دانشنامه
سال:1389 | دوره:- | شماره:79 (زبان و ادبیات عرب) |تعداد مقالات:15

در این مقاله، سعی شده است، ضمن بیان تاریخچه ای کوتاه از عصر عباسی در ایران، موضوع ادب عربی در سرزمین ری، مورد بررسی قرار گیرد.از آنجا که هدف اصلی این نوشتار، آشنا ساختن مخاطبان با ادب منظوم و منثور عربی در ری در عصر مذکور بوده است، ضمن معرفی بزرگ ترین ادبای این سرزمین، به شرح مختصر برخی از آثار نظم و نثر ایشان نیز پرداخته شده است.

علوم بلاغی از برترین و برجسته ترین علوم زبان عربی و فارسی است و یکی از سه شاخه اصلی آن بدیع می باشد که با صنایع خود به کار تحسین وجوه بیانی می پردازد و بدیهی است که زیبایی کلام آنگاه بیشتر جلوه گر خواهد شد و آن زمان جذبه دلکش بودن زبان مشخص خواهد شد که به آرایه های بلاغی و پیرایه های فصاحی آراسته شوند؛ اما از آنجا که این شاخه در مسیر رشد و تکامل خود دستخوش تغییر و تحولات کمی و کیفی از سوی عالمان و مولفان این فن و موجب بروز نقایص و خلل و عیوبی بر اندام آن شده است لذا بررسی علل ظهور و بروز این معایب در سیر تاریخی و تکوین بدیع با توجه به مشکلات و درهم آمیختگی های آن با معانی و بیان و یا برخی علوم دیگر امری ضروری می نماید تا بتوان آسیب های وارده بر علم بدیع را واکاوی و شناسایی و عرضه و به شکل بدیعی در عرصه ادبیات مورد استفاده قرار داد.

ابوالقاسم شابی دارای دو نوع اشعار است: اشعاری که مربوط به مرگ و اشعاری که مربوط به زندگی است در هر دو دسته از این سروده ها شابی دیدگاه های فلسفی خود را نسبت به مرگ و زندگی بیان می کند و تنها هدفش از بیان این دو دیدگاه رسیدن به «آزادی مطلق» و «آرامش درونی» است، که تنها راه رسیدن به این دو هدف از طریق زندگی امکان پذیر است چه در طبیعت و چه در ماورائیات، زیرا طبیعت را سراسر نشانه های ذات پاک الهی می داند و با پناه بردن به آن، به آرامش می رسد و زندگی در ماورائیات برای او نوعی تسکین است چرا که به اصل پاک خود پیوسته است و در واقع مرگ برای او زندگی دوباره است.ابوالقاسم شابی عشق، امید و ایمان به زندگی را راز بقا و جاودانگی و رهایی می داند.

شعر عربی به عنوان دیوان عرب طبعی ترین و طبیعی ترین کلام انسان آگاه به زبان و الفاظ این قوم است و به همین جهت استعمال های گوناگون و فراوانی دارد.در علوم مختلف ادبی و دینی شعر عربی شاهد اثبات آرا عالمان بوده و تفسیر مجمع البیان نیز از این امکان استفاده فراوانی برده است. مقاله حاضر تلاشی است تا صاحبان شواهد شعری تفسیر مجمع البیان را معرفی نمایند. با این تحقیق زمینه ای فراهم می گردد تا بتوان به ملاک های انتخاب سروده شاعران خاص جهت اثبات آرا یا تقریب نظریات به اذهان دست یافت. در این بررسی همه ادبیات موجود در تفسیر مجمع البیان بررسی شد و پس از تعیین تعداد ادبیات منتسب به هر شاعر، برخی از آنان به ترتیب فراوانی استفاده از اشعار آن ها مورد توجه قرار گرفت. آنچه ملاحظه می گردد این است که شاعران مورد استشهاد قریب به اتفاق اصل و نسب عربی خالص دارند و از آثار شاعران عرب زبانی که اصالت غیر عربی دارند گرچه اشعار آن ها فراوان هم باشد کمتر استفاده شده است.

چکیده فارسی:هنر نمایش را می توان بدون تردید در زمره دستاوردهای عظیم فرهنگی بشر در طول تاریخ قلمداد نمود. برخی تاریخ نویسان پیدایش این هنر را در اشکال اولیه آن، به مصریان باستان نسبت می دهند، هر چند که این عقیده در تاریخ مکتوب هنر نمایش جایی ندارد. آنچه بر همگان مسلم است ظهور این هنر برای اولین بار در ادبیات یونان باستان است، زمانی که یونان در قرن ششم قبل از میلاد شاهد دوره ای از شکوفایی و پیشرفت در عرصه های مختلف از جمله ادبیات و هنر بود.دور ماندن از وقایع روزمره جامعه و عقل گرایی و در نتیجه دوری جستن از مسائل عاطفی، از خصوصیات آثار کلاسیک غربی بود. هر چند دو تن از نوابغ مکتب واقع گرایی یعنی، «هنریک ایبسن و جورج برنارد شاو»، با محور قرار دادن عنصر فکر و اندیشه در آثار خود، توانستند موج نو و تاثیر قابل ملاحظه ای را در مقابل جریان احساس گر و فردگرای مکتب رومانتیسم در اروپا بوجود آورند. در نهایت مکتب سمبولیسم، الگویی مناسب برای نویسنده بوده، که می خواهد بدون اشاره مستقیم به جزئیات، وقایع عصر خود را مورد بررسی و انتقاد قرار دهد.بدون تردید نمایشنامه مانند هر اثر روایی دیگر نیازمند عناصری است تا به وسیله آن ها در خارج ذهن عینیت و تحقق یابد. این عناصر را می توان در قصه (حادثه)، شخصیت ها، گفتگو میان آن ها و نزاع یا کشمکش خلاصه نمود. اما عامل آخر که در خلال آن اهداف و اغراض نویسنده مشخص می شود از اهمیت بیشتری در تفهیم نمایشنامه ذهنی برخوردار است. در آثار کلاسیک این نزاع به درون انسان منتقل شده و به صورت نزاع میان وجدان او و عواطفش یا بین عقل او و وظیفه اش ظهور یافته است. در نهایت می توان گفت که توفیق الحکیم، با آثار ذهنی خود توانست نمایش را از ابتذال نجات دهد. ابتذالی که دور ماندن قشر فرهنگی و عدم اعتماد برخی دیگر از اقشار جامعه به این عرصه مهم ادبی را سبب شده بود. چکیده عربی:تتناول هذه المقالة موضوعا من موضوعات الأدب العربی المعاصر، و هو المسرح الذهنی و تعرف لنا العناصر المسرحیة عامة و اعتمادها علی «الحدث» أو «القصة» التی نعدها العنصر الأول من عناصر العمل المسرحی. و تعرف لنا توفیق الحکیم والعناصر المسرحیة فی مسرحیته الذهنیة کالصراع و الشخصیة و الفکرة و الحدث و الحوار.ثم توضح لنا المعالم البارزة فی المسرح الذهنی و توظیف التراث و بأنه النتاج الثقافی و المادی لشعوب العالم، و وصل إلینا من الماضی البعید أو القریب، و لعب دورا کبیرا فی تطور الأدب عبر التاریخ ... و أن توفیق الحکیم حاول أن یغیر ذوق الجمهور و یرتفع بمستواهم الفکری، و قام بنقل المسرح من السطحیة إلی العمق عن طریق الإهتمام بقضایا الإنسان من حیث هو کائن له عقل و شعور، منصرفا عن التبعیة المطلقة للفکر الغربی. و هذا الإتجاه الفکری الذی أبعده عن المسرح إلی حدما جعل بعض النقاد معتقدین بأن مسرحه غیر صالح للتمثیل و هو للقراءة فحسب.

اهمیت نسخه های خطی، در شناخت جامعه در دوره های مختلف تاریخی، امری است که بر کسی پوشیده نیست. متون ادبی ما دربردارنده اطلاعات با ارزشی از آداب، سنن، فرهنگ و اعتقادات هر دوره بوده، مسیر شناخت تحولات فکری، سیاسی و ساختارهای حکومتی آن دوره را بر ما هموار و روشن می کند. این پژوهش به معرفی و بررسی یکی از نسخه های خطی کتابخانه علامه جلال الدین همایی با عنوان «الفیه» می پردازد که از نظر استاد، از شاهکارهای ادبی در حوزه طنز و سخره ادبی به شمار می آید. مقاله حاضر ضمن معرفی این نسخه، به درون مایه و نوع ادبی آن می پردازد.

از اغراض شعری که در آثار شاعران شیعی معاصر امام رضا (ع) نمود بیشتری دارد، می توان به مدح و رثا و نشر فضائل آن حضرت اشاره نمود.آذین بندی سخن و شعر به فضائل و مناقب ائمه (ع) همواره مورد توجه شعرا و نویسندگان بوده و به گونه ای بیانگر اعتقاد و احترام به این بزرگواران و حریم ولایت و امامت است و از سوی پیامبر (ص) و ائمه (ع) مهر جواز یافته است.این پژوهش، با عنوان «سیمای امام رضا (ع) در اشعار شعرای شیعی معاصرش» دعبل، ابونواس، ابراهیم بن عباس صولی درصدد است که درون مایه اشعار این شاعران عرب را در این خصوص مورد بررسی و مداقه قرار دهد.از آنجایی که شاعران دوستدار و پیرو اهل بیت (ع) که خود را نسبت به بیان حقایق و نشر فضائل این خاندان پاک موظف می دانستند، در ایفای رسالت، نهایت توان خود را به کار بستند. و با معرفی نقش پیشوایی و طلایه دارانه آن حضرت در میان امت، بیان مظلومیت و ستمی که بر او رفته بود، بهترین استفاده ها را از هنر شعر برده اند. و در پایان نتیجه گرفته شده که شاعران معاصر امام به ایفای نقش کارآمدشان در اثبات حقانیت ولایت و زمامداری امام رضا (ع) و همچنین به بیان سجایای اخلاقی و کرامات و مقام علمی و مدح اجداد پاکش و فریاد رس بودن حضرت پرداختند.

عمر ابوریشه با تکیه بر فرهنگ گسترده و میراث ادبی و انسانی توانست به جایگاه بالایی در شعر معاصر سوریه دست یابد. زبان شعری وی از سویی فاخر و استوار بود و از سوی دیگر با بهره گیری از نماد و اسطوره راه رشد و پویایی را پیمود. او در سطح زمان اسطوره ای نماند بلکه از آن وام گرفت و داستان اسطوره ای را با مسائل زمان حال درآمیخت و با استفاده از تجارب، تخیلات و برداشت های ذهنی اش فراتر از داستان اسطوره ای پیش رفت و گاه به بازآفرینی و خلق داستانی جدید پرداخت، از آن جمله: ژاندارک، دلیله، دیک الجن الحمصی و ... شاعر در داستان های این قبیل شخصیت های تاریخی تصرف کرده و به بازنگاری آن در قالب داستان اساطیری می پردازد. او در تعبیر از اسطوره عنقا (سیمرغ) تلاش می کند تا میان سطح اسطوره و سطح واقعیت پیوند برقرار کند. همچنین در قصیدی اورست با بهره گیری از زبان نمادین، بعدی عرفانی و اسطوره ای به رابطه زمین و کوه می بخشد که قدرت ابتکار و نوآوری شاعر را تحسین برانگیز می نماید. از همین رو به بررسی مهم ترین نمادهای اسطوره ای در شعر وی خواهیم پرداخت.

با همه اختلافاتی که در میان شاعران در بینش و نوع جهان بینی آن ها وجود دارد از هر کجا و هر نقطه که شروع کنند در نهایت در یک نقطه به یکدیگر می رسند و آن مساله مرگ و پایان این زندگی است: «کل نفس ذائقه الموت» (آل عمران: 185)آثار وحشت انسان از مرگ در ادبیات مختلف دنیا فراوان دیده می شود. تعبیراتی همچون هیولای مرگ، سیلی اجل، چنگال موت و ده ها تصویر مانند آن همه نشانه های این وحشت است.نوشتار حاضر بر آن است تا به دیدگاه شاعران عربی از دوره جاهلی تاکنون بپردازد و تصویر این زندگانی زودگذر و پایان آن را در اشعار آنان مورد بررسی قرار دهد.

از آنجا که قرآن کریم معیاری برای سخن فصیح و بلیغ است و از سوی دیگر الگویی موفق و نمونه ای اعلا از تاثیرگذاری بر مخاطب است، بسیاری از شعرا و نویسندگان می کوشند تا الفاظ و ترکیبات قرآن را در نوشته های خود به کار برند و نیز از معانی و مضامین آن اقتباس کنند. بدوی الجبل نیز از این امر مستثنی نبوده در سروده های خود از قرآن کریم بهره فراوان برده است. این شاعر سوری تبار افزون بر مهارت بالا در شعر و شاعری؛ با قرآن و معارف دینی نیز آشنایی فراوانی داشته است و نشانه های بسیاری از تجلی قرآن، به زبانی شیوا و ساختاری هنری، در سروده های او دیده می شود. تلاش ما در این مقاله پاسخگویی به این سوال است که الفاظ و معانی و اشارات قرآنی به چه شیوه هایی در دیوان وی مجال بروز یافته است؟

با نزول قرآن کریم، به زبان عربی توجه خاصی شد. سبک بیان و واژه گزینی قرآن، آنچنان شگفت بود که عرب های فصیح در برابر آن متحیر شده و جز تسلیم در برابر این کلام زیبا و باشکوه، چاره ای نداشتند. این حیرت، به تدریج به شیدایی و دلدادگی به آن متن زیبا مبدل گشت و آنان را واداشت تا هر چه بیشتر، پیرامون آن کنجکاوی کنند، لذا قرآن کریم اولین و مهم ترین عامل رویکرد به این زبان بوده است.در حوزه نحو و ترکیب واژگان، بنا به مقتضای کلام الهی و فهم آن، از ابوالاسود و خلیل، سیوطی، کسائی، اخفش و فرا، پیروان مکاتب بصری و کوفی، تا نحویان اندلس و مصر، همه به نگارش آثار ارزشمندی پرداختند. مسائل نحوی، فقط به تالیف کتاب ها، ختم نشد، بلکه موجب مسائل تازه ای در محافل علمی گشت که آکنده از مباحثی داغ بود که در قالب مناظرات نمود یافت و از مشهورترین مناظره های ادبی «مساله زنبوریه» است که میان سیبویه از بصره و کسائی از کوفه درگرفت.مناظره میان پیروان یک مکتب، مناظره میان پیروان مکاتب مختلف، مناظره میان نحویان و شعرا، مناظره میان نحویان و فقها، مناظره میان نحویان و مردم، و ... از جمله مباحث این مقاله است.

ماهی العولمة؟ هل العولمة ظاهرة حضاریة، تاریخیة، ام اقتصادیة، سیاسیة؟ هل هی حرکة موضوعیة لاسبیل الی التخلص منها ام هی حرکة سیاسیة لنا فیها حریة الاندماج، او التجنب و المقاومة؟ ما القوة فیها و ما الضعف و ما السلبیات التی تنتج عنها ماهی العلاقة العولمة بالثقافة؟ اهی عولمة ثقافیة ام اختراق ثقافی؟ لمحاولة الاجابة عن هذه الأسئلة و غیرها سننظم الحوار وفق محاور تالیة:- مفهوم العولمة لغة و اصطلاحا- نشأة العولمة و ماهیتها- الفرق بین العولمة و العالمیة- الآثار الثقافیة و الدینیة و الاجتماعیة للعولمة- کیفیة امکان ان نتعولم و نجتنب مخاطرها