تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1391 | دوره:28 | شماره:4 (پیاپی 58) |تعداد مقالات:20

هدف از انجام این تحقیق، مطالعه تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر توده های رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.) از لحاظ عملکرد، اجزاء عملکرد و مقدار اسانس بود. این تحقیق در بهار سال 1387 به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 20 تیمار و 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات دانشگاه صنعتی اصفهان (لورک) واقع در نجف آباد انجام شد. در این آزمایش تاثیر پنج سطح کود نیتروژن (0، 40، 80، 120 و 160 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) بر چهار توده رازیانه (اصفهان، تهران، یزد و اروپایی 11486) مورد مطالعه قرار گرفت. صفات اندازه گیری شده شامل عملکرد دانه در هکتار، درصد اسانس دانه، وزن هزاردانه، تعداد دانه در چترک، تعداد چتر در بوته، طول دانه و ارتفاع گیاه بودند. نتایج نشان داد که توده های مورد بررسی از نظر صفات عملکرد دانه در هکتار، وزن هزاردانه، تعداد دانه در چترک، طول بذر، تعداد چتر در بوته، ارتفاع بوته، درصد اسانس دانه و همچنین سطوح مختلف کود نیتروژن نسبت به عملکرد دانه در هکتار، وزن هزاردانه، تعداد دانه در چترک، تعداد چتر در بوته، طول بذر و درصد اسانس دانه تفاوت معنی داری داشتند. اثر متقابل توده و کود نیتروژن نیز در مورد صفات وزن هزاردانه، تعداد دانه در چترک، تعداد چتر در بوته، طول بذر و ارتفاع بوته معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه در هکتار بین توده ها، به توده اصفهان و در بین سطوح کود نیتروژن، به سطح 160 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص و بیشترین میزان درصد اسانس دانه بین توده ها، به توده اروپایی 11486 و در بین سطوح کودی، به سطح 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص تعلق داشت.

در مطالعه حاضر، اثر سیلیمارین به عنوان یک داروی محافظت کننده از کبد، در مقابل مسمومیت حاد کبدی ناشی از تجویز مبندازول در سگ های نژاد ژرمن شفرد (مخلوط) ارزیابی گردید. 25 قلاده سگ سالم به طور تصادفی به 5 گروه مساوی تقسیم بندی شدند. سگ های گروه A مبندازول را با تک دوز 150 میلی گرم/ کیلوگرم به صورت خوراکی دریافت کردند. سگ های گروه B سیلیمارین را با تک دوز 30 میلی گرم/ کیلوگرم به شکل خوراکی و همزمان با مبندازول دریافت کردند. گروه های C، D و E مشابه گروه B درمان شده بودند، اما سیلیمارین به ترتیب 2، 12 و 24 ساعت بعد از تجویز مبندازول، دریافت کرده بودند. غلظت آنزیم های سرمی آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالین فسفاتاز (ALP)، لاکتات دهیدروژناز (LDH) و بیلی روبین توتال و مستقیم قبل از تجویز مبندازول، 2، 12، 24 و 72 ساعت بعد، به عنوان شاخص آسیب های کبدی اندازه گیری شدند. در سگ های گروه A، تک دوز خوراکی مبندازول، به شکل معنی داری غلظت های سرمی ALP، AST، ALT و LDH را در تمام موارد (p<0.05) و بعد از 24 ساعت افزایش داد. در هر دو گروه B و C، میزان فعالیت آنزیم های سرمی در محدوده نرمال قرار گرفتند. تفاوت بین گروه های B و C با گروه A معنی دار بود (p<0.05). میزان فعالیت آنزیم های سرمی، در سه قلاده از سگ های گروه D و در تمام موارد از گروه E، بالاتر از محدوده نرمال قرار گرفتند. این مطالعه نشان داد که سیلیمارین می تواند بافت کبد را از عوامل استرس اکسیداتیو، در سگ های دچار مسمومیت با مبندازول، به ویژه در اولین 2 ساعت بعد از در معرض قرار گرفتن، محافظت نماید.

این تحقیق به منظور بررسی تاثیر کودهای زیستی و شیمیایی بر عملکرد، اجزای عملکرد، میزان کلروفیل و فتوسنتز کدوی تخم کاغذی (.Cucurbita pepo L) به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار طی سال زراعی 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان انجام شد. تیمارهای کودی شامل شاهد یا بدون مصرف کود (N1)، کود زیستی نیتروکسین (N2)، کود زیستی فسفات بارور 2 (N3)، کودهای زیستی نیتروکسین + فسفات بارور 2 (N4)، کود شیمیایی (اوره 120 کیلوگرم در هکتار + فسفات مونوآمونیوم 150 کیلوگرم در هکتار) (N5)،%50 کود شیمیایی+ نیتروکسین (N6)، %50 کود شیمیایی+ فسفات بارور (N7)، %50 کود شیمیایی+ نیتروکسین + فسفات بارور 2 (N8) بودند. نتایج نشان داد که تیمارهای کودی بر میزان کلروفیل، فتوسنتز، عملکرد دانه، قطر، وزن متوسط هر میوه، عملکرد میوه و دانه در مترمربع و بوته تاثیر معنی داری داشتند، به طوری که بیشترین عملکرد دانه (97.97 گرم در مترمربع) در تیمار کودی(N8)  و بیشترین عملکرد میوه (6272.2 و 5790.5 گرم در مترمربع)، فتوسنتز (15.56 و 14.05 میکرومول CO2 در مترمربع در ثانیه) و کلروفیل (53.06 و 50.08 عددSPAD ) به ترتیب در تیمارهای کودی(N8)  و (N6) مشاهده گردید. وزن هزاردانه و تعداد میوه در بوته تحت تاثیر تیمارهای کودی قرار نگرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد در صورتی که کودهای زیستی در تلفیق با %50 کود شیمیایی مصرف گردد، ضمن کاهش مصرف کود شیمیایی بیشترین عملکرد دانه و میوه بدست خواهد آمد.

در این مطالعه فعالیت ضدباکتریایی اسانس های مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) و مرزه زراعی  (Satureja hortensis L.)ارزیابی شد. نمای حساسیتی میکروارگانیسم ها در برابر اسانس مرزه سهندی و مرزه زراعی بر اساس حساسترین به مقاومترین Candida albicans > E. coli > S. aureus > P. aeruginosa بود. کمترین غلظت مهارکنندگی و کشندگی اسانس ها در طیف 0.5 تا  mg/ml 10قرار داشت. فنل کل اسانس های مرزه سهندی و مرزه زراعی به ترتیب معادل 170.5±8.53 و 47.25±2.14 میکروگرم گالیک اسید در هر میلی گرم نمونه تعیین شد. سنجش خاصیت آنتی اکسیدانی اسانس ها با روش DPPH، نشان داد که قدرت رادیکال زدایی اسانس ها تقریبا برابر هم ولی به مراتب بیشتر از آنتی اکسیدان های سنتتیک بود. فعالیت آنتی اکسیدانی با روش بتاکاروتین و قدرت احیای فریک اسانس مرزه سهندی قویتر از مرزه زراعی است. مقدار اسانس لازم برای %50 رادیکال زدایی اسانس مرزه سهندی و مرزه زراعی به ترتیب 6.25 و  mg/ml 5.82بود. قدرت احیای فریک (FRAP) اسانس مرزه بیش از اسانس مرزه زراعی بود. فعالیت رادیکال زدایی سوپراکساید آنیونی اسانس مرزه سهندی و مرزه زراعی به ترتیب 55.28±1.16 و 21.81±2.46 درصد به ازای 15 mg/ml اسانس با IC50 معادل 9.4 و 101.2 میکروگرم تعیین گردید. درصد فعالیت ضدتیروسینازی به ازای یک میکروگرم اسانس مرزه سهندی 47.88±1.33 و به ازای 15 میکروگرم اسانس مرزه زراعی 15.35±2.9 بود. در مجموع، مطالعه خواص بیولوژیک اسانس مرزه سهندی نشان می دهد که قابلیت خوبی برای بررسی کاربرد آن در صنعت غذا و دارو وجود دارد.

به منظور بررسی اثر رژیم های آبیاری و کود پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ (Carthamus tinctorius L.)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ای آزمایشی در قزوین طی سال زراعی 89-1388 بر روی رقم پاییزه گلدشت اجرا گردید. عوامل آزمایش شامل آبیاری در چهار سطح (آبیاری بر اساس 60، 100، 140 و 180 میلی متر تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر کلاسA ) و مقادیر کود پتاسیم در چهار سطح (صفر، 50، 100 و 150 کیلوگرم پتاسیم در هکتار) بودند. نتایج نشان داد که افزایش تعداد آبیاری سبب افزایش معنی دار عملکرد دانه، ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد شاخه در بوته، قطر طبق، تعداد طبق در بوته و تعداد دانه در طبق گردید، به طوری که عملکرد دانه در تیمار 60 میلی متر نسبت به تیمار 180 میلی متر، %110 بیشتر گردید. افزایش مقدار پتاسیم نیز سبب افزایش معنی دار کلیه صفات شد. به طوری که مصرف 150 کیلوگرم پتاسیم در هکتار نسبت به عدم مصرف آن، عملکرد دانه را %58 افزایش داد. افزایش سطح کود پتاسیم موجب تقلیل تاثیر منفی کاهش آبیاری بر صفات و در نتیجه افزایش آنها شد. اثر متقابل آبیاری و پتاسیم بر روی تمامی صفات بجز قطر ساقه و قطر طبق معنی دار بود. در رژیم آبیاری 60 میلی متر، مصرف 150 کیلوگرم کود نسبت به عدم مصرف آن موجب افزایش 35 درصدی عملکرد دانه شد، اما در تیمار آبیاری 180 میلی متر، این افزایش عملکرد دانه %130 بود. نتایج نشان دادند که مصرف کود پتاسیم دارای تاثیر مثبتی بر روی عملکرد دانه و اجزای آن در گیاه دارویی گلرنگ به ویژه در شرایط کم آبیاری بود.

پرایمینگ یکی از روشهای بهبود جوانه زنی بذر است که می تواند باعث افزایش و یکنواختی جوانه زنی بذر شده و استقرار گیاهچه در مزرعه را حتی در شرایط تنش تسهیل نماید. این تحقیق به منظور بررسی تاثیر اسموپرایمینگ بر بهبود جوانه زنی بذر بنگ دانه (Hyoscyamus niger L.) و تعیین بهترین تیمار برای استقرار گیاهچه، به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند، در سال 1389 اجرا گردید. تیمارهای پرایمینگ شامل زمان در سه سطح (24، 48 و 72 ساعت)، و پتانسیل اسمزی در سه سطح (0.5-، 1- و 1.5- مگاپاسکال) برای نمک های نیترات پتاسیم، کلریدسدیم، و فسفات دی هیدروژن پتاسیم بودند. نتایج نشان داد که اثر اصلی تیمارهای پتانسیل اسمزی و زمان پرایمینگ بر درصد جوانه زنی معنی دار نبود، اما در مورد سایر صفات در سطح احتمال %1 معنی دار گردید. اثر متقابل پتانسیل اسمزی و زمان فقط بر دو صفت متوسط زمان جوانه زنی و طول ریشه چه به ترتیب در سطح احتمال %1 و %5 معنی دار شد. مقایسه میانگین اثر متقابل تیمارهای پرایمینگ نشان داد که تیمار بذر به مدت 72 ساعت با نیترات پتاسیم و فسفات دی هیدروژن پتاسیم با پتانسیل اسمزی 1.5- مگاپاسکال بیشترین تاثیر را بر بهبود مولفه های جوانه زنی بذر بنگ دانه دارا بود.

گونه Bidens bipinnata L. متعلق به خانواده کاسنی (Compositae) و جنس Bidens است. به منظور بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی محتوای تام فنلی و فلاونوئیدی عصاره متانولی گیاه Bidens bipinnata L.، تحقیقات انجام شد. به منظور بررسی فعالیت اثر آنتی اکسیدانی و محتوای تام فنلی و فلاونوئیدهای گیاه، پس از شناسایی کامل گیاه و مشخص شدن رویشگاه آن در منطقه کرج، قسمت های هوایی گیاه در مرحله میوه دهی جمع آوری گردید. در این بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره متانولی گیاه Bidens bipinnata L. با استفاده از سه روش 1) DPPH، 2) ABTS، 3) FRAP، محتوای فلاونوئیدی و تام فنلی گیاه انجام شده است. نتایج نشان داد که IC50 درصد مهار رادیکال DPPH عصاره متانولی قسمت های هوایی گیاه Bidens bipinnata L، معادل 82.13 mg/ml می باشد (IC50<100 mg/ml). در روش FRAP میزان مصرف معرف سولفات آهن III بر گرم وزن خشک گیاه 112.66 mM/g است. بر اساس نتایج روش ABTS میزان میلی گرم آسکوربیک اسید معادل 9.15 mg بر اساس وزن خشک گیاه است و همچنین میزان فلاونوئیدهای تام گیاه با استفاده از معرف روتین در وزن خشک گیاه 12.21 mg/g و میزان ترکیب های فنلی تام عصاره گیاه با استفاده از معرف گالیک اسید 2.88 mg/g تعیین گردید.

افزایش کیفیت و طول عمر گل های بریده، یکی از مباحث مهم در فیزیولوژی پس از برداشت و صنعت گلکاری است. به طور کلی گل های بریده عمر پس از برداشت کوتاهی دارند و اعمال برخی تیمارها می تواند طول عمر گل بریده را افزایش دهد. به منظور بررسی اثر برخی از اسانس ها بر کیفیت و دوام گل بریده رز آزمایشی به صورت فاکتوریل با طرح پایه به طور کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. گل های بریده رز ابتدا با نیترات نقره (2 mg/l) و کلرید کلسیم (%1) به مدت 24 ساعت تیمار کوتاه مدت شده و بعد در محلول های حاوی 2 میلی گرم در لیتر اسانس آویشن (Thymus vulgaris)، مرزه (Saturia hortensis)، زنیان (Carum copticum) و آب مقطر (شاهد) + ساکاروز %2 در دمای 25±3 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی %65±5 به مدت 9 روز قرار گرفتند. عامل های مختلف شامل وزن گل، قطر گل، قطر ساقه، پژمردگی گل و برگ، جذب محلول نگهدارنده و عمر گل جایی هر 3 روز یک بار طی دوره نگهداری اندازه گیری گردید. نتایج حاصل بیانگر آن بود که استفاده همزمان آویشن و نیترات نقره با افزایش جذب محلول نگهدارنده سبب بهبود قطر و وزن گل می شود و همچنین پژمردگی گل ها و برگ را کاهش می دهد. بنابراین عمر گل جایی به طور معنی داری در این تیمار در مقایسه با شاهد افزایش می یابد. در مقابل، پیش تیمار کلرید کلسیم و متعاقب آن نگهداری در اسانس های گیاهی با صدمه به ساقه گل ویژگی های مربوط به کیفیت گل بریده رز و عمر گل جایی آن را کاهش داد.

گیاه دارویی به لیمو با نام علمی Lippia citriodora H. B. et K. متعلق به خانواده Verbenaceae می باشد که مواد موثره آن دارای اثرهای آرام بخشی، ضدتشنج، برطرف کننده تپش قلب، ضداسهال و ضدمیکروبی می باشد. خشک کردن اصولی و دقیق گیاهان دارویی به منظور کاهش رطوبت، افزایش ماندگاری و افزایش کمی و کیفی مواد موثره آنها امری اجتناب ناپذیر است. در این تحقیق از خشک کن هوای گرم برای خشک کردن برگ گیاه به لیمو با استفاده از درجه حرارت های (30، 40 و 50 درجه سلسیوس) و سرعت های مختلف جریان هوا (m/s 0.5، 1 و 1.5) برای رسیدن به میزان رطوبت %15 استفاده گردید. پس از فرایند خشک شدن نمونه ها اسانس آنها توسط دستگاه کلونجر استحصال گردید. نتایج نشان داد که دو تیمار دما و سرعت هوا و اثر متقابل آنها بر زمان خشک شدن، دارای اثر معنی دار بود. مقایسه میانگین تیمار دما، اختلاف معنی داری بین دمای 40°C و 50°C از نظر مدت زمان خشک شدن نشان نداد. اما با افزایش دما اثر سرعت ناچیز شد. بهترین تیمار از نظر کمترین زمان خشک شدن مربوط به دمای 40°C و سرعت 1 m/s می باشد. سطوح دمایی مختلف اثری معنی دار بر میزان اسانس داشته، به طوری که بیشترین مقدار اسانس مربوط به دمای 30°C و کمترین مقدار آن مربوط به دمای 40°C بود. سرعت هوای داغ نیز اثر معنی داری را بر میزان اسانس نشان داد، به طوری که در سرعت 0.5 m/s بیشترین مقدار اسانس حاصل شد. نتایج حاصل از بررسی اثرهای متقابل نشان داد که حداکثر اسانس مربوط به دمای 50°C و سرعت 0.5 m/s بود. در نهایت 7 مدل ریاضی خشک کردن لایه های نازک برای شرایط مختلف خشک شدن، از نظر R2،SSE  و RMSE مقایسه شدند که بهترین مدل برای خشک کردن گیاه به لیمو مدل Modified Page بود.

گاوزبان ایرانی (Echium amoenum Fisch.) از خانواده گاوزبان و جنس اکیوم می باشد. با توجه به اطلاعات کم مرتبط با روغن بذرهای گاوزبان ایرانی، هدف از انجام این تحقیق، بررسی و مقایسه هشت توده مختلف (تهران، زردبند، اصفهان، همدان، رودبار، رحیم آباد، عزت آباد سفلی و فشکور) از نظر وزن هزاردانه، میزان و ترکیب اسیدهای چرب روغن بذر و تعیین خویشاوندی توده ها از نظر میزان روغن بذر و نیز بررسی برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی روغن (توده فشکور) بود. کشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. روغن بذر توسط سوکسله استخراج شد و ترکیب های روغن با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی شناسایی شدند. برای اندازه گیری صفات فیزیکوشیمیایی روغن (رطوبت، ضریب شکست، عدد یدی، عدد پراکسید، عدد اسیدی و عدد صابونی، میزان کلروفیل) از روش های استاندارد AOCS استفاده شد. در ترکیب روغن ها، هفت اسید چرب شناسایی شد. اسید لینولنیک، اسید لینولئیک و اولئیک عمده ترین اسیدهای چرب بودند. وجود اسید گاما- لینولنیک در تجزیه روغن تشخیص داده شد. وزن هزاردانه و درصد روغن، در سطح %5 تفاوت معنی داری نشان ندادند، اما اجزای تشکیل دهنده روغن از تفاوت معنی داری برخوردار بودند. دورترین خویشاوندی بین توده های اصفهان و رحیم آباد و حداکثر قرابت نیز در توده های زردبند و اصفهان مشاهده شد. ضریب شکست روغن 1.473، عدد اسیدی 3.1 mg NaOH/g oil، عدد پراکسید 1.39 meq O2/kg oil، عدد یدی 101.3 g I2.100 g oil، عدد صابونی 163 mg KOH/g Oil، مقدار رطوبت %1.78، میزان کلروفیل 16.9 mg Pheophytin/kg oil و pH آن 5.8 بود.

یکی از رویکردهای نوین برای کنترل بیولوژیک بیماری لکه قهوه ای قارچ تکمه ای Pseudomonas tolaasii استفاده از اسانس های گیاهیست. در این ارتباط اثر ضدمیکروبی اسانس و عصاره آبی و آلی حاصل از برگ گیاه اکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis) بر روی باکتری مذکور در شرایط In vitro و In vivo مورد ارزیابی قرار گرفت. عصاره گیری از گیاه با حلال های آب، متانول، استون و اتانول به روش ماسراسیون به مقدار 0.3 گرم بر میلی لیتر تهیه شد. استخراج اسانس از اندام هوایی با روش تقطیر با آب (Hydro-distillation) انجام گردید. روش بیوسنجش با اسانس در رقت های (بدون رقت، 0.1، 0.01، 0.001 و mg/ml 0.0001) روی دو محیط کشت نوترینت آگار (NA) و کینگس (B KB) با ایجاد چاهک در شرایط آزمایشگاه صورت گرفت. با جداسازی و شناسایی اجزای اصلی موجود در اسانس به وسیله دستگاه گاز کروماتوگراف (GC/MS) مشخص گردید که از بین ترکیب های شناخته شده ضدمیکروبی اسانس اکالیپتوس، دو ترکیب 1، 8- سینئول (%58.1) و آلفا- فلاندرن (%6) از درصد بالایی برخوردار بودند. در بررسی تاثیر اسانس و عصاره اکالیپتوس مشخص گردید که اسانس خالص اکالیپتوس با تشکیل 17 mm قطر هاله بازدارندگی روی محیط کشت KB و عصاره متانولی گیاه فوق در محیط کشت NA با قطر هاله بازدارندگی 8 mm به ترتیب دارای بیشترین اثر ضدباکتریایی علیه Pseudomonas tolaasii بودند که در مقایسه با آنتی بیوتیک های اریترومایسین، پنی سیلین و جنتامایسین در محدوده غلظت 0.1 mg/ml و 0.01 قطر هاله عدم رشد بیشتر ولی در مقایسه با تتراسایکلین، عصاره متانولی قطر هاله کوچکتری را نشان داد. همچنین نسبت به آنتی بیوتیک های اریترومایسین و پنی سیلین در غلظت های 1-5-10 mg/ml قدرت مهارکنندگی اسانس و عصاره متانولی بیشتر ولی در مقایسه با آنتی بیوتیک های تتراسایکلین و جنتامایسین عصاره متانولی قدرت مهارکنندگی پایین تری را نشان داد. در آزمون مربوط به مدیریت بیماری در شرایط In vivo، اسانس و عصاره متانولی اکالیپتوس در دو رقت 0.1 mg/ml و 0.01 در مقایسه با نمونه تلقیح شده با باکتری دارای بازدارندگی بود. با این تفاوت که در رقت 0.1 mg/ml همزمان با گیاه سوزی کلاهک قارچ خوراکی بود که به ترتیب در اسانس و عصاره متانولی بیشتر بود، ولی در رقت 0.01 mg/ml گیاه سوزی اسانس نسبت به عصاره متانولی خیلی کمتر مشاهده شد. بنابراین چنین به نظر می رسد که غلظت مطلوب برای مدیریت این بیماری برای اسانس اکالیپتوس رقت 0.01 mg/ml می باشد.

سدابی (Haplophyllum A. Juss.) یکی از جنس های اسانس دار خانواده مرکبات (Rutaceae) محسوب می شود که در ایران بیش از 20 گونه از آن گزارش شده است. هدف از این تحقیق، استخراج و شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس سه گونه از جنس سدابی منطقه کاشان می باشد. برگ های سه گونه سدابی بیابانی (H. robustum Bge.)، سدابی بی کرک (H. glaberrimum Bge. & Boiss.) و مورد کاذب (H. perforatum (M. B.) Kar. & Kir.)، از نواحی بیابانی و ارتفاعات کوهستانی کاشان جمع آوری شدند. اسانس گیری به روش تقطیر با آب و با دستگاه کلونجر انجام شد. اجزای اسانس ها با استفاده از دستگاه های GC و GC/MS آنالیز و شناسایی شدند. بازدهی اسانس برگ های سدابی بیابانی، %1.02 (حجمی/ وزنی) بدست آمد. تعداد 14 ترکیب در اسانس شناسایی شد که 1، 8- سینئول (%25.0)، بتا- پینن (%12.2) و سابینن (%9) ترکیب های عمده اسانس بودند. بازدهی اسانس سدابی بی کرک، %0.08 (حجمی/ وزنی) بدست آمد. تعداد 13 ترکیب در اسانس شناسایی شد که ترکیب های اصلی تشکیل دهنده اسانس، میرسن (%42.9)، المول (%10.6) و بتا- کاریوفیلن (%8.9) بودند. بازدهی اسانس مورد کاذب %0.38 (حجمی/ وزنی) بدست آمد. تعداد 12 ترکیب در اسانس شناسایی شد که بیشترین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، المول (%37.6)، بتا- کاریوفیلن (%21.1) و آلفا- پینن (%19.1) می باشند. قسمت اعظم ترکیب های تشکیل دهنده اسانس برگ های سدابی بیابانی و سدابی بی کرک، مونوترپن ها و بیشترین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس برگ های مورد کاذب، سسکوئی ترپن ها بودند.

به منظور کنترل عامل باکتریایی پوسیدگی نرم گیاه زینتی سینگونیوم (Pectobacterium carotovorum)، تعدادی اسانس و آنتی بیوتیک در شرایط آزمایشگاه و گلخانه مورد بررسی قرار گرفتند. در سطح آزمایشگاه پس از تعیین حداقل میزان بازداری و تهیه رقت های مختلف شش اسانس مورد استفاده به نامهای آویشن، مرزه، زنیان، اکالیپتوس، شوید و زیره سبز، اسانس آویشن در غلظت خالص با 15 میلی متر هاله بازدارندگی و از بین رقت های مختلف دو آنتی بیوتیک اریترومایسین و استرپتومایسین، آنتی بیوتیک اریترومایسین با غلظت 15 mg/disk با 15 میلی متر هاله بازدارندگی دارای بیشترین تاثیر علیه باکتری عامل پوسیدگی نرم در مقایسه با سایر ترکیب ها بودند. هاله بازدارنده تشکیل شده در رقت 400 mg/ml اریترومایسین، 5-3 میلی متر و به طور تقریبی مشابه با هاله تشکیل شده با رقت 0.01 mg/ml اسانس آویشن در سطح آزمایشگاه بود. بعکس، در شرایط گلخانه در بین رقت های مناسب بکار رفته، اریترومایسین در رقت 400 mg/ml با میزان رشد ریشه 70 میلی متر و میزان متوسط 3 میلی متر پوسیدگی نسبت به رقت 0.01 mg/ml اسانس آویشن که به ترتیب به طور متوسط 32 و 7 میلی متر میزان رشد و پوسیدگی ریشه بود و در مقایسه با سایر تیمارها هم از بیشترین کارآیی برخوردار بود که این موضوع نشان دهنده تاثیر مثبت هر دو ماده اریترومایسین و اسانس آویشن در کنترل بیماری می باشد.

فیتواسترول نامیست برای بسیاری از استرول های گیاهی که دارای فعالیت زیستی موثری در انسان ها هستند و به عنوان یک عامل پایین آورنده کلسترول می توانند در پیشگیری و مهار بیماری های قلبی- عروقی و همچنین انواعی از سرطان ها نقش داشته باشند. فیتواسترول ها به مقدار زیاد در روغن های بعضی گونه های گیاهی ازجمله جنس گل گاوزبان (Echium) از تیره گل گاوزبان (Boraginaceae) یافت می شوند. تاکنون در ایران 4 گونه گل گاوزبان شناسایی شده است. با توجه به نقش منحصر به فرد فیتواسترول ها در سلامتی انسان، هدف پژوهش حاضر شناسایی و تعیین مقدار این ترکیب های دارویی در دو گونه گل گاوزبان ایران بود. بذرهای 6 جمعیت از دو گونه گل گاوزبان ایرانی (E. amoenum) و گل گاوزبان ایتالیایی (E. italicum) از رویشگاه های طبیعی آنها جمع آوری شدند. وجود فیتواسترول ها در نمونه های بذر پس از استخراج با حلال های مناسب به روش TLC مورد مطالعه قرار گرفت و بعد مقدار آنها با روش های GC و طیف سنجی نوری تعیین شد. در روش طیف سنجی، مقدار فیتواسترول تام در نمونه ها با استفاده از معادله منحنی استاندارد بدست آمده از تغییرات جذب محلول های با غلظت های 1.4-0 میلی گرم در لیتر استیگما استرول استاندارد در طول موج 640 نانومتر تعیین شد. به روش GC، ببیشترین مقدار فیتواسترول تام در بذر گل گاوزبان ایتالیایی، جمعیت الموت قزوین با 399.4 میلی گرم در 100 گرم وزن خشک و کمترین مقدار آن با 112 میلی گرم در 100 گرم وزن خشک در بذر گل گاوزبان ایرانی، جمعیت هزارجریب بدست آمد. همچنین بتا- سیتواسترول (با بیش از %50 فیتواسترول تام) و کمپسترول (%20 - 50 فیتواسترول تام) به عنوان استرول های اصلی بذرها شناسایی شدند. بذر گل گاوزبان ایرانی، جمعیت بهشهر با 141 میلی گرم/ 100 گرم وزن خشک بتا- سیتواسترول و بذر گل گاوزبان ایتالیایی، جمعیت الموت قزوین به ترتیب با 212 و 141.4 میلی گرم/ 100گرم وزن خشک کمپسترول و بتا- سیتواستانول، غنی ترین منابع از نظر فیتواسترول ها بودند.

گیاه آویشن کرمانی با نام علمی Thymus caramanicus Jalas متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می باشد. از میان 250 گونه مختلف از این جنس که در سراسر جهان پراکنش دارند، 14 گونه در کشور ایران رویش طبیعی دارند. گونه آویشن کرمانی یکی از 4 گونه اندمیک در ایران می باشد که در قسمت های مرکزی ایران پراکنش دارد. در این پژوهش پس از شناسایی رویشگاه های این گونه در سه منطقه از استان کرمان، یک منطقه از استان اصفهان و سه منطقه از استان سمنان، از هر رویشگاه ده نمونه کامل گیاهی در زمان گلدهی برای ارزیابی ویژگی های ریخت شناسی و سرشاخه های گلدار برای استخراج اسانس جمع آوری شد. مشخصات مربوط به هر رویشگاه یادداشت برداری گردید و از هر رویشگاه سه نمونه خاک برای ارزیابی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نمونه گیری شد. خصوصیات رویشی و زایشی هر جمعیت به علاوه میزان اسانس گونه مورد مطالعه در هر رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت. داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS تجزیه آماری شد و همبستگی بین صفات ارزیابی شده و میزان اسانس تعیین گردید. تجزیه خوشه ای، صفات ارزیابی شده جمعیت های مورد مطالعه را در دو گروه مجزا قرار داد. جمعیت های جمع آوری شده از استان کرمان و اصفهان در یک گروه و جمعیت های جمع آوری شده از استان سمنان در گروهی دیگر قرار گرفتند. تفاوت این دو گروه در جدا شدن از هم را می توان به شرایط اقلیمی مختلف در این رویشگاه ها و سازگاری این گونه به شرایط مختلف محیطی نسبت داد. در نهایت جمعیت های موجود در استان کرمان به دلیل داشتن خصوصیات رویشی و زایشی بهتر از قبیل بالا بودن طول ساقه گلدار، طول و عرض برگ، تعداد گل در گل آذین و طول جام گل و همچنین عملکرد بالای اسانس در دامنه 2 تا 3 درصد می تواند در برنامه های به نژادی یا برای کشت و تولید مورد توجه قرار گیرد.

بومادران هزاربرگ با نام علمی Achillea millefolium L. از خانواده کاسنی و یکی از گیاهان دارویی مهم در دنیا و کشور ما بوده که دارای مقادیر قابل توجهی متابولیت های ثانویه و به ویژه روغن های اسانسی می باشد. از مواد موثره این گیاه استفاده فراوانی هم در طب و هم در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی می شود. در این پژوهش، ترکیب های شیمیایی و مقدار اسانس 15 جمعیت رویشگاهی بومادران هزاربرگ ایران مورد بررسی قرار گرفت. در خرداد و تیر ماه 1388 پیکر رویشی نمونه ها در مرحله گلدهی کامل از رویشگاه های مختلف جمع آوری گردید. نمونه ها پس از جمع آوری و خشک شدن، به روش تقطیر با آب، اسانس گیری شد و پس از تعیین درصد اسانس هر جمعیت بر حسب درصد وزنی نمونه خشک، برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده و مقدار اسانس هر ترکیب از دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل مقدار اسانس نمونه ها از 0.72- 0.32 درصد وزنی نمونه خشک متغیر بود. رنگ اسانس ها از زرد روشن تا آبی تیره متغیر بود و ارتباط نزدیکی با نوع ترکیب های تشکیل دهنده هر نمونه داشت. اسانس بومادران هزاربرگ ایران دارای تنوع بسیار بالایی از نظر نوع ترکیب های تشکیل دهنده بود. با توجه به ترکیب های اصلی هر اسانس می توان به حضور هفت تیپ شیمیایی مختلف در نمونه های مورد بررسی پی برد. تیپ های شیمیایی زیر در بررسی اسانس نمونه ها تشخیص داده شدند: 1) 1، 8-سینئول، 2) پارا- سیمن، 3) کوبنول، 4) کامازولن، 5) کریزانتنون + کامفور، 6) لاواندولیل استات + کامفور و 7) کامفر + لیمونن.