الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1390 | دوره:7 | شماره:19 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:لقد اعطی المبرد للشعر فی کتابه مکأن واضحا لا سیما الروایة فوقف عند الاسناد ولکن بصورة سریعة. لکنه نبه علی الزیادة والنقصأن والاختلاف الذی یعتری الروایات الشعریة ویوثر علی معنی البیت.وقد طالت وقفته عند النصوص الشعریة لا سیما فی تحلیل الأبیات تحلیلا لغویا یکشف فیها عن مهارته فی هذا الجاتب ولم یقتصر فی کتابه علی التحلیل اللغوی بل له وقفات تاریخیة وبلاغیة ونقدیة تدل علی الثقافة الموسوعیة التی تحلی بها العلماء القدامی والهدف التعلیمی الذی یرمی الیه الکتاب لاسیما أنه تم تألیفه فی زمن کثر فیه اللحن و ضعفت اللغة عند الناس و أصبحت علما یوخذ و قبلها کأنت فطرة و سلیقة. چکیده فارسی:مبرد در کتاب خود (الکامل) به شعر اهمیت فراوانی می دهد. روایت شعر و اسناد آن نزد او از اهمیت فراوانی برخوردار است. او بر این باور است که کاستی و فزونی و اختلاف در روایت شعر تاثیر فراوانی بر معنی آن دارد.نویسنده در کتاب خود به متون شعری، به ویژه تحلیل های زبان شناختی آن توجه بیشتری دارد و تنها رویکردی زبان شناسانه به شعر نداشته بلکه رویکرد زیبایی شناسانه و نقدی را مورد توجه قرار داده که این رویکردها خود اشاره به دانش فراگیر علمای قدیم و نیز هدف آموزشی ای دارد که کتاب برای آن نگارش یافته است. زیرا کتاب در زمانی تالیف شد که لحن در زبان وارد شده بود و زبان را رو به ضعف کشانده بود، و سپس در زمان مولف زبان به عنوان علمی جدید مطرح شد در حالی که قبل از آن زبان به گونه ای فطری در بین مردم رواج داشت.

چکیده عربی:ترتکز أغلبیة التخریجات للاستعارة علی الأساس التشبیهی منها، و إدراک وجه الشبه، و توضیح أن الاستعارة کیف تجعل المتلقی یتناسی التشبیه عبر آلیات الترشیح و التخییل و ... و لکن القرآن الکریم لکونه کلام الله الخالد کان و لایزال منبعا ثرا للجمال الفنی، لا تنقضی عجائبه و لا تنفد طاقاته التعبیریة و الإیحائیة مهما امتاح منه الماتحون. و قد حاولنا فی خطوة متواضعة أن ننظر إلی بعض الاستعارات الواردة فی القرآن الکریم من زاویة أخری لاستجلاء جانب آخر من جمالیات البیان القرآنی.تحاول هذه المقالة أن توضح بعض عناصر الجمال فی الاستعارات القرآنیة من منظور التقابلات المتضادة و المتشاکلة، و دلالات الالفاظ المرکزیة و الهامشیة، و کذلک إیحاءات الکلمات و ظلالها و أصدائها العقلیة و العاطفیة ... و ذلک علی الرغم من قلة أدوات الباحثین و إمکاناتهم المعرفیة و الأدبیة، متشجعا بأنهم هو أیضا یعد أحد المخاطبین بخطاب القرآن الکریم، و له الحق کأی مسلم أن یتحدث عن القرآن الکریم بدافع الشوق إلی أن یکون أقل المساهمین فی إثارة الحوار حول جمالیات القرآن الکریم و إن کان مخطئا فیما قال و کتب، فقصاری جهده أن یحصرکل أمله و رجائه فی الله عزوجل، کما قال الشاعر (المولوی، 1374ﻫ ش/2، 913):چو امیدت به ما بود، زاغ گیری، هما بود             همه عذرت وفا بود که سلام علیکم چکیده فارسی:اکثر تحلیل هایی که تاکنون از استعاره در قرآن کریم ارائه شده است بر اساس تشبیه در استعاره استوار است و فهم دقیق وجه شبه، و این که استعاره چگونه از طریق ساز و کارهایی چون تخییل و ترشیح و ... خواننده را به تناسی تشبیه وا می دارد. اما قرآن کریم این کلام جاودان خداوند همواره منبع فیاض زیبایی های هنری بوده و خواهد بود، و شگفتی های آن و امکانات تعبیری، بیانی و القایی آن بی کران است. نگارنده در این مقاله با عنایت به عظمت قرآن کریم از یک سو و با اعتراف به قلت بضاعت علمی و ادبی خود از سوی دیگر، کوشش کرده از زاویه ای تازه به بعضی استعاره های قرآنی بنگرد و گامی کوچک در جهت گشودن دریچه ای دیگر از زیبایی های بیانی قرآن بردارد. این مقاله برآن است تا بهره گیری از اسلوب تقابلی بی نظیر قرآن کریم، چه تقابل های متضاد و چه تقابل های متناسب و همخوان و نیز بهره گیری از دلالت های مرکزی، و دلالت های القایی، جنبی و ضمنی واژه ها و آواها و سایه های معنایی آن جنبه ای دیگر از زیبایی استعاره های قرآنی را باز نماید. در پایان نگارنده امیدوار است که یکی از کوچکترین خادمان قرآن باشد که سهمی ناچیز در برانگیختن گفتگو درباره ابعاد زیباشناختی قرآن کریم داشته است، گرچه ممکن است کوشش او خالی از لغزش و نقصان نباشد، چه به قول مولوی:چو امیدت به ما بود، زاغ گیر، هما بود              همه عذرت وفا بود که سلام علیکم

چکیده عربی:للأدب النسوی حضور متمیز فی ساحة العراق الروائیة حیث هناک کثیر من الروائیات العراقیات کـ «لطیفة الدلیمی»، «ناصرة السعدون»، «میسلون هادی» وامثالهن. تتمیز میسلون هادی الروائیة العراقیة بالترکیز الشدید علی البیت العراقی بکل تفاصیله و عاداته و حکایاته، فهی فی اشتغالاتها السردیة تنخرط فی هموم البیئة العراقیة. روایة «حلم وردی فاتح اللون»، وهی الروایة السادسة لها، تعنی بتقدیم صورة محزنة عن الحرب التی قادتها أمریکا ضد العراق من خلال عناصر الروایة. فهجرة الإنسان العراقی أو هربه من الوطن سعیا إلی الخلاص أو تحقیق الأحلام أو الرکض وراء الأوهام صار محط عنایة الکاتبة العراقیة فی عملها الروائی فأصبح البیت العراقی ملجأ للجمیع فی حلم رومنسی حیث یجعل الحیاة ممکنة بالرغم من جسامة الأحداث.قامت میسلون هادی فی روایتها هذه بتسجیل واقع المأساة و قسوة المعاناة العراقیة فی وصف نسوی ملف للنظر مما یدفعنا لنطلق علیه «الوصف الحزین» الذی أخذ مساحات شاسعة من روایتها، و الوصف - کما هو شائع عند نقاد السرد - اهم مکون سردی لایمکن الاستغناء عنه فی تحلیل اللغة السردیة، و الکاتبة تصف الشخصیات و الزمان و المکان و الحرکات و الآلام و الآمال و الطبیعة و الأفعال وصفا دلالیا فی لغة سردیة بسیطة مستخدمة فی ذلک ضمیر المتکلم لتکون أکثر قدرة لرصد الإختلاجات النفسیة الداخلیة العمیقة. و الوصف فی روایة «حلم وردی فاتح اللون» ینهض بوظیفة دلالیة معینة و هو الحزن الذی تخفض وتیرته کلما تقترب الروایة من نهایتها فیحلم حینئذ الأمل المنشود، کأن الساردة أیقنت أن الأمل یأتی بعد یأس کما یقال «إن الفجر یطلع بعد نهایة ظلمة اللیل». چکیده فارسی:زنانه نویسی حضور منحصر به فردی در عرصه داستان نویسی عراق دارد، و این به خاطر وجود داستان نویسان مشهوری مانند «لطیفه الدلیمی»، «ناصره السعدون»، «میسلون هادی» است. ویژگی بارز داستان های میسلون هادی، تمرکز شدید بر روی سرزمین عراق با همه جزییات و عادات و حکایت های آن می باشد. وی در رمان های های خود، با غم و اندوه محیط عراقی در تعامل است. داستان «حلم وردی فاتح اللون» - ششمین داستان وی - از طریق عناصر داستان، تصویری غم آلود از جنگ آمریکا بر ضد عراق ارائه می دهد. کوچ اجباری یا اختیاری انسان امروزین عراقی از سرزمین مادری و تلاش برای نجات و تحقق رویاها یا دویدن در پی توهمات از جمله اموری است که در این «عمل روایی» کانون توجه رمان نویس عراقی قرار گرفته است بنابراین سرزمین عراق در رویایی رومانتیک پناهگاه همگان گشته تا آنجایی که علی رغم سختی حوادث، زندگی را در این محیط ممکن می سازد.میسلون هادی در این داستان، تراژدی واقعی و شدت رنج های عراق را در توصیف زنانه قابل توجهی ثبت کرده است، وصفی که خواننده را بر آن می دارد تا آن را «توصیف اندوهباری» بنامد که بخش بزرگی از داستانش را فراگرفته است. وصف - همانگونه که در بین روایت شناسان شایع است - مهمترین عنصر تشکیل دهنده روایت است که در تحلیل زبان روایت نمی توان از آن چشم پوشید. نویسنده در قالب وصفی رمزگرایانه و با زبان روایی ساده به توصیف شخصیت ها و زمان و مکان و طبیعت و حوادث و ... می پردازد و برای این منظور شیوه روایی اول شخص (درونی) را به کار می گیرد تا بهتر بتواند تشنجات روحی عمیق خود را بیان دارد. وصف در داستان «حلم وردی فاتح اللون» عملکرد معنایی مشخصی را بر عهده دارد و آن همان حزن و اندوهی است که هر چه به پایان داستان نزدیک می شویم، کاهش می یابد و در این هنگام رویای تحقق آرزوی دلخواه به وقوع می پیوندد. گویی راویتگر یقین دارد که امید بعد از ناامیدی می آید همانگونه که گفته می شود:«در ناامیدی بسی امید است               پایان شب سیه سپید است»

چکیده عربی:نظرا إلی أن التعبیر یکاد یأتی فی المرحلة الأخیرة من المهارات اللغویة، فینبغی لطالب اللغة - وهو علی أبواب التخرج - أن تتلاشی عنده الأخطاء التعبیریة إلی حد بعید، فإذا لم یتحقق هذا الأمر فیمکننا القول حینئذ إنه لم یتحقق تعلم اللغة بنجاح، وعلینا أن نلقی ضوءا کاشفا لرصد نقص کفاءتهم اللغویة فی التعبیر باللغة الهدف والبحث عن مصادره و طرق علاجه.علی هذا، فالمشکلة التی تسعی هذه المقالة لدراستها، إنما هی الکشف عن الأسباب الکامنة وراء نقص الکفاءة اللغویة لطلاب اللغة العربیة من الناطقین بالفارسیة فی کتاباتهم بالعربیة تمهیدا لمعالجتها فی واقع تصمیم المناهج، وطرق التدریس المناسبة، وتنبیه المدرسین الی مراعاتها أثناء التدریس فی الواقع التعلیمی لمهارات العربیة بالجامعة.استخدمت الدراسة المنهج الوصفی التحلیلی، والمجتمع الأصلی لهذا البحث یشمل طلاب العربیة بجامعتی أصفهان وکاشان، و قد ظهر من دراسة الأخطاء التعبیریة الشائعة للطلاب أن أکثر أخطاء هم تعزی إلی التداخل اللغوی وتداخل العربیة نفسها ونسج التعلم. چکیده فارسی:از آن جایی که مهارت نگارش تقریبا در مراحل پایانی زبان آموزی جا می گیرد، انتظار می رود خطاهای نگارشی دانشجویان زبان آموزی که در آستانه فراغت از تحصیل هستند تا حد قابل توجهی کاهش یابد واگر چنین امری محقق نگردد به جرات می توان گفت روند آموزش و یادگیری موفق نبوده است و بایسته است برای بررسی این خطاها همت گمارد.لذا این پژوهش به بررسی علل خطاهای نگارشی دانشجویان زبان عربی پرداخته تا با درنظر گرفتن آن ها زمینه ای مناسب جهت گزینش متون و روش های آموزشی فراهم آید و یاری رسان استادان در تدریس مهارت های این زبان گردد. جامعه آماری این پژوهش، دانشجویان عربی دانشگاه های اصفهان وکاشان می باشند با روش توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند. عمده یافته این تحقیق بیانگر آن است که سهم قابل توجهی از خطاهای نگارشی دانشجویان، ناشی از تداخل میان زبانی، تداخل درون زبانی و بافت یادگیری است.

چکیده عربی:عندما نتحری لفظة «عتیق» التی استخدمت مرة واحدة فی سورة الحج المدنیة، کما یلهمنا علم اللغة التوحیدی، نجد مفسری القرآن الکریم و الذین بحثوا عن مدالیل مفرداته لم یتطرقوا الی ترجمة واحدة بالضبط، و نحن فی هذا المجال نشیر اشارة عابرة إلی أن هذه اللفظة استخدمت فی معنیین مختلفین - اعنی «القدیم» و «الکریم» - فی حین ان المفسرین قد زادوا فی دائرة الخلاف و أضافوا علیه معنی ثالثا و هو الحریة.ثم، إننا بحثا عن اصل هذه اللفظة الصمیم، تحرینا فی القوامیس عن مواضع استعمالها المختلفة، حیث وجدنا معنیی «القدم» و «الکرامة» فی أصله و بعد ادماج معنی الحریة فی معنی الکرامة و ایضا بعدما بحثنا عن مواضع استعمال هذه اللفظة فی اللغات القدیمة قبل ظهور الاسلام، رأینا أن اللفظة «عتق» بمعنی «القدم» لشبهها فی اللغة الاسلامیة فی الکتابة و النطق باللفظة «عتک» التی بمعنی «الانسباق» و «التقدم»، قد تبدلت فی العبریة معنی، و کلا المعنیین قد شکل البورة المرکزیة لنطاق مفهوم «العتق» الواسع.و علی هذا الأساس یفسر أن کل ما هو له قدمة و له استباق علی سائر نظرائه، قد عبرت عنه باللفظة «العتیق». چکیده فارسی:در بررسی زبان شناسی توحیدی واژه «عتیق» که تنها در یک سوره مدنی قرآن/حج به کار رفته است، در می یابیم که مفسران و مترجمان در توضیح این واژه به دلیل ابهام معنای اصیل و صمیم آن، با دشواری هایی دست به گریبان بوده و به ترجمه و تفسیر واحد و دقیقی از آن دست نیافته اند. به همین دلیل، ابتدا در گزارشی اجمالی اشاره خواهیم کرد که این واژه نزد مترجمان، در دو معنای متفاوت «قدیمی» و «گرامی» به کار رفته ‎ است و مفسران نیز به این اختلاف دامن زده و معنای سوم «آزاد» را بر آن افزوده اند. پس از آن، در پی یافتن ریشه اصلی این کلمه، با بررسی دیدگاه قاموس نویسان در موارد مختلف استعمال آن، مبنی بر وجود دو معنای «قدمت» و «کرامت» در اصل واژه و ادغام معنای «آزادی» در معنای «کرامت» و همچنین بررسی پیشینه این واژه در زبان های کهن قبل از ظهور اسلام به این نتیجه خواهیم رسید که واژه «عتق» به معنای «کهنه و قدیمی» در زبان آرامی، به دلیل شباهت در نگارش و تلفظ، با واژه «عتک» به معنای «سبقت و پیشی گرفتن» در زبان عبری، دچار تبادل معنایی شده و این هر دو معنا، نقطه مرکزی دایره گسترده معنایی «عتق» را تشکیل داده است. بدین ترتیب، هرآنچه قدیمی است یا نسبت به دیگر اقرانش به نوعی تقدم و برتری دارد با تعبیر «عتیق» عنوان شده و بر این اساس، هر دو معنای ذکر شده در ترجمه آیه شریفه مورد بحث، توجیه پذیر است.

چکیده عربی:محمودبن عمر المشهور بالزمخشری من أکابر علماء العربیة فی العالم الاسلامی عامة و ایران خاصة فی القرن السادس للهجرة، کان متضلعا فی کثیر من العلوم و الفنون من أهمها البلاغة، ینحو نحو عبدالقاهر الجرجانی فی مبانی هذا العلم أی فی علم المعانی و البیان و البدیع حیث طبق آراء عبدالقاهر فی تفسیر القرآن الکریم و بیان إعجاز کلام الله تعالی، فحرر تلک الآراء و وضحها کما استدرکها و أضاف إلیها مباحث قیمة لم یتناولها عبدالقاهر الجرجانی فأفاد المتأخرون من علماء البلاغة کثیرا من امثال السکاکی التفتازانی. چکیده فارسی:محمودبن عمر معروف به زمخشری یکی از برجسته ترین دانشمندان جهان اسلام و ایران در قرن ششم هجری است. وی در علوم و فنون بسیاری سرآمد روزگار خود بود که علوم بلاغت یکی از مهمترین آنهاست. زمخشری در اصول کلی این علم یعنی معانی و بیان و بدیع پیرو عبدالقاهر جرجانی است و به شکلی کاربردی نظریات عبدالقاهر را در تفسیر کلام خدا و بیان اعجاز آن به نمایش گذاشته، آنها را تحریر و یا تکمیل کرده و برخی اصول بلاغی را که عبدالقاهر بدان نپرداخته بود، به ذخیره دانش بلاغت افزوده است، چنان که دانشمندانی همچون سکاکی و تفتازانی و دیگران در دوره های بعدی از نظریات وی بهره وافر برده اند.

چکیده عربی:المفارقة (البارادوکس) هی من انواع «التضاد» و ذلک عندما یؤدی التضاد إلی معنی غریب و متناقض فی الظاهر، و یکون هذا التناقض عندما یثبت أحد طرفی التضاد أمرا و یرده طرف آخر.والمفارقة هی تسبب الإعجاب و الإلتذاذ الفنی للسامع لأنها امکان لغوی تخرج الکلام عن القواعد الجاریة وتجریه علی اسلوب رائع غریب غیرمتداول.و هی وإن تصنع من «التضاد» و لکنها تختلف عنه، لأن التضاد یختص بالألفاظ والکلمات و المفارقة تختص بالمعانی و المفاهیم فی إطار التناقض الظاهری فی الجملة. و فی نفس الوقت یمکن أن تخلق من غیر «التضاد و الطباق» کالتشبیه و الإستعارة و المجاز المرسل و المشاکلة و غیرها من الطرق و الفنون اللغویة.ونقوم فی هذا البحث بدراسة المفارقة و بواعثها و خلفیتها التاریخیة فی البلاغة مع بیان انواع من صورها المستعملة فی الأدب الفارسی و العربی و القرآن الکریم ولاننسی طبعا أن نشیر إلی فوائدها الکمالیة و جهاتها الجمالیة. چکیده فارسی:پارادوکس یا متناقض نما مهم ترین نوع تضاد است و آن وقتی است که تضاد منجر به معنای غریب و به ظاهر متناقضی شود. تناقض در پارادوکس چنان است که یکی از طرفین امری را اثبات و آن دیگری آن را نفی می نماید.پارادوکس در حقیقت یک امکان زبانی است برای برجسته سازی سخن که به جهت شکستن هنجار زبان موجب شگفتی و التذاذ هنری می شود. این امکان نوعا از بستر «تضاد» میان واژگان پدید می آید در عین حال با صنعت تضاد متفاوت است. حوزه حاکمیت «تضاد» محدوده الفاظ است اما پارادوکس، تناقض ظاهری در معنی و مفهوم است که با توجیه معنای کلام، این تناقض ظاهری هم برطرف می شود.به غیر از تضاد و طباق، ممکن است از درون تشبیه یا مجاز مرسل یا استعاره یا مشاکله و غیر اینها نیز پارادوکس به وجود آید. اینک در این تحقیق ما به بررسی پارادوکس و خاستگاهی که در نظم ونثر ادبی دارد، همچنین پیشینه آن در بلاغت قدیم پرداخته، صورتهایی از آن را که در قرآن کریم به کار رفته یاد آور شده و فواید و جنبه های زیبایی آفرینی آن را نیز بیان کرده ایم.

چکیده عربی:کان عل‍ی بن محمد الحسینی الأسترآبادی المعروف بـ «میرسید شریف الجرجانی» (816 هـ.ق.) أحد أدباء إیران و علماءها. یعتبر هذا العالم النحریر بتصانیفه الکثیرة التی تزید علی خمسین تألیفا و شرحا و حاشیة فی العلوم الإسلامیة و الأدبیة، من السابقین فی مضمار العلم و التحقیق.من أهم تصانیفه شرح بدیع و لطیف علی الباب الثالث من «مفتاح العلوم» لأبی یقعوب السکاکی (626 هـ.ق) الذی سماه «المصباح فی شرح المفتاح» و الذی هو دلیل واضح علی سعة علم الجرجانی و عمق آراءه. وقد خلق الاستشهاد بالمعقولات و المنقولات لتبیین أسرار المفتاح خلق أثرا فنیا بدیعا جعله خلیقا بأن یکون أسوة لشرح الکتب و المتون.هذا المقال یجعل الکتاب فی میزان النقد العلمی و یکشف الأستار عن زوایا الکتاب الخفیة و یبین لنا أسلوب الشارح فی توضیح مبهمه و تفصیل مجمله و حل مشکله. چکیده فارسی:علی بن محمد حسینی استرآبادی، مشهور به میر سیدشریف جرجانی از ادیبان و دانشمندان بزرگ ایرانی نیمه دوم سده هشتم و اوایل سده نهم هجری است. این دانشمند فرزانه و پژوهشگر فرهیخته با بیش از پنجاه تالیف، شرح و حاشیه در حوزه علوم اسلامی و ادبی از طلایه داران دانش و پژوهش است.از مهم ترین آثار وی شرحی بدیع، زیبا، شیوا و روان بر باب سوم «مفتاح العلوم» ابو یعقوب سکاکی (م. 626 ه.ق) است که آن را «المصباح فی شرح المفتاح» نامیده است. وسعت دانش و عمق بینش این فرزانه از لابه لای این شرح مشهود است. یاری جستن از علوم معقول و منقول برای تبیین رموز این اثر، هنر عالی و جلوه متعالی را آفریده است به گونه ای که می تواند الگویی برای شرح کتب باشد.این نوشتار می کوشد تا کتاب «المصباح» را در ترازوی نقد قرار دهد و با بررسی راهکارهای سیدشریف در شرح این کتاب، از جوانب ناپیدای شرح و اسلوب شارح پرده بردارد.