پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
سال:1399 | دوره:28 (دوره جدید) | شماره:49 |تعداد مقالات:9

احصای شایستگی های استادان و مربیان ازجمله مباحث مهم و حیاتی در نظام تعلیم وتربیت است. پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی و از نوع توسعه ای است که با هدف دستیابی به الگوی شایستگی های استادان و مربیان مبتنی بر بیانات امامین انقلاب اسلامی اجرا شده است. برای نیل به این هدف، مباحث نظری و پژوهش های انجام شده مرتبط مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و درادامه با استفاده از روش نظریه داده بنیاد طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، مفاهیم و مقوله ها از درون داده ها احصا و بعد از انجام چند مرحله مفهوم سازی در سطوح مختلف انتزاع و تعریف ارتباط مقوله ها با پدیده محوری و ترکیب نظری آنها، الگوی نظری ارایه شده است. به منظور افزایش دقت و اعتباریابی نتایج به دست آمده، نقطه نظرات 12 نفر از مدیران سطوح راهبردی و اعضای هییت علمی در نظام تعلیم وتربیت که در حوزه استادان و مربیان به صورت مستقیم مسیولیت دارند، ازطریق پرسشنامه محقق ساخته اخذ و نتایج مربوط ازطریق آزمون های کولموگروف اسمرنوف یا (K-S)، فریدمن، پارامتری و تی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است و درنهایت ابعاد، مولفه ها و رتبه بندی آنها درقالب جداول مربوط ارایه شده است. در این تحقیق با منطق نظریه داده بنیاد تعداد 351 سند تمام خوانی و براساس این اسناد تعداد 1131 گزاره نظری به دست آمده است، درادامه با مطالعات رفت و برگشتی تعداد 87 کد باز شناسایی و سپس این کدها براساس محور های مشترک درقالب 8 کد محوری دانش، توانایی، مهارت، نگرش، بینش، ویژگی های شخصیتی، ویژگی های اخلاقی و اعتبار دسته بندی و درنهایت کد های محوری حول کد انتخابی یا پدیده محوری شایستگی های استادان و مربیان الگوی مفهومی تحقیق را ساخته اند.

هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی ایده دانش فضیلت بنیان در اندیشه اسلام و غرب و کاربردهای تربیتی آن است. جنس پژوهش کیفی و نوع آن تحلیلی تطبیقی است. دراین راستا نخست دو مفهوم دانش و فضیلت مورد تحلیل قرار گرفت و سپس نسبت میان آنها بررسی شد. از تحلیل و بررسی ها به دست آمد که این ایده درصورتی در صحیح ترین معنای خود به کار می رود که جوهر اصلی آن که همانا فضیلت و فضیلت گرایی است، به عنوان روح اصلی دانش، تمامی فعالیت های دانشی را تحت پوشش و حمایت خود داشته باشد. در بخش دوم مقاله به مقایسه تطبیقی میان ایده دانش فضیلت بنیان در اندیشه اسلامی و اندیشه غربی پرداخته شد. تطبیق صورت گرفته نشان می دهد که ایده دانش فضیلت بنیان در غرب برخلاف اسلام با کاستی های مواجه است؛ زیرا، در جهان بینی اسلامی، اصل توحید سبب شده است که قرب الی الله هدف غایی ایده دانش فضیلت بنیان در اسلام شناخته شود. درنهایت، کاربرد اخلاقی دانش، درک جنبه ارزشی دانش، کاربرد عملی و فناورانه دانش و کسب علم نافع به عنوان کاربردهای تربیتی ایده دانش فضیلت بنیان شناسایی شدند.

هدف اصلی این تحقیق، بررسی نقش تربیتی آموزش محتوای فقه حقوق خانواده بر تفکر تاملی دانشجویان دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان بوده است. پژوهش حاضر، تحقیقی شبه آزمایشی است که جهت دسترسی به اهداف، از طرح پیش آزمون پس آزمون باگروه گواه استفاده شد. جامعه آماری، شامل کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان در نیمسال دوم 98 97 بود. نمونه انتخاب شده به پرسشنامه تفکر تاملی کمبر[1] و همکاران پاسخ دادند. با درنظرگرفتن نمره بین 65 52 درآزمون، تعداد 120 نفر شرایط ورود به تحقیق را پیدا کردند. با استفاده از روش انتخاب به شیوه تصادفی ساده؛ 40 نفر انتخاب شدند که به دو گروه 20 نفری (آزمایش و گواه) تقسیم شدند و گروه آزمایش، 14جلسه تحت آموزش محتوای درس فقه حقوق خانواده قرار گرفتند. پس از اتمام آموزش، مجددا آزمون گرفته شد. تجزیه وتحلیل داده ها در سطح توصیفی و استنباطی انجام گرفته است. بین نتایج پیش آزمون و پس آزمون به لحاظ میانگین نمرات خرده مقیاس های تفکر تاملی و درنهایت تفکر تاملی؛ تفاوت معنی داری وجود داشت. شیوه مناسب تدریس و محتوای مناسب، از عوامل مهم تاثیرگذار بر رشد مهارت تفکر تاملی است. ارایه محتوای درس فقه حقوق خانواده تاثیر معنی داری بر افزایش مهارت های تفکر تاملی (مولفه های فهمیدن و تفکر انتقادی) دانشجویان دارد.

روش استنتاج ضرورت عقلی در پژوهش های فلسفی تعلیم وتربیت اسلامی از با ارزش ترین موضوعاتی است که کانون آگاهی برخی از پژوهشگران این گستره از علوم انسانی قرار گرفته است؛ نوشتار پیش رو بر پایه این پرسش که در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی فلسفی در فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی از چه نوع روشی و چگونه می توان بهره برد؟ و با هدف بررسی و تبیین روش پژوهش استنتاجی ضرورت عقلی در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی و گزاره های فلسفی و دینی نگاشته شده است. نویسنده در این نوشتار از روش توصیفی تحلیلی و استنتاجی با به کارگیری منابع کتابخانه ای[1] در توصیف مفاهیم، تحلیل و تبیین مسیله بهره جسته است. نگارنده مقاله این گونه نتیجه می گیرد که روش استنتاجی ضرورت عقلی[2] در مقایسه با قیاس منطقی با ضریب اطمینان بیشتری می تواند در استنتاج مدلول های تربیتی مورد بهره برداری قرار گیرد. فیلسوف تربیتی می تواند در استنتاج مدلول های تربیتی از مبانی متافیزیکی و هستی شناختی، شناخت شناختی، ارزش شناختی، انسان شناختی و الهیاتی بهره جوید. همچنین استنتاج مدلول های تربیتی نیز بر پایه رابطه ضروری میان مبانی و مولفه های تربیتی بر پایه فرمان عقل به چنین ضرورتی است. [1]. در این نوشتار از منابع فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی و غربی، حکمت متعالیه، فلسفه اسلامی و روش شناسی پژوهش در فلسفه تعلیم وتربیت استفاده شده است. [2]. در این نوشتار منظور از روش استنتاجی ضروت بالقیاس الی الغیر همان روش استنتاجی ضرورت عقلی است.

با گذار به پسامدرن، مرزهای مفهومی بسیاری از مبانی عقیدتی و فرهنگی ازبین رفته است و برهمین اساس، مفاهیم بنیادینی همانند هویت و جهان بینی در نظام های عقیدتی و فرهنگ های بومی با چالش جدی مواجه شده است. دراین میان، یکی از جنبه های مهم جهانی سازی و کالایی سازی معرفت شناختی که بر ساخت هویت و جهان بینی و نظام عقیدتی بومی تاثیر می گذارد، آموزش زبان های خارجی است. ازآنجاکه مبانی معرفت شناختی انقلاب اسلامی و اسلام در تضاد با معرفت شناختی کشورهای معیار زبان قرار دارد، این چالش در کشور ما شدیدتر و لزوم گسست شناخت شناسی از مبانی امپریالیستی غربی در آموزش زبان خارجی جدی تر به نظر می رسد. نظربه اینکه درجهت این گسست و بومی سازی این آموزش ها در کشور تقریبا هیچ اقدام واقعی در سطح کلان انجام نگرفته است، مطالعه حاضر تلاشی است تا با روش سندپژوهی و بررسی جریان های نظری جهانی بومی سازی آموزش زبان در دیگر کشورها، یک قالب کار بومی برای بومی سازی جریان تولید دانش، روش تدریس، برنامه ریزی آموزشی و تولید محتوا ارایه نماید. نتایج حاکی از آن است که در ابعاد اصطلاح شناسی های آموزشی، تولید دانش، روش شناسی، فرهنگ پذیری زبانی و طراحی سیلابس، نیازمند تغییرات بنیادین در آموزش زبان های خارجی هستیم. درهمین راستا، با درنظرگرفتن دغدغه های کلان نظام و منویات مقام معظم رهبری، راهبردهایی در این زمینه ارایه شده است. نتایج این تحقیق برای تصمیم سازان آموزشی و فرهنگی، آموزش عالی کشور، آموزش وپروش و محققان در زمینه آموزش زبان و تربیت معلم کاربرد دارد.

پژوهش حاضر با هدف تبیین مولفه های حقوق بشر و تحلیل جایگاه آن در اسناد بالادستی آموزش وپرورش ایران انجام شد. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی شامل تحلیل اسنادی و تحلیل محتواست. جامعه پژوهشی، شامل دو بخش؛ متون مرتبط با حقوق بشر و محتوای چهار سند بالادستی نظام آموزش وپرورش است که باتوجه به ماهیت موضوع، از نمونه گیری صرف نظر شده و کل جامعه آماری مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. ابزارهای اندازه گیری، فرم فیش برداری و نیز سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده است. داده های اسنادی به شیوه کیفی و داده های تحلیل محتوی با استفاده از شاخص های توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که: 1. چارچوب مفهومی حقوق بشر را می توان در سه حقوق اساسی، حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی تدوین نمود. 2. در مجموع 364 مرتبه به مولفه های حقوق بشر توجه شده که میزان تراکم آن در مولفه حقوق اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با 53/36 درصد زیاد و در مولفه حقوق مدنی و سیاسی با 21/30 درصد بسیار کم است. 3. بین اسناد موردبررسی، بیشترین ضریب اهمیت به سند تحول بنیادین (542/0) و کم ترین ضریب اهمیت مربوط به سند برنامه درسی ملی (202/0) است.

باتوجه به اینکه ما در جامعه ای با اصول و قواعد دینی زندگی می کنیم، آشنایی با اهداف تربیت دینی و خصوصا ازمنظر دین مبین اسلام، از ضرورت های قابل توجه تربیت صحیح افراد به سوی مسیر سعادت است. ازآنجاکه بخش بزرگی از تربیت، در مدارس اتفاق می افتد، مربی باید با اهداف تربیت دینی آشنا باشد و لذا با شناخت اهداف تربیت دینی می توان گامی درست درجهت آموزش دانش آموزان برداشت. پژوهش حاضر به منظور بررسی اهداف تربیت دینی نوجوانان با رو یکرد نشاط آوری، انجام شده است که ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش، تحلیل محتوای کیفی است. جامعه آماری قرآن و روایات (شامل کتاب های منبع در زمینه حدیث و روایت) و استفاده از دیدگاه اندیشمندان در رابطه با تربیت دینی است. در این تحقیق ابتدا داده های موردنیاز از بررسی متون اسلامی استخراج شد. سپس تحلیل داده ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام گرفته و در مراحل بعد مقوله بندی، یکپارچه سازی و پالایش انجام شده و مقوله مرکزی به نام « اهداف تربیت دینی نشاط آور» حاصل شد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مهم ترین اهداف واسطه ای تربیت دینی با رویکرد نشاط آوری عبارتند از: اهداف اعتقادی شامل: تقویت روحیه حقیقت جویی، خداشناسی وتقویت ایمان به خدا، اهداف اخلاقی شامل: خودشناسی، خودباوری و خودسازی و اهداف علمی و آموزشی شامل: تقویت روحیه تعقل، تفکر و تحقیق، پرورش روحیه مشارکت و همکاری، پرورش روحیه تعلیم وتربیت مستمر و روحیه کتابخوانی و مطالعه که همگی درراستای تحقق هدف غایی که قرب الهی است، انجام می شود.

امروزه تربیت معنوی به عنوان یکی از انواع تربیت مورد اقبال رویکردهای دینی و غیردینی تربیت است. پژوهش حاضر با هدف مطالعه سبک زندگی انسان معنوی از دیدگاه اسلام انجام شد. جامعه آماری شامل تحقیقات، مقالات، پایان نامه ها و کتاب هایی درخصوص مبانی ارزش شناسی و تربیت معنوی است که از بین آنها، پژوهش هایی که با هدف تحقیق تناسب داشت، به عنوان نمونه انتخاب شد. برای گردآوری داده ها با استفاده از روش سندکاوی به مطالعه کتاب ها، مدارک، اسناد، پایگاه ها، مقاله ها و پژوهش های دردسترس پژوهشگر که به بررسی مفاهیم ارزش شناسی و تربیت معنوی اعم از پژوهش های اسلامی و غیراسلامی پرداخته شد و سپس داده ها، استنباط و تفسیر شد. هر مبنای تربیتی از یک مبنای فلسفی متاثر است؛ یافته های پژوهش حاکی از آن است که زندگی انسان معنوی معطوف به عشق، مشارکت و زایایی و سازندگی خلاقانه است، نه متمرکز بر مالکیت مادی، قدرت، و سلطه. براساس این یافته پیشنهاد می شود که این نوع تربیت دراختیار مربیان و دست اندرکاران تعلیم وتربیت برای اجرای آن در مدارس و در سطوح مختلف تحصیلی قرار گیرد.

هدف اصلی پژوهش حاضر، مطالعه و شناسایی رویکرد تربیت اخلاقی طرح کرامت در مدرسه است. برای دستیابی به این هدف، از سه روش کاوشگری فلسفی انتقادی، تحلیل مفهومی و تحلیلی تطبیقی استفاده شده است. پژوهش حاضر، حاوی دو قسمت عمده است؛ در بخش نخست، به بیان رویکردهای مهم تربیت اخلاقی ازحیث مبانی، اهداف و روش و ارزیابی آنها پرداخته می شود. بخش دوم، ناظر به مقایسه طرح کرامت با هر کدام از این رویکردها و شناسایی رویکرد تربیت اخلاقی حاکم بر آن است. یافته اصلی این مطالعه نشان می دهد که در زمینه مبانی، اهداف و روش ها، طرح کرامت در مدرسه با مبانی، اهداف و روش های دو رویکرد تربیت منش و رویکرد دینی اسلامی به تربیت اخلاقی قابل انطباق است. همچنین، مطالعه حاضر، امکان قراردادن دو رویکرد تربیت منش و رویکرد دینی اسلامی در ترکیبی سازوار را اثبات کرده است.