نامه فرهنگستان
سال:1389 | دوره:11 | شماره:2 (پیاپی 42) |تعداد مقالات:12

خردورزی و عقلانیت ویژگی بارز زمانه ای بود که شعر فارسی در آن بالید – قرن چهارم که برخی آن را رنسانس تمدن اسلامی خوانده اند. این گرایش بینش پارسی گویان قرن چهارم را از جهات گوناگون متاثر ساخت و دامنه آن به قرن پنجم کشیده شد.نگاهی به منظومه های به جا مانده از این دوران نمودار آن است که شاعران مثنوی سرا هدف و غایتی در نظر داشتند. همان گونه که نظام کاینات بر اساس طرحی سنجیده ریخته شده است، شاعر نیز در مقام آفریدگار اثر، منظومه خود را همچنین جهانی خیال می بست که بر اساس طرحی روشن و مناسب غایتی معین شکل می گیرد. او اجزا و اندام های این جهان را بر پایه طرحی اندیشیده می ساخت و می پرداخت. از این رو، در آثار این دوران، بسا که تعقل بر شهود غلبه یا آن را زیر سیطره خود دارد.

گفته بودی چگونه می گریم            به همین سادگی که می بینیبا مشاهده و مطالعه آثار شاعران سه دهه اخیر ایران، می توان گفت که شعر فارسی در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تحول یافته و به راهی دیگر قدم نهاده است. شعر فارسی امروز ایران، اگر چه مقید به قواعد ساختاری و انضباط سنتی حاکم بر شعر است، از حیث زبان و مضمون تکرار و ادامه گذشته نیست. آن سنت شکنی در وزن و قافیه که در سه دهه قبل از پیروزی انقلاب در قالب «شعر نو» نمودار و تحت عناوینی مانند «شعر سپید» و «شعر آزاد» به افراط کشیده شده بود در شعر پس از انقلاب دیده نمی شود. اما این سخن بدان معنی نیست که شاعران امروز ایران به شعر دوران قاجار و صفوی بازگشته اند و همان تصویرهای همیشگی ملال اور از انسان و طبیعت را کلیشه وار تکرار می کنند. حقیقت این است که شعر امروز ایران شعری است که، هر چند از حیث ساختار نو و تازه نیست، از حیث نگاه شاعر به انسان و جهان به کلی تازه است و طراوت و تپشی دلپسند و امید بخش و زبانی روشن و درست و استوار دارد. می توان گفت شاعران، در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، باده نو را به جام کهن ریخته اند.

1- کوشتخواری در شرعگوشتخواری دراسلام منع نشده بلکه به لحاظ شرعی تجویز هم شده است. در قرآن، در نخستین آیه از سوره مائده، امده است که گوشت چهار پایان حلال است و، در سوره انعام (آیه 145) آنچه حرام دانسته شده گوشت مردار و خون همچنین گوشت خوک و چارپایان و مرغانی است که ذبح شرعی نشده باشند. چون گوشتخواری با رعایت شرایط شرع حلال است، از نظر عموم مسلمانان امری طبیعی به شمار می آمده و گوشت ماده اصلی بسیاری از غذاهای آنان بوده است. آنچه غیر طبیعی و غیر متعارف به نظر می آید پرهیز از گوشتخواری و روی آوردن به گیاهخواری و، از آن غیر معمول تر، ترک حیوانی است.

ورزنامه، چنان که از نامش پیداست، اثری است درباره امور کشاورزی و متعلقات آن، که در سال 1388، به تصحیح حسن عاطفی و به همت مرکز نشر دانشگاهی، در 51+171 صفحه منتشر شده است.مصحح نسخه خطی منحصر به فردی از این کتاب را، که با سه اثر دیگر، در مجموعه ای قرار دارد، به سال 1347، در کاشان به دست آورده است.این کتاب در اصل، به زبان یونانی نوشته شده، سپس به زبان های پهلوی و عربی ترجمه و، از زبان عربی، با عنوان ورزنامه، به فارسی برگردانده شده است.نام نویسنده یونانی، که در قرن ششم میلادی می زیسته، در ورزنامه، فسطیوس بن اسکوراسیکه آمده است. اصل یونانی این نام کاسیانوس باسوس اسکولاستیکوس (Cassianus Bassus Scholasticus) است.

در شاهنامه، پس از درگذشت زوتهماسپ، تورانیان بار دیگر به ایران می تازند. زال، که اینک پیر شده است، رستم نوجوان را زیناوند (=مسلح) می خواند و، در انجمنی از مهتران، اعلام می کند که باید کسی به جای زو بر تخت شهریاری بنشیند. سپس یادآور می شود:نشان داد موبد به مافرخان                    یکی شاه با فر و بخت جوان ز تخم فریدون یل کیقباد                        که با فر و برزست و با رای و داد

2. کشف الظنونکشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون مشهورترین و مهم ترین اثر کاتب چلبی و نافع ترین و جامع ترین و مفصل ترین تالیفات تا قرن یازدهم هجری به یکی از زبان های اسلامی در حوزه کتاب شناسی است. در این کتاب، عمدتا آثار عربی و فارسی و ترکی معرفی شده است.کاتب چلبی، از سال 1043 یعنی ایامی که در حلب اقامت داشت، به گرداوری مواد این کتاب پرداخت (ابیاری، ص 405) و بنا بر نوشته خود او در میزان الحق، بخشی از اطلاعات را مستقیما از کتاب هایی به دست آورد که از طریق کتابداران و صحافان در حلب و استانبول از وجود آنها مطلع شده بود و خصوصا از مصنفات ارزشمندی که در خزانه های عمومی دارالسلطنه نگهداری می شد (¬سرکیس، ج 1، ستون 733) چلبی، در این تالیف، طبعا از کتب طبقات و تراجم و نظایر آنها نیز بهره جست. وی حاصل کار را نخست اجمال الفصول و الابواب فی ترتیب العلوم و اسما الکتاب سپس کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون نام داد (یالتقایا، ستون 7) که معمولا از آن به صورت اختصاری کشف الظنون یاد می شود و در عرف کتاب شناسان و کاتبان به اسما الکتب نیز شهرت داشته است. مولف، برای سامان دادن این معجم، بیست سال وقت صرف کرد (¬سرکیس، همانجا) و در سال 1062 هجری تالیف آن به پایان رسانید.

تئاترکراسی در عصر مشروطه را می توان بخشی از تاریخ ادبیات معاصر دانست که از منظر نو تاریخی گری یا، آن چنان که جاناتان کالر می گوید، «نوعی نقد تاریخی مبتنی بر نظریه» نوشته شده است.کامران سپهران (متولد 1351)، که پیش از این در رد پای تزلزل (1381) تاریخچه ای از رمان تاریخی به دست داده بود، در این تحقیق سیر ادبیات نمایشی را از مشروطیت تا جلوس رضا شاه بر تخت سلطنت دنبال کرده است. به واقع، در هر دو اثر، به تحول ادبی معاصر از طریق انواع ادبی رمان و نمایشنامه پرداخته و رابطه متن ادبی و قدرت را بررسی کرده است.

نگارش کتاب درباره تاریخ ادبیات ایران به زبان المانی پیشینه ای بس طولانی دارد. نخستین اثر در این زمینه را به سال 1818 یوزف فون هامر – پورگشتال اتریشی با عنوان تاریخ سخنوری ایران منتشر کرد. هامر – پورگشتال، پیش از انتشار این اثر، دیوان حافظ را به زبان المانی ترجمه کرده و گوته را در شصت و هشت سالگی بر آن داشته بود که، سرمست از اندیشه های حافظ، «قلم به دست بگیرد» و دیوان غربی – شرقی را بنگارد (GOETHE 1994,Bd. 3, S. 272) اهمیت تاریخ سخنوری ایران در آن است که انتشار آن سبب شد تا بسیاری از آثار شاعران ایرانی به زبان المانی ترجمه شود. از آن جمله می توان به ترجمه های فریدریش روکرت از آثار فردوسی، مولانا، نظامی، و خیام اشاره کرد.

دراین مقاله، پاره هایی از کرده 157 از کتاب سوم دینکرد، که در آنها از پزشکی و متعلقات آن سخن رفته، حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه شده است.دینکرد اثری است بسیار جامع به زبان پهلوی درباره آموزه ها و تاریخ و نوشته های مزداپرستی. متن در اصل فلسفی زردشتی که در دینکرد آمده پیکره ای است عظیم از دست مایه های دین شناختی، اسطوره ای، و حقوقی دوران متاخر ساسانی. این متن یادداشت گونه و کوته نوشت نگارش یافته است. از این رو، ترجمه ان بس دشوار است. نشانه فصل و وصلی که در کار نیست و اگر هم باشد، در بسیاری از موارد، نادرست است. سبک آن پیچیده و خشک و گنگ است. تاریخ واقعی تالیف نسخه موجود دینکرد، در پایان کتاب سوم، به روشنی به زمان ادرفرنبغ فرخزادان و اذرباد امیدن باز می گردد که، به ترتیب، ویراستار پاره نخست و نیمه دیگر انند و هر دو قرن نهم میلادی نشو و نما یافته اند.

شاهنامه، منظومه پهلوانی، حاوی تاریخ ایرانی از کیومرث تا یزدگرد یعنی از دیرینه ترین روزگاران تا فتح امپراتوری ایران به دست اعراب، به قلم ابوالقاسم فردوسی، به دقت تمام با استفاده از چند کهن ترین و بهترین نسخه خطی، همراه با واژه نامه ای که، در آن، شمار هنگفتی از واژه های مهجور و منسوخ و تعبیرات مبهم توضیح داده شده، علاوه بر آن، برخوردار از مقدمه و زندگینامه مصنف به زبان های انگلیسی و فارسی که بر غنای آن افزوده و ضمیمه ای شامل خوان های الحاقی مندرج در نسخه های گوناگون که در این منظومه گنجانده شده، به تصحیح آقای ترنر ماکان، مترجم زبان فارسی سر فرماندهی و عضو انجمن آسیایی کلکته، 1829، چهار جلد، به قطع وزیری، در 2340 صفحه متن فارسی و پنجاه و شش صفحه مقدمه به زبان انگلیسی.

سیلوستر دو ساسی (21 سپتامبر 1758 پاریس – 21 فوریه 1838 پاریس)، از بنیان گذاران خاورشناسی نوین فرانسه و اروپا در نیمه اول قرن نوزدهم و استاد زبان های عربی و فارسی، در خانواده ای اشرافی متولد شد، در کودکی، پدرش را از دست داد و مادرش تعلیم او را به مربی خصوصی سپرد. دو ساسی دوران تحصیلی خود در زبان های لاتینی و یونانی را با موفقیت گذراند. در همین اوان، دو ساسی نوجوان، به همراه مربی خود، به صومعه سن ژرمن دپره به دیدار گابریل برترو، کشیش انجمن سن مور می رفت که، در آن ایام، مشغول تدوین جنگ مورخان اسلامی جنگ های صلیبی بود. ظاهرا نخستین نشانه های علاقه او به زبان های شرقی در همین روزها پدید آمد. پس از انتشار ترجمه زند اوستا (1771) به زبان فرانسه به قلم انکتیل دوپرون، توجه دو ساسی به زبان و فرهنگ ایران باستان جلب شد. وی، به سال 1801، مقاله ای با عنوان «نکاتی درباره نسخه های خطی به جا مانده از برترو» در مجله دانشنامه ای به چاپ رساند.

در مهندسی دانش که به تدوین قواعد دانش فنی لازم برای حل مسایل ذهنی می انجامد، با برنامه ریزی رایانه ای و ایجاد شبکه اطلاعات، اطلاعات علمی – فنی مبادله می شود. بدین منظور لازم است که این دانش به صورت نظام مند و دارای ساختار ویژه درآید و این وجه اشتراک اصطلاح شناسی و مهندسی دانش است، زیرا، در اصطلاح شناسی، در سطح مفهوم سازی نظام مند عمل می شود که مقدم بر همه مراحل بیان علمی است. سازماندهی دانش فنی و ساماندهی مفاهیم علمی از مهم ترین مباحث اصطلاح شناسی است. مفهوم، به حیث واحد دانش فنی، از مختصات معنایی یعنی اجزای شناخت تشکیل شده است. مفهوم بعدی توصیفی و بعدی تعریفی است. بعد محتوایی هر مفهوم دانش اصطلاح شناسی ان تلقی می شود.