نوآوری های آموزشی
سال:1385 | دوره:5 | شماره:17 (ویژه نامه نوآوری در تربیت شهروندی) |تعداد مقالات:10

این مقاله بر سه موضوع اصلی و مرتبط با یکدیگر تاکید دارد:اول، توضیح مفاهیم اساسی جهانی شدن، جهانی سازی، جهانی نگری و ملیت گرایی، هویت ملی، نظام ارزشی، شهروندی و مهارت های زندگی و ارتباط آن ها با یکدیگر؛دوم ارایه یافته های پژوهشی نگارنده درباره وضعیت نوجوانان و جوانان دانش آموز ایران، نگرش آنان به جوانب گوناگون زندگی اجتماعی و مدنی، نظام ارزشی، جهانی شدن و جهانی سازی و بررسی ویژگی های مهم روان شناختی که مانع از رشد شهروندی است؛سوم، توضیح معنا و حقوق و مسوولیت های شهروندی در سطوح محلی و ملی و جهانی، ضرورت و چگونگی آموزش فلسفه و روش تفکر درست به دانش آموزان برای تصمیم گیری اندیشمندانه در مقوله شهروندی.نظریه بنیانی ارایه شده در این مقاله آن است که: «آموزش و پرورش ایران اگر بخواهد هویت ملی و نظام ارزشی و مهارت های شهروندی کودکان و نوجوانان را تحکیم و اعتلا بخشد، باید آنان را برای زندگی در عصر جهانی شدن در قرن حاضر آماده کند». برای این منظور، نگرش آموزش و پرورش به برنامه های درسی و فعالیت های کلاس و مدرسه در آموزش عمومی باید تغییر یابد و افزون بر آموزش های درسی، تحکیم هویت و نظام ارزشی انسانی و دینی و ملی، آموزش شهروندی و مهارت های زندگی فردی و اجتماعی و اقتصادی و علمی و فرهنگی را محور برنامه های آموزشی و تربیتی قرار دهد. آموزش شهروندی محلی و ملی و جهانی به دانش آموزان، بخشی مهم از این برنامه هاست.مطالعات ارایه شده در این مقاله نشان می دهد که گروه های قابل توجهی از نوجوانان و جوانان دانش آموز ایرانی دچار ضعف های اساسی در هویت اجتماعی و مدنی و گرفتار نگرش های ضد اجتماعی و خلافکاری و روحیه سرکشی هستند. در چنین وضعیتی، آموزش حقوق و مسوولیت های محلی و مدنی و جهانی در جوانب گوناگون شهروندی در برنامه های درسی و فعالیت های کلاس و مدرسه و آموزش رفتار مبتنی بر تفکر درست، مسوولیت پذیری، و تصمیم گیری اندیشمندانه ضرورت دارد. چگونگی این آموزش ها نیز، در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است

در این مقاله نخست به تحلیل مفهوم شهروندی و ابعاد گوناگون آن از دیدگاه برخی از اندیشمندان و صاحب نظران تعلیم و تربیت می پردازیم. سپس با دید تطبیقی به چگونگی فرایند تربیت شهروندی و سیر تحولات آن در یکی از ممالک صاحب تجربه که به گواه تاریخ تحولات جهانی آموزش و پرورش، بیش از هر کشور دیگر جهان در این خصوص اقدامات اصلاح طلبانه به عمل آورده است، یعنی کشور ژاپن، خواهیم پرداخت.گفتنی است که بررسی فرایند تربیت شهروندی در کشور ژاپن، که در بخش دوم این مقاله به طور مفصل بدان اشاره خواهد شد، بر دو هدف استوار است. نخست این که خواننده را در جریان شکل گیری تربیت شهروندان و عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، که در طول تاریخ پرفراز و نشیب کشور ژاپن بر آن تاثیر گذاشته است، خواهیم گذاشت. دوم آن که دریابیم دیگران در راه ساختن و قوام بخشی نظام آموزش شهروندی خود چه اقداماتی به عمل آورده اند و امروزه چه تدابیری را در جهت حل و فصل مسایل و مشکلات ناشی از این گونه آموزش ها در پیش گرفته اند، زیرا به اعتقاد نگارنده بینشی که از این طریق حاصل می شود این امکان را برای ما فراهم خواهد کرد که با ژرف اندیشی و گام های سنجیده نسبت به اصلاحات برنامه های مربوط به تربیت شهروندی کشورمان اقدام کنم.در بخش پایانی این مقاله کوشیده ایم با تحلیل نتایج حاصل از این مطالعه و تبیین اجمالی وضع کنونی آموزش شهروندی در کشورمان، پیشنهادهایی را برای بهره گیری از اندیشه های نو در استقرار یک نظام کارآمد تربیت شهروند ارایه کنیم.

یکی از دغدغه های مفهومی و ذهنی بین المللی جدید در عرصه آموزش و پرورش طی چند سال اخیر مساله آموزش ارزش های شهروندی است. اساسا اشتیاق برای آموزش ارزش های شهروندی متناسب با فرهنگ و اعتقادات خاص هر جامعه، علاوه بر نیاز به ترتیب افراد آگاه و مسوول، به دلیل ارتباط های روزافزون، گسترش فرهنگهای مختلف و ارایه الگوهای متعدد شهروندی به وجود آمده است آموزش ارزش های شهروندی در صورت عدم تناسب با فرهنگ خودی و ملی به مفهوم و عمل شهروندی صدمه زده و گاه هویت یابی و همزیستی جوانان را با مشکل مواجه می سازد. هدف این پژوهش شناخت نظام ارزش های شهروندی برای لحاظ کردن در برنامه های درسی با توجه به موازین دینی در ایران، متناسب با فرهنگ کشور و آموزش و تدریس در دوره دبستان است.ماهیت پژوهش کاربردی و در بعد کمی و توصیفی از نوع پیمایشی است. به دلیل لزوم متخصص بودن پاسخگویان، جامعه آماری شامل متخصصان امر تعلیم و تربیت و برنامه ریزی - که احاطه کامل به موضوع داشتند - می باشد از بین پاسخگویان تعداد 31 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای سنجش به صورت پرسشنامه برای تدوین و سپس با نظرخواهی از متخصصین اعتباریابی شده است.تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده حاکی از آن است که: ارزش های ارایه شده برای نظرخواهی - که در هفت مقوله یا متغیر اساسی مطرح شده بود - به صورت منسجم برای آموزش در دوره دبستان با توجه به سن و پایه تحصیلی توصیه و تایید می شود.لحاظ کردن ارزش ها در پایه مختلف و روش های مناسب تدریس نیز متناسب با سن و ارزش مورد نظر مشخص شدند.

یکی از مباحث مهم در حیطه مطالعات اجتماعی، مفهوم شهروندی است. این مفهوم در صدد اشاعه اصول اساسی دموکراسی در بین افراد جامعه است. از این نظر، مسایل تربیت شهروندی از اهمیت خاصی برخوردار است، به طوری که اغلب این مسایل نقش حیاتی را در فرایند تشکیل یک ملت و تحکیم پایه های دموکراسی بازی می کند و سبب می شوند بین نظام مدرسه و محیط اجتماعی - سیاسی کنش متقابل بوجود آید. نظام آموزش متوسطه از ابتدای قرن بیستم توجه خاصی به مفهوم شهروندی داشته است، چنان چه که از مهم ترین اهداف نظام تعلیم و تربیت، پرورش شهروندانی آگاه به حقوق و وظایف خود و همچنین متعهد در قبال جامعه باشد. بدون تردید مدارس در عرصه نقش مهمی را دارا هستند و برنامه های درسی به گونه ای باید طراحی شوند که از یک سو دانش آموزان را در جهت رسیدن به چنین هدفی یاری دهند و از سوی دیگر عواملی را که مانع رسیدن به چنین هدفی می گردند شناسایی کرده و در جهت رفع آنها بکوشند، چرا که برنامه های درسی (برنامه درسی پنهان) مدارس می توانند با ایجاد موانع بر سر راه تربیت شهروندی حامل خطراتی باشند. مقاله حاضر از طریق بررسی ها و مطالعات میدانی در تلاش است تا ضمن شناسایی این آسیب ها، راهکارهایی را برای بهبود آنها پیشنهاد نماید. در این راستا از طیف وسیعی از مطالعات انجام شده در حیطه شهروندی و تربیت شهروندی مدد گرفته شده است. این مطالعات برای جامعه ایرانی بومی سازی شده است و سرانجام آسیب های خطرآفرین در قلمرو برنامه های درسی مدارس (برنامه درسی پنهان) برای تربیت شهروندی شناسایی نموده که عبارت از جو اجتماعی با میانگین 3.72 و انحراف استاندارد 0.65، ساختار سازمانی با میانگین 3.47 و انحراف استاندارد 0.77، تعامل میان معلم و دانش آموز با میانگین 3.57 و انحراف استاندارد 0.68. مقیاس میانگین ها با طیف سه درجه ای آسیب قوی، آسیب متوسط و آسیب ضعیف بیانگر آن است که سطح آسیب زایی مولفه جو اجتماعی در سطح قوی و سطح آسیب زایی دو مولفه دیگر در سطح متوسط می باشد. در پایان این نوشتار راهکارهایی برای مقابله و بهبود وضعیت تربیت شهروندی ارایه می دهد.

مقاله حاضر با توجه به مفهوم کلی فرهنگ، فرهنگ های قومی و مردمی، جایگاه فرهنگ ها در برنامه های آموزش و پرورش رسمی در جهت سازگاری اجتماعی و تجلی فرد آموزش دیده به عنوان یک شهروند، تنظیم شده است. این مقاله با توجه به اهمیت موضوع، به ویژه نقش فرهنگ در «شدن» کودک و نوجوان، فرهنگ و اقسام آن را تحلیل کرده و رابطه فرهنگ با اجتماع پذیری فرد و نقش فرهنگ های قومی را به منظور تربیت شهروند از طریق برنامه درسی بررسی کرده است. هم چنین در فرایند بررسی، شاخص هایی را برای فرهنگ، هویت ملی و شهروندی به دلیل تحول در برنامه ریزی درسی ارایه داده است.از طرفی، با توجه به وجود اقوام در کشور که همه از تبار ایرانی هستند و تحت لوای یک قانون در یک حکومت به نام ملت زندگی می کنند و با علم به این که برابری حقوق آحاد ملت در قانون اساسی مندرج است؛ لذا در مقاله سعی شده است که مبتنی بر مبانی نظری، برای برنامه ریزی و تنظیم برنامه های درسی در آموزش و پرورش رسمی، به جهت همراه ساختن راه فهمیدن و چگونه تمیز دادن یادگیرنده و آمادگی او برای شهروندی، که ریشه در تفهیم فرهنگ قومی او و سایر اقوام دارد، پیشنهادهایی ارایه شود.

تربیت شهروندی یکی از مهمترین و چالش زاترین وظایف نظام های آموزشی محسوب می شود، به نحوی که در بسیاری از کشورهای جهان، این فعالیت بخش عظیمی از دغدغه های مسوولان آموزشی را تشکیل می دهد، اما آن چه که در این زمینه در ایران شایان توجه است از یک سو توجه ناکافی به مسایل آموزشی شهروندی و از سوی دیگر فقدان نگرش و رویکرد مساله - محور برای تربیت شهروندی در شرایط بحران است.مقاله حاضر با تمرکزی ویژه بر روی کودکان زلزله زده بم و مصائبی که بر آنان به واسطه فقدان مهارتهای ضروری برای مقابله با حوادث بحرانی رفته است تنظیم شده که خود برخاسته از پژوهشی ویژه برای شناسایی مهارتهای مورد نیاز آنان پس از فاجعه زلزله بم است.

آینده، به موضوعی جدی برای مطالعه و پژوهش، بویژه از دهه آخر قرن بیستم به بعد، تبدیل شده است. در کنار مسایل متعددی که در آینده پژوهشی مورد بررسی قرار می گیرد، تربیت آینده، شهروند آینده و خصوصیات شهروند آینده، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. چه، تصور می شود، آینده را با هر رویکردی که بنگریم، توسط شهروندان رقم زده می شود. این مقاله به روشن سازی این مفاهیم پرداخته است. نظر به اینکه شهروند آینده، خصوصیات وی و نحوه پرورش آن از روندهای عومی تری اثر می پذیرد. در بادی امر، آینده، روندهای آن، پیش فرض ها، اهداف، گرایش ها، تصویرپردازیهای آینده، پیشرفتها و مشکلات آینده و مجموعه اقدامات در برابر گزینه های آینده مورد بررسی قرار گرفته است. سپس بستگی شهروندی و تربیت و مفهوم شهروندی توضیح داده شده است. به منظور احصا دیدگاه های مختلف درباره شهروندی و خصوصیات شهروند آینده مجموعه پژوهشهای انجام شده مدنظر قرار گرفته است. مجموعه بررسی ها نشان می دهد تربیت شهروند آینده از سه پدیده جهانی شدن، روندهای دموکراتیک و فناوری اطلاعات متاثر است، به همین لحاظ می توان گفت شهروند آینده باید حداقل دارای سه خصوصیت جهانی، دموکراتیک و فناوری باشد.