پژوهشنامه حمل و نقل
سال:1395 | دوره:13 | شماره:4 (پیاپی 49) |تعداد مقالات:12

استقبال مردم برای استفاده از خدمات اتوبوسرانی موجب کاهش استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش ترافیک سنگین و آلودگی هوا می شود. ترغیب مردم به استفاده از این خدمات نیازمند ارائه خدمات بهتر با هزینه های کمتر است. برای رسیدن به این هدف، اپراتورهای بخش خصوصی باید به دنبال راهکارهای نوآورانه برای ارائه خدمات باشند. ارائه خدمات نوآورانه امکان پذبر نیست مگر اینکه اپراتورها علاوه بر داشتن آزادی عمل در تصمیمات عملیاتی تصمیمات مهم و تاکتیکی (تعیین نرخ و نوع بلیت، مسیرها، نوع ناوگان و برنامه زمانی) را نیز اتخاذ نمایند و به عبارتی دیگر خدمات را خود طراحی و اجرا کنند. از طرفی این آزادی عمل اپراتورها، باعث به وجود آمدن مشکلات از جمله عدم یکپارچگی در مسیرها می شود که برای مسافران دشواری هایی را ایجاد کرده و از محبوبیت استفاده از خدمات اتوبوسرانی می کاهد. در این مقاله سعی شده است تا با شناسایی این مشکلات و دلایل ریشه ای پیدایش آنها، توانمندی های لازم برای جلوگیری از پیدایش این مشکلات ارائه شود. مشکلات مورد نظر با استفاده از گزارش های موردکاوی منتشر شده مربوط به اتوبوسرانی شهرهای مختلف جهان و انجام مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان صنعت اتوبوسرانی استخراج و با بررسی بیشتر و انجام مصاحبه، دلایل ریشه ای آنها شناسایی شده اند. نتایج بررسی های این پژوهش نشان می دهد که برای جلوگیری از بروز این مشکلات، هم مقامات حمل و نقل و هم اپراتورهای بخش خصوصی باید مجموعه ای از توانمندی ها نظیر توانایی تنظیم قوانین کنترلی، داشتن تجهیزات و سیستم های اطلاعاتی یکپارچه را داشته باشند. این توانمندی ها با بررسی گزارشات مورد کاوی منتشر شده و انجام مصاحبه با خبرگان این بخش به دست آمده است. آگاهی از این توانمندی ها به مقامات حمل و نقلی که می خواهند این نوع واگذاری را تجربه کنند، کمک می کند تا قبل از وارد شدن به چنین محیطی، برای رفع مشکلات بالقوه تمهیداتی بیندیشند و توانمندی های خود و اپراتورها را ارزیابی کنند.

با جهانی شدن و رشد گسترده در مصرف در سرتاسر جهان، شبکه های زنجیره تامین به شبکه های بسیار بزرگی تغییر کرده اند و اجزای مربوط به این شبکه های عظیم باعث ایجاد مشکلات جدی محیط زیستی شده اند. در طراحی شبکه های زنجیره تامین سنتی، مدل های بهینه سازی اکثرا تک هدفه بوده و هدف به حداقل رساندن هزینه ها در شبکه می باشد. در این تحقیق، یک مدل دو هدفه عدد صحیح مختلط برای مکان یابی تسهیلات یک شبکه زنجیره تامین حلقه بسته مورد بررسی قرار گرفته است به طوریکه هر دو جریان رو به جلو و بازگشتی برای اجتناب از زیر بهینگی در هم ادغام شده اند. همچنین تمامی جنبه هایی که امکان انتشار گاز دی اکسید کربن در کل شبکه زنجیره تامین پیشنهادی وجود دارد را در نظر می گیرد و یک تعادل منصفانه و معقول بین اهداف اقتصادی و محیط زیستی برقرار می نماید. برای نشان دادن موازنه بین اهداف از روش محدودیت اپسیلون استفاده شده است. این تحقیق بر اساس یک مطالعه موردی و داده های به دست آمده از یک شبکه زنجیره تامین متعلق به تولید، توزیع و نیز جمع آوری و بازیافت کالاهای مربوط به صنعت تولید دستگاه های کپی انجام شده است. این مقاله می تواند کمک کند تا مدیران از لجستیک سبز و بهبود عملکرد محیط زیستی در کل زنجیره تامین به عنوان یک استراتژی مکمل، جهت کسب مزیت رقابتی پایدار سود ببرند.

اهمیت سرعت به عنوان شاخصه اصلی در صنعت هوایی در مقایسه با سایر وسایل حمل و نقل موجب شد تا به مساله تاخیر در پروازها با حساسیت بیشتری نگریسته شود. دغدغه ناشی از این امر عاملی شد تا در پرتو تلاش هایی که برای مدون نمودن مقررات متحدالشکل جهت ایجاد یک نظم واحد در زمینه حمل بار و مسافر از طریق هواپیما از سوی کشورها انجام گردید، تدابیر ویژه ای نیز در رابطه با تاخیر اتخاذ شود. این تلاش ها در 12 اکتبر 1929 با تدوین «کنوانسیون مربوط به یکسان سازی برخی مقررات حمل و نقل هوایی بین المللی» در ورشو به ثمر نشست. بر اساس ماده 19 این کنوانسیون که از سوی دولت ایران نیز مورد تصویب قرار گرفته است، تاخیر در پروازها می تواند مسوولیت شرکت های هواپیمایی را به همراه داشته باشد. این مسوولیت به صورت محدود بوده و حتی الامکان سلب مسوولیت نیز وجود دارد. البته تحت شرایط مقرر درکنوانسیون، تشدید مسوولیت متصدیان حمل و نقل هوایی نیز امکانپذیر است. نکته قابل توجه در رهیافت حاصل در این کنوانسیون، عدم اتخاذ موضعی مناسب در موارد لغو یا ابطال پرواز است. سکوت کنوانسیون در این زمینه، در حالی است که لغو پروازها تحقق اهداف مد نظر در پروازها را بیشتر از تاخیر خدشه دار می نماید. به همین دلیل بسیاری از کشورها تلاش کرده اند تا در قوانین داخلی خود با ارایه راهکارهایی از جمله استناد به قواعد عام مسوولیت و تصویب دستورالعمل های ویژه، ضرورت جبران خسارات ناشی از لغو پروازها و مسوولیت متصدیان حمل و نقل هوایی را در این زمینه شناسایی نمایند. علاوه بر آنکه جایگاه قانونی این دستورالعمل ها که برای حمایت هرچه بیشتر از مسافران هواپیما تصویب گردیده، در مقابل کنوانسیون های بین المللی مشخص نشده است، بار اقتصادی زیادی بر شرکت های هواپیمایی تحمیل کرده است.

در این مطالعه تلاش شده است تا روند کارایی انرژی در بخش حمل و نقل با استفاده از رویکرد تحلیل تجزیه شاخص IDA و روش LMDI در سالهای 1383 تا 1390 بررسی شود. دراین روش ابتدا تغییر مصرف انرژی به اثرات آن تجزیه می شود و با استفاده ازاثر شدت، صرفه جویی های ناشی ازبهبود کارایی مشخص شده، سپس با استفاده از شاخص عملکرد انرژی روندکارایی بررسی می شود. بخش حمل ونقل به دلیل استفاده از شاخص های اندازه گیری فیزیکی به دو زیر بخش حمل ونقل کالا و حمل ونقل مسافر تقسیم شده است. در مورد حمل و نقل مسافر نتایج، عدم کارایی در این بخش را نشان می دهد و تنها در سال 1386 بهبود کارایی باعث صرفه جویی مثبت دراین بخش شده است. در بخش حمل ونقل کالا برخلاف حمل و نقل مسافر، کارایی در اکثر سالها به جز دو سال 1384 و 1387 افزایش یافته و صرفه جویی های مثبت ناشی از افزایش کارایی وجود داشته است.

مقایسه رفتار حرکت - توقف زنجیره وسایل نقلیه در آزادراه ها بر اساس داده های عبوری برداشت شده در هنگام خروج از آشفتگی ترافیک با رفتار زنجیره وسایل نقلیه در حال نزدیک شدن به آشفتگی ترافیک که بیانگر تاخیر در بازیابی سرعت در زمان خروج از آشفتگی ترافیک می باشد، سبب تشکیل پدیده هیسترسیس در جریان ترافیک می گردد. تئوری های مبتنی بر نامتقارنی رفتار راننده در فاز افزایش و کاهش شتاب در تحلیل پدیده هیسترسیس جریان ترافیکی، به طور کامل قادر به تحلیل پدیده هیسترسیس ندارند و نیاز به توسعه بیشتری دارند. در این تحقیق با استفاده از مدل وسیله نقلیه تعقیب خودرو Newell، پارامترهای اثر گذار بر دامنه پدیده هیسترسیس (مبتنی بر رفتار راننده پرخاشگر و محتاط)، مورد ارزیابی قرار می گیرد. سپس با مدل سازی نمودن پدیده هیسترسیس مبتنی بر شبکه عصبی و بهینه سازی لایه های شبکه عصبی به وسیله الگوریتم ژنتیک، تحلیل حساسیت رفتارسنجی راننده در جریان ترافیک در سطح جزیی نگر با سرعت موج ثابت ارزیابی می گردد. همچنین، درجریان ترافیک با سرعت موج متغیر با استفاده از مدل موج سینماتیک به وسیله تغییرات تدریجی سرعت و سرفاصله مکانی، دامنه پدیده هیسترسیس نسبت به سرعت موج ثابت آنالیز می گردد. نتایج نشان می دهد که نوع شکل حلقه های پدیده هیسترسیس ترافیکی بستگی به رفتار راننده دارد. دو پارامتر سرفاصله مکانی و افزایش شتاب در انتهای پدیده به عنوان موثرترین پارامترها در تحلیل حساسیت رفتاری راننده معرفی گردیدند و دامنه پدیده هیسترسیس در شرایط سرعت موج متغیر، مقادیر کمتری را نشان می دهد.

با وجود اهمیت فرودگاه های کشور به عنوان مهم ترین زیرساخت های حمل و نقل هوایی، پژوهش های اندکی در کشور به تحلیل عملکرد فرودگاه ها پرداخته اند. توجه پژوهشگران این حوزه تنها به بررسی کارایی فرودگاه های کشور در یک مقطع زمانی خاص معطوف بوده است و جای خالی تحلیل های پویا برای بررسی روند عملکرد فرودگاه های کشور در بین پژوهش های داخلی به چشم می خورد. روشن است که برای ارزیابی جامع عملکرد یک مجموعه، ارائه تحلیل مقطعی امری لازم و ضروری است، اما اکتفا به این نوع تحلیل، همه جنبه های عملکرد واحدها را پوشش نمی دهد و برای دستیابی به نتایج جامع باید عملکرد واحدها را در طول زمان بررسی نمود. از این رو در پژوهش حاضر سعی شده است تا با به کارگیری رویکرد تلفیقی DEA/AHP، جایگاه فرودگاه های کشور از نظر کارایی در سال 1392 نسبت به یکدیگر سنجیده شود و رتبه بندی کامل فرودگاه ها صورت پذیرد. در ادامه با استفاده از شاخص بهره وری مالم کوئیست، روند رشد بهره وری واحدها طی سال های 1387 تا 1392 بررسی شده است. در واقع این کار با هدف ارائه تحلیل پویایی از عملکرد فرودگاه های کشور در طول زمان انجام پذیرفته است. بر اساس نتایج حاصل از اجرای مدل ها، فرودگاه های اهواز، مهرآباد و مشهد از حیث کارایی در سال 1392 رتبه های نخست را کسب کرده اند و فرودگاه آبادان در رتبه آخر قرار گرفته است. اما از لحاظ رشد بهره وری فرودگاه های ساری، یزد و آبادان، بیش ترین بهبود را در عملکرد خود طی سال های 1387 تا 1392 داشته اند. در مجموع روند تغییرات بهره وری کل عوامل فرودگاه های کشور سیر صعودی داشته است و این رشد به علت افزایش در کارایی تکنولوژیک بوده است.

افزایش قابلیت اطمینان و ایمنی شبکه راه آهن از جمله اهداف مدیران صنعت ریلی است که نیازمند بکارگیری روش هایی برای تشخیص و شناسایی خرابی می باشد. در راه آهن ایران طبق آمار ارائه شده توسط راه آهن جمهوری اسلامی ایران، 90 درصد سوانح در ایستگاه تهران بر روی سوزن رخ می دهد که 40 درصد آن به دلیل عدم دقت در مانور، 25 درصد مسیر اشتباهی، 25 درصد خرابی سوزن و 10 درصد نیز برخورد دیزل با واگن و یا دیزل در تقاطع های خطوط می باشد. تجهیزات سیستم سوزن به لحاظ وظیفه عملکردی در صورت عدم وجود کنترل مناسب، از حساس ترین زیربخشها و عناصر سیستم ریلی محسوب می شوند. بنابراین اگر بتوان از صحت اتصال و تغییر ایمن مسیر توسط سیستم سوزن اطمینان حاصل کرد، ایمنی و قابلیت اطمینان شبکه راه آهن افزایش یافته و حوادث ناشی از آن کاهش می یابد. در این مقاله، با استفاده از تکنولوژی پردازش تصویر به پایش سلامت تیغه های سوزن به عنوان مهمترین عنصر ایمنی شبکه ریلی، پرداخته می شود. بدین منظور توسط دوربین با وضوح تصویر مناسب، از محل تیغه های سوزن تصاویر گرفته شده و عملیات پردازش تصویر روی آنها به منظور تشخیص خرابی انجام می شود. الگوریتمی که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته بر مبنای آشکار سازی تغییرات ایجاد شده روی تیغه سوزن جهت بررسی تاثیرات آن در تعویض مسیر و کسب اطمینان از عبور ایمن قطار از آن استوار است. در نهایت میزان عیوب تیغه سوزن که شامل بریدگی و پریدگی ریل تیغه می باشد به عنوان خروجی پردازش تصویر گزارش می شود.

امروزه روند رو به رشد تصادف ها در راه ها و تلفا ت و خسارت های ناشی از این گونه حوادث باعث ضایع شدن و اتلاف سرمایه های کشور می شوند. بنابراین سرمایه گذاری صحیح و شناخت هر یک از عوامل سه گانه تصادف (راه، راننده و وسیله نقلیه)، بررسی اصولی مشکلات این عوامل و بیان راه حل های کاربردی می تواند تا حد زیادی از بروز این گونه حوادث بکاهد. یکی از معضلات اساسی شبکه راه های کشور عدم کیفیت جاده ها و بالتبع افزایش تعداد تصادفات رانندگی منجر به مرگ، می باشد. در این مقاله سعی بر این است که با استفاده از الگوریتم اتوماتای سلولی، راندمان مجموعه دخیل در صنعت جاده و نقش آنها را در کاهش تصادفات را بررسی نماییم.الگوریتم اتوماتای سلولی می تواند معادلات پیچیده را بشکلی بسیار ساده و قابل فهم به خواننده بیان نماید. این مجموعه عبارتند از: (نظارت-مصالح-آب وهوا-طراحی جاده-اعتبار ریالی)، که مجموعه اتوماتای سلولی مورد نظر (اتوماتای جاده) در هر زمان می توانند چندین حالت داشته باشند.در در اتوماتای جاده علاوه بر اینکه وضعیت جاری هر سلول و همسایه ها تاثیرگذار است عوامل خارجی نیز می تواند موثر باشد که این عوامل می تواند فشارهای سیاسی، عدم نظارت بر پروژه ها، باشد. یکی از شاخص ها بررسی تعداد تصادف ها، نرخ تصادف بر کیلومتر است.نتایج بدست آمده در این مقاله حاکی از آن است که رابطه معکوسی بین اتوماتای جاده ونرخ تصادف وجود دارد، یعنی افزایش راندمان مجموعه دخیل در ساخت جاده، باعث کاهش تصادفات منجر به مرگ می شود.البته تاثیر هر کدام از عوامل در میزان خسارت وارده، متغیر می باشد. با استفاده از یک تحقیق ساده به این نتیجه می رسیم که هزینه بیشتر در جهت بهبود جاده ها باعث کاهش هزینه در جهت صدمات ناشی از زیان های اقتصادی تصادفات می شود. و گاها این هزینه کمتر از هزینه صرف شده در جهت جبران زیان های وارده به خانواده های فوتی یا جرحی تصادف می باشد. هدف این مقاله تقویت نهادها و موسسات ذیربط و همچنین ایجاد مشارکت های موثر جهت اصلاح و بهبود سیستم های ترافیک راه می باشد تا از این طریق سیستم های سالم تر و ایمن تری برای عبور و مرور راه ها و جاده ها مهیا شود. این گونه مشارکت ها بایستی به صورت عرضی بین بخش های مختلف دولت و به صورت طولی بین سطوح مختلف دولتی، همچنان که بین سازمانهای دولتی وغیردولتی وجود دارد، ایجاد گردد. نتایج این مقاله نشان می دهد که با تغییر رویکرد افزایش نظارت بر ساخت جاده، امکان کاهش تلفات ناشی از تصادفات وجود دارد.

پیش بینی دقیق زمان سفر وسایل حمل ونقل همگانی نظیر اتوبوس برای استفاده کنندگان از این سیستم و گردانندگان آن دارای اهمیت است. تعیین این زمان سفر به متصدیان حمل ونقل همگانی اجازه می دهد تا در اجرای برنامه های مدیریتی نظیر تنظیم زمان بندی حرکت اتوبوس ها در ساعات مختلف شبانه روز و با توجه به تعداد ناوگان در شبکه اقدام مناسب را انجام دهند. بدیهی است تنظیم برنامه زمان بندی در سیستم می تواند حداقل زمان انتظار و افزایش مطلوبیت سیستم حمل ونقل را برای استفاده کنندگان در پی داشته باشد.زمان سفر اتوبوس ها تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر تقاضای مسافر، شرایط آب و هوایی و وضعیت جریان ترافیک قرار دارد که برای بدست آوردن یک زمان سفر دقیق لزوما باید تمامی این عوامل تاثیر گذار در نظر گرفته شود. عمده مدل های توسعه یافته در زمینه برآورد زمان سفر اتوبوس ها صرفا از داده ای تاریخی وابسته به زمان استفاده نموده اند. در این تحقیق برپایه نگرشی نو علاوه بر در نظر گرفتن عامل وضعیت جریان ترافیک به عنوان عامل تاثیر گذار در تعیین زمان سفر اتوبوس ها، از اطلاعات مربوط به تقاضای سفر مسافران جهت برآورد زمان سفر استفاده گردیده است. همچنین مدلی بر اساس داده های تاریخی که صرفا از متغیرهای زمانی (زمان از روز و روز از هفته) استفاده می کرد و مدلی با تمرکز بر روی وضعیت جریان ترافیک که فقط از احجام عبوری و درجه اشباع تقاطعات پایین دست استفاده می نمود نیز، جهت مقایسه توسعه یافتند. در نهایت مدل شبکه عصبی پیشنهادی در قالب یک مطالعه موردی ارزیابی گردید. نتابج نشان دهنده عملکرد بهتر مدل پیشنهادی در قالب شاخص میانگین درصد خطای مطلق و جذر میانگین مربعات می باشد.

حمل و نقل دریایی، شالوده و زیربنای اصلی تجارت و عنصر اصلی زنجیره تامین کالاست. در این زنجیره، بنادر به عنوان عامل تحریک اقتصاد کشورها و حلقه ارتباطی میان حمل و نقل دریایی و زمینی، تداوم جریان کالا و خدمات را تضمین کرده و ارزان ترین راه تبادل کالا را در اختیار تجار و صاحبان کالا قرار می دهند. بندر خرمشهر در شمال غربی خلیج فارس و در جنوب غربی کشور ایران و در همسایگی جنوب شرقی کشور عراق (مرز زمینی شلمچه) در محل تلاقی رودخانه های اروندرود و کارون در استان خوزستان واقع شده است. در این تحقیق با بررسی تغییرات قیمت سوخت (انرژی) در کرایه حمل ونقل دریایی کالا در بندرخرمشهر سعی شده است میزان تاثیرگذاری هرکدام از عوامل موثر برتغییر هزینه های کرایه حمل شناسایی و بررسی شود. این پژوهش بر اساس اطلاعات سالانه سری های زمانی 1375 تا 1391 می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد قیمت سوخت کشتی با نرخ کرایه حمل ونقل دریایی کالا نسبت مستقیم دارد، تقاضای حمل ونقل دریایی کالا با افزایش قیمت سوخت کشتی نسبت عکس دارد، میزان مصرف سوخت با وزن کالای جابه جاشده (تن/ مایل) نسبت مستقیم دارد و افزایش تعداد شناورها با نرخ کرایه حمل ونقل دریایی نسبت معکوس دارد.

یکی از حوادث طبیعی که احتمال وقوع آن در ماه های سرد سال و در جاده های کوهستانی وجود دارد بهمن است. این پدیده طبیعی در جاده های کوهستانی کشور نیز دارای سابقه می باشد و موجب خسارت های جانی و مسدود شدن برخی از جاده های اصلی کشور شده است. این موضوع به خصوص در مسیرهای ارتباطی بین پایتخت و شمال کشور و جاده های کوهستانی شمالغرب و غرب کشور بیشتر مشهود می باشد. به منظور پیشگیری یا کاهش حوادث ناشی از ریزش بهمن در گام ابتدایی باید نقاط دارای ریسک بیشتر مشخص شوند و سپس راهکارهای مناسب برای ایمن سازی آنها مدنظر قرار گیرد. با توجه به اینکه برای تعیین نقاط دارای ریسک بیشتر در پژوهش های گذشته تنها به معیارهای زمین شناسی و منطقه ای توجه شده اما در این مقاله یک الگوی ترکیبی ارایه شده است که علاوه بر معیارهای مذکور، شاخص ترافیکی و پوشش گیاهی روی دامنه نیز مدنظر قرار گرفته است. در پژوهش پیش رو علاوه بر مطالعات میدانی جهت برداشت اطلاعات عمق برف، شیب، پوشش گیاهی، تعدد و تکرار، احتمال برخورد با وسیله نقلیه و تردد روزانه، مصاحبه با صاحب نظران جهت وزن دهی معیارها صورت پذیرفت و با استفاده از روش شباهت به گزینه ایده آل (TOPSIS) به اولویت بندی نقاط 10 گانه حادثه خیز شناسایی شده از نظر ریزش بهمن در جاده کرج-چالوس پرداخته شد. بررسی ها نشان می دهد که بیشترین اهمیت در بین شاخص های منتخب مربوط به تعدد و تکرار بود. همچنین نتایج حاصل از اولویت بندی نقاط حادثه خیز در محور کرج- چالوس که کیلومترهای 62-63 و 63-68، 70 تا 74 بیشترین ریسک از نظر ریزش بهمن را دارند و باید راهکارهای ایمن سازی مناسب برای این نقاط در اولویت قرار گیرد.