علوم زیستی
سال:1390 | دوره:5 | شماره:1 (پیاپی 16) |تعداد مقالات:9

با در نظر گرفتن اهمیت غدد بزاقی به عنوان بخشی از دستگاه گوارشی و بروز بیماری های مختلف در آن و با توجه به وجود اطلاعات محدود در مورد ساختار هیستومورفولوژیکی مقایسه ای و ترکیبات ترشحی غدد بزاقی در انواع پستانداران از جمله جوجه تیغی که در اکوسیستم های مختلف کشور حضور دارد، مطالعه حاضر صورت گرفت. در این بررسی تعداد 5 عدد جوجه تیغی بالغ و سالم از هر دو جنس از اطراف تبریز تهیه و به آزمایشگاه بافت شناسی منتقل شدند. به منظور جلوگیری از اتولیز بافتی بعد از کشتن جوجه تیغی ها به روش انسانی، از غدد بزاقی بناگوشی و تحت فکی قطعات بافتی به ابعاد 0.5 cm جدا و در محلول فرمالین 10% تثبیت گردید. بعد از تثبیت بافتی و طی مراحل آبگیری، شفاف سازی، آغشتگی با پارافین و تهیه بلوک، برش های بافتی به ضخامت6 m از آنها تهیه شده و به روش هماتوکسیلین-ائوزین (H & E) رنگ آمیزی شدند و با میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها نشان داد که غدد بزاقی تحت فکی و بناگوشی توسط کپسولی از جنس بافت همبند احاطه شدند که به علت نفوذ انشعاباتی به داخل پارانشیم آن ها، این غدد به لوبول هایی تقسیم می شوند. پارانشیم غده تحت فکی، بیشتر از واحدهای آسینی سروزی تشکیل شده است و این واحدها در دید میکروسکوپیک دارای سلول های مکعبی تا هرمی باسیتوپلاسم بازوفیل و هسته های کروی هستند. همچنین این غده بزاقی دارای واحدهای ترشحی موکوسی می باشد که به صورت آسینی های متشکل از سلول های مکعبی تا هرمی با سیتوپلاسم روشن و کف آلود با هسته های نسبتا پهن می باشند. به طور کلی در غده مذکور تعداد آسینی های سروزی بیشتر از آسینی های موکوسی می باشد. غده بزاقی بناگوشی، عمدتا از واحدهای آسینی سروزی تشکیل شده است که از نظر دید میکروسکوپی مشابه واحدهای آسینی سروزی غده تحت فکی می باشد.

پناهگاه حیات وحش تالاب سرخانکل قسمتی از تالاب انزلی می باشد. در این تالاب بیش از 10 گونه ماهی زیست می کنند که آلودگی 5 گونه ماهی (ماهی سیم نما، ماهی تیزکولی، ماهی سوف حاجی طرخان، ماهی اسبله و ماهی کاراس) به انگل چشمی Diplostomum spathaseum از پاییز 1384 تا تابستان 1385 مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج بدست آمده تمامی ماهیان به این انگل آلوده بودند. به طوریکه میزان شیوع، میانگین شدت آلودگی، میانگین فراوانی و دامنه تعداد این انگل به ترتیب برای ماهی کاراس برابر 29.87 درصد، 1.283±0.02 عدد، 60±1.16 عدد و 6-1 عدد، برای ماهی سیم نما برابر 44.79 درصد، 4.6±5.06 عدد، 2.06±4.08 عدد و 18–1 عدد، برای تیزکولی برابر با 16.43 درصد، 2.25±1.71 عدد، 0.37±1.07 عدد و 6–1 عدد، برای سوف حاجی طرخان 6.8 درصد، 1.5 عدد، 0.1±0.44 عدد و 3 – 1 عدد و برای اسبله برابر 20 درصد، 3.33±1.5 عدد، 0.67±1.49 عدد و 6 – 2 عدد بوده است. همچنین بر اساس آزمون های آماری انجام گرفته تفاوت هایی از لحاظ فصل، گونه، سن و جنسیت ماهی بدست آمد.

ماهی پس از خارج شدن از انجماد به همان سرعت ماهی تازه فاسد می شود، بنابراین در این پژوهش تاثیر شرایط مختلف انجمادزدایی بعد از 10 و 16 ساعت در دمای محیط 25-30oC، دمای محیط با پاشیدن آب 15-20oC هر سه ساعت و دمای پیش سردکن 5-10oC بر میزان آمین های بیوژنیک هیستامین، پوترسین، کاداورین و تغییرات بار باکتریایی (مزوفیل و سرماگرا) در ماهی هوور مسقطی (Katsuwonus pelamis) بررسی گردید. نتایج حاصل از اندازه گیری آمین های بیوژنیک به وسیله HPLC با جذب UV در طول موج 254 nm با نتایج شمارش میکروبی تطابق داشت. تغییرات مقادیر پوترسین در این شرایط جزیی بود در حالی که بیشترین مقادیر کادورین و نیز بار باکتریایی در روش انجمادزدایی به مدت 16 ساعت در دمای محیط 25-30oC و کمترین آن ها در انجمادزدایی به مدت 10 ساعت در دمای پیش سردکن 5-10oC مشاهده شد (p<0.50)، اما هیستامین در هیچ یک از نمونه ها قابل ردیابی نبود. بنابراین پوترسین و کاداورین نسبت به هیستامین شاخص های مناسب تری برای تعیین تازگی ماهی هوور مسقطی تشخیص داده شدند.

در پژوهش های طرح جامع شیلاتی دریاچه سد شورابیل، بررسی های پلانکتونی به عنوان مطالعات پایه در جهت افزایش تولیدات ماهی در این دریاچه در نظر گرفته شد. این مطالعات به صورت فصلی طی پاییز سال 1385 الی پاییز 1386 در استان اردبیل انجام گرفت. نمونه برداری پلانکتونی توسط لوله پلیکا به طول 2 متر انجام گرفت، بدین نحو که از ایستگاه موردنظر یک لیتر آب (بدون عبور از تور پلانکتون) و جهت نمونه برداری زئوپلانکتونی نیز 30 لیترآب را برداشته و توسط تور زئوپلانکتون گیر، فیلتر و عصاره جمع شده در کلکتور (محفظه جمع کننده نمونه) را در ظرف نمونه برداری ریختیم، در نهایت نمونه ها را با فرمالین به نسبت 4 درصد فیکس نموده، در آزمایشگاه بعد از آماده سازی نمونه ها با میکروسکوپ اینورت شناسایی و شمارش شدند. در پژوهش های فیتوپلانکتونی 5 شاخه و 54 جنس و در زئوپلانکتون 3 شاخه و 26 جنس شناسایی گردید. غالبیت فیتوپلانکتونی در این سد مخزنی مربوط به شاخه کلروفیتابوده که مهمترین جنس های آن عبارت از Dictyosphaerium, Ankistrodesmus و Tetraedron هستند، بیشترین تراکم و تنوع فیتوپلانکتونی نیز مربوط به فصل تابستان می باشد. میانگین تراکم سالانه کلروفیتا 13×107 عدد در لیتر بوده که 62.5 درصد جمعیت سالانه فیتوپلانکتونی را دربر دارد. شاخه سیانوفیتا با 33.5 درصد جمعیت سالانه در رده دوم قرار دارد. شاخه های باسیلاریوفیتا با 3.5 درصد، اوگلنوفیتا با 0.4 درصد و پیروفیتا با 0.1 درصد جمعیت سالانه در رده های بعدی بودند. بیشترین جمعیت زئوپلانکتونی مربوط به شاخه سیلیوفورا با جنس های Tintinnopsis، Tintinuidium و Coelps بیشترین تنوع و تراکم زئوپلانکتونی نیز مربوط به فصل تابستان می باشد. میانگین تراکم سالانه این شاخه 3820 عدد در لیتر بوده که 51 درصد جمعیت سالانه زئوپلانکتونی را دربر دارد. شاخه روتاتوریا در مجموع با 43.8 درصد جمعیت سالانه زئوپلانکتونی و شاخه آرتروپودا با رده کوپه پودا وراسته کلادوسرا در مجموع با 5.1 درصد جمعیت سالانه در مرتبه های بعدی قرار داشتند. مقایسه مشاهدات پلانکتونی و داده های فیزیکی و شیمیایی آب و بررسی تغذیه ماهی نشان داده که این دریاچه دارای استعداد و گونه های مناسب پلانکتونی جهت تغذیه و پرورش ماهیان و لاروهای آن ها بوده، بنابراین می توان از ذخایر طبیعی این منبع آبی جهت افزایش تولید ماهیان با ارزش شیلاتی استفاده کرد.

دریاچه سد لار با مساحت 1300 هکتار در 55 کیلومتری شمال شرقی جاده هراز - تهران واقع شده، سد لار و لتیان تامین کننده آب شرب مصرفی اهالی تهران بوده و چون از مناطق حفاظت شده ویژه محسوب شده اهمیت خاصی جهت بررسی زنجیره های مختلف غذایی (خصوصا زئوپلانکتون ها) دارد. به منظور مدیریت اصولی در دریاچه سد لار پارامترهای لیمنولوژیک و بیولوژیک از جمله شناسایی، تراکم و پراکنش زئوپلانکتون ها و تغییراتشان طی 6 مرحله نمونه برداری از خرداد ماه الی آبان ماه سال 1387 انجام پذیرفت. نمونه ها توسط تور پلانکتون گیر کمرشکن 55 میکرون (Juddy Net) از اعماق 10-0، 20-10، 30-20 گرفته شد، حداکثر میانگین عمق نمونه برداری بسته به شرایط آب پشت سد 23 متر در خرداد ماه صورت گرفت. نمونه ها توسط فرمالین به نسبت 4 درصد تثبیت و در آزمایشگاه با میکروسکوپ معکوس مطالعه شدند. غالبیت زئوپلانکتونی در این سد مخزنی با راسته آنتن منشعبان که 48.85 درصد جمعیت سالانه را داشتند بوده که گونه های غالب آن به ترتیب Bosmina sp.، Daphnia pulex و Daphnia longspina بود. راسته گردانتنان با فراوانی 40.88 درصد که جنس های غالب آن به ترتیب فراوانیAsplanchna sp. ،Notholca sp ، .Syncheata sp و .Polyarthera sp، پاروپایان با فراوانی 10.25 درصد با جنس Cyclops سومین فراوانی را در طی سال 1387 نشان دادند. در این بررسی در مجموع از سه گروه زئوپلانکتونی 15جنس شناسایی گردید. میانگین بیشترین تراکم سلول های زئوپلانکتونی در تمامی ماه های نمونه برداری به جز مرداد ماه مربوط به راسته آنتن منشعبان بود. میانگین فراوانی کل دوره بررسی این گروه زئوپلانکتونی 315985±23808 عدد در مترمکعب بود که در تیر ماه با فراوانی 134339±34562 بالاترین تراکم را نشان داد. میانگین تراکم گردانتنان با 118175±22391 عدد در مترمکعب در مرداد ماه حداکثر فراوانی را نشان داده است پاروپایان در تمامی بررسی ها پایین ترین فراوانی را داشته و بیشترین میانگین فراوانی آن ها 78428.19±30208 عدد بر مترمکعب در شهریور ماه برآورد گردید. حداکثر فراوانی زئوپلانکتونی در ایستگاه های 3 و 4 بوده که بیشترین میانگین زئوپلانکتونی در فصل تابستان با تراکم سلولی 254001.3±30031 مشاهده شد. طبق آزمون های غیرپارامتریک کروسکال والیس و من – ویتنی بین فراوانی زئوپلانکتون ها در ایستگاه ها و ماه های مختلف اختلاف معنی دار آماری مشاهده شد (P<0.05). همچنین در بررسی فصول نیز فصل تابستان با دو فصل دیگر این اختلاف معنی دار را نشان داد (P<0.05). مطالعات بیولوژیک نشان داد که پتانسیل تولید پلانکتونی مخصوصا شاخه گردانتنان در این دریاچه بالا نمی باشد.

اسپور B. cereus به صورت گسترده در طبیعت پراکنده است، و می توان آن را از مواد غذایی گوناگونی جدا نمود. این باکتری تولیدکننده آنتروتوکسین های مولد اسهال و تهوع بوده و قادر به ایجاد سندرم اسهال و تهوع می باشد. لذا بررسی وجود آن در شیر پاستوریزه و احتمال بیماریزایی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. هدف از این مطالعه ردیابی B. cereus در مراحل مختلف تولید شیر پاستوریزه و میزان افزایش آن می باشد. هم چنین بتوانیم ارتباط بین میزان افزایش این ارگانیسم با سایر میکروارگانیسم های شیر از جمله Coliform، بار کلی میکروبی و اسپورهای هوازی را مشخص نماییم. در این تحقیق در طی دو ماه اردیبهشت و خرداد از مراحل گوناگون خط تولید شیر پاستوریزه نمونه گیری، و آزمون های میکروبی مربوطه بلافاصله انجام شد و داده ها با استفاده از روش آماری kruskal wals در سطح احتمال 1 درصد مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید: اولا تعداد B. cereus در زمان نگهداری شیر پاستوریزه افزایش یافته و هم چنین اختلاف معنی دار نیز نشان داده شد (p<0.01). ثانیا معلوم شد تعداد Coliform در اثر فرایند پاستوریزاسیون کم شده و اختلاف معنی دار نمایان گردید (p<0.01). ثالثا تعداد اسپورهای هوازی در شیر خام و شیر پاستوریزه اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد وجود نداشته است (p<0.01). احتمال می رود کاهش بار میکروبی شیر عامل موثری در ایجاد شرایط مناسب برای تکثیر B. cereus باشد.

برگ سبز چای Camellia sinensis حاوی ترکیبات پلی فنلی با اثرات ضد میکروبی است. از آنجا که چای از نوشیدنی های بسیار پرطرفدار در ایران و جهان می باشد، مطالعه اثر ضد میکروبی و مهاری آن بر رشد باکتری های بیماری زا اهمیت زیادی خواهد داشت. در این پژوهش اثر مهاری و ممانعت کنندگی عصاره کلون های مختلف برگ سبز چای 100، 101، 102، آسام، DN و KEN بر باکتریPseudomonas aeruginosa PTCC 1558  مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. ابتدا برگ های شش کلون مختلف چای جمع آوری و عصاره برگ سبز آن ها به روش پرکولاسیون تهیه و خشک شد. سپس باکتری در معرض شش غلظت مختلف عصاره چای به روش آزمون حساسیت باکتریایی (آنتی بیوگرام) با دیسک قرار داده شد. آزمون سه بار در روزهای مختلف انجام و میانگین قطر هاله های کلونی محاسبه شد. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که عصاره برگ سبز کلون های مختلف چای دارای اثر ضد باکتریایی هستند. هم چنین مشاهده شد که رقت 6.25 عصارهای برگ سبز چای بهترین اثر مهاری را بر رشد باکتری داشتند. بر اساس تحقیقات به عمل آمده، به نظر می رسد پلی فنل های چای در شرایط خاص با تولید پراکسیدهیدروژن به صورت پرواکسیدان عمل کرده اند و از این طریق اثر مهاری خود را بر رشد باکتری اعمال می کنند. یافته های این مطالعه نشان داد که مصرف چای سبز می تواند به عنوان درمان کمکی در بیماران تحت درمان با آنتی بیوتیک ها مطرح باشد.

در شهریور 1384 (سپتامبر 2005) CEP، گزارشی از محیط زیست گیلان در ارتباط با یک شکوفایی غیرعادی در محدوده آب های ساحلی جنوب غربی دریای خزر دریافت کرد. این گزارش بر اساس مطالعات انجام شده توسط پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی بوده که اولین گزارش درباره شکوفایی سیانوفیتا (سیانوباکتریا) در یک محدوده وسیع در دریای خزر است. پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی کشور (گیلان) پس از نمونه برداری بر اساس مشخصات مورفولوژیکی (ریخت شناسی) عامل این شکوفایی غیرعادی را جنس Nodularia از شاخه سیانوفیتا شناسایی کرد. این شکوفایی فیتوپلانکتونی بسیار سریع اتفاق افتاد و 20000 کیلومترمربع از دریای خزر را در برگرفت، عکس های ماهواره ای شروع این پدیده را 21 مرداد (12 اگوست) و حداکثر آن را 10 شهریور (1 سپتامبر) ثبت کردند. تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای وقوع چنین پدیده ای را با این حجم طی پنج سال گذشته در دریای خزر نشان نمی دهد. ضخامت لایه شناور جلبکی بیش از ده ها سانتی متر و بیوماس آن بسیار زیاد بود، به طوری که خطر آلودگی شدید نواحی ساحلی را با محصولات پوسیده جلبکی تهدید می نمود. خوشبختانه تغییرات جوی از پخش محصولات این شکوفایی به نواحی ساحلی ممانعت کرده و باعث انهدام و نابودی آن گردید. مهمترین عامل در ایجاد این شکوفایی جلبکی دمای بالای 30 درجه سانتی گراد و عدم وزش باد بوده است. در گشت مطالعاتی سال 1385 جهت بررسی امکان مجدد این شکوفایی در جنوب غربی دریای خزر مجموعا 41 گونه فیتوپلانکتونی از پنج شاخه سیانوفیتا (9 گونه)، باسیلاریوفیتا (16 گونه)، پیروفیتا (8 گونه)، کلروفیتا (6 گونه) و اگلونوفیتا (2 گونه) شناسائی گردید که از نظر تعداد گونه های مشاهده شده در شاخه باسیلاریوفیتا و شاخه های دیگر نسبت به سال های گذشته کاهش نشان می دهد.