بحوث فی اللغه العربیه و آدابها
سال:1434 | دوره:- | شماره:8 |تعداد مقالات:7

چکیده عربی:تلعب النصوص الأدبیة دورا أساسیا فی تعلیم اللغة والآداب العربیة، بما أنها وسیلة لتنمیة التذوق الأدبی ودقة فهم المسموع والمکتوب عند المتعلم، کما تساعد الطلاب علی حسن الفهم وتنمیة قدرتهم علی التحلیل وتقییم النصوص. ومن أهم أسباب لتحقیق هذه الأهداف مناسبة طریقة التدریس المتبعة. فتعد الأسلوبیة من المناهج النقدیة الحدیثة التی تتناول النص الأدبی، معتمدة علی التحلیل والتمیز بین آثار الأدباء، وهی تمثل مرحلة متطورة من مراحل تطور فی تعلیم النص الأدبی المعاصر لاستخلاص أهم العناصر المکونة الأدبیة. و تستطیع الأسلوبیة أن تتجاوز حالة الضعف والقصور الموجودة فی تعلیم النصوص الأدبیة المعاصرة فی الجامعات الإیرانیة.یدرس هذا البحث دور المنهج الأسلوبی فی تعلیم النص الأدبی المعاصر وفقا للمستویین الصرفی والترکیبی خلال تحلیل الدیوان الرثائی «إلیک یا ولدی» للشاعرة الکویتیة المعاصرة سعاد الصباح مستعینا بالمنهج الوصفی - التحلیلی.و من النتائج التی توصلت إلیها هذه الدراسة أن المعلم لابد له فی تدریس النصوص الأدبیة من اختیار المنهج الأسلوبی نظرا لدوره البارز والهام فی شرح ونقد وتحلیل النص الأدبی وتسهیل معانیه و إیصال الفکرة إلی المتعلمین. والمنهج الأسلوبی یتمیز فی اهتمامه بالتوازن بین مناهج التدریس والنصوص المختارة بحیث یحث الطلاب علی متابعة النص و استیعابه.   چکیده فارسی:متون ادبی از آن جهت که ابزاری برای رشد ذوق ادبی و افزایش قدرت درک مطالب شنیداری و نوشتاری در نزد دانشجویان به شمار می روند، در آموزش زبان و ادبیات عربی نقشی بسزا دارند. علاوه بر این، توانایی دانشجویان را در درک، فهم، تحلیل و نقد متون ارتقا می بخشند. از جمله وسایل اجرای این اهداف، به کارگیری راهبردهای مناسب در تدریس متون ادبی است. بر همین اساس، روش سبک شناسی - که از شیوه های جدید نقد متون ادبی است و بر تحلیل و شناخت آثار ادیبان تکیه دارد - یکی از پیشرفته ترین روش ها برای آموزش متون ادبی و شناسایی ویژگی های عمده یک اثر ادبی است. این روش از نقائص و کمبودهای موجود در سایر روش هایی که برای آموزش متون عربی در ایران بکار برده می شود، به دور است.در پژوهش حاضر، با روش توصیفی - تحلیلی و در چارچوب سبک شناسی کوشش می شود مرثیه در دیوان الیک یا ولدی اثر سعاد صباح، از پیشتازان شعر رثای عربی در دوره معاصر، که در سوگ پسرش «مبارک» سروده است، در دو حوزه، یکی صرفی و دیگری نحو بررسی شود، تا از این طریق، بررسی نقش رویکرد سبک شناسی در آموزش متون ادبی معاصر تجزیه و تحلیل گردد.از مهم ترین نتایج این تحقیق آن است که چون این شیوه به مساله هم خوانی و هماهنگی میان روش تدریس و متون ادبی توجه دارد و انگیزه دانشجویان را برای فهم و تعامل با متون ادبی افزایش می دهد، از بهترین روش ها برای تدریس متون ادبی به شمار می رود.

چکیده عربی:للألوان دور هام فی تکوین الصور الشعریة عند الشعراء القدماء والمعاصرین، والتشکیل اللونی یعد مظهرا هاما من المظاهر الواقعیة والحسیة فی الصور الشعریة، وتعد الألوان إحد ی الوسائل المهمة للتعبیر عن الأشیاء بأفضل صورها وتمییز بعضها عن بعض فی الشعر، و قد لجأ کثیر من الشعراء إلی الاعتماد علی اللون فی تشکیل الصور الشعریة للتعبیر عن غایتهم وتجسید معانیهم ومن الشعراء المعاصرین هی «نازک الملائکة»، رائدة الشعر الحر التی أدخلت الشعر العربی فی مرحلة جدیدة و هی بدورها اهتمت بالألوان اهتماما بالغا. والألوان تتجلی فی أشعار نازک الملائکة بأشکال مختلفة و منها، القلب اللونی، والانعدام اللونی، وثنائیة التضاد اللونی، والتعدد اللونی، و وصف اللون نفسه، وکثرة اهتمام الشاعرة بالألوان وإعطاء المعانی المختلفة والدلالات الرمزیة والجمالیة لها، تدل علی نظرتها الذکیة إلی الکون والطبیعة و تأثرها بالأحداث والتطورات السیاسیة والاجتماعیة و تحاول هذه المقالة أن تکشف عن القیم التشکیلیة للألوان فی أشعار نازک الملائکة علی أساس المنهج الوصفی، مقرونة بتحلیل النصوص محاولة الاستشهاد بالنماذج الشعریة الدالة علی اللون من أشعارها.   چکیده فارسی: رنگ ها از دیرباز در شکل گیری تصاویر شعری شاعران نقشی مهم داشته اند و تصاویر رنگین یکی از بارزترین مظاهر واقعی و حسی نزد شاعران به شمار می رفته و می رود، چرا که شاعران، از واژگان رنگین برای کشف و توضیح روابط میان اجزای تصاویر شعری و گاه برای تبیین و تعبیر افکار خود بهره برده اند. در این میان شاعر نوپردازی چون «نازک الملائکه» که با درهم شکستن قالب های سنتی شعر قدیم تحولی شگرف در شعر معاصر عربی ایجاد کرد، به نوبه خود - مانند سایر شعرای معاصر عرب - به رنگ ها توجهی خاص نشان داد.رنگ ها در اشعار نازک الملائکه به شکل های مختلفی ظاهر می شوند. از جمله: تحول رنگی، نابودی رنگ ها، تطابق دو رنگ، تعدد رنگ ها و توصیف خود رنگ. توجه فراوان شاعر به رنگ ها و معانی متنوع و دلالات های نمادین و زیبای آنها نشانگر نگاه هوشمندانه او به دقائق هستی و طبیعت اطراف خود و تاثیرپذیری وی از حوادث و تحولات سیاسی و اجتماعی اوست.این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی ارزش های شکل گرفته برای رنگ ها در اشعار نازک الملائکه می پردازد.

چکیده عربی:لتلافی جانب من جوانب النقص التی تلاحظ فی توظیف المناهج الحدیثة لتعلیم اللغات الأجنبیة فی میدان تعلیم العربیة و تعلمها فی الجامعات الإیرانیة، تهدف هذه الدراسة إلی تقویم مدی فعالیة تدریس الأدب العربی المعاصر فی ضوء المدخل التواصلی فی مهارة الکلام بوصفها إحدی المهارات اللغویة الأربع التی لها أهمیتها البالغة فی تواصل متعلمی العربیة مع الآخرین من الناطقین بها تواصلا ناجحا.استخدم المنهج التطبیقی للإجابة عن سؤال البحث، کما استخدمنا الاختبار کأداة الدراسة. وتکونت عینة الدراسة من اثنین وعشرین دارسا من المجتمع الأصلی. واخترنا مجموعتین من طلاب البکالوریوس الدارسین فی الفصل الثالث من جامعة أصفهان بطریقة عشوائیة، علی أن تدرس المجموعة الضابطة الأدب العربی المعاصر وفقا للطریقة المعتادة لتدریسه فی الجامعات الإیرانیة، وأما المجموعة التجریبیة فقمنا بتدریسها الأدب العربی المعاصر علی أساس المدخل التواصلی فی أثناء عام دراسی کامل. فی بدایة الفصل أجری اختبار قبلی للتأکد من تکافؤ المجموعتین فی مهارة الکلام، و أجری اختباران بعدیان لقیاس مدی تنمیة مهارة الکلام لکل من المجموعتین فی نهایة الفصل الأول والثانی. و بمعالجة نتائج الاختبارات باستخدام اختبار «T» توصلت الدراسة إلی أن ثمة فرقا ذا دلالة إحصائیة بین المجموعتین، و أن ثمة أثرا إیجابیا لتطبیق المدخل التواصلی علی تدریس الأدب العربی المعاصر فی تنمیة مهارة الکلام لدی عینة البحث.   چیده فارسی:منظور بهره گیری از روش ها و رویکردهای جدید آموزش زبان های خارجی در تدریس زبان عربی به غیر عربی زبانان، در پژوهش حاضر برآنیم که با تطبیق رویکرد ارتباطی بر تدریس ادبیات معاصر عربی، تاثیر این رویکرد را بر مهارت کلامی به عنوان یکی از مهارت های موثر در ایجاد ارتباط صحیح و موفق دانشجویان ایرانی عربی آموز مورد بررسی قرار دهیم. برای دستیابی به این هدف، از روش میدانی و از آزمون به عنوان ابزار تحقیق استفاده کردیم، بدین ترتیب که 22 دانشجوی نیمسال سوم کارشناسی رشته زبان و ادبیات عربی به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید، و به صورت تصادفی به دو گروه گواه و آزمایش تقسیم شدند. در ابتدای نیمسال برای تعیین سطح توانش کلام نمونه آماری، پیش آزمون اجرا شد. نتیجه نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو گروه وجود ندارد. بعد از پیش آزمون، فرآیند آموزش آغاز شد. گروه گواه، آموزش سنتی دریافت کرد و به گروه آزمایش، ادبیات معاصر عربی با رویکرد ارتباطی آموزش داده شد. در پایان نیمسال، پس آزمون به عمل آمد. نتایج از طریق آزمون t مستقل مقایسه شد. نتیجه نشان داد دو گروه از نظر آماری دارای تفاوتی معنی دار است، که این تفاوت گویای تاثیر مثبت تدریس ادبیات معاصر عربی با رویکرد ارتباطی در بالا بردن توانش گفتاری دانشجویان است.

چکیده عربی:نظرا لأهمیة معرفة أسبقیة البحث فی کل قسم و ضرورة باثولوجیا البحوث السابقة لرقی المستوی العلمی لذاک القسم، تستهدف هذه المقالة إلی دراسة رسائل جامعة أصفهان و أطاریحها فی قسم اللغة العربیة و آدابها خلال خمسین عاما منذ تأسیسه عام 1341 حتی الآن عام 1391 ه.ش، مستخدمة المنهج الوصفی التحلیلی والإحصائی. ویشمل المجتمع الإحصائی للبحث علی 289 رسالة، 23 منها فی ماجستیر ترجمة اللغة العربیة، و 31 أطروحة فی مرحلة الدکتوراه. واهتم البحث هذا بإحصاء الباحثین فی المستویات الدراسیة المختلفة من حیث الجنس، ولغة الرسائل، و نوعها، و موضوعها.ولا یخامرنا شک فی أن مثل هذا البحث قد یؤدی إلی اطلاع باحثی اللغة العربیة وآدابها علی البحوث ویبعدهم عن الموضوعات المکررة.من أهم ما حصل البحث علیه هو أن هذا الکم الهائل من الرسائل لو دل علی شیء لیدل علی اهتمام الأساتذة والطلبة فی قسم اللغة العربیة بجامعة أصفهان بالبحث العلمی والأدبی، ولکن قد وجد هناک بعض المشاکل التی تعانی منها الرسائل منها: الأخطاء فی عناوین الرسائل، عدم المناسبة بین عنوان الرسالة وفحواها، عدم الاهتمام بکتابة الملخص للرسالة.   چکیده فارسی:نظر به اهمیت شناخت پیشینه پژوهش در هر رشته ای و نیز ضرورت آسیب شناسی تحقیقات قبلی جهت بالا بردن سطح علمی آن رشته، مقاله حاضر پایان نامه های گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان را در نیم قرن اخیر بررسی کرده است. روش بررسی، توصیفی، نقدی و آماری است. جامعه آماری این پژوهش 289 پایان نامه است که 23 عدد از آن ها مربوط به کارشناسی ارشد مترجمی زبان عربی بوده و نیز 31 پایان نامه در مقطع دکتری را شامل می شود. این پژوهش به ارائه آمار پژوهشگران در مراحل مختلف تحصیلی (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) از لحاظ جنسیت، زبان پایان نامه ها، نوع و موضوع آن اقدام کرده است.بدون شک انجام چنین پژوهش هایی به آگاهی پژوهشگران در زمینه زبان و ادبیات عربی می انجامد که خود عاملی برای جلوگیری از انجام تحقیقات تکراری است.داده های آماری پژوهش حاضر حاکی از وجود تعداد فراوان پایان نامه ها در این گروه است که این امر خود بیانگر توجه وافر استادان و دانشجویان گروه زبان و ادبیات عربی در دانشگاه اصفهان به پژوهش های علمی و ادبی است، این در حالی است که پایان نامه های مذکور دارای معایب و اشکالاتی از جمله: خطا در عناوین، عدم تناسب بین عنوان و محتوای پایان نامه، عدم توجه به نگارش چکیده برای پایان نامه و غیره می باشد.

چکیده عربی:یتحدث هذا البحث عن «الموسیقی الداخلیة فی الصحیفة السجادیة»، مفترضا أن الموسیقی لا تختص بالشعر، بل إنها توجد فی أی عمل أدبی فنی، شعرا کان أو نثرا، إلا أن الموسیقی المختصة بالشعر هی الموسیقی الخارجیة التی تتمثل فی الأوزان العروضیة والقافیة. أما ما یعرف بالموسیقی الداخلیة، فهو الإیقاع الذی یلاحظ فی بشرة النص الخارجیة من خلال تکرار الحروف والمفردات والجناس وتوازن الجمل وتوازیها. والدارس لنصوص مولانا الإمام زین العابدین (ع) فی صحیفته یجد عددا من الظواهر الموسیقیة التی امتازت بها، ولعل أبرزها التکرار الحرفی والتکرار اللفظی وتکرار الجملة والجناس و رد العجز علی الصدر والسجع والترصیع. و هذه التقنیات أدت إلی خلق جو موسیقی لاتستقل عن المعنی، بل تعد جزء منه. فقمنا فی هذا البحث بدراسة أهم مصادر الموسیقی الداخلیة فی الصحیفة السجادیة، واعتمدنا فی خطة هذه الدراسة علی المنهج الوصفی - التحلیلی.یوصلنا البحث إلی نتائج أهمها: أن الموسیقی الناتجة من تکرار الحروف والعبارات والسجع و... ذات صلة وثیقة بدلالات کلام الإمام (ع) و أغراضه، وتوحی إلی القارئ حالاته (ع) النفسیة عند مناجاته لله، و ثانیا أن استعمال هذه التقنیات التی أضفت علی نثر الصحیفة السجادیة النغم الموسیقیة یکون عفویا دون أی تکلف، و هذا سر جمال موسیقی نص الصحیفة و تأثیرها فی القارئ.   چکیده فارسی:این مقاله، با این پیش فرض که موسیقی مختص به شعر نیست، بلکه در هر اثر ادبی، خواه شعر باشد و خواه نثر، وجود دارد، به بررسی کارکرد موسیقی درونی در صحیفه سجادیه می پردازد. آن موسیقی ای که مختص شعر است موسیقی بیرونی نامیده می شود و در اوزان عروضی و قافیه جلوه می نماید، اما آنچه موسیقی درونی نامیده می شود، همان ایقاع و ضرب آهنگی است که از طریق تکرار حروف و کلمات، جناس، توازن و همتایی جملات در کلام پدید می آید. کسی که سخن امام زین العابدین (ع) در صحیفه را مطالعه کند، بسیاری از نشانه های موسیقی درونی را در آن می یابد که در این اثر، ممتاز و برجسته است. بارزترین آنها تکرار حروف، تکرار کلمه، تکرار جمله، جناس، رد العجز علی الصدر، سجع و ترصیع است و این فنون ادبی منجر به آفرینش فضایی موسیقایی شده است که جدای از معنای کلام نیست، بلکه جزئی از معنای متن به شمار می رود، از این رو در این نوشتار، بر اساس روش توصیفی - تحلیلی به بررسی منابع موسیقی درونی صحیفه سجادیه پرداختیم و مهم ترین نتایجی که به دست آمد آن است که اولا موسیقی ناشی از تکرار حروف و کلمات و سجع و جناس و... ارتباط زیادی با مضمون کلام آن حضرت دارد و حالات درونی ایشان را به هنگام مناجات با خداوند به خواننده القاء می کند، و ثانیا به کارگیری این فنون که منجر به موسیقایی شدن نثر صحیفه سجادیه شده است - خالی از هرگونه تکلف است و همین امر سبب زیبایی آن و تاثیرگذاری بر مخاطب می شود.

چکیده عربی:یتناول البحث القیم التی تحلی بها الشنفری، محاولا تبیین نفسیة الشاعر من خلال دراسة أبیاته الأخلاقیة دراسة وصفیة - تحلیلیة، و تقدیم صورة موجزة عن معاناته النفسیة، متأثرا بحدیث مشهور ینبیء عن مدی أهمیة شعره و مدی التزام الشاعر بالشیم الأخلاقیة، والحدیث: «علموا أولادکم لامیة العرب، فإنها تعلمهم مکارم الأخلاق»، ساعیا إلی معرفة مدی صحة الحدیث بدراسة الأخلاق السامیة الکامنة فی شعره، معولا علی نهج خاص فی تقسیم أشعار الشنفر ی الأخلاقیة.   چکیده فارسی:در این مقاله نگارندگان به بررسی ابیات لامیه العرب پرداخته، با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، جلوه ای از ارزش های اخلاقی شنفری و نیز رنج های روحی شاعر که وی را به سوی چنین ارزش هایی سوق داده ارائه می کنند.این بحث متاثر از حدیثی است که بیانگر التزام شاعر به ارزش های اخلاقی است. مضمون حدیث این است: «لامیه العرب را به فرزندان خود بیاموزید، زیرا به آنان مکارم اخلاقی می آموزد». بدین ترتیب با بررسی ابیات اخلاقی مندرج در لامیه العرب میزان صحت حدیث آشکار می شود.

چکیده عربی:الکتاب الجامعی أحد المکونات الهامة فی کل منهج. وتعود أهمیة الکتاب فی کل منهج إلی الدور الذی یلعبه لتنسیق سائر العناصر. فیحدد الکتاب فی کثیر من الأحیان طریقة التدریس حیث إن کثیرا من المدرسین یکیفون طرائقهم واستراتیجیاتهم علی أساس الطریقة المتبعة فی الکتاب. وفی منهج تعلیم القواعد اللغویة قد ظهرت نظریات و آراء متضاربة حول معاییر الجودة فی الکتاب الجامعی، لکن اتفق جمیع الأخصائیین فی حقل تعلیم اللغة أن الکتاب التعلیمی للقواعد یجب أن یتطور علی أساس المعاییر العلمیة والتربویة الحدیثة فی کل فترة. من الأسالیب الحدیثة لتحلیل الکتب فی المناهج أسلوب تحلیل المحتوی والذی یدرس الکتاب لمعرفة مواضع القوة والضعف وذلک من خلال المعاییر العلمیة والتربویة الحدیثة.هذه الدراسة محاولة لمعرفة الطریقة المتبعة، وأسباب القوة والضعف فی کتب تعلیم قواعد اللغة العربیة فی فرع اللغة العربیة و آدابها. تنتهج الدراسة المنهج الوصفی، وتتبنی طریقة تحلیل المحتوی لدراسة هذه الکتب. و قد حاولت أن تستنبط نقاط القوة والضعف فی الکتب عن طریق تصمیم قائمة من معاییر الجودة للکتاب الجامعی کما أنها عرضت هذه القائمة فی صورة الاستمارة لعشرة من الأساتذة الأخصائیین فی حقل تعلیم قواعد اللغة العربیة فی إیران. یشتمل مجتمع الدراسة کتاب «مبادئ العربیة» (المجلد الرابع) للرشید الشرتونی، و کتاب «الجدید فی الصرف والنحو» للدیباجی. أثبتت بعض نتائج الدراسة أن الطریقة الغالبة فی هذین الکتابین هی الطریقة القیاسیة، و هذه الطریقة تقلیدیة تماما ولا تستعمل فی المناهج اللغویة الحدیثة. وهناک مشاکل یعانیها الکتابان مثل: فقدان معاییر الجودة، و ذکر الأهداف التعلمیة، والتدریبات المتنوعة، والنصوص.   چکیده فارسی:کتاب یکی از مهم ترین عناصر برنامه درسی است. اهمیت کتاب در هر برنامه به نقش هماهنگ کننده آن بین سایر عناصر برنامه درسی بر می گردد. اغلب اوقات کتاب تعیین کننده روش تدریس نیز هست، زیرا بیشتر مدرسان روش و راهبردهای تدریس خود را بر اساس روش کتاب انتخاب می کنند. در برنامه درسی آموزش قواعد عربی نظریات و دیدگاه های متفاوتی در مورد معیارهای کیفیت کتاب دانشگاهی آموزش قواعد وجود دارد که نقطه مشترک همه آنها ضرورت تالیف کتاب بر اساس معیارهای نوین تنظیم محتوی است.تحلیل محتوی یکی از روش های نوین برای ارزیابی محتوای کتاب ها در برنامه درسی است. در این روش نقاط قوت و ضعف کتاب بر اساس معیارهای علمی و تربیتی نوین بررسی می شود.این پژوهش می کوشد با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر تحلیل محتوا به بررسی نقاط قوت و ضعف کتاب های آموزش قواعد عربی در مقطع کارشناسی رشته زبان و ادبیات عربی بپردازد. از بین کتاب های موجود دو کتاب «مبادی العربیه » و «الجدید فی الصرف و النحو» که بیشترین استفاده را در دانشگاه ها دارند، انتخاب شدند و با استفاده از معیارهای تحلیل محتوی این دو کتاب بررسی شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که روش غالب این دو کتاب در آموزش قواعد، روش سنتی قیاسی است. از نقاط ضعف بارز این کتاب ها عدم تبیین اهداف آموزشی برای مدرس و دانشجو و فقدان تمارین و متون متنوع برای نهادینه کردن قواعد است.