پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی
سال:1380 | دوره:7 | شماره:4-3 (22-21) |تعداد مقالات:6

در این مقاله سعی شده است تا تخصیص مطلوب اعتبارات در آموزش عالی از طریق یک مدل بهینه یابی ریاضی تخمین زده شود. تابع هدف حداکثر کردن منافع حاصل فارغ التحصیلان تابع بخش آموزش عالی است. از طرف دیگر، این مساله بهینه یابی همراه با محدودیتهایی از قبیل هیأت علمی، ظرفیت فیزیکی، اعتبارات جاری و عمرانی و محدودیت حداقل پذیرش دانشجو روبرو است. تعیین ضرایب و پارامترهای این مدل از جمله مباحث حساس این مقاله است، زیرا این ضرایب باید منعکس کننده ساختار آموزش عالی کشور باشد. تعیین ضرایب تابع هدف بسیار مشکل تر از پارامترهای دیگر است، زیرا هیچ اطلاع دقیقی از سهم فارغ التحصیلان رشته های مختلف در تولید ناخالص داخل کشور و یا، به عبارت دیگر، منافعی که برای کشور دارند در دست نیست. برای برآورد این ضرایب راه دیگری بجز استفاده از تخمین معادلات رگرسیون وجود نداشت. حسن این روش در این نکته است که مطالعه ای مقطعی است.

در سالهای اخیر، موضوع مدیریت دانشگاه ها و در راس آن نقش رییس دانشگاه یکی از موضوع های مطرح در محافل دانشگاهی بوده است. با وجود تغییر و تحولات بسیار سالهای اخیر در توسعه کشور، کارایی و کارامدی نظام مدیریت در دانشگاه های کشور افزایش نیافته است. هدف از مطالعه حاضر بررسی چالشها و کاستیهای مدیریت در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و ارایه پیشنهادهای کاربردی در جهت بهبود آن است. برای تحقیق این هدف دو نوع پرسشنامه برای کلیه روسای دانشگاه ها، معاونان و روسای دانشکده ها ارسال گردید. تعداد 356 پرسشنامه قابل استفاده از سوی روسای دانشگاه ها (38) و معاونان و روسای دانشکده ها (288) دریافت شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی (descriptive) و تحلیل محتوایی (content analysis) صورت پذیرفت. در این مقاله، ویژگی های شخصی و مشکلاتی که نظام مدیریت دانشگاه های کشور را تحت تاثیر قرار داده است به بحث گذاشته می شود و توصیه هایی نیز برای آنها ارایه می گردد.

با جهانی شدن اقتصاد و تغییر فزاینده فناوری (تکنولوژی)، رقابت اقتصادی بین کشورها در سطح کلان و بین شرکتها در سطح خرد تغییر ماهیت داده و فزونی گرفته است. در چنین وضعیت رقابتی، تنها بنگاه هایی توانایی حفظ حیات خود را دارند که بتوانند در مقابل رقبای جهانی خود به مزیت رقابتی دست یابند. شرط دستیابی بنگاه به مزیت رقابتی تکوین قابلیتهای فناورانه به عنوان نهاده، و نوآوری فناورانه به مثابه ستاده است. این مهم عملی نخواهد شد مگر با کسب پیوسته و موثر دانش. بنابراین، شرط بقای بنگاه های اقتصادی در فرآیند جهانی شدن، کسب پیوسته دانش است. بنگاه با روشهای مختلفی می تواند دانش مورد نیاز خود را کسب کند: 1- انجام تحقیق و توسعه در داخل بنگاه، 2- سفارش تحقیق به دانشگاه، 3- خرید لیسانس و حق امتیاز از خارج، 4- مهندسی معکوس، 5- یادگیری در فرآیند عمل. با توجه به مشخصه های مختلف این روشها، بنگاه ارزشهای مختلفی برای آنها قائل است. از این رو، تمایل آن برای کسب دانش بوسیله آنها متفاوت است. در این مقاله، تمایل بنگاه ها در صنعت الکترونیک ایران به کسب دانش، از روشهای فوق با استفاده از تکنیک مطلوبیت چند صفتی اندازه گیری شده و این نتیجه حاصل شده است که اولا، بنگاه ها تمایل اندکی به کسب دانش دارند. ثانیا بیشتر تمایل را، بترتیب، به کسب دانش از طریق تحقیق و توسعه در داخل بنگاه و تحقیقات دانشگاهی نشان می دهند.

آموزش از راه دور یک نظام آموزشی است که کشورهای مختلف بنا به مقتضیات محلی، فرهنگی و اجتماعی خود از این نظام در رشته ها و سطوح مختلف برای آموزش بهره مند شده اند. موضوع کیفیت عملکرد تحصیلی فراگیران آموزش از راه دور، در مقایسه با آموزش حضوری، یکی از مسائل مهم و مورد بحث متولیان این نظام آموزشی است. این مقاله به مقایسه عملکرد تحصیلی دانشجویان تربیت بدنی دو نظام حضوری و راه دور ایران پرداخته است. به علاوه، در این مطالعه، تاثیر رفتار ورودی به واسطة سه متغیر نمره نظری و عملی آزمون ورود به دانشگاه (کنکور)، معدل دیپلم متوسطه، و خودپنداری تحصیلی با عملکرد تحصیلی بررسی شده است. جامعه آماری این پژوهش دانشجویان تربیت بدنی کارشناسی در سال تحصیلی 79-1378 بوده و اطلاعات آن از طریق 8 پرسشنامه پاسخ بسته (240 سوال) و یک پرسشنامه خودپنداری تحصیلی گردآوری گردیده و پیشینه علمی آزمودنیها نیز از طریق سازمان سنجش آموزش کشور حاصل شده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که دانشجویان نظام راه دور با پیشینه علمی ضعیفتری وارد دانشگاه می شوند که این تفاوت از نظر آماری معنی دار بوده است. همچنین مشاهده شد که بین پیشینة علمی و عملکرد تحصیلی همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد. نتایج نهایی پژوهش نشان می دهند که به رغم بیشتر بودن نمرات رفتار ورودی دانشجویان حضوری، دانشجویان نظام راه دور دارای عملکرد تحصیلی بهتری در دروس نظری با ماهیت علوم انسانی و علوم پایه نسبت به گروه حضوری بوده اند و در دروس عملی نیز تفاوت معنی دار آماری بین دو گروه آزمودنی مشاهده نشده است.

اهمیت و جایگاه تحقیقات و نقش بنیادی آن در رشد و توسعه کشور امری حیاتی است. بویژه، در جوامع در حال توسعه، توجه به موضوع پژوهش و جهت دادن منابع کافی در هموار ساختن بستر توسعه کشور در کلیه ابعاد نقش کلیدی دارد. در این زمینه، جایگاه دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در تقویت پژوهشهای بنیادی از اهمیت بسیاری برخوردار است و توجه به این مراکز در تخصیص منابع کافی و فراهم سازی امکانات مورد نیاز، با عنایت به تواناییهای بالقوه آنها در سرعت بخشیدن به روند توسعه، بسیار موثر است. در این راستا، مراکز پژوهشی وظیفه مهمتری بر عهده دارند. این مراکز در زمینه تخصصی می توانند در سطح مرزهای دانش حرکت کنند و در نوآوریها و ابداعات و اختراعات، جایگاه مهمتری داشته باشند. تحقیق حاضر، ضمن بررسی سیاستها و خط مشیهای بخش پژوهش در دو برنامه پنج ساله اول و دوم، به تجزیه و تحلیل عملکرد مراکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می پردازند و ضمن تشریح چگونگی انجام فعالیتهای تحقیقاتی این مراکز، دیدگاه های حاکم بر تحقیقات در کشور را مورد بررسی قرار می دهد. همچنین، این مطالعه به تعیین جایگاه تحقیقات از منظر دولت می پردازد و بر این نکته تاکید می ورزد که نگرش حاکم در دولت و جامعه به امر تحقیقات باعث گردیده است که پژوهش در کشور به جایگاه واقعی خود دست نیابد و، از طرفی، کم توجهی دولت در تخصیص منابع و نیز سهم ناچیز اعتبارات تحقیقاتی از GDP را عوامل مهم در عملکرد ضعیف تحقیق در کشور بر می شمرد. مقاله حاضر همچنین نبود نظام تحقیقاتی در کشور و عدم هماهنگی بین نهادهای دیگر در امر تحقیقات را از دیگر عوامل موثر بر ضعف پژوهش شناخته است.

سابقه توجه به آموزش در ادبیات اقتصادی به دوران قبل از آدام اسمیت بر می گردد، هر چند که اقتصاد آموزش به عنوان شاخه ای مستقل از اوایل دهه 1960 وارد جریان اصلی علم اقتصاد شد. از آن زمان تاکنون دامنه موضوعات تحت بررسی اقتصاد آموزش تنوع و گستردگی بسیاری یافته است. یکی از اهداف اصلی این مقاله کاوش و مطالعه تفصیلی جایگاه آموزش در ادبیات اقتصادی و روند شکل گیری اقتصاد آموزش به همراه تحول و تنوع در دامنه موضوعات تحت پوشش این شاخه از علوم بشری است. در کنار این هدف، جایگاه این علم در نظام آموزش عالی ایران نیز مورد کاوش قرار گرفته است. در این راستا، این نتایج حاصل شده اند، که (1) در بدو شکل گیری «اقتصاد آموزش» موضوعات غالب در این رشته بر مطالعه اثر آموزش بر اقتصاد و تحلیلهای اقتصادی درتولید خدمات آموزشی و تحقیقاتی نیز گسترش یافته و این محورها برجستگی ویژه ای پیدا کرده است، و (2) به رغم سابقه طولانی و گستردگی دامنه موضوعات علم اقتصاد آموزش، اقتصاد و نظامهای آموزشی کشور با مشکلات عدیده ای مواجه اند که پرداختن به این مشکلات از زمینه های متخصصان اقتصاد آموزش است. یکی از دلایل اصلی این وضعیت آن است که در نظام آموزش عالی ایران نه تعلیم و تربیت «اقتصاد دانان آموزش» جایگاهی دارد و نه به تحقیقات لازم در این خصوص بهای لازم داده می شود. برای حل بخشی از مشکلات مذکور، تأسیس و راه اندازی گرایش اقتصاد آموزش به مثابه یک راه حل اساسی پیشنهاد شده است.