آب و توسعه پایدار
سال:1399 | دوره:7 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

با گسترش صنایع و کشاورزی، موضوع تامین آب و به دنبال آن چالش فاضلاب اهمیت خود را بیش از پیش نمایان می سازد. مطلوب ترین گزینه جهت تامین نیاز آبی، بازچرخانی آب و استفاده از فاضلاب تصفیه شده است. با توجه به هزینه های بهره برداری تصفیه خانه های فاضلاب مدرن باید جنبه اقتصادی موضوع مدنظر قرار گیرد تا ضمن رغبت مصرف کنندگان پساب، هزینه های تصفیه نیز تامین شود. در شهر مشهد تا قبل از سال 1395 تصفیه خانه های فاضلاب موجود همگی به روش برکه تثبیت بود و هزینه های تصفیه آنها چشم گیر نبود. بنابراین بیشتر درآمد دریافتی فاضلاب صرف توسعه شبکه جمع آوری فاضلاب میشد. اما در سال 1395 با افتتاح دو تصفیه خانه مدرن در شهر مشهد با ظرفیت های 60 هزار و 65 هزار متر مکعب در شبانه روز که هر یک می توانند کیفیت پساب خروجی را به استانداردهای تخلیه به آب های سطحی برسانند، بحث فاضلاب بها و قیمت تمام شده تصفیه هر مترمکعب از فاضلاب اهمیت پیدا کرد. همچنین می توان با اعمال جریمه هایی مبتنی بر پارامترهای کیفی، مشترکین خاص مانند رستوران ها و هتل داران را به سمت انجام پیش تصفیه قبل از تخلیه به شبکه سوق داد. در این مقاله سعی شده است براساس نتایج استخراج شده در طول یک سال بهره برداری از این دو تصفیه خانه مقایسه هایی در زمینه هزینه های ساخت، بهره برداری، مواد مصرفی، نیروی پرسنلی و در نهایت خروجی هر دو تصفیه خانه انجام شود، تا مزایا و معایب هر دو روش از لحاظ سهولت بهره برداری و صرفه اقتصادی معرفی شود و در احداث تصفیه خانه ها با آگاهی بیشتری نوع روش تصفیه انتخاب شود.

پیگیری و ساخت ابرسازه ها توسط حاکمان، جایگاه ویژه ای در فرایند ملت سازی بسیاری از کشورها داشته است. در کشورهای پساشوروی، حاکمان برای نمایاندن مشروعیت خود، طی دو دهه گذشته از راه ایجاد زیرساخت های کلان آب پایه، در پی مدیریت سیاسی فضا و حفظ نفوذ و کنترل اجتماعی بوده اند. سد راغون در تاجیکستان ابرسازه ای روی رودخانه وخش است، در صورت انجام با بلندای 335 متر، افزون بر اینکه بلندترین سد جهان است، زمینه خودکفایی انرژی این کشور را فراهم می کند. شناسه های یاد شده با ارایه تصوری ژیوپلیتیک از پیشرفت و سرافرازی ملی، توانسته در پیدایش و تواناسازی گفتمان ملی گرایانه در این کشور نقش بیافریند. مقاله حاضر بر این فرضیه استوار است که معنای نمادین سد راغون در فرایند ملت سازی کدی ژیوپلیتیک برای توضیح پافشاری دولت تاجیکستان طی دو دهه گذشته برای به فرجام رسانی این طرح پرهزینه و تنش زا با کشورهای همسایه است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش به روش کتابخانه ای گرداوری و روش شناسی حاکم بر متن ماهیتی توصیفی-تحلیلی دارد. نتیجه پژوهش نشان داد ایده ساخت سد راغون، نخبگان سیاسی تاجیک را قادر می سازد با انحراف توجه مردم از چالش های درونی، آینده بهتری را برای آنها نوید داده و با برانگیختن حس غرور ملی و افزودن بر مشروعیت خود، بقای کشور و حکومت را تضمین نمایند. همچنین مخالفت ازبکستان با ساخت سد راغون می تواند به عنوان نوعی هماوردی هیدروپلیتیک در راستای تقویت همبستگی ملی در برابر دشمن ازبک مورد بهره برداری قرار گیرد. زیرا کسانی که ساخت آن را به چالش می کشند، دشمن ملت هستند.

تحت شرایط کمبود آب ناشی از محدودیت منابع آب و بهره برداری بی رویه، مدیریت مبتنی بر مشخصه های انعطاف پذیری، عدالت و پایداری منابع آب می تواند نقش مهمی در جلوگیری از ادامه روند بحران زا و کاهش نزاع آب بران ایفا نماید. در این پژوهش با استفاده ترکیبی از مفاهیم ورشکستگی و چانه زنی نش نامتقارن، به ارایه چارچوب تخصیص بهینه منابع آبی مشترک پرداخته شد. حوضه آبریز اترک شامل استان های گلستان، خراسان های شمالی و رضوی به عنوان مطالعه موردی منظور شد. ابتدا به وسیله مدل بهینه سازی نش در حالت متقارن و نامتقارن تخصیص آب در این حوضه صورت پذیرفت، در کنار این مدل از روش های متداول در رویکرد ورشکستگی نیز استفاده شد و با مدل چانه زنی نش مقایسه شد. نتایج نشان داد با لحاظ مفروضات مختلف، مدل چانه زنی پیشنهادی قادر به پوشش نتایج قوانین ورشکستگی متداول می باشد. همچنین دخیل نمودن پتانسیل آب تولیدی در تعیین وزن آب بران در مدل چانه زنی نش نامتقارن می تواند گام مهمی در جهت تخصیص عادلانه تر آب باشد و در این حالت تخصیص آب استان های گلستان و خراسان های شمالی و رضوی به ترتیب 138، 902 و 174 میلیون متر مکعب در سال می شود. با انجام تحلیل حساسیت، نتایج نشان داد، با تغییر وزن نسبی، رتبه درصد تامین آب آب بران دچار تغییر می شود. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مدل انعطاف پذیر پیشنهادی با فراهم نمودن امکان مذاکره، می تواند ابزار مدیریتی کارایی جهت حل مسایل کلان تخصیص منابع آب مشترک به شمار رود.

کارکرد سیستماتیک بازاریابی همراه با تکنیک ها و مفاهیم دیگر به منظور دستیابی به اهداف رفتاری خاص در راستای کسب نتایج اجتماعی، بازاریابی اجتماعی می باشد. هدف پژوهش حاضر، طراحی مدل بازاریابی اجتماعی در حوزه صنعت آب و فاضلاب کشور است. روش پژوهش کیفی و با راهبرد نظری داده بنیاد انجام شد. به این منظور با 16 نفر از خبرگان و متخصصان به صورت هدفمند و با روش گلوله برفی مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته انجام شد. داده ها به صورت منظم با استفاده از رویکرد استراوسی که با استفاده از گام های تحلیل داده ها مشتمل بر کدگذاری باز، محوری و انتخابی و تدوین یک الگوی منطقی با یک توصیف بصری از نظریه تولید شده تاکید دارد. پس از تمامی مراحل کدگذاری، مدل نهایی به دست آمد. یافته ها نشان داد، مقوله های اصلی راهبردی مدل شامل آموزش، گسترش ارتباطات و یادآوری کننده ها می باشد. مولفه های مقوله ها به ترتیب شامل موارد ذیل هستند: بالابردن سطح آگاهی و آموزش همگانی، آموزش زنان خانه دار، آموزش های غیرحضوری، تدوین مطالب آموزشی و برگزاری کلاس ها و دوره های توجیهی و آموزش در مدارس برای مقوله آموزش. برگزاری نمایشگاه ها، میزگردهای مطبوعاتی، نصب پوستر و عکس و پخش فیلم، چاپ شعارهای صرفه جویی و تبلیغات از رسانه ها برای مقوله گسترش ارتباطات و نصب تراکت ها و اعزام افراد یادآوری کننده جهت صرفه جویی به منازل برای مقوله یادآوری کننده ها بود و در نهایت، حفاظت و ذخیره منابع آب، کاهش هزینه های دولت و خانوارها، برقراری عدالت در توزیع آب، جلوگیری از جیره بندی آب، جلوگیری از خروج ارز از کشور و ایجاد بستر رشد و توسعه اقتصادی کشور به عنوان پیامدهای مدل نهایی پژوهش شناسایی شدند.

استان سیستان و بلوچستان یکی از مناطق کم آب ایران با آب و هوای گرم و خشک و بارندگی بسیار کم می باشد و کم آبی یکی از شایع ترین مشکلات این استان است. دانشگاه سیستان وبلوچستان یکی از مصرف کنندگان آب منطقه می باشد، که سالیانه مبلغ زیادی جهت مصرف آب هزینه می کند. در این راستا، مطالعه ای برای بررسی تاسیسات آبرسانی و مصرف آب در خوابگاه های دانشگاه سیستان وبلوچستان انجام شد. به عنوان نمونه خوابگاه شماره 5 از مجتمع خوابگاهی عفاف و حجاب دانشگاه سیستان و بلوچستان، انتخاب شد و بررسی ها به صورت میدانی و مشاهدات عینی انجام شد. نتایج مشاهدات بیانگر مشکلاتی از جمله، خراب و قدیمی بودن شیرآلات و اتصالات آن ها، قدیمی بودن سردوش ها، نامناسب بودن سیفون ها، استفاده نادرست از آب توسط افراد ساکن در خوابگاه ها و آبیاری نادرست فضای سبز می باشد، موارد ذکر شده از عوامل مهم هدررفت حجم بالایی از آب می باشد. در این پژوهش تعویض شیرآلات خوابگاه با شیرآلات اهرمی به عنوان راهکار اصلی پیشنهاد شد. به منظور بررسی تاثیر راهکار پیشنهادی، شبکه آبرسانی خوابگاه با دو نوع شیر معمولی و اهرمی با نرم افزار WaterGEMS شبیه سازی شد. نتایج حاصل از شبیه سازی نشان داد، استفاده از شیرآلات اهرمی به طور متوسط حدود 23 درصد کاهش مصرف آب را در پی دارد و می تواند تاثیر به سزایی در کاهش مصرف آب و هزینه آب بها داشته باشد. بنابراین می توان نتیجه گرفت، جایگزینی شیرآلات اهرمی در عین عملی و اقتصادی بودن، مقدار قابل توجهی مصرف آب را کاهش خواهد داد.

مدل های هیدرولوژی ابزار مفیدی در تحقیقات هیدرولوژی، آزمایش فرضیه های تحقیق و درک فرآیندهای هیدرولوژی، طراحی و ارزیابی و تخصیص منابع آب (ارزیابی سیلاب دشت ها و حفاظت اکوسیستم ها) به شمار می روند. مدل های هیدرولوژی نمایش ساده شده سیستم واقعی هیدرولوژی هستند و به مطالعه کارکرد حوضه در واکنش به ورودی های گوناگون و فهم بهتر از فرآیندهای هیدرولوژی کمک می کنند. باتوجه به تنوع مدل های هیدرولوژی انتخاب هر مدل برای هر کار دشوار است. بنابراین نیاز است، ارزیابی مقایسه ای بین مدل ها برای مشخص کردن توانایی و قابلیت هر مدل در منطقه مطالعاتی انجام گیرد. در این مقاله از دو مدل نیمه توزیعی MISDc و HBV برای شبیه سازی جریان حوضه آبخیز کاکارضا استفاده شده است. دوره مشترک شبیه سازی این دو مدل در بازه زمانی 9 ساله (2010-2002) انتخاب شد. دقت نتایج حاصل از مدل ها با استفاده از معیارهای نش-ساتکلیف و ضریب تعیین ارزیابی شد. مقادیر به دست آمده نش-ساتکلیف و ضریب تعیین برای مدل MISDc به ترتیب 0/83 و 0/84 و برای مدلHBV به ترتیب 0/79 و 0/80 برای دوره واسنجی 2008-2002 و برای مدل MISDc به ترتیب 0/88 و 0/89، برای مدلHBV به ترتیب 0/72 و0/73 برای دوره اعتبارسنجی 2010-2009 می باشد، که بیانگر عملکرد بهتر مدل MISDc در شبیه سازی جریان روزانه در منطقه مورد مطالعه می باشد. نتایج حاصل نشان می دهد مدل MISDc بهتر از مدل HBV عمل کرده است و پیشنهاد می شود در مطالعات هیدرولوژی منطقه از این مدل استفاده شود.

رطوبت خاک یک پارامتر با ارزش برای چرخه آب برروی اراضی، کنترل جریان آب بین اتمسفر، سطح زمین و زیر زمین، از طریق تبخیرتعرق گیاه می باشد. اندازه گیری و ثبت مشاهدات رطوبت خاک به صورت داده های زمینی نمی تواند جوابگوی نیاز بشر باشد. دسترسی به نقشه های رطوبت خاک جهانی که با استفاده از سنسورهای سنجش از دور امکان پذیر است، کاربردهای بسیاری از جمله پیش بینی بارش، پیش بینی سیلاب، نظارت بر خشکسالی و برنامه های مرتبط با کشاورزی خواهد داشت. این نقشه ها باید در مقیاس مکانی مناسب فراهم شوند. این امر از طریق ریزمقیاس سازی مکانی مشاهدات رطوبت خاک انجام می شود. ریزمقیاس سازی مکانی رطوبت خاک اندازه گیری شده توسط ماهواره ها دو هدف را به منظور استفاده این پارامتر در کاربردهای هیدرولوژی، هواشناسی و کشاورزی باید تامین کند: 1-دست یابی به وضوح مکانی متوسط رطوبت خاک (تقریبا 10 کیلومتری)، 2-دقت بازیابی مناسب. تحقق هر دو هدف با استفاده از یک سنسور مفرد، مشکل می باشد. بنابراین، ریزمقیاس سازی مکمل با استفاده از طیف وسیعی از انواع مشاهدات توسط ترکیب سنسورهای مختلف، به عنوان یک روش برای غلبه بر مقیاس مکانی درشت و بهبود دقت بازیابی رطوبت خاک، پیشنهاد شده است. در این مقاله، تکنیک های سنجش از دور رطوبت خاک و دو روش اصلی ریزمقیاس سازی موجود که پتانسیل تحقق الزامات بیان شده در توان تفکیک پذیری مکانی و صحت ریزمقیاس سازی را دارند، معرفی می شوند و مزایا و معایب آنها بررسی خواهد شد.

تجمع واریزه ها همراه جریان آب در آبراهه ها، سالانه مشکلات جبران ناپذیری ایجاد می کند. روش های سازه ای یکی از موثرترین شیوه ها برای کاهش خطرات ناشی از جریان واریزه ای، می باشد. در این تحقیق کارایی سازه آشغال گیر با استفاده از منحرف کننده های الگوی جریان برای افزایش راندمان نگهداشت واریزه و تاثیر آن بر پس زدگی آب و جمع آوری سریع واریزه های چوبی بعد از سیل بررسی شد. برای انجام این تحقیق از سه هندسه مختلف آشغال گیر، یک مخلوط واریزه ای و سه سایز منحرف کننده جریان به صورت آزمایشگاهی بهره گرفته شد. براساس نتایج به دست آمده بهترین عملکرد آشغال گیر با وجود منحرف کننده های جریان، مربوط به آشغال گیر خطی منظم با راندمان 97% بوده و پس زدگی آب کاملا تحت تاثیر عدد فرود جریان بود. آشغال گیر معکوس V شکل، کمترین میزان پس زدگی با مقدار 55/2 % داشت، که قابل توجه نیست. در این پژوهش طول فرش واریزه ای و بیشترین ارتفاع کپه تولید شده میانی برای هندسه آشغال گیر بررسی شد، نتایج نشان داد نصب منحرف کننده منجر به تغییر هندسه تجمع واریزه شده به نحوی که عملیات جمع آوری واریزه بعد از سیل، تسهیل خواهد شد.

در شرایط کنونی تامین امنیت غذایی و حفظ آن به ویژه با توجه به تقاضای روز افزون و رشد چشمگیر جمعیت از یکسو و بهره کشی شدید و ناصحیح از منابع و ذخایر محدود و تجدیدناپذیر و نیز بروز چالش هایی چون تغییر اقلیم از سوی دیگر، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. طبق تعریف بانک جهانی امنیت غذایی زمانی تحقق می یابد که همه مردم در تمام اوقات، به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم دسترسی داشته باشند. این امر خود دارای سه محور «موجود بودن غذا»، «دسترسی به غذا» و «پایداری در دریافت غذا» است. از این رو در حوزه امنیت غذایی کمیت و کیفیت غذا باتوجه به منابع تولید، وجود سیستم و شبکه های عرضه و توزیع از جنبه دسترسی و نیز توجه جدی به ابعاد اقتصادی، زیست محیطی و جامعه، با رویکرد پایداری، از محورهای کلیدی محسوب می شوند.

کشاورزی و سامانه غذا کلید پاسخ به تغییر اقلیم جهانی است. ترکیبی از اقدامات در زمینه تولید غذا مانند تولید موثر، انتقال و فراوری در کنار مداخلات به منظور تعدیل گزینه های غذایی و کاهش اتلاف و پسماند، منجر به کاهش انتشار GHG و بهبود تاب آوری این سامانه ها خواهد شد. چنین اقدامات ترکیبی، امکان دستیابی به تعدیل و سازگاری با تغییر اقلیم در مقیاس بزرگ مبتنی بر اراضی را بدون ایجاد تهدید برای امنیت غذایی (افزایش رقابت برای زمین و تولید غذا با قیمت های بالاتر) فراهم می آورد. عدم لحاظ چنین اقداماتی ترکیبی در سامانه غذا، مدیریت مزرعه و زنجیره تامین و تقاضا، ممکن است منجر به اثرات معکوسی مانند افزایش تعداد انسان های دارای سوتغذیه و تاثیر منفی بر خرده مالکان شود. به منظور رویارویی با چنین چالش هایی لازم است رویکرد سامانه فعلی غذا به سمت انجام اقدامات ترکیبی تغییر یابد. به منظور سازگاری و تعدیل در کل سامانه غذایی، لازم است شرایط تحقق آن از طریق خط مشی های سیاسی، بازارها، موسسات پژوهشی و حاکمیتی فراهم شود. با هدف دستیابی به سازگاری، می توان تاب آوری در برابر افزایش رویدادهای حدی را از طریق مکانیزم های اشتراک و انتقال خطرپذیری از طریق بازارهای بیمه و بیمه های مبتنی بر شاخص های آب و هوایی به انجام رساند. سیاست های عمومی سلامت برای بهبود تغذیه مانند مشوق ه ای بیمه درمانی و افزایش کمپین های آگاهی دهنده می تواند به طور بالقوه تقاضا را تغییر داده و هزینه های مراقبت های بهداشتی را کاهش و به محدود کردن انتشار GHG کمک نماید. بدون گنجاندن پاسخ های جامع سامانه غذایی در سیاست های کلی تغییر اقلیم، پتانسیل های تعدیل و سازگاری ارزیابی شده توسط مراجع ذی ربط محقق نمی شود و امنیت غذایی به خطر خواهد افتاد.