علوم کشاورزی ایران
سال:1385 | دوره:1-37 | شماره:1 (ویژه زراعت، اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی زراعی) |تعداد مقالات:24

دستیابی به عملکرد زیاد دانه در گندم، مستلزم انطباق مراحل رشد رویشی و زایشی گیاه با شرایط مساعد محیطی از طریق انتخاب تاریخ کاشت مناسب و استفاده از عوامل تولید از جمله تراکم مطلوب بوته در واحد سطح می باشد. در این راستا پژوهشی مزرعه ای با استفاده از طرح کرتهای خردشده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار، در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز واقع در باجگاه در دو سال زراعی 81-1380 و 82-1381 به اجرا در آمد. کرت های اصلی شامل سه تاریخ کاشت (15آبان، 15آذر، 15دی) و کرت های فرعی شامل چهار تراکم (150، 250، 350، 450 بوته در متر مربع) از گندم رقم شیراز بودند. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت اثر معنی داری بر عملکرد دانه، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه داشت، بنحویکه بیشترین عملکرد دانه از تاریخ کاشت دوم (15 آذر) بدست آمد و با تاخیر بیش از این تاریخ کاشت، عملکرد دانه بنحو معنی داری کاهش یافت. در تاریخ کاشت اول بدلیل مواجه شدن زمان گلدهی بوته ها با دمای پایین تلقیح گلچه ها بخوبی انجام نگرفت و لذا تعداد دانه در سنبله کاهش معنی داری یافت. از طرف دیگر، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه در تراکم های مختلف نیز تفاوت معنی داری نشان دادند، به صورتی که بیشترین تعداد سنبله در مترمربع از بیشترین تراکم (450 بوته در مترمربع) ولی بیشترین تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه از کمترین تراکم (150 بوته در مترمربع) بدست آمد. در هر سه تاریخ کاشت با افزایش تراکم بوته در واحد سطح تعداد سنبله در مترمربع تنها مولفه ای از اجزای عملکرد بود که افزایش نشان داد. در مجموع، پژوهش حاضر نشان داد که تاریخ کاشت 15 آذر با تراکم 350 بوته در مترمربع بهترین تاریخ کاشت و تراکم بوته برای گندم (رقم شیراز) در منطقه باجگاه و مناطق مشابه آن می باشد.

نیتروژن از عناصر غذایی مهم در تغذیه گندم محسوب شده و نقش کلیدی در رسیدن به پتانسیل عملکرد ایفا می‎کند. بنابراین تولید ارقامی با غلظت پروتئین و عملکرد دانه بالا اهمیت دارد. به منظور بررسی کارآیی جذب، بهره ‎وری، و مصرف نیتروژن و تعیین ارتباط این عوامل با پروتئین و عملکرد دانه، آزمایشی در سال زراعی 82-1381 در مزرعه تحقیقاتی واقع در 5 کیلومتری مرکز تحقیقات کشاورزی اراک اجرا شد. در این آزمایش 6 رقم از گندمهای آزاد شده طی نیم قرن اخیر در ایران در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کشت و مطالعه شد. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که ارقام جدید (قدس، الموت و الوند) در مقایسه با ارقام قدیم (امید، بزوستایا و آزادی) افزایش معنی ‎داری در عملکرد بیوماس، عملکرد دانه و کارآیی مصرف نیتروژن در سطح 0.05 آماری داشتند. ولی کارآیی جذب و کارآیی بهره‎ وری نیتروژن در بین ارقام تفاوت معنی ‎داری نداشت. از طرف دیگر درصد پروتئین دانه در ارقام جدید نسبت به ارقام قدیم کاهش معنی ‎داری یافته که این مساله می ‎تواند به دلیل همبستگی منفی بین عملکرد دانه و غلظت پروتئین دانه باشد.

با توجه به اهمیت معضل خشکی در کشاورزی و گستردگی روز افزون آن و همچنین نیاز به تولید علوفه با کیفیت بالا مطالعه ای در راستای شناخت اثر فواصل مختلف آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی ارزن، سورگوم و ذرت علوفه ای با استفاده از طرح کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی انجام شد. بطوریکه در کرت های اصلی فواصل آبیاری یک هفته (I1)، دو هفته (I2)، سه هفته (I3) و چهار هفته (I4) و گونه های مختلف زراعی علوفه ای در سه سطح ارزن (M)، سورگوم (S) و ذرت (C) در کرت های فرعی در چهار تکرار قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان داد که اثر فواصل آبیاری بر درصد برگ، درصد ساقه، درصد غلاف برگ و عملکرد ماده خشک قابل هضم در برداشت اول معنی دار بود؛ اما از نظر درصد گل آذین، درصد قابلیت هضم ماده خشک، درصد قابلیت هضم ماده آلی، درصد ارزش هضمی، درصد خاکستر و پروتئین خام اختلاف معنی دار نبود. همچنین بین گونه های زراعی مورد مطالعه در برداشت اول از نظر صفات مورد بررسی تفاوت معنی دار مشاهده شد. بین فواصل آبیاری در برداشت دوم بجز درصد غلاف برگ، درصد ارزش هضمی و درصد خاکستر از نظر کلیه صفات مورد بررسی اختلاف معنی داری مشاهده شد و در برداشت دوم بین دو گونه زراعی مورد مطالعه تنها از نظر در صد قابلیت هضم ماده خشک و درصد قابلیت هضم ماده آلی اختلاف معنی دار بود. بر اساس نتایج حاصله ذرت علوفه ای در فواصل آبیاری یک هفته و چهار هفته بترتیب بیشترین (12 تن در هکتار) و کمترین (2.37 تن در هکتار) عملکرد ماده خشک قابل هضم را دارا بود.

به منظور مطالعه تاثیر مقادیر و روش های مختلف مصرف عناصر کم مصرف بور و روی بر عملکرد و خواص کیفی دو رقم ذرت دانه ای آزمایشی در ایستگاه زراعی قراخیل قائم شهر وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران در سال 1382 اجرا گردید. آزمایش در شرایط مزرعه ای به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با دو رقم شامل ارقام 647 و 704 ذرت دانه ای و ده تیمار کودی، در سه تکرار بود، انجام شد. تیمارهای کودی شامل شاهد، سه مقدار کود سولفات روی به میزان 40, 30 و 50 کیلوگرم در هکتار، سه مقدار اسید بوریک به مقدار 20, 10 و 30 کیلو گرم در هکتار به صورت مصرف خاکی، یک تیمار محلولپاشی سه در هزار سولفات روی، یک تیمار محلول پاشی سه در هزار اسید بوریک و یک تیمار محلول پاشی با ترکیبی از محلول سه در هزار سولفات روی و اسید بوریک، بودند. نتایج آزمایش نشان داد که مصرف اسید بوریک و سولفات روی بر میانگین عملکرد دانه در واحد سطح و عملکرد بلال در سطح احتمال 1 درصد معنی دار گردید. عملکرد رقم 704 بر رقم 647 ذرت دانه ای برتری نشان داد. بهترین سطح کودی در تیمار سوم (مصرف 40 کیلوگرم در هکتار سولفات روی) مشاهده شد و مصرف 20 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک (تیمار پنجم) نسبت به مقادیر دیگر مصرف این عنصر در عملکرد موثرتر بود. با مطالعه تجزیه واریانس صفات کیفی مورد مطالعه مشاهده شد که مقدار روی و درصد پروتئین دانه در تیمارهای کودی مختلف در سطح احتمال 5 درصد تفاوت معنی دار داشت. اثر تیمارهای مختلف کودی بر غلظت عناصر بور، آهن، منگنز و همین طور درصد فسفر و پتاسیم دانه معنی دار نگردید. مصرف روی باعث کاهش غلظت آهن، منگنز و همین طور درصد فسفر دانه شد، ولی تاثیری مشخصی بر درصد پتاسیم دانه نگذاشت. تیمار شاهد کمترین مقادیر را در صفات مورد بررسی نشان داد. در بین محلول پاشی ها ترکیب 3 در هزار اسید بوریک و سولفات روی بهترین نتیجه را بر عملکرد و کیفیت دانه گذاشت. مصرف خاکی این عناصر در افزایش عملکرد و مصرف به شکل محلول پاشی بر بهبود خواص کیفی موثرتر بودند.

به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف نیتروژن و کارایی آن بر عملکرد کمی و کیفی و اجزای عملکرد دانه دو رقم کلزای بهاره آزمایشی بصورت کرتهای یکبار خرد شده با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال زراعی 80-79 اجرا گردید. در این آزمایش ارقام (پی. اف 7045.91 وهایولا 308) به عنوان فاکتور اصلی و چهار میزان نیتروژن (200, 150, 100 و 250 کیلوگرم در هکتار) بعنوان فاکتور فرعی مورد بررسی قرار گرفتند. صفات مورد بررسی در این تحقیق عملکرد، اجزای عملکرد دانه، درصد روغن و پروتئین دانه و نیز اندازه گیری روند جذب نیتروژن در کل گیاه بود. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین ارقام، سطوح نیتروژن و اثر متقابل آنها در بیشتر صفات وجود دارد. بررسی روند جذب نیتروژن در سطوح مختلف کودی نشان داد که هیبرید هایولا از محدوده کودپذیری پایین اما از کارایی مصرف نیتروژنی بالایی نسبت به رقم پی.اف برخوردار است، بطوریکه عملکرد دانه و روغن بیشتری بدست آورده بود. نتایج اثرات متقابل نشان داد که بالاترین عملکرد دانه و روغن در رقم پی.اف در سطح کودی 250 و در هیبرید هایولا در سطح کودی 150 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است. همچنین این نتیجه در مورد اجزای عملکرد دانه، بجز وزن هزار دانه برای رقم پی.اف مشاهده شد. در میان اجزای عملکرد دانه، تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه و روغن نشان دادند، در صورتی که هبستگی منفی معنی داری بین وزن هزار دانه و تعداد دانه در خورجین بدست آمد. همچنین بالا بودن ضریب همبستگی عملکرد دانه با عملکرد روغن نشان داد که گزینش ارقام و سطوح نیتروژن می تواند براساس عملکرد روغن مورد ارزیابی قرار گیرد.

در بهار سالهای 78 و 79 ده رقم گندم رایج کشور با درجات مختلف مقاومت و حساسیت به سرما به صورت نیم دی آلل تلاقی داده شدند. گندمهای مورد استفاده عبارت بودند از ارقام بولانی، سبلان، خلیج، بزوستایا و رگه های 591, 592, 746, 273, 583, 518. بذر 45 نتاج F1 حاصل به همراه والدین (جمعا 55 ژنوتیپ) در دو تکرار به صورت طرح کاملا تصادفی در گلخانه و 4 تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی کشت شد. برای انجام آزمایشهای مقاومت به سرما از گیاهچه های گلخانه و مزرعه استفاده شد. صفات زمان گلدهی، LT50، بقا در دماهای -16, -12, -8 درجه سانتی گراد و پایداری غشا سیتوپلاسمی (هدایت الکتریکی) در دمای -12oC اندازه گیری گردید. اختلاف ژنوتیپ های مختلف برای صفات مورد اندازه گیری شده در سطح 1% و 5% معنی دار بود. تجزیه ترکیب پذیری عمومی (GCA) و ترکیب پذیری خصوصی (SCA) ژنوتیپ ها برای صفات اندازه گیری شده به روش گریفینگ انجام شد و اختلاف معنی داری بین ژنوتیپ و رگه ها مشاهده گردید، نتایج نشان داد که ژنهای دارای اثر افزایشی و غیر افزایشی در کنترل صفات مذکور نقش مهمی را ایفا می کنند. تجزیه و تحلیل گرافیکی نتاج حاصل از تلاقی ها برای کلیه صفات مورد بررسی به روش هیمن انجام شد که نتایج آن حاکی از وجود اثر غالبیت در کنترل ژنتیکی مقاومت به سرما در گندم بود. پراکنش واریته ها در امتداد خط رگرسیون نشان داد که واریته های بزوستایا و سبلان در مقابل تنش سرما بیشترین ژنهای غالب را دارا هستند و بالعکس، واریته های بولانی، خلیج و رگه های 746 و 518 در مقابل تنش سرما دارای بیشترین ژنهای مغلوب اند.

جنس گوسیپیوم شامل 50 گونه زراعی و وحشی است که در دو گروه سیتولوژیکی دیپلوئید و تتراپلوئید گروه بندی می شوند. گونه های دیپلوئید و تتراپلوئید پنبه از نظر تلاقی پذیری ناسازگار هستند از این روی کشت و نجات جنین برای فائق آمدن بر ناسازگاری موجود و تولید هیبریدهای بین گونه ای امری ضروری است. به منظور بهینه سازی روش کشت و نجات جنین در تلاقی های بین گونه ای پنبه و تعیین عکس العمل جنین های پنبه در محیط های کشت مختلف، دو گونه تتراپلوئید G.hirsutum (2n=4x=52) و G.barbadense و دو گونه دیپلوئید پنبه G.herbaceum (2n=2x=26) و G.arboreum) در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی کرج کشت و در زمان گلدهی تلاقی های لازم بین گونه های تتراپلوئید و دیپلوئید انجام گرفت. ابتدا مناسب ترین زمان انتخاب و انتقال جنین به شرایط این ویترو تعیین شد و سپس تخمک های حاوی جنین 9 ژنوتیپ (پنج هیبرید بین گونه ای و 4 گونه والدینی) در سطح چهار محیط غذایی مختلف کشت و مورد مطالعه قرار گرفت و داده های حاصل بصورت آزمایش فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی تجزیه آماری گردید. نتایج نشان داد که اثر ژنوتیپ، محیط کشت و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط کشت روی اندازه کالوس، درصد کالوس و درصد جوانه زنی جنین های درون تخمک در سطح آماری 1% معنی دار است. گونه های G.arboreum, G.herbaceum و G.hirsutum از نظر کالوس زایی و گونه G.barbadense و هیبریدهای آن از نظر درصد جوانه زنی و قابلیت باززایی از امتیاز بالاتری برخوردار بودند. با توجه به عکس العمل تخمک های حاوی جنین در سطح محیط های کشت، محیط کشت MS3 بعنوان یک محیط مناسب و با قابلیت استفاده آسان و گونه G.barbadense بعنوان یک گونه بخشنده بمنظور بالا بردن راندمان نجات جنین در تلاقی های بین گونه ای پنبه شناسایی گردید.

با توجه به اهمیت گونه های متعلق به جنس Taxus در تولید ترپنوئید موسوم به تاکسول که موثرترین دارو برای درمان انواع سرطانها شناخته شده است، آزمایش هایی برای بهینه سازی کالزایی و رشد آن انجام گرفت. بدین منظور از آزمایش به شکل فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی استفاده شد. سه فاکتور شامل ریز نمونه (برگ و ساقه)، محیط کشت (B5 و MS) و شرایط نور و تاریکی در هر سه آزمایش بطور مجزا مورد مطالعه قرار گرفتند. در آزمایش اول، سیتوکنین های Kin و BAP در دوسطح مورد آزمایش قرار گرفتند ولی مقدار اکسین ثابت بود و در آزمایش دوم، نسبت های متفاوت اکسین های 2,4-D, NAA و سیتوکنین Kin مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین درصد کالزایی (%97.46) و رشد کالوس (10mm در دو هفته) در محیط کشت B5 تکمیل شده با 2) NAA میلی گرم در لیتر)، 0.2) 2,4-D میلی گرم در لیتر) و 0.2) Kin میلی گرم در لیتر) با ریز نمونه ساقه بدست آمد. شرایط نور و تاریکی در کالزایی و رشد کالوس اثر معنی داری نشان نداد. در آزمایش سوم، برای جلوگیری از قهوه ای شدن کالوس ها و امکان ادامه رشد آنها پس از واکشت های 14 روزه اثر زغال فعال، PVP ، اسید سیتریک و ویتامین C در محیط بهینه مذکور مورد مقایسه قرار گرفتند. همه مواد فوق از قهوه ای شدن کالوس ها جلوگیری کرد، درحالیکه فقط با اعمال 50 میلی گرم در لیتر ویتامین C رشد سلولی مناسب مشاهده گردید. مقایسه میزان تاکسول تولیدی (با HPLC) در این محیط با محیط فاقد آنتی اکسیدان (ویتامین C) نشان داد که میزان تاکسول در کالوس های محیط واجد ویتامین C برابر 2.45 میلی گرم در کیلوگرم بود در حالی که در کالوس های قهوه ای شده (محیط بدون ویتامین C)، کمتر و غیر قابل اندازه گیری بود.

به منظور تعیین روابط میان عملکرد دانه و برخی صفات فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی در ارقام تریتیکاله و تعیین سهم آن دسته از صفات که بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه دارند و همچنین بررسی اثر مستقیم و غیر مستقیم بین عملکرد دانه با اجزای آن ، آزمایشی با 50 رقم و لاین تریتیکاله در قالب طرح آلفالاتیس در مزرعه آزمایشی بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذر در سال 1379 اجرا گردید. عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیکی، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، شاخص برداشت، تعداد روز تا رسیدن فیزیولوژیکی همبستگی مثبت و معنی دار داشت و ضریب همبستگی بین عملکرد با وزن هزاردانه، طول پدانکل و ارتفاع بوته منفی بود. تجزیه علیت عملکرد دانه و اجزای آن نشان داد که بیشترین اثرات مستقیم مثبت را به ترتیب تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله 0.69) و (0.46 بر عملکرد دانه داشتند. نتایج این بررسی حاکی از آن است که خصوصیاتی مانند عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله را می توان به عنوان معیارهایی برای انتخاب در جهت بهبود عملکرد دانه در تریتیکاله معرفی نمود.

استان فارس اولین استان تولید کننده ذرت دانه ای و علوفه ای در داخل کشور می باشد. به منظور یافتن ارقامی پر محصول تر از هیبریدهای کنونی می توان از ارقام خارجی بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم با شرکت در تلاقی ها استفاده نمود. بدین جهت تعداد 17 هیبرید جدید خارجی به همراه سه رقم داخلی KSC700 و KSC704 و KSC647 در طرح بلوکهای کامل تصادفی در 4 تکرار در سال 1382 در مناطق زرقان (معتدل) و داراب (گرم) استان فارس کشت گردیدند. یادداشت برداریها در طول فصل رشد انجام، عملکرد دانه بر اساس رطوبت 14% اندازه گیری و تجزیه و تحلیل آماری نتایج انجام شد. نتایج تجزیه مرکب دو منطقه نشان داد که بین هیبریدها از نظر اکثر صفات ازجمله ارتفاع بوته و ارتفاع بلال، تعداد ردیف دانه و دانه در ردیف، عمق دانه ، وزن هزار دانه، درصد چوب بلال، عملکرد دانه و حتی رسیدن فیزیولوژیک تفاوت معنی داری وجود دارد در این آزمایش مشخص شد که بعضی از هیبریدهای داخلی توانستند بخوبی با هیبریدهای خارجی رقابت کنند و اختلاف عملکرد معنی دار نداشتند. هیبریدهای شماره 2, 1 و OSSK713) 15 و OSSK602 و (SP1042 به ترتیب عملکردی بیشتر از بقیه هیبریدها داشتند که البته با شماره های 18 و 19 و 20 یعنی هیبریدهای داخلی معنی دار نبود. در سال اجرای آزمایش در منطقه زرقان ویروس کوتولگی زبر ذرت به هبیریدها خسارت وارد کرد و این خسارت در دامنه 33 تا 82 درصد بود که با احتساب این خسارت در زرقان و تجزیه مرکب داده های دو منطقه هیبرید شماره 15 و پس از آن به ترتیب شماره های 1 و 10 و 11 بهترین هیبریدها بوده اند. هیبرید شماره 15 کمترین درصد آلودگی را داشته و نسبت به بقیه هیبریدها حساسیت کمتری نشان داد. بیشترین همبستگی عملکرد دانه به ترتیب با صفات عمق دانه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در ردیف بود.

در این تحقیق به منظور بررسی شباهت ژنتیکی، تعیین فاصله ژنتیکی و روابط 21 رقم و لاین گندم ایرانی از 50 جفت آغازگر ریزماهواره استفاده شد. الگوهای باندی بر اساس حضور (یک) و عدم حضور ( صفر) باند امتیازدهی شدند. سپس محتوای اطلاعات چند شکلی (PIC) هر آغازگر ریزماهواره و شباهت ژنتیکی ارقام با استفاده از ضریب نی و لی محاسبه گردید. میانگین PIC برای نشانگرهای مورد بررسی 0.56 بود. ارقام قدس و الوند دارای بیشترین شباهت ژنتیکی (0.755) و ارقام بولانی و نیک نژاد کمترین شباهت ژنتیکی (0.188) را نشان دادند و میانگین شباهت ژنتیکی ارقام 0.328 برآورد گردید. تعداد آلل در جایگاه ها از دو تا ده آلل متغیر بود. در مجموع 199 آلل شناسایی شد و میانگین تعداد آلل در هر جایگاه 5.37 بدست آمد. گروه بندی ژنوتیپ ها با روش UPGMA آنها را در 4 گروه مختلف قرار داد. نتایج این تحقیق کارایی نشانگرهای ریزماهواره را در بررسی چند شکلی ارقام گندم تایید کرد.

نزدیک به 21 درصد سطح زیر کشت نخود (Cicer arietinum L.) در کشور متعلق به استان لرستان می باشد. مساحت مذکور عمدتا در بهار زیرکشت نخود دیم قرار گرفته و اطلاع کاملی از تاثیر روش و تراکم های کاشت بر تولید دانه نخود تحت شرایط مذکور به ویژه مناطق معتدل استان نظیر خرم آباد وجود ندارد. به همین دلیل آزمایشی مزرعه ای در شرایط دیم در بهار سال 1382 در شهرستان خرم آباد بر روی سه ژنوتیپ نخود شامل: جم، ILC482 و توده محلی گریت، با استفاده از دو روش مختلف کاشت شامل: دستپاش و کاشت خطی، در چهار تراکم کاشت شامل: 37, 28, 20 و 45 بذر در مترمربع صورت گرفت. آزمایش بصورت اسپلیت پلات فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار صورت گرفت. دو روش کاشت در کرت های اصلی و سطوح مختلف تراکم کاشت و ژنوتیپ ها بصورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرار گرفتند. از میان سه ژنوتیپ، گریت نسبتا زودرس تر، دارای رشد گسترده تر و تعداد دانه در نیام کمتر ولی وزن صد دانه بوضوح بیشتر و در نتیجه عملکرد ماده خشک و دانه و شاخص برداشت بیشتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها بود. همراه با افزایش تراکم، اگر چه اجزای عملکرد روند مشخصی را نشان ندادند ولی عملکرد دانه و ماده خشک ژنوتیپ ها از افزایش معنی داری برخوردار بود. عملکرد ماده خشک و دانه در روش کاشت خطی از نظر آماری به طرز معنی داری از روش کاشت دستپاش بیشتر بود. به نظر می رسد بتوان با کاشت نخود به صورت خطی در عمق معین خاک و در تراکم های گیاهی نظیر 45 بوته در متر مربع به عملکرد دانه مطلوب تری در مقایسه با کاشت دستپاش دست یافت.

به منظور بررسی اثر تنش خشکی و زمان بندی مصرف کود نیتروژنه بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی، عملکرد اقتصادی، بیولوژیک و سهم مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در پر شدن دانه گندم نان رقم مهدوی، آزمایش مزرعه ای به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 80-1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران واقع در شهرستان کرج انجام شد. رژیم رطوبتی خاک به عنوان فاکتور اصلی در دو سطح شاهد (C) و تنش خشکی (S) و زمان بندی مصرف کود نیتروژنه (تیمار کودی) به عنوان فاکتور فرعی در سه سطح عدم مصرف نیتروژن (N0)، مصرف 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به صورت 20% زمان کاشت، 80% زمان گرده افشانی (N1) و 40% زمان کاشت، 60% زمان گرده افشانی (N2) در نظر گرفته شدند. اثر رژیم رطوبتی خاک بر صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن هزاردانه و شاخص برداشت معنی دار بود و این صفات در شرایط تنش خشکی کاهش چشمگیری از خود نشان دادند. نحوه زمان بندی مصرف کود نیتروژنه بر عملکرد (دانه و بیولوژیک) معنی دار بود در حالیکه بر وزن هزار دانه و شاخص برداشت اثر معنی داری نداشت. بیشترین میزان عملکرد دانه (4.8 تن در هکتار) و عملکرد بیولوژیک (14.4 تن در هکتار) از تیمار N2 و کمترین مقادیر آنها از تیمار N0 بدست آمد. اثر متقابل رژیم رطوبتی خاک و تیمارهای کودی برای این دو صفت معنی دار بود به طوری که با افزایش تخصیص نیتروژن به مرحله کاشت در شرایط عدم تنش خشکی، عملکرد دانه و بیولوژیک روند افزایشی داشتند در حالیکه در شرایط تنش این روند ثابت و یا نزولی بود. بیشترین سطح برگ و سرعت رشد در تیمار N2 و کمترین آنها در تیمار N0 مشاهده شد. اثر متقابل رژیم رطوبتی خاک و تیمارهای کودی بر سرعت رشد معنی دار بود بطوریکه تیمار N2 در شرایط کنترل بیشترین و در شرایط تنش کمترین سرعت رشد را نشان داد. همبستگی بین سرعت رشد و عملکرد دانه در شرایط کنترل مثبت و معنی دار بود، اما در شرایط تنش این رابطه به لحاظ آماری معنی دار نبود. در شرایط تنش خشکی سهم عملکرد دانه از مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در مقایسه با شرایط عدم تنش افزایش نشان داد. اثر تیمار کودی بر این صفت معنی دار بود و سهم عملکرد دانه از مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در تیمار N2 از سایر تیمارهای کودی کمتر بود. در این آزمایش همبستگی بین عملکرد دانه و سهم مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در پر شدن دانه، در هردو رژیم رطوبتی خاک منفی بود.

کیفیت روغن کلزا (Brassica napus L.) توسط نسبت ترکیب اسیدهای چرب تعیین می گردد. در این مطالعه نشانگرهای مولکولی DNA شامل ISSR, RAPD و SSR برای تهیه نقشه مولکولی در جمعیت هاپلوئید مضاعف کلزا با 119 لاین مورد استفاده قرار گرفتند. تعداد 151 نشانگر در 21 گروه پیوستگی قرار گرفته و طول 1173 سانتی مورگان را پوشش دادند. تجزیه QTL براساس مکان یابی فاصله ای مرکب برای پنج اسید چرب اسید پالمیتیک، اسید استئاریک، اسید اولئیک، اسید لینولئیک و اسید لینولنیک، 13 عدد QTL را شناسایی کرد. سه QTL برای اسید پالمیتیک شناسایی گردید که در مجموع حدود 31 درصد از تنوع فنوتیپی را توجیه کردند. برای اسید استئاریک نیز سه QTL شناسایی گردید که در مجموع حدود 30 درصد از تنوع فنوتیپی را توجیه کردند. دو QTL برای اسید اولئیک مکان یابی شد که یک QTL با توجیه 20.2 درصد از واریانس فنوتیپی به عنوان یک مکان بزرگ اثر شناسایی گردید. برای اسید لینولئیک نیز دو QTL شناسایی گردید که یک QTL در گروه پیوستگی اول با 48.5 درصد توجیه تنوع فنوتیپی به عنوان یک مکان بزرگ شناسایی شد. پنج QTL برای اسید لینولنیک شناسایی گردید که یک QTL با مکان QTL اسید لینولئیک و یک QTL با مکان اسید اولئیک یکسان بود. مکان QTL های شناسایی شده در این تحقیق می توانند در تعیین محل ژن های مهم در ترکیب اسیدهای چرب مورد استفاده قرار گیرند. نشانگرهای مولکولی که با این صفات لینکاژ نزدیکی دارند می توانند در برنامه های به نژادی و از طریق روش گزینش به کمک نشانگر استفاده گردند.

به منظور بررسی قابلیت توارث و نحوه عمل ژن (های) مقاوم نسبت به بیماری زنگ قهوه ای گندم، دو لاین پیشرفته گندم مقاوم، N-75-15 و N-75–20، با یک رقم حساس به زنگ قهوه ای (بولانی) تلاقی داده شدند. والدین و نسل های F2, F1 و F3 هر تلاقی در شرایط مزرعه در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شدند. عمل مایه زنی مصنوعی سه مرتبه در مرحله گیاهچه ای به منظور ایجاد آلودگی، با یک جدایه زنگ قهوه ای بر روی رقم حساس بولانی که بین مواد آزمایشی و اطراف مزرعه کاشته شده بودند، انجام شد. تجزیه میانگین نسل ها برای صفات تیپ آلودگی، ضریب آلودگی نهایی، سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری و سطح نسبی زیر منحنی پیشرفت بیماری انجام شد. مطالعه نحوه عمل ژن با استفاده از تجزیه میانگین نسل ها نشان داد که علاوه بر اثرات افزایشی و غالبیت، اثرات اپیستازی نیز نقش مهمی را در کنترل صفات دارند. اما واریانس غالبیت نسبت به واریانس افزایشی نقش مهم تری را در کنترل صفات داشت. در تلاقی های بولانی N-75-15´ و بولانی N-75-20´ برای صفات تیپ آلودگی و ضریب آلودگی نهایی حداقل یک ژن مقاومت و برای صفات سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری و سطح نسبی زیر منحنی پیشرفت بیماری به ترتیب حداقل 4 و 5 ژن مقاومت به زنگ قهوه ای برآورد گردید.

با توجه به افزایش میانگین جهانی دمای سطح زمین و افزایش غلظت دی اکسید کربن (CO2) جو طی سالیان گذشته، و نظر به اهمیت روز افزون گیاهان روغنی با کیفیت، از جمله کنجد، آزمایشی با سه رژیم دمایی 35/5/33/5, 33/21) و 38/26oC دمای شب/روز) و دو غلظت 400) CO2 و 700 پی پی ام) و با هدف بررسی واکنش اندام های روزمینی و زیرزمینی سه ژنوتیپ کنجد (I. S. ، اولتان و ناز تک شاخه) در ذخیره سازی و تسهیم ماده خشک، در شرایط کنترل شده انجام شد. نتایج این آزمایش نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر ماده خشک ریشه (R)، ماده خشک شاخساره (S)، کل وزن خشک بوته (TDM)، نسبت وزن خشک ریشه به کل وزن خشک بوته (R/TDM) و نسبت وزن خشک ریشه به وزن خشک شاخساره (R/S) اختلاف معنی داری با یکدیگر دارند. در این آزمایش هم دما و هم CO2 اثرات بسیار معنی داری بر صفات اندازه گیری شده داشتند. صفات مذکور، بجز S، به برهمکنش دما CO2´ نیز واکنش معنی دار نشان دادند. در این آزمایش، افزایش دما منجر به افزایش TDM ژنوتیپ های کنجد شد. بطوری که بیشترین TDM در دمای 38.26 درجه سانتیگراد و برای ژنوتیپ اولتان ثبت شد 19.3) گرم در هر گیاه). بعلاوه، افزایش دما در هر غلظتی از CO2، غالبا افزایش R ژنوتیپ ها را نیز در پی داشت. در این آزمایش، تغییرات TDM و R تابعی از مدل لجستیک بود. مقایسه اثر دو غلظت CO2 بر R ژنوتیپ ها نشان داد که غلظت 700 پی پی ام CO2 منجر به افزایش R همه ژنوتیپ ها می شود. در این آزمایش بیشترین R برای ژنوتیپ اولتان در دمای 35/5 / 23/5 و در غلظت 700 پی پی ام CO2 ثبت شد. با توجه به نتایج بدست آمده دوره زمانی از 22 روز پس از کاشت تا 83 روز پس از آن، دوره بحرانی تجمع ماده خشک در ریشه های کنجد و در واکنش به برهمکنش های دما CO2´ برآورد شد. افزایش غلظت CO2 در این آزمایش نه تنها منجر به افزایش 13 درصدی نسبت R/S شد، بلکه کمینه دمای موثر بر نسبت R/S را نیز افزایش داد. در این آزمایش حداقل نسبت R/TDM حدود 5.75 درصد بود که در دمای 33.21 درجه سانتیگراد و در غلظت 400 پی پی ام CO2 و برای ژنوتیپ ناز تک شاخه بدست آمد. نتایج همچنین نشان داد که افزایش غلظت CO2 معمولا کاهش R/TDM را بعد از رسیدن به حداکثر، به تعویق می اندازد. بدین معنی که غلظت بالاتر CO2 انتقال ماده خشک به ریشه ها را به مدت طولانی تری حفظ می نماید.

مقصدهای فیزیولوژیک، به طور یکسان به وسیله تمام اندامهای سبز و برگهای گیاه تغذیه نمی شوند و هر یک از مبادی اخیر، مواد مورد نیاز مقصد خاص را تامین می کنند. فاصله مبدا تا مقصد عامل مهمی است و معمولا مواد پرورده مورد نیاز برای پر شدن دانه از نزدیک ترین بافت های سبز به دانه ها (گل آذین و برگ های نزدیک به آن) تامین می شود. به منظور ارزیابی اثر سایه اندازی طبق و دو برگ نزدیک به طبق در عملکرد دانه چهار رقم گلرنگ در منطقه اصفهان، و مقایسه عملکرد دانه این ارقام، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در تابستان سال زراعی 1381 به اجرا درآمد. فاکتورهای آزمایشی شامل چهار رقم گلرنگ (اراک 2811، نبراسکا 10، توده محلی کوسه و ای.سی- استرلینگ) و سه سطح سایه اندازی پس از گرده افشانی (طبق، طبق و دو برگ نزدیک آن و شاهد) بودند. نتایج بدست آمده حاکی از تفاوت معنی دار بین رقم ها در رسیدن به مراحل مختلف نموی بود، و در این رابطه توده محلی کوسه و ای.سی- استرلینگ به ترتیب دیررس ترین (122 روز) و زودرس ترین (108 روز) ارقام بودند. بیشترین ارتفاع مربوط به توده محلی کوسه (122 سانتیمتر) و کمترین آن مربوط به رقم ای.سی- استرلینگ (60 سانتیمتر) بود. شمار طبق در بوته تحت تاثیر رقم و سایه اندازی قرار نگرفت اما شمار دانه در طبق، وزن هزار دانه، وزن دانه در طبق، عملکرد دانه در بوته و شاخص برداشت تحت تاثیر رقم و سایه اندازی واقع شدند. به طوری که تیمار سایه اندازی باعث کاهش این صفات گردید. بطور کلی سایه اندازی طبق و طبق و دو برگ فوقانی به ترتیب سبب کاهش 12.4 و 14.2 درصدی در عملکرد دانه شد. با توجه به این که ارقام اراک 2811، نبراسکا 10 و توده محلی کوسه عملکرد بالایی تولید کردند، استفاده از این ارقام در کشت دوم در شرایطی نظیر آزمایش حاضر در اصفهان قابل توصیه می باشد.

دوره بحرانی کنترل علف های هرز عبارت است از دوره ای از چرخه رشد گیاه زراعی که به منظور جلوگیری از کاهش اقتصادی عملکرد، بایستی عاری از علف هرز نگه داشته شود. برای تعیین این دوره در پنبه، آزمایشی شامل دو سری تیمار در 2 منطقه در گرگان در سال 1382 انجام شد. در تیمارهای سری اول، علف های هرز برای زمان های مختلف بعد از سبز شدن پنبه بطور کامل کنترل شدند و پس از این زمان ها، تا پایان رشد گیاه زراعی به علف هرز اجازه رویش داده شد. در تیمارهای سری دوم، بر خلاف تیمارهای سری اول، به علفهای هرز برای زمان های مختلف بعد از سبز شدن پنبه اجازه رقابت داده شد و پس از آن تا پایان دوره رشد پنبه بطور کامل کنترل گردید. برای تعیین دوره بحرانی عاری از علف هرز و دوره بحرانی تزاحم علف هرز (اجزای دوره بحرانی) به ترتیب توابع گامپرتز و لجستیک برازش داده شد و شروع و پایان دوره بحرانی کنترل علف های هرز بر اساس 5 درصد خسارت قابل قبول عمکرد معین گردید. نتایج آزمایشات نشان داد که دوره بحرانی کنترل علف های هرز پنبه بین مرحله 5-4 برگ حقیقی (26-22 روز پس از سبز شدن پنبه و 146 تا 211 درجه حرارت تجمعی) تا مرحله تشکیل دومین شاخه زایا 51-37 روز پس از سبز شدن پنبه و 360-341 درجه حرارت تجمعی است. بنابراین دوره بحرانی کنترل علف های هرز در پنبه در گرگان از 5-4 برگ حقیقی شروع و تا دومین شاخه زایا ادامه داشت و توصیه می شود در طول این دوره برای جلوگیری از کاهش عملکرد وش، پنبه باید عاری از علف هرز باشد.

به منظور شناسایی صفات مهم زراعی که دارای همبستگی بالایی با درصد روغن بوده آزمایشی با استفاده از 29 رقم کلزای پاییزه در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران با استفاده از طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1380 انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام از نظر کلیه صفات اختلاف معنی داری وجود دارد که دلالت بر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین ارقام می نماید که می تواند در برنامه های اصلاحی به طور موثری مورد استفاده قرار گیرد. بررسی ضرایب همبستگی ژنوتیپی نشان داد که درصد روغن با عملکرد دانه (rg=-0.483**) و درصد پروتئین دانه (rg=-0.179*) دارای همبستگی منفی و معنی داری بود. همچنین درصد روغن با صفات تعداد روز تا شروع گلدهی، طول دوره گلدهی، طول دوره رویش، تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول دارای همبستگی منفی و معنی داری در سطح احتمال 1 درصد بود. با در نظرگرفتن درصد روغن به عنوان متغیر وابسته و انجام تجزیه رگرسیون گام به گام به ترتیب صفات طول دوره رویش، وزن هزاردانه و درصد پروتئین وارد مدل رگرسیونی گردیدند و 53.2 درصد تغییرات درصد روغن دانه توسط صفات مذکور توجیه (R2=0.531) و مدل در سطح 1 درصد معنی دار گردید. نتایج حاصل از تجزیه علیت نشان داد که صفت طول دوره رویش بیشترین اثر مستقیم و منفی را بر درصد روغن دانه (p=-0.73) داشت. بنابراین با توجه به اینکه طول دوره رویش اثرکاهنده ای بر درصد روغن داشته و به عبارتی با افزایش طول دوره رویش در زمان تشکیل بذر دمای محیط بالا رفته و اسیدهای اصلی تغییر یافته و درصد روغن کاهش می یابد، بایستی جهت افزایش درصد روغن زودرسی ملاک گزینش قرار گیرد. رابطه منفی بین درصد روغن و پروتئین دانه ناشی از رقابت آنها در اشغال فضای دانه می باشد. از اینرو گزینش در جهت کاهش درصد پروتئین منجر به افزایش درصد روغن می گردد. وزن هزار دانه دارای اثر مستقیم مثبت و نسبتا بالایی بر درصد روغن دانه بوده (p=0.418) ولی ضریب همبستگی ژنوتیپی آن با درصد روغن غیر معنی دار بود (rg=0.083) که در این صورت بایستی برای به صفر رساندن آثار غیرمستقیم نامطلوب (طول دوره رویش) محدودیت هایی اعمال نمود تا بتوان از اثرات مستقیم استفاده نمود. نتایج تجزیه به عامل ها با توجه به حداقل ریشه مشخصه نشانگر از کفایت چهار عامل برای 14 خصوصیت مزبور می باشد. در این تجزیه چهار عامل مستقل از هم مجموعا 78.3 درصد تغییرات کل داده ها را توجیه نمود.

به منظور بررسی ژنتیک مقاومت به سن گندم 5 رقم تجاری با سطوح مختلف مقاومت در تمام ترکیبات ممکن (بدون تلاقی معکوس) در دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه تلاقی داده شدند. در سال بعد نتایج حاصله و والدین آنها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در همان محل کشت شدند و مقاومت آنها در دو مرحله نسبت به سن مادر و پوره های سن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها از نظر درصد افزایش وزن سن مادر در اثر تغذیه از بوته های گندم، مقدار کاهش عملکرد بیولوژیکی، مقدار کاهش عملکرد دانه و مقدار کاهش تعداد دانه در خوشه در اثر تغذیه سن مادر تفاوت معنی داری وجود داشت. برای تعیین ترکیب پذیری عمومی و خصوصی ارقام بر اساس روش دو مخلوط B گریفینگ تجزیه دی آلل انجام گرفت. همچنین تجزیه دی آلل به روش هیمن نیز انجام گردید. رقم رشید با کمترین اثر ترکیب پذیری عمومی (با اثر منفی) برای تاثیر بر روی درصد افزایش وزن سن مادر و هیبریدهای نوید × سرداری و رشید × سرداری با کمترین اثر ترکیب پذیری خصوصی (با اثر منفی) به عنوان بهترین والد ترکیب شونده و بهترین هیبریدها برای افزایش مقاومت برای این صفت شناخته شدند. برای سایر صفات نیز بهترین رقم و بهترین هیبرید مشخص گردید. اثرات غیر افزایشی مقاومت برای این صفت شناخته شدند. برای سایر صفات نیز بهترین رقم و بهترین هیبرید مشخص گردید. اثرات غیرافزایشی ژنی برای تاثیر بر روی درصد افزایش وزن سن مادر از نوع فوق غالبیت و برای سایر صفات از نوع غلبه نسبی بود. بیشترین ژن های غالب برای تاثیر بر روی درصد افزایش وزن سن مادر از نوع فوق غالبیت و برای سایر صفات از نوع غلبه نسبی بود. بیشترین ژن های غالب برای تاثیر بر روی درصد افزایش وزن سن مادر در رقم سبلان و بیشترین ژنهای مغلوب در رقم سرداری مشاهده شد. وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای صفت درصد افزایش وزن سن مادر به ترتیب 74.58 و 25.25 درصد بود. همچنین همبستگی معنی داری بین درصد سن زدگی و فاکتورهای مورفولوژیکی مشاهده نشد. مقدار کاهش کیفیت گندم در اثر تغذیه پوره سن معنی دار بود.