اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1395 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

صنعت داروسازی در هر نظام اقتصادی نقش مهمی ایفا می کند. این صنعت اگرچه واجد ویژگی های اقتصادی خاصی است اما مانند هر بخش اقتصادی دیگر، تولید و توزیع محصولات دارویی، تابع قواعد حقوق رقابت است. مقررات ناظر به رویه های ضد رقابتی یک جانبه مانند قیمت گذاری تبعیض آمیز، قیمت گذاری تهاجمی، سوء استفاده از موقعیت مسلط، احتکار و استنکاف از معامله در کنار رویه های ضد رقابتی جمعی مانند تبانی، قواعد مهمی از حقوق رقابت هستند که در صنعت داروسازی نیز قابلیت اعمال دارند.اگرچه وجود قوانین و مقررات رقابتی برای فعالیت در صنعت داروسازی ضروری است اما رعایت اخلاق داروسازی می تواند از ارتکاب رویه های ضد رقابتی جلوگیری کرده و به عنوان عامل بازدارنده، نقش موثری داشته باشد. این مقاله ضمن بررسی اعمال قواعد حقوق رقابت در صنعت داروسازی، رفتارهای ضد رقابتی در این صنعت را معرفی می کند. بررسی نقش شورای رقابت در نظارت بر صنعت داروسازی و نقش اخلاق حرفه ای در ممانعت از نقض حقوق رقابت در این حوزه از جمله مواردی است که در این مقاله بر آن ها تمرکز شده است.

دوراهی های اخلاقی یکی از مهم ترین مسائل اخلاقی پزشکان است که در طی فعالیت حرفه ای آنان، به کرات رخ می دهد و در صورتی که پزشک، توانایی و مهارت کافی برای مواجهه با آن را کسب نکرده باشد، ممکن است به سمت رفتارهای غیراخلاقی سوق داده شود. متخصصان اخلاق زیستی، همواره دغدغه حل دوراهی اخلاقی، در عرصه فعالیت های حرفه ای پزشکان و تسهیل در امر تصمیم گیری های اخلاقی را داشته اند. از این رو، آنان در اغلب موارد تلاش کرده اند تا با تلفیق مناسبی از مکاتب اخلاقی گوناگون، به یک راه حل کاربردی و مفید دست یابند. ارائه مدل های تصمیم گیری، بخشی از این تلاش برای کاربردی کردن اخلاق در پزشکی است. حل دوراهی اخلاقی پزشکان، بدون کسب مهارت، امکان پذیر نیست و تسلط در به کارگیری یک مدل تصمیم گیری، می تواند جزئی از این مهارت آموزی باشد.این مدل ها با نشان دادن چارچوب های مختلف درصدد کمک به تصمیم سازی اخلاقی در عرصه سلامت هستند. این مقاله درصدد معرفی، ارزیابی و مقایسه مدل های رایج تصمیم سازی اخلاقی پزشکی است تا با معرفی این رویکرد، به یافتن راه حل های مناسب در زمان مواجهه با چالش ها و دوراهی های اخلاقی کمک کند. از این رو، مقاله با برشمردن مزایای استفاده از مدل و معرفی اجمالی مدل های پرطرف دار، پیشنهاد می کند که در تصمیم گیری ها، حل مسائل اخلاقی و تحلیل موارد اخلاقی، رویکرد استفاده از مدل مدنظر قرار گیرد. اگرچه هر مدل معایب و مزایایی دارد، ولی کسب مهارت در کاربرد هر یک از این مدل ها، تصمیم گیری را تسهیل خواهد کرد.

با توجه به تغییرات ایجاد شده در سازمان های مراقبتی، پرستاران مجبورند به معضلات اخلاقی بیش تر و پیچیده تری رسیدگی کنند که برای حل معضلات اخلاقی باید با روند تصمیم گیری اخلاقی آشنا باشند. لازمه تصمیم گیری اخلاقی برخورداری از توانایی استدلال اخلاقی است. مطالعه کنونی با هدف تعیین رابطه نمره استدلال اخلاقی با ویژگی های فردی و حرفه ای پرستاران؛ در یکی از بیمارستان های فوق تخصصی شهر تهران در سال 1394 انجام شده است.در این مطالعه توصیفی - تحلیلی، کلیه پرستاران واجد شرایط جامعه پژوهش به روش سرشماری به تعداد 245 نفر شرکت کردند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه جمعیت شناختی و آزمون معضلات اخلاقی Crisham استفاده شد. برای تحلیل داده ها از آزمون های آماری توصیفی - تحلیلی و نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که میانگین نمره استدلال اخلاقی پرستاران 40.81±6.72 است که پایین تر از نمره متوسط آزمون است، با افزایش سابقه کاری، میانگین نمره استدلال اخلاقی کاهش می یابد (P£0.05) و مجردها نسبت به متاهل ها از میانگین نمره استدلال اخلاقی بیش تری برخوردارند (P£0.50) و بین سایر ویژگی های جمعیت شناختی با نمره استدلال اخلاقی رابطه معنی داری مشاهده نشد. با توجه به پایین بودن توانایی استدلال اخلاقی پرستاران در این مطالعه، پیشنهاد می شود در مطالعات آتی در خصوص روش های ارتقای توانمندی تصمیم گیری اخلاقی پرستاران راه کارهای مناسب آموزشی شناسایی شود و به منظور جلوگیری از کاهش توانایی استدلال اخلاقی با افزایش سابقه کار ضروری است که علت شناسایی شود و متناسب با علل، راه کارهایی برای کمک به مدیران پرستاری و کمیته اخلاق بیمارستانی به کار رود.

امروزه پرستاران نظام سلامت با تعارضات اخلاقی پیچیده ای مواجه هستند. این امر شرایطی را مهیا می کند که انجام کار صحیح می تواند با ارزش ها و باورهای سایر ارائه دهندگان مراقبت بهداشتی مغایرت داشته باشد. هدف از این مطالعه بررسی اثربخشی سبک مذاکره بر شدت تعارض اخلاقی پرستاران شاغل در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان های منتخب دانشگاه علوم پزشکی گیلان بود.این مطالعه، یک پژوهش نیمه تجربی تک گروهی نوع قبل و بعد بود. تعداد 45 پرستار بخش مراقبت های ویژه دانشگاه علوم پزشکی گیلان به صورت نمونه گیری هدف مند انتخاب شدند. از پرسشنامه تعارض اخلاقی Falco - Pegueroles و همکاران، برای جمع آوری داده ها استفاده شد. ابتدا پرسشنامه ها توسط شرکت کنندگان تکمیل شد. سپس برای پرستارانی که میانگین نمره متوسط و بالا کسب کردند، کارگاه آموزشی سبک مذاکره برگزار شد. 8 هفته پس از مداخله، مجدد پرسشنامه ها میان شرکت کنندگان توزیع شد. نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این مطالعه از آزمون Paired Sample T-test و ANOVA جهت مقایسه میانگین شدت تعارض اخلاقی نمونه ها قبل و بعد از مداخله استفاده شد. میانگین شدت تعارض اخلاقی قبل از تشکیل کارگاه برابر با 53.22 بود. میانگین کاهش شدت تعارض اخلاقی پرستاران پس از 8 هفته 17.66 بود که این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار بود (P<0.05). نتایج نشان می دهد بعد از مداخله، تعارض اخلاقی کاهش داشته است.با توجه به نتایج می توان اذعان کرد که مذاکره موجب کاهش شدت تعارض اخلاقی در بخش مراقبت های ویژه می شود. لذا استفاده از مذاکره به عنوان راهبردی برای کاهش شدت تعارض اخلاقی در این بخش ها پیشنهاد می شود.

رعایت حقوق بیمار به عنوان یکی از محورهای اساسی در تعریف استانداردهای خدمات بالینی موجب افزایش رضایت بیمار شده و از جمله مهم ترین شاخص های ارزیابی کیفی ارائه خدمات سلامت به شمار می رود. با توجه به این که در مراکز بیمارستانی بیش ترین مراجعه بیماران به بخش اورژانس است، این مطالعه با هدف بررسی رعایت منشور حقوق بیماران بخش اورژانس بیمارستان نمازی در سال 1394 انجام شده است. این مطالعه مقطعی بر روی 100 نفر از بیماران انجام گرفت. انتظارات و میزان رعایت منشور حقوق بیمار از دیدگاه آن ها بر اساس پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات توسط نرم افزار SPSS نسخه 21 و با استفاده از آمار توصیفی و آزمون های آماری مورد تحلیل قرار گرفت. میانگین سنی بیماران 54.4±19.35 بود. نتایج نشان داد بین میزان رعایت حقوق بیمار و انتظارات آن ها در تمامی محورهای منشور بر اساس نتایج آزمون Paired Sample T-Test تفاوت معنی دار است (P<0.05). میزان رعایت کلی حقوق بیمار از سوی کادر بهداشت و درمان، 51 درصد و انتظارات بیماران از میزان رضایت از حقوق شان، 93 درصد بود و عامل سن از عوامل موثر بر میزان رعایت منشور حقوق بیمار شناخته شد (P<0.05).در مجموع بر اساس نتایج مطالعه میزان انتظار بیماران در رعایت منشور حقوق شان بالاتر و میزان رعایت آن در حد متوسط ارزیابی شد که در جهت ارتقای آن با افزایش میزان آگاهی پرسنل و دانشجویان از حقوق بیمار، با تشکیل کارگاه های آموزشی و کاهش زمان انتظار برای دریافت خدمات، افزایش توجه سیستم سفارش بر اساس شرایط بیمار باید کوشید.

پرستاران نقش مهمی در ارائه خدمات بهداشتی دارند. بهزیستی روان شناختی پرستاران با بهبود عملکرد شغلی آن ها همراه است. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین هوش معنوی و هوش اخلاقی با بهزیستی روان شناختی پرستاران بود.این پژوهش از نوع توصیفی - همبستگی است. تعداد 128 پرستار از بیمارستان های شهر بجنورد در سال 1393 به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. شرکت کنندگان به پرسشنامه هوش معنوی King، مقیاس هوش اخلاقی Lennick & Kiel و مقیاس بهزیستی روان شناختی Ryff پاسخ دادند. داده های جمع آوری شده با ضریب همبستگی Pearson و تحلیل رگرسیون و با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین هوش معنوی و هوش اخلاقی با بهزیستی روان شناختی ارتباط مثبت و معنی دار وجود دارد (P<0.01). هم چنین، نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که هوش معنوی و هوش اخلاقی می توانند 26 درصد از واریانس بهزیستی روان شناختی را به طور معنی داری پیش بینی کنند (P<0.01).با توجه به رابطه مثبت و معنی دار بین هوش معنوی و هوش اخلاقی با بهزیستی روان شناختی پرستاران، پیشنهاد می شود که در برنامه های مبتنی بر ارتقای سلامت روان پرستاران، به این عوامل توجه ویژه شود.

معنویت سازمانی از جمله مباحث نوین حوزه رفتار سازمانی است که هر روز علاقمندان زیادی را مجذوب خود می کند. از دیگر سو، یکی از عوامل مهم برای داشتن کارکنانی توان مند، فراهم کردن آرامش روانی و جسمی لازم برای کارکنان است که تاثیر زیادی بر کیفیت خدمات ارائه شده توسط آن ها دارد. این مطالعه با هدف بررسی رابطه رهبری معنوی و فرسودگی شغلی در میان کارکنان بیمارستان های شهر اردبیل انجام شده است. در این مطالعه مقطعی تعداد 369 نفر از کارکنان بیمارستان های شهر اردبیل انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بر اساس الگوهای الماس رهبری معنوی و فرسودگی شغلی Maslach بودند.میانگین نمره کلی رهبری معنوی در بیمارستان های شهر اردبیل نمره 3.51 از 5 بود که وضعیت نسبتا خوبی را نشان می داد. فرسودگی شغلی با 43.2 درصد در حد متوسط ارزیابی شد. بین رهبری معنوی و گویه های آن با فرسودگی شغلی رابطه معنی دار و معکوس مشاهده شد. میزان رهبری معنوی و مولفه های آن با توجه به این که در سطح میانگین و بالاتر از آن قرار دارد، در سطح مورد قبولی است. لازم است مدیران با عنایت به اهمیت این موضوع و ارتباط معکوس آن با فرسودگی شغلی کارکنان در پی تقویت ابعاد رهبری معنوی در بیمارستان های خود باشند تا از این طریق با ایجاد یک محیط آرام و کاهش سطح فرسودگی شغلی کارکنان باعث بهبود بهره وری در سازمان های خود شوند.

اخلاق بیمارستانی به معنای اخلاق سازمانی در بیمارستان می باشد. وضعیت اخلاقی بیمارستان های دانشگاهی چندان مطلوب نیست. تحقق اخلاق سازمانی در بیمارستان امری مدیریتی است و مسوولیت آن متوجه مدیریت بیمارستان می باشد. مدیریت بیمارستان برای آن که اخلاق را در سازمان خود تعالی بخشد لاجرم باید برنامه ریزی استراتژیک کند. هدف از این برنامه، رسیدن به وضعیت مطلوب اخلاق بیمارستانی است. این وضعیت مطلوب با تدوین سند جامع اخلاقی معلوم می شود. استراتژی لازم برای رسیدن به این هدف، همانا استراتژی های لازم در حوزه های ساختار، منابع انسانی و تکنولوژی است.یعنی بیمارستان برای اخلاقی شدن باید بتواند سند اخلاقی تدوین کند و در حوزه های سه گانه ساختار، منابع انسانی و تکنولوژی، استراتژی های لازم و برنامه های اجرائی لازم را اعمال کند و برای اخلاقی شدن بیمارستان ها نمی توان تنها به کمیته های اخلاق بیمارستانی یا ستاد حاکمیت بالینی بیمارستان بسنده کرد.