مطالعات تاریخ انتظامی
سال:1396 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:6

لرستان به عنوان منطقه کوهستانی صعب العبور با بافت اجتماعی عشایری، مقارن با برآمدن رضاشاه همچون دیگر مناطق کشور ناامن بود. رضاشاه در راستای تحقق سیاست ها و برنامه های خود به ایجاد امنیت در این منطقه از طریق نیروی نظامی پرداخت. ازآنجا که اجرا و توفیق عملیات نظامی در گرو استفاده از ابزارهای مختلف به ویژه استحکامات نظامی بود، ساخت برج به عنوان یک سازه نظامی مورد توجه قرار گرفت. این مقاله درصدد است تا با شیوه توصیفی-تحلیلی، ضمن تبیین استفاده نیروهای نظامی از برج و برج سازی در لرستان، اهداف رضاشاه از این اقدام را مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که رضاشاه در راستای تحقق اهداف خود در حفاظت از راه ها و راه سازان، اخذ عوارض راه ها، ابلاغ فرامین و گزارش های منطقه و حفظ دستاوردهای خود به ساخت برج در لرستان روی آورد. بر این اساس، از آغاز پیشروی ارتش در لرستان تا استقرار کامل امنیت در منطقه (از سال 1300 تا 1312) در طی سه مرحله، برج های زیادی در لرستان به ویژه در ارتفاعات واقع درحاشیه راه ارتباطی تهران-خوزستان و مسیرهای تردد عشایر احداث گردید.

آشفتگی ها و بحران های اجتماعی، خاستگاه بسیاری از ناامنی ها، شرارت های اخلاقی و اجتماعی در جامعه است و در این راستا هدف محققان در نگارش مقاله، تحلیل و بررسی سوالات اصلی پژوهش بوده که عبارتند از: 1-کدام مولفه های داخلی موجب رشد ناامنی و بحران های اجتماعی در عصر ناصری شده اند؟ 2-آیا بیندخالت های روس و انگلیس و گسترش ناامنی و بحران های اجتماعی در ایران عصر ناصری رابطه وجود دارد؟ روش پژوهش، روش توصیفی-تحلیلی، با تاکید بر اسناد و منابع عصر ناصری می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد ایران عصر ناصری، با ناامنی ها، بحران ها، مسائل و آشفتگی های متعدد داخلی و خارجی روبه رو بوده و شامل عوامل داخلی ناامنی اجتماعی از قبیل شیوع بیماری و با، شکست سیاسی، رذایل اخلاقی، فقر و رنج، بیکاری و ورشکستگی اقتصادی و غیره. و عوامل خارجی ناامنی اجتماعی مانند دخالت روس و انگلیس در امور اقتصادی و سیاسی ایران، اعطای امتیازات گوناگون به بیگانگان و کار شکنی در روند نوسازی و تولید داخلی در ایران، مولفه های اصلی بحران های اجتماعی در عصر قاجار دوره ناصری بوده اند.

مقاله حاضر درصدد است تا به بررسی و مطالعه سیر تحول نظمیه در عصر پهلوی اول از زمان کودتای اسفندماه 1299 ه. ش تا جنگ جهانی دوم بپردازد. بدین منظور، ضمن بهره گیری از روش تاریخی به دنبال پاسخ گویی به این پرسش اساسی است که نظمیه در عصر پهلوی اول چه تحولاتی یافته است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که پس از کودتای سوم اسفندماه 1299 ه. ش، رضاخان تلاش نمود برای تحکیم قدرت خویش، تمام مراکز قدرت را یکپارچه نماید. بدین منظور، رضاخان با اخراج افسران سوئدی، محمد درگاهی را که در وفاداری به وی هیچ حدوحصری نمی شناخت، به ریاست نظمیه منصوب نمود. وی نیز زمینه را برای صعود نهایی رضاخان به سلطنت فراهم ساخت. پس از ایجاد سلسله پهلوی، رضاشاه با توجه به ماهیت نظامی-پلیسی حکومت خود، به تقویت نظمیه پرداخت. در این دوره، تحولات گوناگونی در رابطه با نظمیه رخ داد که تغییرات در ساختار و سازمان آن، تاسیس دانشکده افسری و آموزش نوین کارکنان، جذب امکانات مالی و افزایش تعداد کارکنان، تصویب قوانین جدید و غیره ازجمله آنها به شمار می رود. از این رهگذر است که یک سازمان نظمیه مملکتی که دارای تشکیلات و اصول نوین بود، برای نخستین بار در تاریخ ایران به وجود آمد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مناطق کردنشین شمال غرب ایران صحنه یکی از بحران هایی بود که نیروهای دولت نوپای جمهوری اسلامی ایران و گروه های سیاسی کرد مخالف، دو مولفه اصلی این صحنه به شمار می آمدند. در یک سو نظام با استفاده از نیروهای خود جهت برقراری امنیت در کشور می کوشید و از سوی دیگر گروه های شورشی با عملیات نظامی در مقابل نیروهای دولتی برای کسب اهداف خود مبارزه می کردند. برآیند این دو مولفه بروز بحران و درگیری های نظامی و ایجاد ناامنی های متوالی در طول سال های اولیه پس از پیروزی انقلاب بوده است. در این پژوهش نگارنده سعی کرده است با شیوه توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی علل و نتایج اختلاف دولت موقت مهندس مهدی بازرگان و سرتیپ محمدولی قرنی رئیس ستاد مشترک ارتش در برخورد با وقایع کردستان بپردازد. نتایجی که از این پژوهش حاصل شد نشان می دهد که اختلاف دیدگاه در شیوه برخورد با ضدانقلاب در کردستان، دولت موقت متمایل به شیوه ای سازشکارانه و مسالمت آمیز بود و سرتیپ قرنی ضمن اتخاذ سیاست مذکور، طرفدار مقابله با عناصر ضدانقلاب و تجزیه طلب بود. سرانجام این اختلاف منجر به برکناری سرتیپ قرنی شد و بحران کردستان را به سال های جنگ تحمیلی کشاند.

انسجام اجتماعی وضعیتی است که چگونگی تعامل، تعهد و احساس مسئولیت و به هم پیوستگییک جامعه را نشان می دهد و یکی از دلایل عملکرد متفاوت جوامع در ایجاد نهادهای کارآمد و دستیابی به پیشرفت و توسعه را توضیح می دهد. از سوی دیگر پیامد انسجام، نظم و امنیت اجتماعی است. دین از دیرباز و به ویژه از عصر پیشامدرن، مهم ترین عامل هم بستگی و انسجام اجتماعی بوده است. در جهان اسلام دین و نهادهای دینی کانون هویت بخشی، امنیت، انسجام و نظم اجتماعی بوده و نوع سیاست مذهبی در تقویتیا تضعیف نظم و انسجام اجتماعی بسیار موثر بوده است. شاه سلطان حسین در دوران پرآشوب سال های آخر عهد صفوی با سیاست مذهبی خود اقداماتی انجام داد که در نظم و امنیت و انسجام اجتماعی تاثیراتی فراوان برجای گذاشت. این مقاله به روش تحلیل تاریخی بر آن است که مهم ترین اقدامات شاه سلطان حسین در زمینه سیاست مذهبی را در زمینه ایجاد نظم و انسجام اجتماعی مورد بررسی قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که این سیاست مذهبی با نادیده گرفتن اصل تساهل مذهبی، سخت گیری بر اقوام و اقلیت های دینی و درگیری های مذهبی زمینه تضعیف انسجام اجتماعی و نظم و امنیت اجتماعی را فراهم کرد.

در عصر حکومت ایلخانان مغول در ایران، زنان خاندان حاکم فرصت حضور بیشتر و پررنگتری را در صحنه های سیاسی و اجتماعی پیدا کردند. در چنین شرایطی که ریشه در سنت های قومی این حاکمان داشت، مادران و همسران ایلخانان از نقش قابل توجهی در امور مختلف حکومتی اعم از تعیین جانشین، عزل و نصب های سیاسی-دیوانی برخوردار شدند. در این میانیکی از عرصه های کمتر شناخته شده نقش آفرینی زنان درباری، میزان حضور و تاثیرگذاری آنان در امور مرتبط با سپاه یا به بیان امروزی مسائل نظامی امنیتی است. با توجه به بنیاد و کارکرد نظامی حکومت ایلخانی و اهمیت سپاه در این دوره و تداوم برخوردهای نظامی در طول حیات آنها جای این پرسش هست که جایگاه و چگونگی حضور زنان خاندان حاکم در عرصهنظامی و مسائل مرتبط با آن همچونجنگ هاچگونهبودهاست؟ بههمین جهت پرسش درباره چگونه و حدود این حضور و تاثیرگذاری، محور اصلی مقاله حاضر قرار گرفته است تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی ابعاد موضوع مورد کنکاش قرار گیرد. این بررسی نشان می دهد نقش آفرینی زنان خاندان حاکم دوره ایلخانی در عرصه های نظامی امنیتی ابعاد و پیامدهای گوناگونی داشته است که از همراهی روحیه بخش با ایلخان مغول در لشکرکشی ها و مشارکت در تصمیمگیری های نظامی تا برافروختن جنگ یا جلوگیری از بروز آن و برقراری صلح را در بر می گرفت.