فضای جغرافیایی
سال:1389 | دوره:10 | شماره:32 |تعداد مقالات:11

ارزیابی نقش خیلی مهمی در فرایند برنامه ریزی و میزان موفقیت طرح ها با هدف تامین رفاه اجتماعی و توسعه پایدار دارد. تکنیک ها و معیارهای مختلفی برای ارزیابی وجود دارد. در این مطالعه سعی می شود تکنیک های ارزیابی کاربری اراضی شهری به صورت خلاصه معرفی و کاربری های آموزشی شهر شاهرود با استفاده از GIS مورد ارزیابی قرار گیرد. الگوهای مکان یابی و توزیع فضایی مکان های آموزشی محور اصلی این مطالعه است. یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که فضاهای آموزشی شاهرود برای هر سه مقطع از نظر ارزیابی کمی دارای وضعیت مناسب می باشد، به گونه ای که با توجه به سرانه پیشنهادی ایران برای فضاهای آموزشی 74.13 درصد ابتدایی ها،  76.92درصد راهنمایی ها، 64.7 درصد دبیرستان ها سرانه ای برابر یا بیشتر از سطح سرانه استاندارد پیشنهادی ایران داشته اند و همچنین درصدهای یاد شده نسبت به سرانه های طرح تفصیلی شهر شاهرود حتی میزان بیشتری را نشان می دهد. در ارزیابی کمی با معیار پراکنش فضاهای آموزشی نسبت به تعداد خانوارها در سطح محلات و ناحیه، عدم توزیع مناسب و تجمع فضاهای آموزشی در مرکز شهر دیده می شود. از 29 محله شاهرود، 24 محله تعداد کمتر از میزان استاندارد مدرسه ابتدایی دارند و تعداد محلاتی که استاندارد موجود برای مدارس راهنمایی در آن وجود ندارد، 12 محله از 18 محله می باشد. برای دبیرستان ها نیز از 7 ناحیه موجود 5 ناحیه دارای فضاهای آموزشی کمتر از استاندارد می باشد. در ارزیابی کیفی بر اساس ماتریس سازگاری و مطلوبیت، مدارس ابتدایی دارای وضعیت نامطلوبی می باشند به صورتی که  61.53مدارس ابتدایی در وضعیت نسبتا ناسازگار هستند، مدارس راهنمایی دارای وضعیت بی تفاوت (52.77 درصد بی تفاوت) و دبیرستان ها دارای وضعیت مناسب هستند (با قرار داشتن 51.61 درصد از مکان های آموزشی در وضعیت نسبتا سازگار). از نظر مطلوبیت قرارگیری مکان های آموزشی بر روی شیب ها وضعیت مناسب را نشان می دهد و فقط به ترتیب  2.56درصد ابتدایی ها، 77/2 درصد راهنمایی ها،  3.22درصد دبیرستان ها بر روی شیب نسبتا نامطلوب قرار دارند و از نظر شعاع دسترسی مدارس ابتدایی دارای وضعیت نامناسب، مدارس راهنمایی و دبیرستان ها داری وضعیت مناسب هستند. نتایج کلی نشان می دهد که لازم است فضاهای آموزشی به منظور تامین دسترسی و فرصت های مناسب مجددا ساماندهی شوند. 

تحقیق حاضر با هدف مطالعه نوسانات یخبندان و کاربرد نتایج آن در بازدهی محصولات آجیلی شهرستان اهر و با فرض اینکه میوه های آجیلی شهرستان اهر تحت تاثیر یخبندان خسارات سنگینی را متحمل می شوند، آغاز شد. پس از استخراج شاخص های یخبندان، داده ها با تقویم ژولیوسی روز شمار و در چهار آستانه دمایی طبقه بندی شد. بعد از اثبات نرمال بودن داده ها، و با توجه به پارامتریک بودن داده ها، با روش پیرسون، همبستگی عملکرد انواع محصولات آجیلی اهر با یخبندان های بهاره و پاییزه در چهار آستانه دمایی A، B، C و D و با توجه به معناداری این آزمون (P-Value<0.05) اثبات و نتایج زیر برای انواع محصولات حاصل شد. در میزان عملکرد محصول انگور اهر آخرین یخبندان بهاره در آستانه B با بالاترین میزان همبستگی نسبت به سایر شاخص ها نقشی تعیین کننده دارد. هر اندازه آخرین یخبندان بهاره در این آستانه زودتر اتفاق بیافتد، عملکرد محصول انگور کمتر خواهد شد. تاثیر  یخبندان های بهاره در میزان عملکرد گردو بیشتر از یخبندان های پاییزه بوده است. با در نظر گرفتن همبستگی معنادار و معکوس عملکرد انواع محصولات با تعداد روزهای یخبندان، نتیجه می شود که پدیده یخبندان در اهر یکی از پدیده های اقلیمی موثر بر نوسانات تولیدات آجیلی است. با افزایش تعداد روزهای یخبندان عملکرد کلیه محصولات آجیلی اهر کاهش می یابد. از لحاظ کاهش عملکرد انواع توت درختی در رده اول و گردو، انگور، بادام در رده های بعدی قرار می گیرند. کار تحقیق با محاسبه حدود اطمینان در سطح %95 در تمامی آستانه ها و برای همه محصولات آجیلی شهرستان اهر با لحاظ نمودن متغیر کنترل محاسبه و نتایج مناسبی حاصل و بر این اساس پیشنهاداتی ارایه شد. در شهرستان اهر میزان تولید تنها با نوسانات روز شمارهای یخبندان و طول دوره های رشد و یخبندان محدود نمی شود و باید به نقش سایر عوامل موثر یا محدود کننده در تولید نیز توجه نمود. 

شهر فیض آباد با اقلیمی گرم و خشک در نواحی جنوبی استان خراسان رضوی واقع شده که به عنوان الگویی از شهر های منطقه گرم و خشک جهت مطالعات معماری همساز با اقلیم انتخاب شده است. در این تحقیق شرایط اقلیم آسایشی به صورت روزانه توسط توسط شاخص دما– فیزیولوژیک ارزیابی شده است. نتایج این شاخص نشان داد که دوره آسایش اقلیمی این شهر کوتاه و محدود به دوره ای 39 روزه است که عمدتا درطی فروردین و مهرماه به وقوع می پیوندد. تضاد شرایط حرارتی در طی سال کاملا آشکار می باشد، به گونه ای که 135 روز از سال در شرایط حساسیت گرمایی گرم و داغ و 74 روز از سال در شرایط سرد و بسیار سرد قرار دارد.هدف از این تحقیق استفاده حداکثری از پتانسیل های محیطی در جهت صرفه جویی مصرف انرژی و بالا بردن کیفیت آسایشی در محیط های مسکونی و سالم سازی محیط زیست  می باشد. در همین راستا و با در نظر گرفتن زاویه تابش، جهت تابش خورشیدی، جهت وزش بادهای مفید و مضر و توجه به اهمیت سایه ها در تابستان به ارایه دستور العمل هایی متناسب با شرایط اقلیمی برای این شهر پرداخته شده است. طبق نتایج حاصل مناسب ترین جهت استقرار ساختمان ها در این شهر محدوده ای از 30 درجه جنوب غرب تا 70 درجه جنوب شرق به عنوان جهات قابل قبول می باشد که از آن میان مناسب ترین جهت محدوده جنوب تا زاویه 30 درجه جنوب شرق می باشد. در خصوص جهت یابی صحیح معابر و خیابان ها، جهت شمالی– جنوبی اولویت نخست و جهت شمال غربی– جنوب شرقی اولویت بعدی را داراست که در یک چنین شرایطی حداکثر تطابق را با شرایط اقلیمی دارا خواهد بود. 

اکوتوریسم پدیده ای مدرن است که انگیزه اصلی آن گردشگری، مشاهده و لذت از طبیعت و پدیده ها و چشم اندازهای طبیعی و فرهنگی بوده و از آن می توان به عنوان یکی از منابع جدید درآمد در راستای توسعه پایدار نام برد. هدف اصلی از انجام این تحقیق بررسی و ارزیابی پدیده های طبیعی با قابلیت جذب گردشگر به منظور شناخت زمینه ها و فرصت های اکوتوریسم در منطقه می باشد.استان یزد با مساحتی حدود 131551 کیلومترمربع (سومین استان کشور از لحاظ مساحت) و جمعیت حدود 990000 نفر در محدوده فلات مرکزی ایران قرار گرفته است. متوسط بارندگی 107 میلی متر در سال، میانگین سالیانه دما 18 درجه سانتی گراد و میزان رطوبت نسبی بین 30 تا 35 درجه می باشد. استان یزد به عنوان یکی از مناطق با اقلیم خشک دارای جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی با پتانسیل جذب گردشگر می باشد. شهرستان تفت با دارا بودن شرایط اقلیمی متفاوت نسبت به سایر مناطق استان (متوسط بارندگی 250 میلی متر) و ارتفاعات و یخچال های طبیعی و... به عنوان قطب گردشگری استان در نظر گرفته شده است.با توجه به ارزیابی توان اکولوژیکی، توان اکوتوریسم در منطقه طزرجان با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدل اکولوژیکی توریسم (مخدوم) صورت گرفت، در محدوده مورد نظر پهنه های با توان تفرج متمرکز با درجه مرغوبیت 1 دارای مساحت بسیار محدود بوده (3918 متر مربع) که ناشی از محدودیت خاک، آب، پوشش گیاهی و اقلیم آن منطقه می باشد. در منطقه سایت های 1 و 2 دارای توان تفرج گسترده با درجه مرغوبیت 2 می باشد و سایت های پیشنهادی 3 و 4 از درجه مرغوبیت 1 جهت تفرج متمرکز برخوردار می باشد.

وضعیت امکانات و خدمات اجتماعی سکونتگاه های روستایی شهرستان اهر با وجود پیشینه تاریخی و تراکم آبادی، نشان دهنده نابرابری و اختلاف بین آنها بوده و در طول سال های گذشته استمرار داشته و سبب تخلیه و مهاجرت های روستایی شده است. در این تحقیق به شناخت میزان اختلاف بین 341 سکونتگاه روستایی شهرستان اهر در قالب تقسیمات سیاسی دهستان، در بخش های زیربنایی، اقتصادی، بهداشتی- درمانی و اجتماعی به روش تاکسونومی عددی بر اساس آمار سال 1385 اقدام گردیده است. نتایج به دست آمده اختلاف و ناهمگنی بین سکونتگاه های روستایی را در بخش های زیربنایی، اقتصادی و اجتماعی مشخص ساخته و دهستان قشلاق به عنوان دهستان ناهمگن در بخش های فوق از بقیه دهستان ها و مراحل درجه بندی توسعه یافتگی جدا گردیده است. طبق نتایج حاصله بین متغیرهای تعداد جمعیت و آبادی، فاصله از مرکز شهرستان و تهیه طرح مطالعاتی (هادی روستایی) با میزان برخورداری و توسعه یافتگی روستایی شهرستان رابطه خاصی وجود ندارد.

دشت های سیلابی رودخانه ها اراضی حاصل خیزی هستند که مورد توجه انسان قرار گرفته و انسان ها همواره خواستار توسعه این مناطق می باشند. از این رو حفاظت و مدیریت دشت های سیلابی امری ضروری است. در این تحقیق جهت مدیریت 4.5 کیلومتر از دشت سیلابی رودخانه قزل اوزن اقدام به پهنه بندی خطر سیل با استفاده از امکانات مدل HEC-RAS، نرم افزار ArcView و الحاقیه آن با نام HEC-GeoRAS گردید. به این منظور نقشه های رقومی 1:1000 پلان رودخانه تهیه گردید و منطقه به 118 مقطع عرضی تقسیم گردید. از سوی دیگر اطلاعات هیدرولوژیکی جمع آوری و ضریب مانینگ به روش کاون تعیین گردید. در نهایت نقشه های سطح و عمق سیل در 7 دوره بازگشت100 ,50 ,25 ,10 ,5 ,2  و 200 ساله تهیه گردید. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که از کل مساحت تحت تاثیر سیل 200 ساله، 86.14 درصد آن مستعد سیل گیری توسط سیل های زیر 25 سال می باشد. همچنین نقشه های عمق سیل گیری به دست آمده دشت سیلابی مشخص نمود که از کل عمق متوسط سیل گیری در دوره بازگشت 200 سال، 57.29 درصد آن متعلق به دوره های بازگشت زیر 25 سال می باشد. 

شناخت پهنه های اقلیمی استان فارس به دلیل گستردگی آن جهت برنامه ریزی در ابعاد مختلف (محلی، منطقه ای، ملی) از اهمیت خاصی برخوردار است. بر این اساس این پژوهش به شناخت نواحی اقلیمی استان فارس پرداخته است. برای رسیدن به این هدف، از بیست و پنج متغیر اقلیمی در ارتباط با رطوبت، دما، بارش و تابش در هجده ایستگاه هواشناسی سینوپتیک استفاده شده و با کاربرد روش تحلیل عاملی بر مبنای مدل مولفه های اصلی برای شناخت مولفه های سازنده نواحی و از تحلیل خوشه ای به روش ادغام وارد به تفکیک پهنه های اقلیمی پرداخته شده است. بررسی عناصر اقلیمی بر اساس تحلیل مولفه های اصلی نشان دادکه اقلیم استان فارس ساخته سه مولفه است، این مولفه ها به ترتیب اهمیت عبارتند از: مولفه حرارتی، مولفه بارشی و مولفه بارش تابستانه. با انجام تحلیل خوشه ای بر روی نمرات عاملی، چهار ناحیه اقلیمی به عنوان ناحیه سرد و خشک شمالی، ناحیه معتدل و مرطوب مرکزی، ناحیه گرم و نیمه مرطوب غربی و ناحیه گرم و خشک جنوبی در استان فارس مشخص شد. 

تمرکز گرایی فضایی عبارت است از توزیع جغرافیایی درآمدهای دولتی، صنایع، تجارت و جمعیت در یک یا چند مکان که نتیجه آن نابرابری های ناحیه ای در همه شرایط زندگی خواهد بود. سنندج از جمله شهر هایی است که از این قاعده مستثنی نبوده و طی دهه های گذشته تحت تاثیر عوامل مختلف اقتصادی، سیاسی، حقوقی و غیره با تحولات فضایی زیادی روبه رو بوده است.هدف این مقاله بررسی اثرات سیاست تمرکز زیرساخت های اداری- سیاسی، اقتصادی و خدماتی در شهر سنندج بر روند تحولات گسترش فیزیکی و ساختار فضایی شهر در طی دهه های اخیر می باشد. با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و به کمک روش های آماری و مدل های کاربردی همچون مدل آنتروپی شانون و شاخص ویلیامسون، چگونگی و میزان تمرکز فضایی جمعیت و فعالیت ها در شهر سنندج و اثرات فضایی آن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که تمرکز نسبتا بالای زیرساخت های اداری، سیاسی، اقتصادی و خدماتی در شهر سنندج و نواحی پیرامونی آن منجر به تمرکز جمعیت و به دنبال آن بروز اثرات سوء فضایی از قبیل رشد فیزیکی ناموزون و بی قواره شهر و تشدید پدیده اسکان غیررسمی در برخی از نقاط شهر سنندج بویژه در قسمت های شمالی شهر گردیده است. علاوه بر این تجزیه  و  تحلیل توزیع فضایی کاربری های زمین شهری در سنندج بیانگر توزیع نابرابر تعدادی از فعالیت ها و خدمات شهری در بین نواحی مختلف شهر است.