محیط زیست طبیعی
سال:1394 | دوره:68 | شماره:3 |تعداد مقالات:14

کوه ها مانند دیگر محیط های طبیعی، از مقاصد اصلی انواع گردشگری متکی به طبیعت از جمله گردشگری ورزشی هستند که توان متناهی برای این منظور دار ند و این توانایی از نقطه ای به نقطه دیگر متفاوت است و به تبع آن نوع و میزان این گونه از توسعه در مناطق مختلف، متناسب با توان تفاوت دارد. از این رو ضروری است قبل از برنامه ریزی به این منظور، به ارزیابی تناسب سرزمین پرداخت. جاده کرج ـ چالوس با داشتن شرایطی همچون ویژگی های ژئومورفولوژیک، زیستی و مناظر طبیعی کم نظیر یکی از مناطق پر طرفدار گردشگری کشور به شمار می رود که مطالعه و شناسایی قابلیت ها، پتانسیل ها و محدودیت های گردشگری آن و برنامه ریزی لازم در این خصوص، می تواند موجبات توسعه پایدار گردشگری در منطقه را فراهم آورد. به همین منظور در پژوهش حاضر با هدف معرفی مناسب ترین مکان توسعه فعالیت های طبیعت گردی، اقدام به پهنه بندی این محور با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره مکانی و تدوین معیارهای زیست محیطی برای گروهی از فعالیت های ورزشی شامل کوه نوردی، صخره نوردی، کوه پیمایی، دامنه نوردی، دوچرخه سواری در کوهستان، اسب سواری و دره نوردی شد. به منظور تبیین ارتباط بین اهداف و معیارها یک ساختار سلسله مراتبی تعریف شد. معیارها با استفاده از روش سلسله مراتبی و کاربرد نرم افزار Expert Choice وزن دهی شد. پس از تهیه نقشه معیارها، تلفیق لایه های اطلاعاتی با ترکیب خطی وزن دار در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام و مکان های نهایی مناسب برای توسعه فعالیت های مطالعه شده استخراج شد. معیارهای تدوین شده شامل ویژگی های زمین (خاک، سنگ بستر و ناهمواری ها) بود. بر اساس نتایج این پژوهش، 58 درصد از منطقه قابلیت توسعه فعالیت های گردشگری ورزشی در کوهستان را دارد.

فلزات سنگین آلاینده های شیمیایی اند که به دلیل سمی بودن، پایداری، تجمع زیستی و بزرگ نمایی زیستی همواره مورد توجه بوده اند. این آلاینده ها در بدن آب زیان تجمع می یابند و سپس از طریق زنجیره غذایی به بدن انسان منتقل می شوند. به همین دلیل در مطالعات بوم شناختی، تجمع آن ها، به خصوص در گونه های آب زی خوراکی، پارامتری مهم به شمار می رود و پایش می شود. گونه مورد مطالعه خرچنگ دراز آب شیرین (Astacusleptodactylus) است. موجودی کف زی، کم تحرک، و همه چیزخوار که به تازگی برای تغذیه در ایران مورد توجه قرار گرفته است. نمونه ها از بازار تهران به صورت تصادفی خریداری شد. طول، وزن و جنسیت آن ها تعیین شد. سپس داده های مربوط به غلظت فلزات سرب، کروم، مس و روی در بافت عضله با استفاده از روش هضم تر و دستگاه جذب اتمی مدل (Perkin Elmer, USA) به دست آمد. نتایج حاصل با استفاده از نرم افزار آماری SPSS 19 تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین وزن و طول با غلظت فلزات هیچ گونه همبستگی وجود ندارد. در مورد جنسیت نیز عناصر سمی با جنس همبسته نبودند، اما عناصر مغذی با جنسیت همبستگی داشتند. بین غلظت فلزات اختلاف معنا داری دیده شد و الگوی تجمع فلزات به صورت روی> مس> کروم£ سرب بود. مقایسه مقادیر فلزات با استانداردها نشان داد که غلظت مس و روی به وضوح از مقادیر استانداردهای WHO و ANHMRC کمتر است، اما در مورد عنصر سرب غلظت در حد استانداردهای اعلام شده بود. ازآن جاکه میزان مصرف این آب زی در بین ایرانیان بالا نیست و غلظت عناصر سمی با پخت و پز کاهش می یابد، مصرف آن با مقادیر تجمع فعلی فلزات برای سلامتی انسان مضر نیست، هرچند باید اقدامات احتیاطی لازم انجام شود تا در آینده تجمع این آلاینده ها در اکوسیستم آبی و در پی آن در غذاهای دریایی افزایش نیابد.

ایجاد حاشیه در زیستگاه های طبیعی ناشی از تکه تکه شدگی، یک تهدید جدی برای جمعیت های حیات وحش، به ویژه پرندگان، است. حاشیه سبب ایجاد شرایط متفاوتی نسبت به درون زیستگاه ها شده است و به طور مستقیم و غیر مستقیم در تعداد گونه ها، فراوانی جمعیت آن ها و ترکیب گونه ها تاثیر می گذارد. بنابراین، مدیریت این دسته از مناطق نیازمند اقداماتی متفاوت خواهد بود. این مطالعه با هدف بررسی اثر حاشیه بر غنا و فراوانی پرندگان در جنگل اثر طبیعی ملی خشکه داران انجام گرفت. برای ثبت گونه های پرندگان و فراوانی آن ها از روش سرشماری نقطه ای با شعاع نا محدود استفاده شد. مشاهده و ثبت پرندگان در اواسط فصل بهار 1388 هر روز از طلوع خورشید حدود ساعت 5 صبح تا 9:30 صبح ادامه یافت و در شرایط آب و هوایی نا مساعد و دید محدود متوقف شد. برای مطالعه پوشش گیاهی در هر پلات دایره ای 1000 متر مربعی (به شعاع 17.85 متر) در نظر گرفته شد. همچنین برای تعیین تفاوت یا عدم تفاوت معنا دار در غنا و فراوانی گونه های پرنده در فواصل مختلف از حاشیه تا مرکز جنگل از تجزیه واریانس استفاده شد. به منظور بررسی ارتباط بین الگوی پراکنش جامعه پرندگان در این ناحیه با متغیرهای زیستگاهی روش تجزیه تشابهات کانونیک استفاده شد. نتایج نشان داد اختلاف معنا داری در غنای گونه ای و فراوانی پرندگان در فواصل مختلف از حاشیه تا مرکز جنگل وجود دارد و در حاشیه این مقادیر کمتر از مرکز است. از عوامل موثر بر تفاوت غنا و فراوانی پرندگان میزان تراکم درختان، تعداد درخت خشک سرپا، میزان پوشش بوته ای در زیر اشکوب، امنیت بیشتر و همچنین مانداب های دائمی در بخش های داخلی جنگل (ناشی از سرریز آب اراضی کشاورزی پیرامون و به تبع آن سست شدن ریشه درختان و دار افتادگی فراوان و وفور خشکه دارها) شناسایی شد.

هیدروکربن های نفتی از مهم ترین آلاینده های آلی محیط زیستاند که به دلیل سمی بودن و سرطان زایی، وجود آن ها در طبیعت، نگرانی های بسیاری را سبب شده است. هدف از پژوهش حاضر کاهش غلظت هیدروکربن های نفتی در خاک اطراف پالایشگاه اصفهان، با استفاده از گیاهان سورگوم (Sorghum vulgare) و جو (Hordeum vulgare) و بررسی تغییرات غلظت هیدروکربن های نفتی و تعداد باکتری های تجزیه کننده نفت در اعماق مختلف خاک پس از فرایند گیاه پالایی بود. برای این کار از لوله های پلیکا به طول 130 و قطر دهانه 20 سانتی متر به منزله گلدان استفاده شد. بذر گیاهان جو و سورگوم در عمق 1 تا 2 سانتی متری سطح گلدان ها کشت شدند و پس از گذشت 13 هفته از کاشت گیاهان، نمونه خاک برای تعیین غلظت هیدروکربن های نفتی و تعداد باکتری های تجزیه کننده نفت از اعماق 25، 50، 75 و 100 سانتی متری تیمارهای مختلف برداشت شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، هر دو گیاه برای کاهش غلظت هیدروکربن های نفتی خاک موثر ند به طوری که درصد کاهش غلظت هیدروکربن های نفتی خاک 23 ـ 35 درصد بیشتر از تیمار بدون گیاه بود البته این کاهش تا عمق نفوذ ریشه مشاهده شد و برای اعماق بیشتر خاک، تعداد باکتری نفت خوار کم و غلظت هیدروکربن های نفتی افزایش داشت. بنابراین، باید در مورد خاک هایی که عمق آلودگی زیاد دارند، اقدامات مناسب دیگری نظیر زمین پالایی، تزریق و تحریک میکروارگانیسم های نفت خوار انجام پذیرد.

امروزه روش هایی که برای تعیین الگوی بهینه کشت محصولات زراعی به کار می روند اغلب در راستای افزایش رفاه کشاورزان و حداکثر سازی سود آن ها گام برمی دارند. درحالی که غفلت از آثار مخرب زیست محیطی می تواند پیامدهای سوء و معضلات فراوانی برای نسل های آینده بشری به وجود آورد. بنابراین، انتخاب روشی که بتواند به حفظ محیط زیست کمک کند و اهداف متعدد مدیران را برای دستیابی به الگوهای مناسب کشت در یک مدل بگنجاند ضروری و درخور اهمیت است. به همین منظور، در این پژوهش برای دستیابی به اهداف همه جانبه فوق به ویژه تعیین الگوی کشت مناسب در بخش رودبار الموت غربی استان قزوین و همچنین کاهش آلودگی آب های حوضه رودخانه شاهرود که ناشی از مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی است، از مدل برنامه ریزی آرمانی اولویتی استفاده شد. داده های این پژوهش از طریق همکاری با کشاورزان نمونه این بخش، مطالعات میدانی، پرسشنامه، سالنامه آماری 1389 و همچنین آمار منتشر شده سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین گردآوری و برای تجزیه و تحلیل داده ها و حل مدل پیشنهادی از نرم افزار Excel استفاده شد. نتایج حاصل نشان داد که الگوی فعلی کشت در این بخش بهینه نیست و نهاده های تولیدی به صورت غیر کارآمد استفاده می شوند. بنابراین، با استفاده از مدل پیشنهادی مذکور می توان علاوه بر انتخاب الگوی مناسب و استفاده بهینه از منابع منطقه، در راستای افزایش درآمد کشاورزان و کاهش تخریب محیط زیست گام های موثری برداشت.

در این مطالعه به منظور بررسی کیفیت منابع آب زیرزمینی منطقه هستیجان از نتایج حاصل از آنالیز شیمیایی 11 نمونه آب زیرزمینی انتخابی در منطقه مطالعه شده استفاده شده است. به این منظور شاخص های اصلی آب، مشخصات فیزیکوشیمیایی یون ها و غلظت مهم ترین عناصر سنگین، بررسی شده اند. به منظور ارزیابی کیفی منابع آب محدوده مطالعه شده، از دیاگرام های پایپر، گیبس، شولر و ویلکوکس، نسبت جذب سدیم (SAR)، شاخص کلر ـ قلیائیت (CAI) و شاخص اشباع استفاده شده است. نتایج نشان می دهد آب های این منطقه جزء آب های سخت و بسیار سخت و عمدتا تیپ و رخساره بی کربناته کلسیک و بی کربناته سدیک و منیزیک دارد. در این آب ها غلظت کاتیون های Mg2+ و Ca2+ بیشتر از کاتیون های Na+ و K+ و غلظت HCO3- بیشتر از SO42- و Cl- است. بررسی سنگ های در برگیرنده منطقه نشان می دهد کیفیت شیمیایی آب های محدوده مطالعه شده، توسط سنگ های مسیر جریان و لیتولوژی مخزن کنترل می شود. نتایج حاصل از محاسبه شاخص اشباع نشان می دهد که این آب ها نسبت به کانی های دولومیت و کلسیت فوق اشباع و نسبت به کانی های سولفاته تحت اشباع هستند. ارزیابی کیفیت آب برای مصارف شرب و کشاورزی از طریق مقایسه غلظت یون ها با استانداردهای موجود و همچنین بررسی شاخص ها و دیاگرام های استاندارد نشان می دهد که کیفیت غالب آب های زیرزمینی منطقه برای کشاورزی مناسب و یا قابل استفاده است و برای مصارف شرب خوب، قابل قبول و متوسط اند. از نقطه نظر مصارف صنعتی نیز بیشتر نمونه ها خاصیت خورندگی دارند، همچنین بررسی های انجام شده روی عناصر سنگین شامل عناصر آهن، کروم، روی، منگنز، کادمیوم، نیکل، سرب، مس و فلوئور در منطقه مطالعه شده نشان می دهد که به جز عنصر آهن، غلظت باقی عناصر سنگین پایین تر از حد استانداردهای جهانی (WHO, 2008) و ایران در محدوده مجاز است.

در این پژوهش که با هدف اولویت بندی زیرحوضه های شهرستان گرگان برای کشاورزی دیم انجام شده است، پس از شناسایی و نرمال سازی شاخص ها در محیط GIS اقدام به اولویت بندی زیرحوضه ها شد. روش های علمی استفاده شده در این پژوهش، ELECTRE، TOPSIS و SAW بود، که از جمله روش های تصمیم گیری چندشاخصه اند. از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای وزن دهی به شاخص ها در نرم افزار Expert Choice استفاده شد. ابتدا در قالب روش های ELECTRE، TOPSIS، SAW و به کمک نرم افزار EXCEL، اولویت بندی زیرحوضه ها انجام شد. هر کدام از روش ها با توجه به رویکرد خود رتبه بندی متفاوتی ارائه دادند. در ادامه برای رفع تعارض بین نتایج سه روش، با استفاده از روش ادغام (Copeland) رتبه بندی انجام شد. با توجه به تفاوت رتبه بندی ها در سه روش، با استفاده از تحلیل های آماری (ضریب همبستگی اسپیرمن) رابطه معنا داری بین روش های اولویت بندی مشخص شد. همچنین ضریب همبستگی بین نتایج رتبه بندی به دستامده از روش ادغام و روش های تصمیم گیری محاسبه شد. نتایج نشان داد که زیرحوضه های 3، 4، 5، 6 و 11 با توجه به سه روش یادشده در اولویت یک تا چهار با هم یکسان بودند و بیشترین توان برای کشاورزی دیم نسبت به باقی زیرحوضه ها را داشتند. همچنین نتایج ضریب همبستگی نشان داد با توجه به داده های استفاده شده، نتایج روش SAW در رتبه اول، روش ELECTRE در رتبه دوم و روش TOPSIS در رتبه سوم مطلوبیت اولویت بندی زیر حوضه های شهرستان گرگان برای کاربری کشاورزی دیم قرار دارند. با توجه به تجزیه و تحلیل های انجام شده، بهترین اولویت بندی بین گزینه ها برای کشاورزی دیم، استفاده از روش ادغام است.

این مطالعه با هدف شناسایی، طبقه بندی و بررسی آثار محیط زیستی سد رودبار لرستان در مرحله بهره برداری با استفاه از نرم افزار MIKE 11 و تکنیک LINMAP به انجام رسیده است. سد رودبار لرستان در استان لرستان، 100 کیلومتری جنوب شهر الیگودرز، بر روی رودخانه رودبار(از سرشاخه های رودخانه دز شرقی) و در محدوده رشته کوه زاگرس در غرب ایران واقع شده است. در استفاده از روش های ارزیابی، مهم است که تنها یک پارامتر مورد توجه نباشد بلکه هم زمان آثار متقابل تمام پارامترها و آثار محیط زیستی ناشی از آن را در نظر گرفت. با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده از وضعیت محیط زیست منطقه و اطلاعات فنی سد رودبار با کمک نرم افزار MIKE 11 محدوده تحت تاثیر بلافصل شناسایی شد. در نهایت با کمک مدل ریاضی LINMAP آثار مثبت و منفی سد اولویت بندی شد. در اولویت بندی آثار مثبت طرح، (درآمد)، رتبه 0.0507 را به خود اختصاص داد و پس از آن (خدمات، صنعت، بازرگانی) با به دست آوردن رتبه 0.0480 در اولویت دوم قرار گرفت. مشخص شد که با احداث سد، 2 روستا در اطراف آن به زیر آب خواهند رفت. این امر سبب جا به جایی و اسکان مجدد سکنه دو روستا شد. بنابراین، جا به جایی با رتبه 0.3452، در اولویت اول آثار منفی سد و فرسایش، رسوب گذاری در مخزن سد و گونه های گیاهی در معرض تهدید سکنه، هر سه با رتبه 0.2959، در اولویت دوم قرار گرفتند. درنهایت با توجه به نتایج حاصل از اولویت بندی آثار، راهکارهای مناسب در مرحله بهره برداری سد رودبار لرستان ارائه شد.

توسعه سنجه های سیمای سرزمین در اواخر دهه 1980 و پیشرفت های فنون سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی توانستند بعد جدیدی در مطالعات اکولوژی سیمای سرزمین به خصوص در زمینه ارتباط بین الگوهای مکانی و فرایندهای اکولوژیکی به وجود آورد. با این حال وابستگی برخی سنجه های سیمای سرزمین به عامل مقیاس و قدرت تفکیک های مختلف سامانه های سنجش از دور سبب شد توجه ویژه ای به انتخاب مقیاس مناسب در مطالعات اکولوژی سیمای سرزمین و در نتیجه تفسیر درست فرایندهای اکولوژیکی به وجود بیاید. پژوهش حاضر نیز در این راستا به بررسی اثر مقیاس بر روند تغییر مجموعه ای از سنجه های سیمای سرزمین پرداخته است. از این رو با پردازش تصویر ماهواره لندست در شهر اصفهان و پیرامون آن (به مساحت 480 هزار هکتار) به بررسی اثر مقیاس در دو بخش گستره مکانی و اندازه سلول بر روند تغییر برخی سنجه های سیمای سرزمین در طبقه پوشش سبز پرداخته شد. بدین منظور اندازه سلول از 30 متر به 60، 120، 240 و 480 متر و گستره مکانی از 300 هکتار به مقادیر 600، 1200، 2400 و 4800 هکتار افزایش یافت تا حساسیت مقادیر سنجه های تعداد لکه (NP)، تراکم لکه (PD)، شاخص شکل سیمای سرزمین (LSI)، متوسط اندازه لکه (MPS)، تراکم حاشیه (ED)، میانگین فاصله اقلیدسی نزدیک ترین همسایه (MNN)، شاخص متوسط لکه (MSI) و شاخص کل هسته مرکزی (TCAI) نسبت به مقیاس بررسی شود. نتایج حاصل از پژوهش نشان از حساسیت بیشتر این سنجه ها (غیر از سنجه TCAI) نسبت به عامل مقیاس است. انجام مطالعات از این دست و توجه به مبحث مقیاس به منزله یکی از مباحث مهم اکولوژیکی نقش مهمی در شناسایی آثار و فرایندهای اکولوژیکی، پیش بینی عملکردهای اکولوژیکی (مدل سازی سرزمین) و کاهش عدم قطعیت حاصل در مطالعات اکولوژی سیمای سرزمین خواهد داشت.

ماهی کور ایرانی Bruun & Kaiser, 1944) Iranocypristyphlops) یکی از گونه های آندمیک و بسیار کمیاب ایران است که دامنه پراکنش آن محدود به زیستگاه غار ماهی کور در استان لرستان، شهرستان خرم آباد است. مطابق فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی این گونه در وضعیت آسیب پذیر قرار دارد. این زیستگاه به رغم منحصر به فرد بودن، خود با تهدیدات انسانی و طبیعی زیادی روبه رو ست و نابودی این زیستگاه به معنای نابودی این گونه منحصر به فرد ایران خواهد بود. بر این اساس یکی از اولویت های پژوهشی در راستای تحقق هدف حفاظت می تواند امکان سنجی معرفی این گونه به زیستگاه یا زیستگاه های دیگر باشد. از این رو در مطالعه حاضر سعی شد با بهره گیری از روش تحلیل شبکه به اولویت بندی زیستگاه های موجود در استان لرستان برای انتقال این گونه پرداخته شود. به این منظور از عوامل محیطی (شامل پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب و تراکم پلانکتونی) و عوامل انسانی (شامل مدیریت منطقه، بومیان و گردشگران) استفاده شد. برای پارامترهای محیطی از ضریب تشابه فاصله اقلیدوسی زیستگاه های پیشنهادی با زیستگاه بومی این گونه و برای عوامل انسانی از مقایسه های زوجی استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد غار زرین آباد در خرم آباد بیشترین اولویت برای انتقال این گونه را دارد. این غار همچنین پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر در منطقه دارد. در مورد انتقال این گونه نیز اگر چه هدف نجات خود گونه است در کنار آن می تواند زمینه ساز احیا و توسعه گردشگری در منطقه باشد و رواج گردشگری در منطقه سبب بهبود وضعیت اقتصادی مردم بومی می شود که می تواند برای مردم بومی انگیزه مهمی برای حفاظت از این گونه باشد. نتایج مطالعه حاضر می تواند مدیران حیات وحش را در زمینه انتقال این گونه یاری رساند.

امروزه جمعیت های بسیاری از پستانداران به شدت در بحران انقراض اند. بر پایه برآوردها، حدود یک چهارم از پستانداران موجود جهان در معرض خطر انقراض قرار دارند. نبود راهبردی مناسب، به اختصاص نامتناسب منابع حفاظتی تنها به شمار اندکی از گونه های بزرگ جثه و غفلت از سایر آرایه های درخور اهمیت در پستانداران منجر می شود. با آنکه گونه های کوچک جثه بیشترین تنوع گونه ای پستانداران ایران را به خود اختصاص داده اند (بیش از 150 گونه)، بیشتر پژوهش ها با رویکرد بوم شناسی و حفاظت در زمینه گونه های بزرگ جثه متمرکز بوده و گونه های کوچک جثه کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. همچنین در ادامه، تلاش های صورت گرفته در کشور در دو قالب طرح های پژوهشی سازمان حفاظت محیط زیست و پایان نامه های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه ها ارزیابی می شوند و اولویت های پژوهشی مورد بحث قرار می گیرند. در این پژوهش 50 گونه با امتیاز بالای حفاظتی معرفی شد که یوزپلنگ آسیایی، خرس سیاه و گاو دریایی به ترتیب اولین تا سومین گونه با اولویت بالای حفاظتی را در ایران تشکیل می دهند. جوندگان و خفاش ها به ترتیب بیشترین درصد از گونه های با امتیاز بالای حفاظتی را به خود اختصاص داده اند. از سوی دیگر، در مجموع 43 عنوان پایان نامه در مقطع تحصیلات تکمیلی رشته محیط زیست (کارشناسی ارشد و دکترای) بین سال های 1386 تا 1391 درباره پستانداران با امتیاز بالای حفاظت اجرا شده است که سم داران و گوشت خواران به ترتیب با 24 و 12 عنوان، بیشترین تعداد پایان نامه را به خود اختصاص داده اند. بیشترین تعداد پایان نامه اجرا شده برای پستانداران با اولویت بالای حفاظتی مرتبط به پژوهش های زیستگاهی و سپس بوم شناسی هستند. همچنین بررسی ها نشان داد که بیشترین طرح های حمایت شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست به سم داران و گوشت خواران اختصاص یافته است. بر همین اساس ضمن تایید تناسب تلاش های صورت گرفته در قالب طرح های پژوهشی و پایان نامه های اجرا شده با اولویت گونه های مهم به ویژه به منظور تکمیل شکاف اطلاعاتی موجود درباره آن ها، لزوم توجه به پستانداران کوچک جثه مانند جوندگان، خفاش ها و حتی گوشت خواران کوچک جثه بحث شد. همچنین به منظور ارتقای اولویت بندی حفاظتی پستانداران در کشور، ارزیابی ریسک انقراض گونه های ایران در چارچوب معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت به منظور تدوین فهرست سرخ پستانداران ایران با مشارکت کارشناسان ایرانی توصیه می شود.

در مطالعات پوشش گیاهی روش اندازه گیری در دقت و صحت نتایج حاصله بسیار اهمیت دارد. بدین منظور برای افزایش دقت در اندازه گیری غنای گونه ای اقدام به مقایسه شکل پلات و پراکنش آن در سطوح مختلف پلات در برآورد غنای گونه ای شد. این مقایسه در قالب طرح های ویتاکر، استولگرن و یک طرح جدید (آریز) در بخشی از مراتع گردنه آریز سنندج انجام گرفت. طرح پیشنهادی (آریز) در این پژوهش حاصل تغییر در ابعاد و پراکندگی زیرپلات ها در طرح استولگرن بوده و به منظور اندازه گیری دقیق تر غنای گونه ای طراحی شده است. نمونه برداری به روش تصادفی سیستماتیک و در تیپ گیاهی علفزار و با سه تکرار برای هر طرح انجام گرفت. ابتدا طرح های مقایسه شده به وسیله پیکه های چوبی و طناب در منطقه مطالعه شده پیاده شد و سپس به شمارش گونه ها در داخل پلات ها اقدام شد. تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری فاکتوریل در قالب طرح های کاملا تصادفی و با استفاده از نرم افزار spss نسخه 17 انجام شد. نتایج نشان داد که سه طرح یادشده از نظر برآورد غنای گونه ای تفاوت معنا دار دارند و طرح استولگرن و ویتاکر در سطح 0.01 تفاوت معنادار دارند. طرح ویتاکر و طرح پیشنهادی (آریز) در این مطالعه نیز در سطح 0.01 تفاوت معنادار دارند اما دو طرح استولگرن و آریز در سطح 0.05 تفاوت معنادار دارند.

روش های ارزیابی خطر بوم شناختی متعددی طی دهه های گذشته در سراسر جهان به منظور ارزیابی آثار آلاینده ها بر پذیرنده های مختلف مانند گونه های مختلف حیات وحش توسعه یافته اند اما تا کنون چنین روش هایی به ندرت برای تعیین خطرهای بالقوه بوم شناختی در ایران استفاده شده اند. بنابراین، در این مطالعه یکی از این روش ها (Eco-SSLs) به منظور تعیین خطر بوم شناختی برای گروه های مختلف حیات وحش استفاده می شود. به همین منظور 216 نمونه خاک سطحی (عمق 0 ـ 30 سانتی متر) از سطح استان گلستان در شمال ایران با توجه به نقشه های خاک شناسی، زمین شناسی، کاربری اراضی، و نیز توزیع منابع آلاینده شامل موقعیت معادن، صنایع، شبکه جاده های اصلی، محل های دفن زباله، زمین های کشاورزی جمع آوری شد و برای تعیین غلظت کل آرسنیک، کادمیوم، مس، منگنز و روی هضم شد. کریجینگ معمولی برای تخمین غلظت فلزات استفاده شد. سپس نقشه های غلظت عناصر به منظور تهیه نقشه خطر بوم شناختی فلزات سنگین بر اساس روش Eco-SSLs سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا به منظور ارزیابی خطرهای بوم شناختی این فلزات برای گیاهان، بی مهرگان و مهره داران استفاده شد. نتایج نشان داد که غلظت میانگین آرسنیک، کادمیوم، مس، منگنز و روی در خاک گلستان به ترتیب عبارتاند از: 9.1، 0.12، 24.42، 700.31 و 82.08 میلی گرم بر کیلوگرم است، که بیشتر از غلظت های پایه در استان هستند و میانگین غلظت ها کمتر از سطوح بالقوه اثرگذار ند. در میان عناصر، منگنز و روی خطر بوم شناختی بیشتری نسبت به سایر عناصر داشتند. ارزیابی خطر بوم شناختی نشان داد که استان گلستان خطر بوم شناختی جدی ندارد. اگرچه نقشه های خطر مبتنی بر روش Eco-SSLs نشان داد که حیات وحش ممکن است تا حدودی در خطر باشند، کارایی روش Eco-SSLs مورد تردید است و اگرچه این روش استاندارد علمی خوبی دارد، به نظر می رسد قبل از استفاده در ایران به اصلاح نیاز دارد.

حفظ و پایداری اکوسیستم های طبیعی و پایداری جوامع روستایی از طریق برقراری پیوند مطلوب بین جوامع و اکوسیستم ها با توسعه شیوه های زیست جایگزین ضروری است. در این راستا براساس الگوی بوم روستا (اکوویلج) به عنوان الگوی زیست پایدار با رفع بی ثباتی های اکولوژیکی و اجتماعی جوامع، با شناسایی مزیت ها و محدودیت های موجود و ضعف ها و قوت های جوامع روستایی حاشیه تالاب و از طریق برنامه ریزی راهبردی به ارائه راهبردهای مناسب برای زیست پایدار در جوامع روستایی حاشیه تالاب پرداخته شد تا شیوه زندگی پایدار و رابطه پایدار با اکوسیستم تالاب را برای جوامع ممکن سازد. بنابراین، مقاله حاضر در پی پاسخ گویی به این پرسش است که راهبردهای مناسب برای توسعه الگوی زیست پایدار و سازگار با اکوسیستم تالاب براساس الگوی بوم روستا در روستاهای حاشیه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز کدام اند؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و به شیوه پیمایشی و مدل تحلیلی SWOC و ماتریس ارزیابی QSPM به ارائه راهبردهای مناسب پرداخته است. نتایج نشان می دهد توسعه الگوی زیست پایدار و سازگار با اکوسیستم تالاب در روستاهای مطالعه شده باید در راستای رفع ضعف ها و تهدیدها باشد و در این راستا باید راهبردهای حفاظت از اکوسیستم، تغییر فرهنگ مصرف و ارتباطات و تعاملات جمعی مورد توجه قرار گیرد.