پژوهش دینی
سال:1384 | دوره:- | شماره:10 |تعداد مقالات:10

از سویی تفسیر و تاویل قرآن کریم، به عنوان امری ضروری برای فهم پیام الهی مطرح است و از سویی دیگر، تفسیر به رای، پدیده ای است نکوهیده از سوی همه مفسران و قرآن پژوهان؛ چه اینکه روایات زیادی از سوی پیامبر اکرم (ص) و دیگر پیشوایان معصوم دینی، وارد شده است که این شیوه تفسیر را مذموم شمرده اند. همواره مفسران و قرآن پژوهان، در صدد تبیین و تحلیل مفاد این روایات برآمده و تلاش کرده اند تا مرز میان تفسیر به رای نکوهیده و تفسیر اجتهادی پسندیده را تعیین نمایند، نگارنده در این نوشتار ضمن نقل روایات نکوهش گر تفسیر به رای و بررسی و ارزیابی سندی و دلالی آن ها، به دو دیدگاه عمده در این زمینه اشاره نموده و ضمن بیان و تحلیل آرای ویژه علامه طباطبایی و امام خمینی به جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته است.

قرآن به عنوان آخرین کتاب آسمانی و معجزه جاویدان رسول خدا (ص) و نیز منبع نخست اصول، مبانی و احکام دینی، همواره مورد عنایت و اهتمام آن حضرت قرار داشت. علاوه بر کاتبان وحی، شماری از اصحاب به عنوان معلمان و قاریان قرآن شهرت داشتند و به فرمان پیغمبر (ص) به تعلیم نومسلمانان می پرداختند. مطابق برخی متون تاریخی، گاه حوادث تلخ و دردناکی برای این دسته از قاریان پیش می آمد. از جمله می توان به حوادث رجیع، بئر معونه و کشتار یمامه اشاره کرد که گفته می شود دو حادثه نخست در عهد رسول خدا (ص) و حادثه سوم در روزگار خلیفه نخست در جنگهای موسوم به رده روی داد و طی هر کدام جمعی از قاریان و معلمان قرآن کشته شدند. در این مقاله ضمن شمارش گوشه ای از ماموریتهای مهم قرآنی در عصر رسالت، به بررسی صحت و سقم جزئیات حادثه رجیع می پردازیم.

قرآن، معجزه جاوید پیامبر اسلام (ص)، از زمان نزول تاکنون همواره مورد توجه و اهتمام عالمان مسلمان و غیرمسلمان بوده است. یکی از وجوه اعجاز قرآن که در دهه های اخیر مورد توجه برخی از قرآن پژوهان قرار گرفته است مساله "اعجاز علمی" است. قرآن را خالق جهان طبیعی برای ما فرو فرستاده است. بنابراین، عجیب نیست اگر در آن مسائلی هر چند تلویحا مطرح شده باشد که تا قرنها بعد بر بشر عادی ناشناخته بوده است. یکی از نظریه های علمی معروف قرن بیستم، نظریه "نسبیت خاص اینشتین" است. طبق این نظریه، کمیت هایی مثل جرم، طول و زمان مطلق نیستند. بلکه بستگی به ناظری دارند که آنها را اندازه گیری می کند. تئوری نسبیت خاص از حد فرضیه فراتر رفته و علاوه بر آن که از انسجام ریاضی برخوردار است، از راه آزمایش های بسیار دقیق علمی هم مورد تایید قرار گرفته است. این مقاله به ارتباط بحث "اتساع زمان" که از لوازم تئوری نسبیت خاص است با آیه «وان یوما عند ربک کالف سنه مما تعدون» (الحج، 47) پرداخته و کوشیده است تا نشان دهد اتساع زمان می تواند یکی از وجوه مدلول آیه در نظر گرفته شود.

یکی از مبانی فهم حدیث، توجه به وضعیت حدیث از حیث الفاظ و عبارات اولیه، میزان نقل به معنا و احیانا تقطیع صورت گرفته در متن حدیث است. بررسی تاریخ تدوین حدیث نشان می دهد که احادیث معصومان علیهم السلام با انگیزه های گوناگون مورد تقطیع واقع شده و این موضوع پیامدهای متعددی در فهم روایات و انتقال معانی آنها به مخاطبان حدیث ایجاد کرده است. این مقاله در صدد است با تکیه بر شواهد تاریخی و روایی ضمن روشن ساختن اقسام و علل تقطیع حدیث از پیامدهای منفی و مثبت آن در فقه الحدیث پرده بردارد.

بررسی تطبیقی داستان پسر آدم (ع) در باب چهارم سفر پیدایش موضوع مقاله حاضر است. این مقاله ضمن بررسی داستان هابیل و قائن (قابیل) در سفر پیدایش و مقایسه آن با قرآن، سعی در تقریب دیدگاه قرآن و تورات دارد. زیربنای تشریع احکام جزایی که در داستان پسران آدم (ع) شکل می گیرد، از مباحث مهمی است که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به حساسیت اسلام نسبت به قضاوت و داوری آیا این حساسیت فقط در بعد خاص است یا در بعد عام و نسبت به هر گونه اظهار نظر و ابراز عقیده در باره اشخاص، مسائل و رویدادهای مختلف نیز چنین حساسیتی وجود دارد؟ و آیا اصول و مبانی خاصی برای این نوع داوری ها وجود دارد؟ مقاله حاضر در صدد پاسخ به همین نوع سوالات با استفاده از قرآن کریم می باشد. نتایج بدست آمده این است که قرآن هر نوع اظهار نظر، موضع گیری و انتخاب انسان را نوعی داوری محسوب کرده که می تواند حق یا باطل باشد و رعایت عدل و قسط از طریق توجه به ندای فطرت سلیم، رجوع به کتاب خدا، پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) که عدل مجسم اند، ضامن حقانیت قضاوت های بشری است و برعکس پیروی از هوی و هوس، ظن و گمان، تعصبات بی جا، عناد با حق و... داوری را در مسیر باطل قرار داده، انسان را گرفتار پیامدهای زیانبار دنیوی و اخروی می گرداند.

اشعار پروین اعتصامی (1285-1320 ش.) لبریز از مفاهیم قرآنی و اصول اخلاقی و اسلامی است. او قرآن کریم را دبیرستان فضل و کمال انسانی می داند. در همه ی سروده های خود به دنبال پند و اندرز و یا نتیجه ای اخلاقی است که همگی مطابق و یا همسو با دستورات قرآن کریم است. به گونه ای که با تامل در درونمایه ی اشعار او سایه پر رنگ و پر حضور فرهنگ قرآنی را به وضوح می توان دریافت. سبک ساده خراسانی و احتراز از کلمات و اصطلاحات قرآنی و عربی موجب شده که نقادان و محققانی که شعر او را نقد و بررسی کرده اند اغلب از ویژگی های سبکی و قالبهای فکری و بیانی، حفظ اصالت، قدرت تعبیر و مهارت فنی و زبان محکم و استوار شعر او سخن بگویند و همگان مضمون اشعار او را تربیتی، اخلاقی و بعضا عرفانی بدانند. ولی هیچ کدام به برجستگی و تابناکی روح قرآنی اشعار او که سرشار از جذبات کلام الهی است، به صراحت اشاره نکرده اند. سعی نگارنده بازکردن این دریچه و نمایاندن این گوهر گران و ناشناخته در شعر پروین است که تا به حال از این زاویه مورد تامل قرار نگرفته است.

در این مقاله با نگاهی به رساله "اسباب حدوث الحروف"، به بررسی نظریات بدیع و ارزشمند ابن سینا در زمینه علم تجوید که شامل مخارج حروف و پدید آمدن اصوات عربی و شیوه مطالعاتی او است، خواهیم پرداخت. مهارتهای پزشکی و آزمایشگاهی و تحلیلهای وی، باعث شد تا روشی نوین را در مطالعات مربوط به شناخت جایگاههای تلفظ حروف و کیفیت استماع آن پایه گذاری کند. محورهای اساسی در این مطالعه عبارتند از: 1-       مبحث آواها و اصوات 2-       مهارتهای پزشکی و آزمایشگاهی و کاربرد آن در تبیین مخارج حروف عربی 3-       روش سمعی در تبیین صفات حروف 4-       شبیه سازی (بازسازی) اصوات گفتاری به کمک وسایل مکانیکی و پدیده های طبیعی.