اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1395 | دوره:9 | شماره:3 |تعداد مقالات:12

با وجود پیشرفت علم پزشکی و تکنولوژی های مرتبط، شناخت ماهیت و چگونگی مرگ، هم چنان در هاله ای از ابهام است. شاید چنین بتوان گفت که چون مرگ، پدیده ای دو وجهی است و یک روی آن جسمانی و روی دیگر، نفسانی و روحانی است، شناخت آن، تنها در حیطه علم پزشکی نیست، بلکه تلاش و همکاری اندیشمندان حوزه های دیگری چون علوم قرآنی، علوم انسانی، فلسفه و مانند آن نیز برای گشودن قفل های بسته آن ضروری به نظر می رسد. چنین هم فکری هایی می تواند با توصیف آنچه بر نفس در آستانه و هنگام مرگ می گذرد، دیدگاه دانشمندان علوم پزشکی را که به حق، مفسران خوبی برای تغییرات جسمانی زمان مرگ هستند، وسعت و عمق بیش تری بخشد. بی شک، چنین نگرشی می تواند در گرفتن تصمیم های اخلاقی پایان حیات و نیز ارائه مراقبت های معنوی در این لحظات، تحول آفرین باشد. این مطالعه مروری به روش کتابخانه ای، ابتدا توصیفی از مراحل مرگ در نگاه علم پزشکی دارد و سپس با کنکاشی قرآن محور در منابع اسلامی و با تمرکز بر آیاتی که صراحتا دلالت بر زمان مرگ دارند، توصیف قرآنی از برخی مراحل مرگ ارائه می دهد. سرانجام در بحث نهایی، برخی شباهت ها و تفاوت های دیدگاه ها را بیان و سوالات مهمی را در این حیطه مطرح می کند که عمدتا برای ارائه مراقبت های معنوی در لحظات پایانی حیات در خور اهمیت فراوان هستند. امید است با پژوهش های متمرکز آینده که در جهت پاسخ به سوالات اصلی ایجادشده در این مطالعه خواهند بود، راه برای ارائه مراقبت های معنوی و قرآن محور، بیش از پیش تسهیل و عملیاتی شود.

مراکز طب سنتی و مکمل، به عنوان یکی از ارائه دهندگان خدمات سلامت، در قبال بیماران و مراجعان مسوولیتی ویژه دارند. با افزایش روزافزون این مراکز، نقش و جایگاه طب سنتی و مکمل در تحلیل، تشخیص و درمان بیماری ها اهمیت بیش تری پیدا کرده است. انجام رویکردهای طبی در کمال صحت، دقت، سرعت، و با استفاده از روش های تشخیصی و درمانی شواهدمحور و هم چنین توجه به حفظ حقوق، رعایت امانت و کرامت انسانی گیرندگان خدمات از جمله اولویت ها و ضرورت هایی است که به موازات استقرار سیستم های جدید ارائه خدمات، می تواند تاثیر بسزایی در افزایش رضایتمندی مراجعان و پذیرش نهادهای علمی و قانونی داشته باشد. در حیطه طب مکمل و جایگزین با توجه به عدم وجود شواهد علمی کافی در جهت کارایی و اثربخشی، عدم تعریف و تعیین مراجع رسیدگی به شکایات انجام شده از این طب، فرایند رسیدگی به جنبه های اخلاقی و قانونی خطای پزشکی در طب مکمل و جایگزین را با چالش هایی مواجه کرده است که باید با تدوین و بازنگری قوانین و تعریف آیین نامه های عملی و تعیین منابع علمی قابل قبول، موارد و مراکز ارائه مجاز این خدمات، محل رسیدگی به شکایات و نوع مجازات های آن به رفع این کمبودهای قانونی اقدام شود. این مطالعه مروری، با گردآوری مباحث حائز اهمیت و رایج در حوزه اخلاق و قانون در طب سنتی و مکمل از منابع معتبر سعی در ارتقاء اطلاعات فعالان این حرفه و توجه ویژه مسوولان حوزه اخلاق پزشکی به این طب را داشته است.

جنین های منجمد در دو حالت به عنوان جنین های رهاشده تلقی می شوند، مورد نخست زمانی است که صاحبان جنین، مجهوال المکان باشند و هیچ گونه دستورالعمل کتبی از سوی زوجین در ارتباط با وضعیت جنین وجود نداشته باشد. مورد بعدی زمانی است که صاحبان جنین منجمد، به طور واضح به مراکز انجماد اعلام کنند که تصمیم گیری درباره سرنوشت جنین های منجمد خویش را به مراکز انجماد تفویض می کنند. هدف ما بررسی این موضوع بود که در صورت رهاکردن جنین های منجمد از سوی زوجین، چه تصمیمی باید در مورد سرنوشت آن ها اتخاذ شود؟ این مطالعه به روش اسنادی - کتابخانه ای و تحلیلی بود. از آن جایی که نگه داری از جنین های منجمد مستلزم صرف هزینه است، شایسته است مسوولیت مراکز انجماد را نسبت به نگه داری از جنین های منجمد پس از صرف زمانی معقول و متعارف و تلاش های ناموفق برای برقراری تماس با صاحبان منتفی بدانیم.تصمیم گیری در مورد سرنوشت جنین منجمد رهاشده بستگی به این موضوع دارد که چه ماهیتی را برای آن ها برگزینیم. در صورتی که جنین های منجمد رهاشده را انسان تلقی کنیم، با توجه به هزینه نگه داری و کمبود امکانات پزشکی می توان بر اساس قاعده الضرورات تبیح المحظورات (ناگریزی ها حرام ها را مباح می کند) آن ها را از بین برد. چنان چه جنین های منجمد را مال یا شبه مال تلقی کنیم، باید جنین های منجمدی را که به صاحبانشان برای تعیین سرنوشت آنان دسترسی وجود ندارد، مجهول المالک تلقی کرده و حاکم را جهت اخذ تصمیم به دورریزی یا اهدا برای تحقیقات صالح قلمداد کرد.

توانایی افراد برای قرار دادن معیارهایی برتر که اثربخشی در کانون واکنش های فردی را به دنبال دارد هوش اخلاقی گفته می شود. هدف از پژوهش حاضر، تعیین همبستگی بین هوش اخلاقی و مهارت های ارتباطی دانشجویان کارشناسی پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 96-1395 بوده است. مطالعه حاضر یک پژوهش توصیفی- همبستگی است که در سال 1395 انجام گرفت. جامعه پژوهش تمام دانشجویان کارشناسی پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران بودند. نمونه ها 204 نفر بر اساس معیارهای ورود که شامل: قبولی مستقیم در رشته پرستاری، عدم ابتلا به بیماری های شناخته شده و رضایت جهت شرکت در پژوهش از بین تمام دانشجویان چهار سال پرستاری با روش نمونه گیری در دسترس وارد مطالعه شدند. برای جمع آوری داده ها از سه پرسشنامه مشخصات جمعیت شناختی، هوش اخلاقی «Lennick و Kiel» و «مهارت های ارتباطی Jerabek» استفاده شد. روایی و پایایی هر دو ابزار در مطالعات مشابه در کشور با استفاده از روش ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 0.88 و 0.71 مورد تایید قرار گرفته بود. پایایی در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ 0.85 و 0.81 برای دو پرسشنامه محاسبه شد. داده ها با نرم افزار SPSS نسخه 19 و آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون های آماری t مستقل، ضریب همبستگی Pearson و آزمون ANOVA) تجزیه و تحلیل شدند.یافته ها میزان هوش اخلاقی را با میانگین 71.98±12.7 از دامنه (100-20) و مهارت های ارتباطی دانشجویان را از دامنه (170-34) با میانگین 114.9±9.67 نشان داد. ضریب همبستگی Pearson نشان داد که بین هوش اخلاقی و مهارت های ارتباطی دانشجویان پرستاری همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد (p£0.001، r=0.54). با افزایش هوش اخلاقی دانشجویان پرستاری، مهارت های ارتباطی آنان ارتقاء می یابد. بنابراین، فراهم کردن زمینه برای تقویت هوش اخلاقی دانشجویان پرستاری پیشنهاد می شود.

اخلاق در مراقبت، هسته مرکزی ارزش های پرستاری است و مفهومی مبنایی در حرفه پرستاری به شمار می رود و از آن جا که نوع نگرش نسبت به آن می تواند کیفیت مراقبت از بیمار را تحت تاثیر قرار دهد، این پژوهش توصیفی-تحلیلی با هدف تعیین نگرش دانشجویان پرستاری نسبت به کدهای اخلاق پرستاری، التزام به اخلاق در مراقبت و عدم صداقت علمی طی نمونه گیری سرشماری میان 150 دانشجوی پرستاری دانشکده علوم پزشکی آبادان در سال 1395 انجام شده است. پس از اخذ رضایت آگاهانه، پرسشنامه طراحی شده توسط McCrink در سه بخش: 1) اطلاعات دموگرافیک 2) نگرش نسبت به کدهای اخلاق، التزام به اخلاق و رفتارهای خنثی کننده، 3) نگرش نسبت به عدم صداقت علمی توسط دانشجویان تکمیل شد. آمار توصیفی، آزمون Chi-Square و ضریب همبستگی Pearson در نرم افزار SPSS نسخه 21 جهت آنالیز داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که بیش ترین نگرش مثبت دانشجویان نسبت به کدهای اخلاق پرستاری و التزام به اخلاق در مراقبت بود و بیش ترین نگرش منفی نسبت به رفتارهای خنثی کننده بود. کم تر از نیمی از شرکت کنندگان نسبت به عدم صداقت علمی نگرش منفی داشتند و حدود 40 درصد از دانشجویان وجود عدم صداقت علمی در همکلاسی ها را گزارش کردند. کدهای اخلاق که از ارزش های اخلاقی در کلاس درس و بالین است باید به عنوان اجزا اصلی برنامه های آموزشی مورد توجه قرار گیرد و از بدو ورود آموزش داده شود.

هرچند اخلاق در همه مشاغل ضروری است، در حرفه پرستاری ضرورت بیش تری دارد، چرا که رفتار معنوی و توام با مسوولیت پرستاران با بیماران نقش مهمی در بهبود و بازگشت سلامتی آنان دارد. پرستاران به عنوان یک گروه بزرگ و کارآمد در قلمرو علوم پزشکی، در تعامل با دیگران نیازمند برخورداری از اخلاق حرفه ای هستند. پژوهش حاضر توصیفی - پیمایشی است که به بررسی رابطه اخلاق حرفه ای بر کارایی پرستاران می پردازد و جامعه آماری آن همه پرستاران شاغل در بیمارستان امام و مصطفی خمینی شهر ایلام است. با استفاده از فرمول Cochrane حجم نمونه 134 نفر به دست آمد که 126 نفر پرسشنامه های اخلاق حرفه ای و کارایی را تکمیل کردند. روایی پرسشنامه توسط اساتید تایید و پایایی آن نیز از طریق آزمون آلفای کرونباخ اثبات شد و سپس به آزمون فرضیه اصلی و هشت فرضیه فرعی پرداخته شد. حجم نمونه شامل 89 نفر مرد و 37 نفر زن بود که 50 درصد آنان بین 20 تا 35 سال، 42 درصد بین 36 تا 50 سال و 6 درصد بین 51 تا 60 سال قرار داشتند، هم چنین، سطح سواد 7 نفر دیپلم، 18 نفر فوق دیپلم، 42 نفر لیسانس و 59 نفر فوق لیسانس و بالاتر بودند. یافته های این تحقیق نشان داد در سطح معناداری 0.002 بین اخلاق حرفه ای و کارایی پرستارن همبستگی وجود دارد. نتیجه آزمون همبستگی Pearson، ارتباط مولفه های مسوولیت پذیری، صادق بودن، عدالت و انصاف، وفاداری، احترام به دیگران و احترام به ارزش ها با کارایی پرستاران بیمارستان امام و مصطفی خمینی شهر ایلام را تایید کرد. هم چنین، بین مولفه های برتری جویی و همدردی با دیگران و کارایی پرستاران ارتباط معناداری یافت نشد. بین اخلاق حرفه ای پرستاران و کارایی رابطه معنادار وجود دارد و مدیران این دو بیمارستان می توانند با آموزش مستمر اخلاق حرفه ای و توسعه و ترویج مولفه های آن در بین پرستاران، کارایی آنان را در محیط کارشان افزایش دهند.

بیانیه هلسینکی یکی از مهم ترین اسناد بین المللی اخلاق در پژوهش بر روی نمونه های انسانی است که تاکنون 7 بار و آخرین بار در سال 2013 مورد بازنگری قرار گرفته است. ویرایش سال 2013 شامل چندین تغییر مهم است و در بخش های روشن تر و دقیق تری سازمان یافته است. آگاهی پژوهشگران و سایر افراد مرتبط با پژوهش از آخرین تغییرات این اصول و دسترسی آسان به ترجمه صحیحی از آن در رعایت آخرین استانداردهای اخلاقی حائز اهمیت است. لذا در این مطالعه ترجمه آخرین ویرایش این بیانیه با ترجمه ویرایش قبلی مقایسه شده است تا با بررسی تغییرات و چالش های موجود در آخرین نسخه در بازبینی کدهای اخلاقی درون کشور نیز کمک کننده باشد.از تغییرات ویرایش 2013 می توان به تاکید بیش تر بر حمایت از افراد آسیب پذیر اشاره کرد. هم چنین، در این ویرایش یک بند مستقل در رابطه با جبران آسیب و درمان صدمات ناشی از پژوهش اضافه شده است. کسب رضایت آگاهانه حتی در مورد استفاده از نمونه های موجود در زیست بانک و تمهیدات لازم پس از کارآزمایی از دیگر مواردی است که در نسخه جدید بر آن ها تاکید شده است.

حفظ رازهای بیمار و محرمانه نگه داشتن اطلاعات خصوصی او و پایبندی به آن، از جمله نام یا تشخیص بیماری، نقش مهمی در برقراری اعتماد بیماران با تیم درمانی دارد. هدف این مطالعه تعیین وضعیت آشکار بودن و افشای نام یا تشخیص بیماری و دیدگاه بیماران نسبت به حفظ این راز در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی مازندران بود. در این پژوهش مقطعی- توصیفی، 216 بیمار از بخش های داخلی، جراحی و زنان که حداقل 24 ساعت بستری بودند وارد مطالعه شدند. بعد از تعیین روایی و پایایی پرسشنامه، دیدگاه بیماران در دو بخش سوالات دموگرافیک و اختصاصی بررسی شد. داده ها با نرم افزار SPSS و استفاده از آزمون Chi-Square تحلیل شد. نتایج نشان می دهد از 216 بیمار شرکت کننده در این تحقیق 122 نفر (56.5) درصد) مرد و 94 نفر (43.5 درصد) زن بودند. میانگین سنی بیماران برابر 47±18.6 (16-18) سال بود. نتایج تحقیق در مورد دیدگاه بیماران نشان داد که 49 نفر (22.7 درصد) بیماران نسبت به آشکار بودن نام یا تشخیص بیماری در سر تخت خود مخالف هستند. یافته ها نشان می دهد که تفاوت دیدگاه بین بیماران زن و مرد در خصوص نصب نام یا تشخیص بیماری در سر تخت آنان وجود دارد (p<0.050). هم چنین، دیدگاه بیماران نسبت به آگاهی همراهان بیماران دیگر از نام و تشخیص بیماری شان برحسب سطح تحصیلات تفاوتی نداشت (p<0.578). با توجه به فراوانی مخالفت درصد قابل توجه بیماران در این مطالعه برای افشا و آشکاربودن نام و تشخیص بیماری آنان، احتمال گستردگی این پدیده در بیماران بخش های خاص یا اورژانس، توجه متولیان امور را به تدبیر فرایند مناسب تری جهت محرمانه باقی ماندن اطلاعات بیماران از جمله نام و تشخیص بیماری معطوف می داریم.