تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1398 | دوره:35 | شماره:5 (پیاپی 97) |تعداد مقالات:15

این تحقیق به منظور بررسی تأثیر تنش آب و محلول پاشی اسید سالیسیلیک و اسپرمین بر مراحل فنولوژیک و عملکرد ترکیب های اسید کافئیک گیاه دارویی سرخارگل (Echinacea purpurea L. )، به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های زراعی 1395 و 1396 در مزرعه مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور اجرا گردید. در این آزمایش رژیم آبیاری در سه سطح (آبیاری پس از تخلیه 20، 40 و 60 درصد رطوبت قابل دسترس) به عنوان فاکتور اصلی و تیمار محلول پاشی (عدم محلول پاشی، محلول پاشی اسید سالیسیلیک در دو سطح 75 و 150 میلی گرم در لیتر، اسپرمین در یک سطح 70 میلی گرم در لیتر، اسید سالیسیلیک 75 + اسپرمین و اسید سالیسیلیک 150 + اسپرمین) به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. تأثیر رژیم آبیاری و محلول پاشی اسید سالیسیلیک و اسپرمین بر صفات مورد مطالعه معنی دار بود. در اثر تنش خشکی مراحل فنولوژیک و عملکرد اکیناکوزید و سینارین در گل، اسید شیکوریک، اسید کافتاریک و سینارین در برگ کاهش ولی عملکرد اسید کلروژنیک گل و ترکیب های اسید کافئیکی ریشه (اسید شیکوریک، اکیناکوزید، اسید کلروژنیک، اسید کافتاریک و سینارین) افزایش یافت. محلول پاشی گیاهان با اسید سالیسیلیک و اسپرمین موجب افزایش تمامی صفات مورد مطالعه گردید. برهم کنش اثرهای تنش خشکی و محلول پاشی بر عملکرد ترکیب های اسید کافئیکی ریشه معنی دار شد. بیشترین عملکرد اسید شیکوریک (9. 49 کیلوگرم در هکتار)، اکیناکوزید (0. 67 کیلوگرم)، اسید کلروژنیک (0. 261 کیلوگرم)، اسید کافتاریک (7. 31 کیلوگرم) و سینارین ریشه (0. 269 کیلوگرم) در سطح آبیاری پس از 60% تخلیه آب با کاربرد توأم غلظت بالای اسید سالیسیلیک و اسپرمین بدست آمد. براساس نتایج این آزمایش محلول پاشی سرخارگل با اسید سالیسیلیک و اسپرمین موجب بهبود عملکرد ترکیب های اسید کافئیکی در گیاه سرخارگل در هر دو شرایط بدون تنش و تنش کم آبی گردید.

شنبلیله (Trigonella L. ) یکی از مهمترین و قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده در جهان است که به دلیل داشتن ترکیب های مؤثره متنوع در درمان بسیاری از بیماری ها کاربرد دارد. این گیاه بیش از 135 گونه دارد که در سراسر جهان و در اغلب شرایط آب و هوایی رشد می کنند. تریگونلین مهمترین و فراوان ترین آلکالوئید و یکی از ترکیب های ارزشمند موجود در شنبلیله است که برای درمان دیابت و کاهش چربی خون بکار می رود. با توجه به این نکته که این گیاه در اغلب نقاط ایران به خوبی رشد می کند و به منظور بررسی میزان این متابولیت ارزشمند، تعداد 22 ژنوتیپ و ده گونه (T. uncata؛ T. monantha؛ T. persica؛ T. anguina؛ T. stellate؛ T. spruneriana؛ T. astroites؛ T. monspeliaca؛ T. tehranica؛ T. foenume) از جنس شنبلیله از استان های خوزستان، تهران و هرمزگان جمع آوری گردید و میزان تریگونلین آنها با استفاده از تکنیک HPLC مورد سنجش قرار داده شد. نتایج نشان داد که گونه T. foenume که گونه زراعی شنبلیله است، مقدار تریگونلین بیشتری (1. 34 میلی گرم بر گرم بذر) نسبت به سایر گونه ها داشت. در رتبه بعدی گونه T. tehranica با اندکی تفاوت (0. 9 میلی گرم بر گرم بذر) قرار گرفته بود. سایر گونه های مورد مطالعه با فاصله زیادی در رتبه های بعدی قرار گرفتند. نتایج خوشه بندی ژنوتیپ ها براساس روش Ward نمونه های مورد مطالعه را در دو گروه قرار داد. این تحقیق می تواند اساس کارهای بعدی برای استخراج ترکیب های دارویی از سایر گونه های شنبلیله به ویژه گونه های بومی ایران مثل T. tehranica باشد.

استفاده از محرک ها روشی کارآمد برای افزایش تولید متابولیت های ثانویه گیاهان دارویی در شرایط برون و درون شیشه ای به شمار می رود. این تحقیق به منظور بررسی اثر شوری صفر و 50 میلی مولار، سالیسیلیک اسید و متیل جاسمونات با غلظت های صفر و 100 میکرومولار در دو محیط کشت جامد و مایع بر صفات بیوشیمیایی و فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز (PAL) کالوس گیاه استویا (Stevia rebaudiana Bertoni) در شرایط درون شیشه ای انجام شد. این تحقیق با آرایش فاکتوریل دو عاملی بر پایه کاملاً تصادفی در 4 تکرار انجام گردید. محرک های مورد استفاده، محیط کشت و اثر متقابل آنها تأثیر معنی داری بر صفات اندازه گیری شده داشتند. بیشترین میزان تولید فنل و فلاونوئید، در تیمار اسید سالیسیلیک 100 + شوری 50 و تیمار شوری 50 میلی مولار در محیط کشت جامد دیده شد. تیمارهای شوری 50 میلی مولار، اسید سالیسیلیک 100+ شوری 50 و متیل جاسمونات 100+ شوری 50 در محیط کشت جامد سبب افزایش فعالیت آنزیم PAL نسبت به سایر تیمارها شدند. بین آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز، فنل و فلاونوئید همبستگی مثبت دیده شد. تیمار شوری 50 میلی مولار همچنین سبب افزایش اسید آمینه پرولین شد. بنابراین برای بهبود تولید ترکیب های ثانویه ای مانند فنل، فلاونوئید و همچنین فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز در استویا، استفاده از تیمار ترکیبی سالیسیلیک اسید (100 میکرومولار) و شوری (50 میکرومولار) در شرایط کشت جامد توصیه می شود.

جنس آرتمیزیا شامل تعداد زیادی گونه بوده که برخی از آ نها با کاربرد متنوع به صورت تجاری کشت می شوند. تجمع زیاد روغن های فرّار و سایر ترپنوئیدها در اعضای معینی از خانواده آستراسه مانند افسنطین (Artemisia absithium L. ) سبب شده که از آنها به عنوان طعم دهنده غذا استفاده گردد. ترپنوئیدها و ترکیب های فنولیکی همچنین مسئول ارزش دارویی و پزشکی بسیاری از اعضای این خانواده هستند. میکرواستخراج فاز جامد (SPME) یک روش سریع، آسان، کارآمد، بی نیاز از حلال زیاد و با امکان اتوماسیون راحت است. در این پژوهش، میکرواستخراج فاز جامد در فضای فوقانی (HS-SPME) با استفاده از فایبر پوشش داده شده با لایه های دوگانه هیدروکسیدی با ساختار نانو در ترکیب با کروماتوگرافی گازی-اسپکتروفتومتری جرمی برای جمع آوری و ردیابی ترکیب های فرّار گیاه افسنطین استفاده شد. پارامترهای آزمایشی شامل درجه حرارت و زمان واجذبی، درجه حرارت و زمان استخراج، مقدار نمونه و تأثیر مقدار آب مورد آزمون قرار گرفته و بهینه سازی شدند. روش پیشنهادی در مقایسه با روش های مرسوم آنالیز ساده بوده و هزینه تجهیزات آن اندک است. همچنین در این روش، زمان آنالیز کوتاه تر است و می تواند برای آنالیز ترکیب های فرّار گیاهان دارویی بکار رود.

علاوه بر کلاله، سایر قسمت های گل زعفران (Crocus sativus L. ) ازجمله گلبرگ به عنوان محصولات جانبی فرایند تولید زعفران، حاوی ترکیب های زیست فعال و آنتی اکسیدان بوده که معمولاً بدون استفاده باقی می مانند. برای افزایش بهره وری این گیاه و همچنین ارزیابی تنوع منشأ بنه از نظر عملکرد گل و ترکیب های زیست فعال گلبرگ زعفران، این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید باهنر کرمان اجرا شد. در این راستا، بنه های مختلف از 9 منطقه ایران (بجستان، استهبان، فردوس، گناباد، نطنز، قائن، سرایان، تربت حیدریه و زرند) تهیه و طی سال های زراعی 95-1394، 96-1395 و 97-1396 بررسی شدند. نتایج بیانگر وجود ترکیب های فنلی بین 24/5-83/2 میلی گرم گالیک اسید در گرم وزن خشک، ترکیب های فلاونوئیدی از 38/0 تا 81/1 میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک و همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی در گلبرگ بود. یافته ها همچنین نشان داد که صفات مرتبط با گل، ترکیب های زیست فعال و قدرت مهارکنندگی رادیکال های آزاد به طور معنی داری تحت تأثیر فصل رشد، منشأ بنه و اثر متقابل آنها قرار گرفت. در تمام صفات مورد مطالعه (بجز قدرت احیاءکنندگی)، بنه های با منشأ مختلف واکنش متفاوتی به فصل های رشد نشان دادند. بیشترین میزان عملکرد، از بنه های با منشأ فردوس در فصل های رشد اول و سوم و بجستان در فصل رشد دوم بدست آمد. بنه های با منشأ بجستان و گناباد به دلیل محتوای فنل و فلاونوئید بالا بیشترین (به ترتیب با 216 و 217 میلی گرم در لیتر) و استهبان به دلیل میزان پایین ترکیب های فنلی و فلاونوئیدی، کمترین قدرت آنتی رادیکالی را در فصل رشد 96-1395 نشان دادند. بنه های با منشأ فردوس، سرایان، بجستان و گناباد براساس عملکرد و محتوای بالای ترکیب های زیست فعال، قائن و استهبان با میزان کم ترکیب های زیست فعال و فعالیت آنتی اکسیدانی و نطنز، تربت حیدریه و زرند با میزان گلدهی پایین، براساس نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی و تجزیه خوشه ای در سه گروه اصلی قرار گرفتند.

این پژوهش به منظور بررسی مدیریت های متنوع حاصلخیزی خاک بر صفات مورفولوژی، عملکرد اسانس و کیفیت علوفه رازیانه (Foeniculum vulgare Mill. ) اجرا شد. آزمایش به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل پنج سطح کود (شیمیایی، زیستی، ورمی کمپوست، تلفیق 75% و 50% غلظت کودهای شیمیایی + کودهای زیستی + ورمی کمپوست) بود. نتایج حکایت از معنی دار بودن اعمال تیمارهای مختلفکودی بر صفات مورد بررسی داشتند. بر این اساس تیمار 75% کودهای شیمیایی به همراه کودهای زیستی و ورمی کمپوست با بهبود ویژگی های مورفولوژی، عملکرد اسانس و عملکرد کمّی و کیفی علوفه، به عنوان تیمار برتر شناخته شد. تیمار مذکور، بالاترین ارتفاع بوته (95 سانتی متر)، وزن خشک اندام هوایی (98 گرم در مترمربع)، عملکرد زیستی (1191. 6 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه (138 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (11. 6%) را به خود اختصاص داد. بیشترین و کمترین درصد و عملکرد اسانس به ترتیب مربوط به تیمار 75% غلظت کودهای شیمیایی + کودهای زیستی + ورمی کمپوست (حدود 3% و 18 کیلوگرم در هکتار) و تیمار کاربرد 100% کودهای شیمیایی (حدود 2% و 13 کیلوگرم در هکتار) بود. صفات مهم کیفیت علوفه مانند درصد ماده خشک قابل هضم، درصد قندهای محلول در آب و میزان خاکستر در تیمار ادغام 75% غلظت کودهای شیمیایی با کودهای زیستی و ورمی کمپوست بالاترین مقدار را به همراه داشت. در حالی که صفات مذکور در کاربرد 100% کودهای شیمیایی، در مقایسه با سایر تیمارها کمترین مقدار را دارا بود. افزون براین عوامل کاهنده کیفیت علوفه مانند فیبرهای نامحلول در شوینده خنثی و اسیدی در این تیمار بیشترین مقادیر را شامل شد. بنابراین به نظر می رسد در راستای دستیابی به کشاورزی پایدار و بهینه سازی تولید ارگانیک گیاهان دارویی، غلظت های کاهش یافته کودهای شیمیایی به همراه منابع زیستی افزون بر تولید اقتصادی بتواند موجب کاهش آلودگی محیط زیست شود.

مرزه (Satureja hortensisL. ) گیاهی معطر و از خانواده نعناعیان است که دارای خواص دارویی بسیار زیادی می باشد. امروزه در پرورش این گیاه از کود اوره استفاده می شود که تأثیر زیادی بر عملکرد آن دارد. اما استفاده بی رویه از کود اوره سلامت مصرف کننده را به شدت تهدید می کند. ازاین رو در این تحقیق، طبقه بندی محصول مرزه برداشت شده براساس میزان اوره مصرفی به کمک سامانه ماشین بویایی بررسی شد. اوره در چهار سطح (صفر، 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار) به خاک اضافه شد. مرزه در کرت های آزمایشی و در شرایط گلخانه ای پرورش داده شد. رایحه نمونه ها به کمک سامانه بینی الکترونیک ارزیابی شد. به منظور بهبود سیگنال های خروجی بینی الکترونیک، داده ها به روش کسری نرمال شدند. برای ترکیب ویژگی ها از روش تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) و برای طبقه بندی آنها از شبکه عصبی مصنوعی (ANN) استفاده شد. براساس نتایج، حسگر TGS822 بهترین پاسخ را در محدوده تغییرات کود اوره مورد آزمایش از خود نشان داد. براساس نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی، PC1 و PC2 93% واریانس داده ها را مورد پوشش قرار دادند. همچنین ماتریس اغتشاش بهترین ساختار ANN، تفکیک 100% را نشان داد.

در میان محصولات مختلف تولیدی در بخش کشاورزی ایران، زعفران جزء محصولات خاص کشور به شمار می رود. با توجه به قیمت بالای آن در صادرات غیرنفتی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. در این مطالعه به بررسی ساختار بازار زعفران طی سال های 2001 تا 2018 در بسته بندی های مختلف و قدرت بازاری ایران در کشورهای هدف نسبت به رقبا با استفاده از شاخص هرفیندال-هیرشمن پرداخته شده است. همچنین اولویت بندی کشورهای هدف ایران براساس شاخص های تداوم بازاری، میانگین قیمت دلاری، میانگین سهم وارداتی کشور هدف، ضریب نوسان قیمت دلاری و ضریب نوسان سهم وارداتی کشور هدف با استفاده از رهیافت تاکسونومی عددی برآورد می شود. نتایج ساختار بازار جهانی زعفران بیانگر این مطلب است که بازار زعفران طی دوره 2001 تا 2018 بین چندجانبه بسته و باز می باشد. همچنین نتایج اولویت بندی صادرات زعفران در بسته بندی کمتر از 10 گرمی بیانگر این است که کشورهای نروژ، امارات متحده و اسپانیا رتبه های یک تا سه را به خود اختصاص داده اند. نتایج اولویت بندی بسته بندی زعفران در بسته های 10 تا 30 گرم نشان می دهد که بهترین بازارهای هدف کشورهای امارات، اسپانیا و عربستان می باشند. با توجه به نتایج اولویت بندی کشورهای هدف در کد تعرفه های مختلف، پیشنهاد می شود با استفاده از تفاهم نامه های ترجیحی و دوطرفه اقدام به بازاریابی زعفران در کشورهای اولویت بندی شده در هر کد تعرفه (ارائه شده در نتایج) گردد تا شرایط لازم برای تغییر الگوی صادراتی و رسیدن به الگوی پیشنهادی مهیا شود.

به منظور بررسی تأثیر تراکم کاشت بر ویژگی های کمّی و کیفی کنگرفرنگی (Cynara cardunculus L. var. scolymus L. Fiori) در شرایط حضور و عدم حضور علف های هرز، یک آزمایش مزرعه ای در سال 1395 در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عوامل مورد بررسی در این آزمایش شامل چهار تراکم کاشت (2، 4، 6 و 8 بوته در مترمربع) در دو شرایط وجود و عدم وجود علف هرز بودند. در این مطالعه صفات مختلفی شامل تعداد برگ در بوته، شاخص سطح برگ، وزن خشک کل، کلروفیل a و b و کل، کافئیک اسید و کلروژنیک اسید اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تعداد برگ، وزن تر و وزن خشک کنگرفرنگی به طور معنی داری تحت تأثیر تراکم بوته و رقابت علف های هرز قرار گرفتند. به طوری که رقابت علف های هرز وزن خشک کنگرفرنگی را 4/22% کاهش داد. بیشترین شاخص سطح برگ (29/2) و وزن خشک کنگرفرنگی (44/253 گرم در مترمربع) در تراکم 6 بوته در مترمربع حاصل شد، در حالی که بیشترین تعداد برگ در بوته (16. 33) متعلق به تراکم 2 بوته در مترمربع بود. در میان صفات کیفی، کلروفیل a، b و کل فقط تحت تأثیر تیمار علف هرز و عملکرد کافئیک اسید، کلروژنیک اسید و پلی فنول تام تحت تأثیر تراکم کاشت قرار گرفتند. اثر تراکم بوته کنگرفرنگی بر سطح برگ و وزن خشک علف های هرز نیز معنی دار بود. در مجموع بیشترین عملکرد متابولیت های ثانویه اصلی در کنگرفرنگی شامل کافئیک اسید، کلروژنیک اسید و پلی فنول تام به ترتیب برابر 5. 99، 9. 55 و 5. 89 گرم در مترمربع از تراکم 6 بوته در مترمربع حاصل شد که به طور کامل تحت تأثیر عملکرد ماده خشک قرار داشتند.

اگرچه استفاده از کودهای شیمیایی تولید محصول را افزایش می دهند، اما مصرف طولانی مدت آنها سبب فشردگی و کاهش حاصلخیزی خاک، افزایش آلودگی هوا و آب و همچنین افزایش انتشار گازهای گلخانه ای شده که در نهایت منجر به وارد آمدن آسیب جدی به سلامت انسان و محیط زیست می شوند. این پژوهش با هدف مطالعه و مقایسه تأثیر تغذیه با کود شیمیایی و کودهای زیستی بر کمّیت و کیفیت گیاه دارویی گشنیز (Coriandrum sativum L. ) در سال زراعی 96-97 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تیمار شامل: کاربرد عصاره جلبک دریایی، هیومیک اسید، کود شیمیایی ماکرو (NPK) و شاهد (بدون استفاده از کود) و 5 تکرار انجام شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تیمارهای آزمایشی تأثیر معنی داری بر اغلب صفات مورد اندازه گیری داشتند، به طوری که بیشترین ارتفاع بوته، وزن خشک بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد بذر در بوته، وزن هزاردانه، تعداد شاخه فرعی درجه اول، مقدار کلروفیل، مقدار کاروتنوئید برگ و درصد اسانس بذر از گیاهان تیمار شده با کود شیمیایی و عصاره جلبک بدست آمد. از سوی دیگر بالاترین وزن تر بوته از تیمار کاربرد کود شیمیایی حاصل گردید، اما بیشترین تعداد شاخه فرعی درجه دوم (9. 08 عدد) و بالاترین درصد لینالول (61. 32%) در اسانس، از گیاهانی حاصل شد که عصاره جلبک دریافت کرده بودند. نتایج حکایت از آن داشت که استفاده از عصاره جلبک در بسیاری از صفات کمّی و کیفی توانست به خوبی جایگزین کاربرد کود شیمیایی گردد.

با توجه به اهمیت اقتصادی آفات انباری و معایب حشره کش های شیمیایی، در این تحقیق اثر دور کنندگی عصاره سیر و فلفل (تنداکسیر® ) و پودر سیر و فلفل روی شب پره هندی Plodia interpunctella Hubner (Lep.: Pyralidae) بررسی شد. اثر دورکنندگی غلظت های مختلف تنداکسیر (1، 5، 10، 15 و 20 درصد) و پودر سیر و فلفل روی حشره کامل و لارو سن چهارم با استفاده از لوله شیشه ای Y شکل و روی لارو سن اول با استفاده از دو روش لیوان منفذدار و پتری دیش و همچنین اثر بازدارندگی این ترکیب ها روی تخم ریزی حشره کامل ارزیابی شد. نتایج نشان داد که غلظت 20% تنداکسیر و پودر سیر به ترتیب با 97/63% و 90/58% بیشترین اثر دورکنندگی را روی حشرات کامل دارند. اثر دورکنندگی تیمارها روی لارو سن چهارم نسبت به حشره کامل کمتر بود و پودر سیر و غلظت 20% تنداکسیر به ترتیب به میزان 57. 5% و 40% بیشترین دورکنندگی را روی لارو سن چهارم داشتند. پودر فلفل (82. 5%) بیشترین دورکنندگی را روی لارو سن اول در روش لیوان منفذدار نشان داد. میزان دورکنندگی روش پتری دیش کمتر بود و بیشترین میزان آن (67. 5%) در غلظت 20% تنداکسیر ثبت شد. بیشترین اثر بازدارندگی روی تخم ریزی حشره کامل مربوط به پودر سیر و غلظت 20% تنداکسیر به ترتیب با47. 89% و 47. 65% بود. نتایج این تحقیق کارایی عصاره و پودر سیر و فلفل را در دور کردن و ممانعت از تخم ریزی شب پره هندی نشان داد.

به منظور بررسی اثر رژیم های مختلف آبیاری و ترکیب های مختلف کودی بر شاخص های عملکرد و عناصر موجود در گیاه نعناع فلفلی (Mentha piperita L. )، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در 3 تکرار در سال زراعی 97-96، در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا گردید. فاکتورهای مورد آزمایش شامل سطوح مختلف رژیم های آبیاری در سه سطح 100% ظرفیت زراعی (FC)، 75% ظرفیت زراعی (FC) و 50% ظرفیت زراعی (FC) و 6 نوع کودهای مختلف زیستی و شیمیایی شامل: 1-کود زیستی باکتریایی NPK+NPP، 2-کود زیستی باکتریایی NPP، 3-NPK، 4-کود ریزمغذی (MIC) و 5-MIC + کود آمینه اسید (AP) بود. در این آزمایش صفات وزن خشک، ارتفاع بوته، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، سدیم، پروتئین، اسپد، درصد اسانس و عملکرد اسانس اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثرهای اصلی رژیم های آبیاری و انواع مختلف کودی بر روی شاخص های وزن خشک، نیتروژن، فسفر، پروتئین و درصد اسانس در سطح 1% و شاخص اسپد در سطح 5% معنی دار بود. بیشترین میزان وزن خشک (56/14 گرم) و فسفر (43/0%) در تیمار آبیاری 100% ظرفیت زراعی، نیتروژن (2. 001%)، پروتئین (12. 51%)، عدد اسپد (45. 3) و پتاسیم (1. 66%) در تیمار کودی ترکیبی NPK+NPP و بیشترین میزان درصد اسانس (64/1%) در تیمار آبیاری 50% FC بود. نتایج این بررسی نشان داد که استفاده از کودهای ترکیبی زیستی باکتریایی و شیمیایی در رژیم آبیاری کامل باعث افزایش شاخص های عملکرد و عناصر ماکرو شد.

به منظور بررسی تأثیر شدت تابش مادون قرمز و سرعت جریان هوا بر برخی از خصوصیات کیفی گیاه دارویی زوفا (Hyssopus officinalis L. ) در طی فرایند خشک کردن، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام شد. شدت تابش مادون قرمز در سه سطح 0. 2، 0. 3 و 0. 5 وات بر سانتی متر مربع و سرعت جریان هوا در سه سطح 5/0، 1 و 5/1 متر بر ثانیه در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفتند و صفاتی همانند ویژگی های رنگ، محتوی و ترکیب اسانس ارزیابی شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنی دار تیمارها بر تمامی صفات مورد مطالعه بود. در شدت تابش 3/0 وات بر سانتی متر مربع، با افزایش سرعت جریان هوا بسیاری از شاخص های مطلوب رنگ همانند شاخص روشنایی (L*)، سبزی (a*) و خلوص رنگ (کروما) افزایش معنی داری یافت و به طور کلی رنگ نمونه ها در شدت تابش های پایین بهتر حفظ گردید. محتوای اسانس نمونه های خشک شده در شدت تابش های 0. 2 و 0. 3 وات بر سانتی متر مربع به طور متوسط حدود 2/0% بیشتر از شدت تابش 0. 5 وات بر سانتی متر مربع بود. افزایش سرعت جریان هوا در شدت تابش های پایین باعث کاهش درصد اسانس شد ولی در شدت تابش 0. 5 وات بر سانتی متر مربع با افزایش سرعت جریان باد، میزان اسانس 0. 17% افزایش یافت. میزان ترکیب سیس-پینوکامفن در اسانس نمونه های تیمارشده با شدت های پایین تابش مادون قرمز بیشتر از تیمارهای دارای شدت بالای این پرتو بود، به طوری که میزان این ترکیب در شدت تابش 0. 2 وات بر سانتی متر مربع، 3. 5% تا 18. 9% بیشتر از 0. 5 وات بر سانتی متر مربع بود. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که بهره گیری از شدت تابش های پایین پرتو مادون قرمز در فرایند خشک کردن زوفا، ضمن حفظ خصوصیات رنگ برگ ها، می تواند سبب حفظ محتوای اسانس و اجزای اصلی آن گردد.