مطالعات راهبردی در صنعت نفت و انرژی
سال:1399 | دوره:11 | شماره:44 |تعداد مقالات:14

ظهور و بروز روزافزون مفاهیم جدید در حوزه کسب و کار در کنار تغییرات فزاینده محیطی موجب پیچیدگی این حوزه شده است. این تغییر و تحولات مستمر، اهمیت آگاهی و آمادگی نظری و عملی را نسبت به محیط پیرامون دوچندان می کند. دو مورد از مفاهیمی که توجه محافل علمی و فعالان عرصه کسب و کار را به خود جلب کرده، «شبکه کسب و کار» و «اکوسیستم کسب و کار» است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با بررسی مفاهیم گوناگون ارایه شده در این دو موضوع به تبیین دقیق تر مرز میان این دو پرداخته و پیامدهای حرکت به سمت شکل گیری اکوسیستم کسب و کار را بررسی کند. به این منظور اسناد پایگاه های ساینس دایرکت، امرالد اینسایت و گوگل در بازه زمانی سال 2000 تا 2019، مورد بررسی تحلیلی-اسنادی قرار گرفتند و در این راستا تعداد 54 سند مرتبط شناسایی شدند. جهت تحلیل مقالات انتخاب شده، مفاهیم اصلی مرتبط با هر موضوع استخراج و توسط پانل خبرگان اعتبارسنجی شدند. برای استخراج، تحلیل و ترکیب مفاهیم از روش کدگذاری استفاده شد. در نهایت یافته ها در سه بعد ساختاری، ذهنی و نسبی دسته بندی، تحلیل و مقایسه شدند. دو مفهوم در ابعاد ساختاری و ذهنی دارای تشابهات بسیاری هستند اما در بعد نسبی تفاوت ها ملموس تر است. از مهمترین پیامدهای شکل گیری اکوسیستم کسب و کار تغییر مدل نوآوری از محافظه کارانه و تقلیدی به نوآوری جذبی و تعاملی است.

در عصر حاضر که دانش عامل مزیت ساز در سطح مناطق و کشورهاست، نقش اکوسیستم های کارآفرینی که فعالیت های نوآورانه و کارآفرینانه دانش بنیان را تقویت می نمایند، بسیار کلیدی است. تا آن جا که سبب رقابت پذیری مناطق و جذب منابع تولید و ایجاد ثروت می شوند. حال این سوال مطرح می شود که مدل دست یابی به رقابت پذیری منطقه ای مبتنی بر ساختار اکوسیستم کارآفرینی دانش بنیان، چیست؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، پژوهش حاضر با هدف کاربردی، رویکرد کیفی و روش نظریه برخاسته از داده ها صورت بندی شد. در این راستا با 21 نفر از مطلعان نظری و عملی حوزه سیاست گذاری منطقه ای و کارآفرینی که به صورت هدفمند و بر اساس الگوی گلوله برفی انتخاب شدند، مصاحبه عمیق انجام گرفت. از میان مقولات مستخرج، «تغییر ذهنیت ذی نفعان به کارآمدی قابلیت های کارآفرینی دانش بنیان» به عنوان مقوله کانونی شناسایی شد که در صورت تحقق راهبردها در سایه شرایط محیطی و واسطه ای حاکم بر آن، پیامدهای مورد انتظار حاصل خواهد شد.

هدف از پژوهش حاضر طراحی الگوی توسعه شایستگی های مدیران عالی و میانی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران بود. این پژوهش با رویکرد آمیخته انجام شد. جامعه آماری پژوهش مدیران عالی و میانی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران بودند. به منظور جمع آوری داده ها از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته و مطالعه اسناد بالادستی و پیشینه پژوهش در بخش کیفی و پرسشنامه محقق ساخته در بخش کمی استفاده شد. داده های حاصل از مصاحبه ها با روش تحلیل تم با نرم افزار مکس کیودا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس یافته های پژوهش، مدل شایستگی مدیران در 3 بعد فردی، میان فردی و اجرایی، 10 مولفه و 46 شاخص و الگوی توسعه مدیران با دو روش کلی توسعه سازمانی و خود توسعه ای طراحی و روش های توسعه لازم برای هر شایستگی موجود در مدل طراحی شده، ارایه گردید.

پیچیدگی عمومی صنعت نفت و پیچیدگی اختصاصی سازمان های پروژه محور، برقراری تعادل میان دو بخش دایمی شرکت های صنعت نفت و بخش موقتی آن ها-یعنی پروژه ها-را با چالش مواجه کرده است. بدین سبب، روش های کمی برنامه ریزی منابع انسانی پاسخ گوی نیاز این سازمان ها نیست. بر این اساس، در تحقیق حاضر تعیین عوامل و مولفه های برنامه ریزی منابع انسانی در سازمان های پروژه محور نفت و گاز با استفاده از رویکرد کیفی و ارایه چارچوبی جامع هدف قرار گرفت. با توجه به رویکرد اکتشافی، در این تحقیق از روش نمونه گیری نظری استفاده شد که پس از انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته با 28 تن از خبرگان صنعت نفت، اشباع نظری حاصل گردید. در نهایت بر اساس عوامل بدست آمده، چارچوب جامع برنامه ریزی منابع انسانی، شامل: برنامه ریزی هم زمان ده زیرسیستم طراحی سازمان، سیستم جذب و گزینش، سیستم توسعه، ارتقا و جانشین پروری، سیستم نگهداشت، سیستم پاداش، مدیریت و ارزیابی عملکرد، ارتباطات، مدیریت دانش و نهایتا ایمنی و بهداشت ارایه گردید.

مطالعه حاضر درصدد است با درک اهمیت شناخت ریسک های منابع انسانی یک مدل کیفی و تحلیلی به منظور بهبود مدیریت ریسک ارایه دهد. در گام نخست ابعاد ریسک های منابع انسانی، با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و انجام مصاحبه های نیمه ساختار یافته با خبرگان دانشگاهی و مدیران عالی و ارشد شرکت به تعداد 20 نفر شناسایی شدند. در گام بعدی جهت غربال مولفه های گردآوری شده، روش دلفی فازی و در نهایت، جهت تحلیل و سطح بندی آنها از روش مدل سازی ساختاری تفسیری استفاده شد. نتایج حاصل منجر به ارایه مدل یکپارچه ریسک های منابع انسانی در چهار سطح گردید. ریسک های زمینه ای به عنوان زیربنای مدل و تاثیرگذارترین بعد و ریسک های رفتاری به عنوان تاثیرپذیرترین بعد از میان ابعاد ریسک های منابع انسانی معرفی شدند که نیازمند توجه بیشتر مدیران سازمان در راستای بهبود مدیریت ریسک های منابع انسانی می باشند.

بررسی تاثیر فرسودگی شغلی بر کارکرد شناختی «توجه» و مولفه های سلامت اجتماعی-روانی در کارکنان غیرعملیاتی در صنعت نفت، محور توجه این مطالعه بوده است. مطالعه، کاربردی و به صورت مقطعی-توصیفی بر روی 68 متقاضی (میانگین سنی 37 و میانگین سابقه کار 14 سال، 34 زن و 34 مرد) از سه سازمان داوطلب حضور در مطالعه که در تارنمای پژوهش ثبت نام کرده و در آزمون های مربوطه شرکت کردند، انجام شد. در این پژوهش آزمون های استاندارد سنجش سلامت اجتماعی-روانی که به صورت آنلاین در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و همچنین آزمون شبکه توجه برای ارزیابی مولفه های کارکرد شناختی «توجه» مورد استفاده قرار گرفت. خروجی آزمون ها با SPSS ویرایش 25 تحلیل شد. نتایج این پژوهش نشان داد که سطح فرسودگی شغلی با مولفه های شبکه ی کنترل اجرایی مغز و سرعت پاسخگویی در کارکرد توجه و همچنین مولفه های بهزیستی اجتماعی، استرس، اضطراب و افسردگی، ارتباط معنادار دارد.

هدف این پژوهش، شناسایی تفاوت های شناختی مدیران خبره و تازه کار در انجام اهم وظایف مدیریتی از طریق بررسی دیدگاه و تجارب آن ها بود. بدین منظور از دو مجموعه وابسته به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی دو گروه 4 نفره از مدیران خبره و تازه کار انتخاب شدند و جهت استخراج تجارب آنان، با هر شرکت کننده یک مصاحبه ی تحلیل وظیفه شناختی صورت گرفت. داده ها با استفاده از راهنمای کراندل، کلین و هافمن (2006) کدگذاری شد و هر دو گروه با یکدیگرمقایسه شدند. نتایج پژوهش، تفاوت های شناختی متعددی را بین گروه های مختلف مدیران مشخص نمود که از جمله بارزترین آن ها می توان به مواردی همچون: در نظر گرفتن احتمالات، جلب موافقت دیگران و همراه کردن آن ها در تصمیم گرفته شده و توجه به اهمیت نیروی انسانی در گروه خبره اشاره نمود که بیشتر از گروه تازه کار، مورد تاکید قرار گرفته اند. این تفاوت های شناختی شناسایی شده، می تواند سازمان را در انتخاب مدیران مناسب، شناسایی نقاط ضعف در عملکرد آنها و آموزش مدیران، یاری رساند.

هدف این تحقیق طراحی الگوی بومی سنجش سرمایه فکری با رویکرد آسیب شناسی در وزارت نفت بود. با مرور ادبیات موضوع و همچنین انجام مصاحبه های خبرگی و تحلیل زمینه (تم)، ابعاد و مولفه های کلیدی سرمایه فکری در وزارت نفت، احصاء شد و با برقراری ارتباط منطقی میان این ابعاد و مولفه ها، مدل اولیه تحقیق پیشنهاد شد. این مدل از طریق پرسش نامه خبرگی و با استفاده از نظرات 40 خبره آگاه به موضوع، به دست آمد. برای احصای مولفه های مدل نیز از نظرات 18 نفر از خبرگان استفاده شد. اعتبار مدل پیشنهادی بر اساس نظر خبرگان مورد تایید قرار گرفت. بر اساس این مدل، سرمایه فکری وزارت نفت از سه جزء سرمایه انسانی، ساختاری و اجتماعی تشکیل می شود؛ سرمایه هایی که از هشت بعد و 22 مولفه تشکیل شده اند. مدل ارایه شده می تواند به عنوان مبنایی برای سنجش سرمایه فکری در وزارت نفت مورد استفاده قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر طراحی الگوی سیستم مدیریت استعداد در شرکت گاز استان سیستان و بلوچستان بود. روش پژوهش ترکیبی (کیفی-کمی) انتخاب شد. جامعه آماری در بخش کیفی شامل مدیران و سرپرستان بود و داده ها از طریق مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با 11 نفر به دست آمد. اطلاعات با استفاده از روش نظریه پردازی داده بنیاد تحلیل شد و 185 کد اولیه، 53 مفهوم و 18 مقوله احصا گردید. جامعه آماری در بخش کمی، تمام کارکنان را شامل می گردید و روش نمونه گیری، تصادفی طبقه ای بود. با توجه به مقدار واریانس به عنوان معیار پراکندگی، حجم نمونه 209 برآورد شد. اطلاعات با استفاده از پرسش نامه ی محقق ساخته جمع آوری و روایی و پایایی پرسش نامه به روش حداقل مربعات جزیی تایید شد. نتایج پژوهش نشان داد که الگوی نهایی از اعتبار لازم برخوردار است. این الگو چارچوب مناسبی برای حرکت به سمت وضعیت ایده آل مدیریت استعداد ارایه می دهد.

هدف این تحقیق، مطالعه نقش مدیریت استعداد در بروز قابلیت های نوآورانه بود. روش شناسی این تحقیق از نظرهدف، بنیادی و بر حسب روش گردآوری داده ها و ماهیت پژوهش، توصیفی-پیمایشی به شمار می رود. برای جمع آوری اطلاعات از مصاحبه، روش دلفی و تکمیل پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را خبرگان آگاه و متخصصان حوزه مدیریت استعداد و شایستگی حرفه ای کارکنان تشکیل داده است که از سوابق بالایی در سطوح تصمیم گیری و اجرایی و همین طور سابقه آکادمیک در این حوزه برخوردار بودند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 103 نفر تعیین شد که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. روایی صوری پرسشنامه با نظر خبرگان و پایایی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ با مقدار 0/886 مورد تایید قرار گرفت. برای بررسی و آزمون فرضیه ها و بررسی روابط علی متغیرهای موجود در تحقیق، از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار PLS2 استفاده شد. در این پژوهش، سازوکارهای اجرایی، موانع و تسهیل گرهای اجرای مدل نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که مدیریت استعداد با در نظر گرفتن متغیرهای تعدیل گر (فردی، محیطی، سازمانی، انسانی، بافتاری و فرهنگی) در بروز قابلیت های نوآورانه تاثیرگذار هستند.

با توجه به محیط های رقابتی، تقاضا برای استعدادها رو به افزایش است. اما اکثر سازمان ها در حفظ و نگهداشت استعدادها با مشکلاتی روبه رو می شوند. در این راستا وجود سیستم ارزیابی عملکرد شایسته محور جهت حفظ و نگهداشت استعدادها یک نیاز محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی مولفه های ارزیابی عملکرد استعدادها انجام شده است. این تحقیق در شرکت ملی نفت ایران صورت گرفت و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود که بین 223 نفر از مدیران، معاونان و کارکنان توزیع شد. نتایج نشان داد که مولفه های ارزیابی عملکرد استعدادها هم در سطح مدیریتی و هم در سطح کارشناسی، شامل شایستگی های رهبری، تصمیم گیری و حل مسیله، ارتباطات، کار تیمی، تکنیکی و فنی، برنامه ریزی و سازمان دهی، مواجهه با فشار، انعطاف پذیری، نوآوری و مشتری مداری می باشد که درجه اهمیت آن ها برای هر دو گروه متفاوت است.

علاقه به تحولات سبز در بین محققان رو به گسترش است؛ با این حال تحقیقات در مورد مهم ترین سرمایه سازمانی، یعنی منابع انسانی سبز، بسیار اندک است. بنابراین، بررسی نقش مدیریت منابع انسانی سبز در زنجیره تامین سبز هدف این تحقیق قرار گرفت. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش متشکل از حدود 700 نفر از مدیران، روسا، سرپرستان و کارشناسان شرکت پتروشیمی برزویه بود و نمونه آماری بر اساس فرمول مورگان 207 نفر انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه مدیریت منابع انسانی سبز محقق ساخته و زنجیره تامین سبز برگرفته از پژوهش احمدی، افشاری و شکاری (1392)، در مقیاس پنج درجه ای لیکرت بود. روایی پرسش نامه از نظر صوری، محتوایی و سازه، مورد بررسی قرار گرفته و پایایی آن نیز با اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، برابر با 0/87 به دست آمد. داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزارهای آماری SPSS و LISREL مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که رابطه معنادار قوی بین مدیریت منابع انسانی سبز و زنجیره تامین سبز وجود دارد. همچنین، یافته های تحقیق نشان داد که بین ابعاد مدیریت منابع انسانی سبز (جذب و استخدام سبز، آموزش و توسعه سبز، جبران خدمات سبز و ارزیابی عملکرد سبز) و متغیر زنجیره تامین سبز رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

پژوهش حاضر با هدف ارایه الگوی نظام آموزش اثربخش کارکنان ستاد وزارت نفت ایران انجام شد. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده ها کیفی و از نظر روش اجرای پژوهش داده بنیاد خودظهور است. جامعه پژوهش شامل صاحب نظران و خبرگان حوزه آموزش اعم از اساتید دانشگاه ها و مدیران عالی وزارت نفت بود که با روش نمونه گیری هدفمند و به روش گلوله برفی انتخاب شدند. با انجام 30 مصاحبه تشخیص محقق این بود که اطلاعات به نقطه اشباع رسیده است. ابزار گردآوری داده ها بررسی اسناد ملی و بین المللی مرتبط و همچنین مصاحبه اکتشافی نیمه ساختار یافته بود. در نهایت از روش داده بنیاد و کدگذاری برای طبقه بندی داده ها استفاده شد. در مورد اعتبار مطالعه علاوه بر مطالعه مبانی نظری از شیوه بررسی به وسیله اعضای پژوهش استفاده گردید. یافته ها بیانگر آن بود که الگوی نظام آموزش اثربخش کارکنان ستاد وزارت نفت ایران دربرگیرنده ابعادی چون فراگیرنده، محتوا، مدرس، محیط، الزامات اجرایی، نتایج و سازمان و مدیریت می باشند.

آسیب شناسی آموزش کارکنان امروزه یکی از مهمترین چالش های سازمان ها در جهت برنامه ریزی دقیق تر و بهره مندی هرچه بیشتر از الگوها و روش های آموزش به شمار می رود. با توجه به اهمیت بهسازی منابع انسانی و مدیریت موثر آن، استفاده از الگویی متناسب با ویژگی های بومی این شرکت لازم به نظر می رسد. هدف اصلی این پژوهش آسیب شناسی آموزش کارکنان شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی با روش داده بنیاد بود و اطلاعات مورد نیاز آن نیز از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 24 نفر از خبرگان این شرکت و بررسی 40 مقاله جدید گردآوری شد. مولفه های مدل نهایی و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر نیز به وسیله کدگذاری گزینشی و محوری به دست آمد. نتایج پژوهش شامل استخراج 31 مولفه اصلی و 119 مقوله فرعی در سه بعد فرآیند، ساختار و زمینه در قالب پاردایم شرایط علی، محوری، مداخله گر، کنش ها و تمایلات، زمینه و پیامدها پدیدار شد.