جستارهای زبانی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:4 (12) |تعداد مقالات:15

مقاله حاضر با هدف بررسی تطبیقی استعاره های مفهومی جهتی، در دو زبان فارسی و اسپانیایی به نگارش درآمده است. در این مقاله تلاش شده تا از میان طبقه بندی لیکاف و جانسون (1980) از استعاره های مفهومی، در قالب استعاره های ساختی، جهتی و هستی شناختی، تنها طبقه استعاره جهتی بر داده هایی از زبان اسپانیایی مورد سنجش قرار گیرد و کاربرد این استعاره در سطح نگاشت استعاری و بازنمود زبانی در زبان فارسی بازکاویده شود.تحلیل 38 نمونه استعاره مفهومی جهتی در قالب 15 اسم نگاشت، که از رمان اسپانیایی گفت وگو در کاتدرال اثر ماریو بارگاس یوسا، مجموعه مقالاتی درباره استعاره های مفهومی به زبان اسپانیایی و برخی داده های شفاهی استخراج شده بود، این نتیجه را به دست داد که شباهت ها میان استعاره های مفهومی مبتنی بر درک انسان از مقوله «جهت»، در بین دو زبان به مراتب بیشتر از تفاوت هاست. این نتیجه، جایگاه بنیادین درک مکان و درک جهت به عنوان خاستگاه شکل گیری استعاره های مفهومی در حوزه های انتزاعی را می نمایاند. از سوی دیگر، توجه به تفاوت های دو زبان فارسی و اسپانیایی در ساخت استعاره های مفهومی، موید تاثیر فرهنگ بر ساخت استعاره های مفهومی است.

اگرچه از دیرباز زبان شناسی به خبر، به عنوان گونه ای از متن، توجه ویژه ای داشته، بیشتر پژوهش های این حوزه بر تحلیل صرف متون خبری و شناسایی ویژگی های زبانی آن ها تمرکز یافته و توجه زبان شناسان و محققان علوم رسانه بیشتر به تعیین مجموعه ای از ملاک های گزینش خبر یا «ارزش های خبری» و ارائه فهرست های مختلف از این معیارهای گزینش معطوف بوده است. مقاله حاضر بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ دهد: چگونه می توان فرایند نگارش و گزینش خبر را در قالب یک انگاره منسجم توصیف کرد؟ ملاک ها و به اصطلاح مرسوم ارزش های خبری زبانی کدام اند؟ و رابطه این ملاک ها با دیگر عوامل نگارش و گزینش خبر چگونه است؟هدف این پژوهش، شناسایی و معرفی انگاره زبان شناختی فرایند نگارش و گزینش خبر است که در آن مجموعه ای از بایسته های زبانی تولید خبر در کنار عوامل غیرزبانی، ازجمله ملاک های اجتماعی، اقتصادی و حرفه ای، بازبینی و ارائه می شود. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی و تحلیلی و با اتکا به داده های میدانی ازجمله مصاحبه هدفمند با خبرنگاران فعال در عرصه مطبوعات و خبرگزاری ها انجام شده است. این پژوهش ضمن معرفی اصول چهارگانه گرایس به عنوان معیارهای نگارش متن خبری، انگاره ای چندسطحی از فرایند تولید خبر را معرفی می کند که مبتنی بر دستاوردهای زبان شناختی، به ویژه تحلیل گفتمان انتقادی است و به نقش عوامل کلان ساختی ازجمله ایدئولوژی، روابط قدرت و رقابت در شکل دهی به گفتمان خبری نیز می پردازد.

ادبیات تطبیقی از مهم ترین گونه های ادبی است که ما را در یافتن وجوه مشترک اندیشه های بزرگان جهان- که از نظر زمانی و مکانی از یکدیگر فاصله دارند- یاری می رساند و به نقاط وحدت اندیشه بشری پی می برد که چگونه اندیشه ای در نقطه ای از جهان توسط اندیشمندی، ادیبی و یا شاعری مطرح می شود و در نقطه دیگر همان اندیشه به گونه ای دیگر مجال بروز می یابد.مقاله حاضر نگاهی است تطبیقی به شعر، اندیشه، زمینه و زمانه دو شاعر بلندآوازه از دو فرهنگ و تمدن متفاوت: تی. اس. الیوت (1888-1965م) انگلیسی و احمد شاملو (1305-1379ش) ایرانی. زمانه زندگی این دو شاعر از دیدگاه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همسانی هایی داشته که در نهایت، به تولید آثار و اندیشه های مشابهی منجر شده است. شاملو در ایران به عنوان شاعری اجتماعی شناخته شده که مانند الیوت در برهه ای حساس و پرآشوب زیسته است. الیوت تحت تاثیر جنگ جهانی و دوران مدرنیسم بوده و شاعر ایرانی هم کودتای 28 مرداد و جنگ جهانی دوم و دوران گذار از جامعه سنتی به مدرن را تجربه کرده است.در این مقاله، ابتدا مختصری درباره واژه مدرن و مدرنیته در اروپا و ایران بحث می شود، سپس با بهره گیری از شیوه نقد تطبیقی و با تکیه بر مولفه های مدرنیته و مدرنیسم ادبی، بین مضامین مشترک در آثار الیوت و شاملو مقایسه ای صورت می گیرد. همانندی های زیادی بین شاملو و الیوت برای مطالعه تطبیقی می توان یافت و با توجه به همسانی های فراوان ذهنی و زبانی بین دو شاعر و با عنایت به همانندی های بسیار در تجربه های زیسته مشترک بین ایشان، می توان نتیجه گرفت شرایط زیستی مشابه همواره می تواند آثار ادبی همگونی پدید آورد.

در این پژوهش با رویکردی تطبیقی، دو متن کلاسیک فارسی (داستان های بیدپای و کلیله و دمنه) با توجه به شیوه روایت آن ها بررسی شده است. فرضیه مقاله، وجود تفاوت هایی در شیوه های روایتگری این دو اثر است به اعتبار وجود سبک گفتاری در یکی و سبک کتبی و منشیانه در دیگری. حضور راوی در آغاز حکایت ها، راوی درون متنی و برون متنی، نقش راوی در برجسته کردن واژگان، لحن راوی، شیوه نتیجه گیری راوی (گوینده و نویسنده) در پایان حکایت ها، نگرش راوی به شخصیت های داستان، حضور آشکار راوی در پایان داستان و چگونگی پایان بندی روایت، مواردی هستند که در دو کتاب مقایسه شده اند و در نهایت فرضیه پژوهش (تفاوت دو روایت در شیوه روایتگری) اثبات شده است.

بسیاری از رمان هایی که نویسندگان زن ایرانی در چند سال اخیر نگاشته اند، از جهات مختلفی مانند پیرنگ، زاویه دید، شخصیت و... با هم شباهت دارند. این مقاله می کوشد چهار رمان از این نویسندگان را از منظر درون مایه مقایسه و بررسی کند. با مطالعه این گونه آثار، می توان به مشکلات و معضلاتی پی برد که وجود دارند یا در آینده پدیدار خواهند شد و هنرمندان توانسته اند با ذهنیت هنری خود، آن ها را زودتر تشخیص و هشدار دهند.در این چهار رمان، مشترکات مضمونی فراوانی وجود دارد که به ظاهر برآمده از گفتمانی مشترک است. برای بررسی این موضوع، ابتدا در بخش مقدمه، توضیحاتی در باب درون مایه و چیستی و اهمیت آن آمده است. سپس در بخش های بعدی، درون مایه رمان ها از دو منظر درون مایه های کلی و درون مایه های جزئی مطالعه شده است. در پایان، دریافتیم که درون مایه این چهار رمان تا حد زیادی شبیه به هم هستند و به نظر می رسد سبب آن، گفتمان مشابه نویسندگان آن هاست. چهار رمانی که در این مقاله بررسی شده اند عبارت اند از: خط تیره آیلین (اثر ماه منیر کهباسی)، چراغ ها را من خاموش می کنم و عادت می کنیم (از زویا پیرزاد) و چهل سالگی (نوشته ناهید طباطبایی).

هدف این پژوهش، تبیین رابطه نظریه و نقد ادبی و ادبیات تطبیقی و همچنین بررسی چالش ها و ظرفیت های این رابطه است. نخست، دلایل وجود رابطه ای تنگاتنگ بین این دو حوزه بررسی می شود. سپس، بهره گیری از نظریه های غیربومی (خارجی) برای خوانش محصولات فرهنگی بومی به عنوان راهکاری در پژوهش های ادبی و ادبیات تطبیقی پیشنهاد می شود. همچنین، اهمیت و ضرورت چنین رویکردی در حوزه ادبیات تطبیقی ذکر می شود.پس از گذشت شش دهه، هنوز سخن از «بحران ادبیات تطبیقی» در میان است. بروز بحران در مرحله نخست از رابطه ادبیات تطبیقی و نقد و نظریه ادبی ناشی شد. هم بستگی این دو نه فقط به دلیل شباهت های آن ها در تعریف، بلکه به دلیل اهمیت و ضرورت، اهداف و آرمان های مشابه آن هاست. ادامه بحران ادبیات تطبیقی به صورتی نو (بحران هویت) نیز زاده تغییر در وضعیت نظریه و نقد ادبی در سطح مجامع علمی و دانشگاهی است. به رغم این ها و شکایت (موجه) موجود در ادبیات تطبیقی نسبت به کاربست نظریه های خارجی برای خوانش آثار بومی، تعامل سازنده و آگاهانه این دو حوزه می تواند ظرفیت های جدیدی را در پژوهش های ادبی ایجاد کند. چنین تعاملی ضامن فزونی و گوناگونی هر دو حوزه خواهد بود.

انئید ویرژیل یکی از شاهکارهای حماسی جهان و بدون شک گران قدرترین نمونه حماسه لاتین است. هرچند می توان این کتاب را حماسه مصنوع به شمار آورد، در این مورد نیز حقیقت با مجاز درمی آمیزد و اسطوره پردازی شاعر متاثر از وقایع تاریخی از یادرفته است. نگارنده در مقاله حاضر بر آن است که با استفاده از متون حماسی شاعران لاتین پیش از انئید- که اغلب از سخنوری یونان متاثر بوده اند- ویژگی های برجسته این کتاب را در حوزه معانی و بیان و بدیع نشان دهد. با توجه به ابیات انگشت شماری که از شاعران حماسه سرای لاتین پیش از ویرژیل برجای مانده است، نمی توان در این باب به سبک شاعران مقدم و بنابراین تاثیرهای بلاغی مجموعه آثار آنان بر ویرژیل پرداخت. تنها راه ممکن، بسنده کردن به ابیات اندک باقی مانده و بررسی بلاغی آن هاست. از این رو، در این گفتار پس از بیان شرح حال کوتاهی از این شاعران، به ذکر موثرترین ویژگی سبکی سخن آنان با توجه به ابیات بر جای مانده در انئید می پردازیم. شایان ذکر است دستور زبان لاتین کلاسیک که ویرژیل بزرگ ترین نماینده آن در نظم و سیسرون در نثر است، با تمایز آشکار از لاتین عامیانه و باستانی، در شکل گیری شیوه بیان و بلاغت انئید سهم بسیاری دارد.

پژوهش حاضر که در حوزه جامعه شناسی زبان انجام شده، کوششی است برای ارزیابی یکی از تفاوت های رفتار زبانی زنان و مردان در چارچوب نظریه تسلط. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی شاخص تسلط مکالمه ای قطع گفتار بر پایه نظریه تسلط در جامعه فارسی زبان و بررسی عوامل سه گانه موثر بر قطع گفتار (اظهارنظرهای مستقیم، انحراف از موضوع و قیدها و فعل های تردیدآمیز) است. بر اساس این، شاخص قطع گفتار و شاخص های سه گانه موثر بر قطع گفتار در محیط های مختلط و همجنس در نظر گرفته شد و سپس این شاخص ها در چهل مصاحبه دومرحله ای (10 مرد و 10 زن دانشجو بین 18-24 سال) مورد ارزیابی قرار گرفت. زنان و مردان در محیط های مختلف، بر اساس کاربرد قطع گفتار، رفتار متفاوتی از خود نشان دادند و نمود زبانی نگرش جنسیت مدار در جامعه امروز فارسی زبان ملموس بود. بر اساس این پژوهش، نوع رابطه هر یک از شاخص های موثر بر قطع گفتار با قطع گفتار بررسی شد و چارچوب ارائه شده توسط نظریه تسلط در میان فارسی زبانان، ناکارآمد تشخیص داده شد.

نظریه شعرشناسی شناختی نظریه ای درباره ادبیات ارائه می دهد که بر زبان متون ادبی و نوع چیدمان واحدهای زبانی مبتنی است و همچنین، بر شگردهای زبان شناسی شناختی ازجمله استدلال قیاسی استوار است. بر اساس چارچوب نظری مارگریت فریمن (2000)، هر متن دارای سه سطح نگاشت ویژگی، نگاشت رابطه ای و نگاشت نظام است. در سطح اول، دریافت شباهت میان اشیا بررسی می شود. در سطح دوم، روابط میان اشیا واکاوی می شود و در سطح سوم، تشخیص الگوهای موجود به واسطه روابط میان اشیا که امکان تعمیم را برای ساختار بسیار انتزاعی تر ایجاد می کند. در این پژوهش، برای بررسی عملکرد این نظریه، به بررسی شعری از احمد شاملو می پردازیم. این مقاله درصدد یافتن پاسخ این پرسش است: نظریه شعرشناسی شناختی چگونه می تواند به مثابه یک نظریه ادبی مناسب برای تحلیل سازمند و خوانش اثر عمل کند؟ فرضیه مقاله این است که هر نظریه ای باید دارای هفت معیار باشد که به مثابه نظریه ای مناسب تلقی شود و شعرشناسی شناختی ابزار قدرتمندی برای ایجاد تمایز میان کارکرد زبانی و کارکرد شعری فراهم می کند و مهارت های عمومی نگاشت که توانایی شناختی را برای تولید و تفسیر استعاره تشکیل می دهند، از پایه های این نظریه هستند که می توانند بینش ها و محدودیت های نقد ادبی سنتی را روشن کنند. همچنین، کاربرد شعرشناسی شناختی می تواند سبک ادبی را مشخص و ارزیابی کند. هدف اصلی پژوهش، نشان دادن چگونگی تفاوت میان زبان و ساختار شعر با زبان روزمره یا دیگر ژانرهاست و اینکه چگونه خوانش نظام مند هر شعری، با توجه به «نگاشت نظام»، رخ می دهد.

برخی مطالعات انجام شده درباره محمول های مرکب بیانگر آن است که افعال سبک از نظر معنایی، رنگ باخته اند و فاقد توان معنایی کافی برای عهده دار شدن نقش محمول مستقل هستند .(Jespersen, 1965; Cattell, 1984; Grimshaw & Mester, 1988) در این نوشته، ضمن پذیرش ناقص بودن محتوای معنایی افعال سبک، به این موضوع می پردازیم که چنین ادعایی موجب نادیده گرفتن رابطه معنایی فعل سبک و فعل اصلی متناظر با آن شده است. ادعای مقاله این است که افعال سبک به صورت کاملا نظام مند در حفظ ویژگی های طرح واره نیروی محرکه، با فعل اصلی متناظر مرتبط هستند؛ اما حوزه مفهومی که در آن ساخت نیروی محرکه اعمال می شود، از حوزه فیزیکی به حوزه انتزاعی روان شناختی منتقل می شود. در واقع، عقیده بر این است که با اینکه افعال سبک دارای معانی کاملا قابل پیش بینی نیستند، سهم معنایی آن ها نظام مند و تا حدی شفاف است. مطالعه حاضر با تمرکز بر دو فعل سبک «کردن» و «داشتن» سعی دارد در حد امکان این نظام مندی را آشکار کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی قابلیت تعمیم پذیری یافته های پژوهش های گذشته در رشته آموزش زبان انگلیسی انجام شده است. بدین منظور، ویژگی های کلی شرکت کنندگان در پژوهش های کمی رشته آموزش زبان انگلیسی طی ده سال گذشته تحلیل شد. بررسی های اولیه نشان داد با در نظر گرفتن محیط های آموزشی و سن افراد آزمودنی، افراد شرکت کننده در پژوهش های گذشته را می توان متعلق به یازده گروه دانست. سپس با تعیین سهم هر یک از گروه های نام برده در تحقیقات گذشته مشخص شد بیش از 60 درصد از تمام پژوهش های قبلی در محیط های دانشگاهی و بر روی دانشجویان انجام شده است. در 20 درصد از تحقیقات قبلی فراگیران زبان در موسسات خصوصی زبان به عنوان آزمودنی شرکت داشته اند. سهم زبان آموزان دوره های راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی فقط 7 درصد از کل پژوهش های پیشین است. سپس با برشمردن پاره ای از دلایل احتمالی حضور و یا عدم حضور برخی از گروه ها در تحقیقات قبلی، قابلیت تعمیم پذیری نتایج یافته های پژوهش های پیشین مورد بحث قرار گرفته است.

ﺗﺮﺟﻤﻪ های ادبی همگام با در نظر گرفتن ماهیت تعاملات پیش رفته است و فرایندهایی مثل «شفاﻑ سازی» و «اقتباس» به دلیل مورد توجه قرار دادن مخاطب و فصاحت کلام در ترجمه، جایگاه ویژﻩ ای پیدا کرده اند. با وجود این، جایگاه اقتباس و تاثیر آن در ترﺟﻤﻪ های ادبی مبهم مانده است. ممکن است این سوال مطرح شود که آیا ویژﮔﻰ های متنی و فرامتنی که در فرایند اقتباس وجود دارد در ترجمه آثار ادبی نیز مشاهده ﻣﻲ شود و اگر پاسخ مثبت است، فراوانی کدام یک از روﺵ های اقتباس در ترجمه آثار ادبی بیشتر است. اﻳﻦ ها سوال هایی هستند که در این نوشتار بررسی شده است. این پژوهش درصدد است تا بر اساس ﻃﺒﻘﻪ بندی باستین (2009)، به بررسی روﺵ های اقتباس در ترجمه فارسی رمان غرور و تعصب بپردازد. یاﻓﺘﻪ های این تحقیق نشان می دهد مترجم برای انتقال بهتر پیام نویسنده و برای حفظ زیبایی و تاثیرگذاری کلام، از ویژگی های متنی و فرامتنی اقتباس استفاده کرده است؛ در حالی که کفه ترازو بیشتر بر مشخصه های فرامتنی سنگینی می کند. همچنین، در عین حال که مترجم در ترجمه ﻣﺘﻦ امانت را رعایت کرده، به ترتیب از روش های «برابری بافتی» و «بسط» بیشتر استفاده کرده است. به بیان دیگر، مترجم در برگردان متن معنا را حفظ کرده؛ ولی برای ایجاد زیبایی کلام، اقتباس ضروری است.

اشتراک عینی فنی است که در آن، شاعر با انتخاب مجموعه ای از اشیا، موقعیت ها، موضوعات، حالات یا زنجیره ای از حوادث، به نحوی موثر واکنشی عاطفی در خواننده به وجود می آورد. در این حالت، شاعر نیازی به بیان صریح احساسات ندارد؛ بلکه آن ها را در قالب اشیا، موقعیت ها و غیره در ذهن خواننده تداعی می کند. در اشعار نیما یوشیج و احمد شاملو نمونه های بسیاری از فن اشتراک عینی را می بینیم. به نظر می سد تاکنون تحقیق برجسته و قابل توجهی از اشتراک عینی از این دو شاعر دیده نشده است؛ بنابراین هدف مقاله این است که به مقایسه این فن در برخی اشعار این دو بپردازد. از اشعار نیما می توان به شب پا، بخوان ای همسفر با من، شب همه شب، هست شب و از اشعار شاملو به رانده، گل کو، سخنی نیست، او را صدا بزن، مرثیه، وصل، ابراهیم در آتش اشاره کرد.

غزل های حافظ و ترانه نامه پترارکا (1304-1374م) دست کم در سه ویژگی، زمینه ای مشترک دارند: الف. از دیدگاه چونی: هر دو اثر اوج شعر غنایی عاشقانه قرون وسطی هستند یکی در ادب پارسی دیگری در ادب اروپایی. ب. از دیدگاه ترتیب زمانی: هر دو دیوان در سده هشتم هجری (چهاردهم میلادی) سروده شده اند. ج. از دیدگاه چندی: غزل های حافظ تصحیح خانلری 4092 بیت (یعنی نزدیک 8184 مصرع) دارد و ترانه نامه پترارکا کمی بیشتر از 7784 مصرع. بنابراین، هر دو اثر از نظر زمانی، تعداد برابر مصرع ها، در اوج بودن شعر غنایی قرون وسطی و کم و کیف طولی دوره زندگی دو شاعر قابل سنجش و بررسی هستند.توصیف چشم یار یکی از دست مایه های اصلی شعر هر دو سراینده است: پترارکا 263 بار در ترانه نامه و حافظ 216 بار در غزلیات به چشم اشاره می کند. به علاوه، حافظ درباره «نرگس» -استعاره از چشم معشوق- در 44 بیت سخن می گوید. پرسش پژوهش این است: تصویر چشم دلدار در غزلیات حافظ و ترانه نامه پترارکا چه شباهت ها و چه تفاوت هایی با هم دارند؟ این مقاله برای نشان دادن ویژگی های مشترک و متفاوت تصویرپردازی چشم یار در شعر حافظ و پترارکا از روش تطبیقی استفاده می کند.