شاهد بهبود داد. در بین اکوتیپ ها زرند، تربت حیدریه و استهبان نسبت به سایر اکوتیپ ها پاسخ متفاوتی از نظر درصد و سرعت ظهور جوانه اصلی به نوع بستر کاشت نشان دادند. تنوع قابل توجهی در بین اکوتیپ ها از نظر تمام پارامترهای مورد مطالعه مشاهده شد که بیانگر سازگاری اکوتیپ ها به شرایط اقلیمی منشأ بنه بود. به طور کلی اکوتیپ های بجستان، فردوس و قائن از نظر سطح و وزن خشک برگ برتری نشان دادند. کمپوست و کمپوست-بیوچار به طور معنی داری (12 درصد) موجب کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک نسبت به شاهد شدند. تجزیه رگرسیون خطی نشان داد بین جرم مخصوص ظاهری و پارامترهای مورد بررسی ارتباط منفی وجود داشت و کاهش معنی داری در تمام پارامترهای مورد بررسی با افزایش جرم مخصوص ظاهری مشاهده شد.

به منظور بررسی خصوصیات جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه دو علف هرز جو وحشی (Hordeum spontaeum) و مرغ (Agropayron repense) تحت تأثیر غلظت های عصاره آبی بنه و برگ زعفران (. Crocus sativus L) دو آزمایش مجزا برای هریک از گونه ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی بیرجند در سال 1394 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل دو نوع اندام زعفران در دو سطح (برگ و بنه) و غلظت عصاره در پنج سطح (0، 0. 5، 1، 1. 5 و 2 درصد وزنی-حجمی عصاره آبی) بود. نتایج نشان داد که غلظت های مختلف عصاره برگ و بنه زعفران درصد جوانه زنی هر دو گونه علف هرز را کاهش داد. کمترین درصد و سرعت جوانه زنی جو وحشی و مرغ به ترتیب از تیمارهای دو درصد عصاره ی برگ و دو درصد عصاره بنه حاصل شد. همچنین غلظت های متفاوت عصاره برگ و بنه، شاخص های طول ریشه چه، وزن تر گیاهچه و وزن خشک گیاهچه را به طور معنی داری کاهش داد. برازش مدل لجستیک سه پارامتری، رابطه بین سطوح مختلف عصاره آبی و درصد جوانه زنی بذور جو وحشی و مرغ را به خوبی توجیه نمود. همچنین مقایسات گروهی بین عصاره برگ و بنه زعفران نشان داد که اثر بازدارندگی عصاره برگ و بنه برای هر دو علف هرز یکسان بوده و تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند. به طورکلی نتایج نشان داد که عصاره برگ زعفران بیشترین تأثیر را بر جو وحشی و عصاره بنه بیشترین تأثیر را بر علف هرز مرغ داشتند. لذا نتایج این تحقیق، تأییدکننده این مطلب است که می توان از اثرات دگرآسیبی زعفران، جهت کاهش این دو علف هرز در مزرعه بهره جست.

زعفران محصولی استراتژیک است و برآورد سطح زیرکشت و در نهایت برآورد میزان تولید آن در محدوده های جغرافیایی خاص، لازمه برنامه ریزی و تصمیم گیری های مقتضی جهت انجام مبادلات اقتصادی و تجاری می باشد. بنابراین، سرعت و دقت در این قبیل ارزیابی ها از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده تکنیک های سنجش از دور، به دلیل فراهم آوردن داده های به هنگام و قابلیت بالای آنالیز تصاویر و همچنین امکان مطالعه در یک محدوده وسیع و با دقت قابل قبول، می تواند کمک شایانی در این ارزیابی ها ایفا نماید. در این مطالعه به منظور تعیین قابلیت تصاویر ماهواره ای لندست 8 در برآورد و ارزیابی سطح زیرکشت محصول زعفران در شهرستان تربت حیدریه، پس از اعمال پیش پردازش های اولیه بر روی تصاویر ماهواره ای با استفاده از روش های معمول پردازش تصاویر ماهواره ای، از جمله ترکیب باندی رنگ کاذب، آنالیز مؤلفه های اصلی، شاخص های گیاهی (NDVI، SAVI، EVI، DVI، RVI و TSAVI) و طبقه بندی نظارت شده اراضی تحت کشت زعفران شناسایی شدند. جهت ارزیابی صحت نتایج طبقه بندی، نقشه تولیدی با نقاط واقعیت زمینی مشخص شده از طریق GPS مورد بررسی قرار گرفت. ضریب کاپا و صحت کلی به ترتیب 88 و 98 درصد محاسبه شد. مساحت سطح زیر کشت زعفران در این مطالعه 4572/19503 هکتار برآورد گردید که با توجه به آمار سازمان جهاد کشاورزی مبنی بر 22000 هکتار سطح زیر کشت زعفران این شهرستان در سال 1393، می توان بیان داشت که تصاویر ماهواره ای لندست 8 از قابلیت بالایی برای تفکیک سریع اراضی زعفران در منطقه و تعیین سطح زیر کشت با دقت نسبتاً مناسب در مقیاس منطقه ای برخوردار است.

تولید زعفران، با ارزش ترین گیاه دارویی و ادویه ای شرق ایران، تحت تأثیر بیمارگرهای مختلفی قرار می گیرد. این تحقیق با هدف جداسازی، شناسایی و بررسی بیماری زایی جدایه های Alternaria alternata به عنوان عامل پوسیدگی کورم و برگ گیاه زعفران، در سال های 94-1393 با نمونه برداری از خاک و بافت های گیاهی نواحی مختلف دشت بیرجند صورت گرفت. جدایه های قارچی به کمک محیط کشت عصاره سیب زمینی دکستروز آگار جداسازی و خصوصیات ریخت شناسی آن ها بر روی محیط کشت سیب زمینی هویج آگار بررسی شد. دی ان آی ژنومی جدایه های قارچی به روش CTAB استخراج و زیر واحدهای ریبوزومی به کمک آغازگرهای ITS1 و ITS4 تکثیر گردیدند. آزمون بیماری زایی جدایه ها بر روی گیاه زعفران به سه روش تلقیح برگ های بریده شده، تلقیح کورم زعفران در شرایط آزمایشگاهی و تلقیح گیاه زعفران درون گلخانه انجام شد. بر اساس خصوصیات ریخت شناسی، 80 جدایه A. alternata در این تحقیق از دشت بیرجند شامل شهرستان های بیرجند، خوسف و سربیشه جداسازی گردیدند. در آزمون های بیماری زایی، پس از 3 تا 5 روز، برگ های بریده شده در محل تلقیح ابتدا کلروز و سپس نکروز بافت ها مشاهده گردید. کورم ها در محل تلقیح پوسیده شده و برگ های گیاهان تلقیح شده در گلخانه نیز دچار زردی و خشکیدگی شدند. شدت پوسیدگی و توسعه آن در جدایه های مختلف تقریباً یکسان و پس 5 از روز غده های آلوده، پوسیده شده و بافت برگ ها نکروزه گردیدند. توالی ناحیه ITS جدایه ها 100 درصد با توالی جدایه های A. alternata بانک ژن شباهت داشتند و در شجره فیلوژنتیکی با آن ها در یک گروه قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که A. alternata پتانسیل ایجاد پوسیدگی کورم، لکه برگی، کلروز و نکروز برگ های زعفران را در صورت وجود شرایط بیماری زایی، دارا است. این تحقیق اولین گزارش از بیماری زایی این قارچ روی بافت های مختلف زعفران در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه است.

ارزش گذاری خدمات بوم نظام ها، مطلوب ترین راهکار برای جلب توجه جامعه و سیاست گزاران و تلاش در جهت حفظ و ارتقاء آن ها می باشد. این مطالعه با هدف برآورد ارزش اقتصادی خدمات و تبعات زیست محیطی روش های مدیریت در مزارع زعفران استان خراسان رضوی در سال 1394 انجام شد. اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه ها در 75 مزرعه زعفران استخراج گردید. ارزش شش نوع از خدمات اکوسیستمی این مزارع (همچون تولید اکسیژن، تولید غذا، تنوع زیستی و خدمات فرهنگی) و دو مورد از تبعات منفی (شامل تولید گازهای گلخانه ای و جریان نیتروژن و فسفر) بر اساس بهای دلار (معادل ریالی ارزش دلار در سال 2014 میلادی) برآورد گردید. نتایج نشان داد که میانگین این خدمات به ترتیب برابر با 106×21/54، 106×84/266، 106×24/60، 106×6/29 و 106×58/10 ریال در هکتار در سال محاسبه شد که سهم انواع خدمات شامل تولید غذا، اکسیژن، تنوع زیستی و خدمات فرهنگی از کل به ترتیب 39، 35، 19 و 7 درصد بود. دامنه تبعات منفی مزارع زعفران شامل انتشار گازهای گلخانه ای و جریان نیتروژن و فسفر به ترتیب 106×54/18-تا 106×18/8-، 106×18/5-تا 106×07/4-ریال در هکتار در سال برآورد گردید. میانگین ارزش خدمات مزارع زعفران در استان خراسان رضوی با کسر تبعات منفی 106×57/136 ریال در هکتار در سال محاسبه شد.

زعفران به عنوان محصولی کشاورزی ارزشمند در سطح ملی و بین المللی، به شیوه های مختلفی توسط مصرف کنندگان ارزش گذاری می شود و قیمتی که برای آن پرداخت می شود به عوامل متعددی بستگی دارد. با شناسایی این عوامل می-توان زعفران را با قیمتی در بازار عرضه نمود که مطابق با ترجیحات مصرف کننده باشد. لذا، هدف اصلی این مطالعه ارزیابی عوامل مؤثر بر قیمت زعفران در شهر مشهد با استفاده از مدل قیمت گذاری هدانیک است. وجه تمایز این مطالعه نسبت به مطالعات پیشین استفاده از رهیافت تحلیل حساسیت در چارچوب شبکه عصبی مصنوعی است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق روش نمونه گیری تصادفی ساده از 120 خریدار زعفران در سطح شهر مشهد جمع آوری گردیده است. با در نظر گرفتن 14 متغیر توضیحی، نتایج مطالعه نشان داد که متغیرهای سن و نام تجاری کمترین اثر را بر قیمت زعفران دارند، در حالی که متغیر اهداف مصرفی اثر قابل توجهی بر قیمت این محصول دارد. در میان اهداف مصرفی، مصرف تغذیه ای دارای اثر مثبت و مصارف دارویی و صنعتی اثر منفی بر قیمت زعفران دارند. با توجه به یافته های پژوهش، به تولیدکنندگان و عرضه-کنندگان زعفران توصیه می گردد که در استراتژی قیمت گذاری این محصول به ترتیب به نوع مصرف، شیوه فروش و نوع زعفران توجه نمایند.

تغییرات اقلیمی تأثیرات جدی بر جوامع و معیشت آنان در مناطق خشک دارد. بخش کشاورزی به دلیل تعاملات گسترده ای که با محیط دارد، بیش ترین تأثیر را از تغییرات آب و هوایی می پذیرد. تخریب محیط زیست و کاهش عملکرد محصول زعفران و تضعیف اقتصاد خانوار از جمله پیامدهای تغییرات آب و هوایی در دشت کاشمر می باشد. این مطالعه به منظور سنجش ادراک زعفران کاران دشت کاشمر از تغییرات اقلیمی و ظرفیت سازگاری آنان با این پدیده انجام گرفته است. مطالعه حاضر به واکاوی ادراکات و سازگاری زعفران کاران با تغییرات آب و هوا به منظور افزایش استراتژِی ها در قبال مقابله با چالش های تغییر آب و هوا در دشت کاشمر انجام گرفته است. روش کار توصیفی – تحلیلی با رویکرد پیمایشی می باشد، جامعة آماری پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری کوکران و حجم نمونه 390 خانوار محاسبه شد. برای واکاوی ادراک زعفران کاران و استراتژی های سازگاری از مدل های آماری از جمله رگرسیون لجستیک استفاده گردید. تجزیه و تحلیل ادراک زعفران کاران نسبت به تغییر آب و هوا نشان می دهد که افزایش دما و کاهش بارندگی دهه اخیر در دشت کاشمر شدت گرفته است. نتایج مدل آماری لجستیک نشان می دهد که تنوع محصول، تغییر در محصولات زراعی، پیدا کردن شغل در خارج از مزرعه، تغییر مساحت زمین، تغییر تاریخ کاشت روش های سازگاری زعفران کاران در منطقه می باشد. با توجه به اینکه تعداد زیادی از زعفران کاران به درک تغییرات اقلیمی رسیده اند و فعالیت های کشاورزی خود را بر مبنای این تغییرات تنظیم می کنند، لازم است دولت نیز شرایط سازگاری زعفران کاران را با تغییرات اقلیمی تسهیل نماید.

زعفران (Crocus sativus L. ) مهم ترین گیاه در جهان است که از کلاله آن به دلیل داشتن مواد رنگی و مواد معطر در طباخی، قنادی و تولید داروها استفاده می شود. بیماری پوسیدگی بنه زعفران یکی از بیماری های مهم زعفران در ایران می باشد. به منظور شناسایی عوامل پژمردگی و پوسیدگی بنه زعفران وحشی، به صورت تصادفی از گیاهان دارای علائم زردی و پژمردگی در مناطق ایوان و صالح آباد در استان ایلام نمونه برداری انجام گرفت. نمونه ها با محلول سفیدکننده (5% هیپوکلریت سدیم) به مدت دو تا سه دقیقه ضدعفونی سطحی شدند سه بار با آب مقطر استریل شستشو داده شدند و سپس این قطعات را با کاغذ صافی سترون خشک کرده و بر روی محیط کشت سیب زمینی دکستروز آگار (PDA) کشت داده شدند. تشتک ها به مدت سه روز در انکوباتور با دمای ˚ C 20 نگهداری شدند. قارچ به روش تک اسپور جداسازی و خالص گردید. تعداد 8 جدایه Fusarium oxysporium به عنوان عامل ایجاد پوسیدگی ریشه، بر اساس مشخصات ریخت شناسی و میکروسکوپی با استفاده از کلیدهای معتبر شناسایی گزارش شد و بیماری زایی این جدایه ها به صورت مصنوعی در گلخانه مطابق اصول کخ بر روی رقم زعفران وحشی به اثبات رسید.