پژوهش و سازندگی
سال:1384 | دوره:18 | شماره:3 (پی آیند 68) در زراعت و باغبانی |تعداد مقالات:11

فون حشرات کلزا از سال 1379 به مدت سه سال در نقاط مختلف کشور مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل، 26 گونه حشره زیان آور کلزا متعلق به 6 راسته و 13 خانواده همراه با 13 دشمن طبیعی در طی مراحل مختلف رویشی گیاه تشخیص داده شده است. یک گونه از این حشرات به نام Psylliodes hyoscyami L. (Col. Chrysomelidae) برای اولین بار از ایران گزارش می گردد. همچنین در بین نمونه های جمع آوری شده در بعضی از مناطق، شته مومی کلم Brevicoryne brassicae سوسک های کک مانند Psylliodes persicus، Phyllotreta corrugata، سوسک گرده خوار Meligethes aeneus و زنبور برگخوار آتالیا Athalia rosae که جزو آفات کلیدی کلزا در ایران محسوب می شوند، از جمعیت بالایی برخوردار بودند. علاوه بر این 13 حشره مفید به عنوان دشمن طبیعی در ارتباط با حشرات زیان آور کلزا جمع آوری گردیده است.

در بین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه برخی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند که در بین آنها سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاس بارزتر می باشد. با توجه به اهمیت این عناصر در خاک برای گیاه لزوم انجام تحقیق بر روی آنها از نکات ضروری به نظر می رسد. به این منظور در استان زنجان منطقه ای در نظر گرفته شد که سیستم های مختلف کشاورزی در آن رایج می باشد. سپس به منظور تعیین چگونگی تغییر این عناصر در سیستم های مختلف اراضی کشاورزی و همچنین اراضی مرتعی همجوار با آنها آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در 6 تکرار و 5 تیمار زراعی انجام گرفت. نمونه برداری از خاک در هر سیستم در دو سطح 30-0 و 60-30 سانتیمتری انجام شد. بررسی و تجزیه واریانس نمونه ها در قالب طرح نشان داد که بین سیستم های مختلف به جز در مورد پتاسیم در لایه تحتانی تفاوت معنی داری به احتمال 95 و 99 درصد وجود دارد و مقایسه میانگین ها به روش دانکن نشان نشان داد که هم در لایه سطح و هم در لایه تحتانی اراضی آبی از نظر این عناصر در مقایسه با سایر تیمارها مقدار نیتروژن و فسفر و پتاسیم بیشتری وجود دارد.

برنج عمده ترین محصول زراعی استان گیلان با سطح زیرکشتی معادل 230 هزار هکتار می باشد که نیمی از آن (حدود 100 هزار هکتار) در شرق استان گیلان در شهرستان های آستانه، لاهیجان، لنگرود، رودسر، و املش واقع شده است. خاک و اقلیم از مهمترین فاکتورهای محیطی است که کشت و تولید محصولات زراعی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. اراضی زیر کشت برنج در منطقه مورد مطالعه در مناطق کوهستانی، جلگه ای، مردابی، ساحلی قرار دارند. با توجه به متغییر بودن خصوصیات خاک و توانایی بالقوه متفاوت در حمایت از گیاهان، شناسایی این توانمندی ها می تواند در انتخاب بهترین محل برای کشت برنج و همچنین شناسایی مناطق با استعدادهای مختلف بسیار مفید می باشد. در این مطالعه از یک روش ساده طبقه بندی استعداد حاصلخیزی، (FCC) و روش پیچیده تر پارامتریک برای بررسی توانایی خاک های زیر کشت برنج در شرق استان گیلان استفاده شده است. سیستم FCC برای خاک های با رژیم رطوبتی آکوئیک و آنترآکوئیک برای کشت آبی برنج ارایه شده است. مهمترین محدودیت اقلیمی منطقه برای کشت گونه های محلی برنج، میانگین دما در مرحله رشد سبزین های و نسبت تعداد ساعات آفتابی به طول روز یا طول مدت روشنایی (n/N) می باشد. نتایج نشان می دهد که روش FCC در شناسایی مناطق با استعداد مختلف برای کشت برنج جهت اهداف کاربردی می تواند در بسیاری موارد اطلاعات مفیدی مشابه روش پارامتریک ارایه دهد. مهمترین محدودیت های خاکی بر اساس روش FCC و پارامتریک در منطقه مورد مطالعه، کم بودن گنجایش تبادل کاتیونی و شنی بودن اراضی نزدیک ساحل دریای خزر و زهکشی بسیار ضعیف در اراضی پست و حاشیه مرداب ها می باشد. با توجه به سطح آگاهی های کشاورزان و مروجین کشاورزی، روش FCC در صورت آزمون منطقه ای و مطابقت با روش های پیچیده تر و دقیق تر پارامتری می تواند در سطحی گسترده مورد استفاده قرار گیرد.

ریزش میوه در باغ های بادام (Prunus amygdalus L.) از مشکلات جدی است که باغداران کشور با آن مواجه می باشند. عناصر غذایی به ویژه ازت، روی و بر در این زمینه نقش موثری دارند. برای بررسی اثر این عناصر آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با 18 تیمار و سه تکرار و در مجموع 108 درخت از رقم 8 ساله آذر هشت ساله در شهترستان شبستر در دو سال 83-1381 پیاده گردید. فاکتور اول ازت از منبع اوره در دو سطح (صفر و پنج در هزار)، فاکتور دوم بر از منبع اسید بوریک در سه سطح (صفر دو در هزار و چهار در هزار) و فاکتور سوم روی از منبع سولفات روی در سه سطح (صفر دو در هزار و چهار در هزار به کار برده شدند. بیشترین درصد تشکیل میوه اولیه (24 درصد) در سطح سوم بر و روی اندازه گیری شد . بالاترین درصد تشکیل میوه نهایی (15 درصد) در سطوح دوم و سوم اسید بوریک بدست آمد. بیشترین وزن تک مغز (2.4 گرم) از محلول پاشی توام اوره با غلظت پنج در هزار و اسید بوریک با غلظت چهار در هزار اندازه گیری شد. بالاترین درصد مغز (14 درصد) در سطح سوم بر حاصل گردید. بیشترین طول میوه (4.4 سانتیمتر) در سطح سوم بر اندازه گیری شد. بیشترین عرض میوه (3.1 سانتیمتر) بدست آمده در سطوح دوم و سوم اسید بوریک بود. بالاترین درصد روغن اندازه گیری شده (53 درصد) از سطح سوم روی بدون کاربرد ازت مشاهده گردید. بیشترین درصد پوست سخت (22 درصد) بدست آمده در صورت محلول پاشی توام سطح دوم ازت در کنار سطوح دوم و سوم اسید بوریک حاصل شد. بالاترین درصد پروتئین (23 درصد) در صورت محلول پاشی توام اوره و سطح سوم اسید بوریک اندازه گیری شد. تاثیر اثرات ساده و متقابل سال × مکان در هیچ یک از تیمارهای کودی معنی دار بدست نیامد.

به منظور بررسی ویژگی های مورفولوژیک و فیزیولوژیک موثر در رقابت گندم با علف هرز یولاف وحشی آزمایشی دو ساله طی سال های زراعی 80-1379 و 81-1380 در مزرعه تحقیقاتی علف های هرز موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی واقع در کرج انجام گرفت. آزمایشات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار و با ساختار تیماری فاکتوریل اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل ژنوتیپ گندم در 6 سطح و علف هرز در 2 سطح (با و بدون علف هرز) بود. ژنوتیپ های مورد مطالعه بر اساس آزمایش مقدماتی انتخاب و بر این اساس سه ژنوتیپ رقیب شامل M-75-13، M-75-15 و 6618 و سه ژنوتیپ غیر رقیب شامل الموت، قفقاز و M-75-5 استفاده شد. علف هرز مورد نظر نیز یولاف وحشی بود. نتایج نشان داد که براساس عملکرد دانه در کشت خالص و مخلوط، بیوماس علف های هرز یولاف وحشی و شاخص رقابتی به ترتیب دو لاین 6618 و M-75-5 همواره با قدرت رقابت بالا و پایین برخوردار بوده اند. مقایسه دو لاین رقیب و غیر رقیب 6618 و M-75-5 نشان داد که توان رقابتی ژنوتیپ های مورد بررسی تحت تاثیر ویژگی هایی مانند ارتفاع کانوپی، ساقه بارور، شاخص سطح برگ، ماده خشک تجمعی، سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی قرار دارند. این ویژگی ها می توانند در برنامه های به نژادی جهت تشخیص ارقام رقیب از غیر رقیب در مقابل علف های هرز باریک برگ به کار گرفته شوند.

تلفیق با استفاده همزمان از دانش بومی و دانش رسمی، یک استراتژی اساسی است که توسط متخصصان گوناگون برای توسعه کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه مورد تاکید قرار گرفته است. بخش کشاورزی و زیر بخش های آن نیز از این امر مستثنی نیستند. لذا، پژوهش حاضر با همین استراتژی انجام گرفت. موضوع مورد پژوهش، آفت کرم خوشه خوار انگور و محل انجام آن، روستاهای کوخدان و سرمور در شهرستان دنا از استان کهکیلویه و بویراحمد بوده است. موضوع و محل پژوهش با استفاده از داده های موجود، مصاحبه با کارشناسان محل و مشاهدات شخصی پژوهشگر انتخاب شدند. نمونه گیری، طبقه بندی تصادفی بوده است که، برای هر کدام از روستاها یک نمونه 30 نفری انتخاب گردید. روش پژوهش عملی بکار گرفته شد که یکی از مراحل آن، عمل برای بهبود وضعیت موجود است که برای این منظور، موکاران آموزش دیدند. برای بررسی عملکرد آموزش از طرح یک گروهی با پیش آزمون–  پس آزمون استفاده شد. بررسی تلفیق دانش بومی و دانش رسمی با الگوی ارتیز انجام گرفت. یافته ها حاکی از آن است که از میان 25 موضوع مورد بررسی در دانش بومی، 16 مورد آن نیازمند آموزش بودند؛ نتایج آموزش این موارد به موکاران نشان می دهد که یادگیری آن در 11 مورد معنی دار بوده است. بررسی یادگیری ها به تفکیک مراحل مختلف زندگی آفت نیز نشان می دهد که به جز یادگیری پیرامون مرحله شرایط مناسب برای فعالیت آفت، یادگیری در بقیه موارد بسیار معنی دار بوده است. با توجه به نتایج، توصیه می شود از پژوهش عملی برای بررسی های مختلف دانش بومی کشاورزی استفاده شود. ضمنا، الگوی مورد استفاده در این پژوهش نیز می تواند برای نیازسنجی کشاورزان و تعیین محتوای آموزش های ترویجی از طریق تلفیق دانش بومی و دانش رسمی مناسب باشد.

یکی از ابزارهای کاهش مصرف سموم علف کش، استفاده از خاصیت آللوپاتی موجود در برخی گونه های گیاهی می باشد. بدین منظور آزمایشی جهت بررسی اثر بازدارندگی عصاره برگ گونه های Aretmisia siebery، A.auchari و A. scoparia بر میزان جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه علف هرز یولاف وحشی (Avena ludoviciana) انجام گرفت. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی و با ساختار تیماری فاکتوریل با سه تکرار انجام گردید. تیمارهای آزمایش سه گونه درمنه و نه سطح (0، 6250، 10000، 12500، 40000، 20000، 80000، 125000، 162500ppm) غلظت عصاره بود. عصاره بافت خشک شده برگ گونه های مختلف درمنه بوسیله کلریدمتیلن استخراج شد. میزان جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه گیاهچه یولاف وحشی، تحت تاثیر در حضور مقادیر مختلف عصاره گونه های مختلف درمنه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که تاثیر بازدارندگی گونه A. auchari بر جوانه زنی یولاف وحشی بیش از دیگر گونه های درمنه مورد بررسی بود. درصد جوانه زنی یولاف وحشی تحت تاثیر غلظت های مختلف عصاره کلرید متیلنی گونه A.scoparia قرار نگرفت، ولی درصد جوانه زنی گونه های A. auchari و A. siebery، در غلظت 80000ppm به ترتیب 48 و 44.7% کاهش یافت. با افزایش مقادیر عصاره درمنه طول ریشه چه و ساقه چه یولاف وحشی به طور نمایی کاهش یافت. گونه A. auchari بیشترین اثر و گونه A.scoparia کمترین اثر روی این متغیرها داشت. تاثیر عصاره گونه های مختلف درمنه روی ریشه چه و ساقه چه یولاف وحشی بیش از تاثیر آن بر میزان جوانه زنی آن بود، به طوری که مقادیر 6640 و 9970ppm عصاره A.auchari و 50% کاهش در طول ریشه چه و ساقه چه یولاف وحشی ایجاد کردند.

برای بررسی مراحل نمو گلرنگ بر اساس تعداد روز و درجه روز رشد – تجمعی و ارتباط این مراحل با عملکرد 8 ژنوتیپ خاردار و 2 ژنوتیپ بدون خار گلرنگ، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان در سال زراعی 77-1376 انجام شد. اثر ژنوتیپ بر شمار روز و درجه روز– رشد تجمعی از کاشت تا وقوع مراحل سبز شدن، ساقه دهی، شاخه دهی، تکمه دهی، 50 درصد گلدهی و رسیدگی فیزیولوژیک و بر طول دوره های روزت، شاخه دهی، تکمه دهی و پر شدن دانه بسیار معنی دار بود. تجزیه کلاسترده ژنوتیپ گلرنگ مورد مطالعه با ترکیب 22 صفت مراحل نمونی، نشان داد که اختلاف اساسی بین دو شکل خاردار و بدون خار وجود دارد. ژنوتیپ های بدون خار اکثر مراحل نمو خود را دیرتر از ژنوتیپ های خاردار سپری نمودند که می توان این موضوع را به سیر تکاملی آنها ربط داد. در ژنوتیپ های دارای خار بعضی از ضرایب همبستگی بین عملکرد و صفات مراحل نموی، از جمله طول دوره شاخه دهی و درجه روز رشد تجمعی مربوطه معنی دار گردیدند ولی با در نظر گرفتن کلیه ژنوتیپ های خاردار و بدون خار، این ضرایب همبستگی معنی دار نشدند. با توجه به نتایج بدست آمده می توان طول دوره شاخه دهی ار موثرترین دوره تکمیل اجزای عملکرد و عملکرد دانست. بنابراین توجه به تامین نیازهای گیاه در این دوره در بهبود عملکرد گیاه نقش اساسی خواهد داشت و توصیه می شود طول این دوره به عنوان معیار مناسبی جهت انتخاب ژنوتیپ های با پتانسیل عملکرد بالاتر مورد استفاده قرار گیرد.

رقابت فزاینده برای منابع کمیاب و تقاضای پاسخ گویی از جانب سیاستگذاران و برنامه ریزان و حتی استفاده کنندگان، موسسه ها و مراکز تحقیقاتی را تحت فشار قرار داده اند تا ارتباط و کیفیت نتایج فعالیت ها و همچنین بهبود و سازگاری تحقیقات را در اولویت قرار دهند. در نتیجه ارزیابی و بهبود عملکرد واحدهای تحقیقاتی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در اولویت قرار گرفته است. شیوه های سنتی ارزشیابی در موسسه های تحقیقاتی علیرغم فواید زیاد از بعضی جهات مورد سوال قرار گرفته، بنابراین یافتن رهیافت ها و روش های دقیق تر و تواناتری ضرورت دارد. در این مطالعه دیدگاه ها، مدل ها و روش های مختلف راجع به ارزشیابی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. به نظر می رسد در شرایط مناسبی، ارزشیابی مشارکتی مدل ایسنار در مقایسه با سایر مدل ها از ظرفیت و توانایی بیشتری برخوردار است. مدل تدوین شده توسط Ozgediz نیز به لحاظ جامعیت و ابعاد قابل اندازه گیری می تواند نتایج دقیق و معتبری داشته باشد. در یک مطالعه موردی، مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی بر اساس مدل اوزگدیز مورد ارزشیابی قرار گرفت. اطلاعات از کسانی اخذ شد که از بعد علمی با مفاهیمی چون توسعه، توسعه روستایی، تحقیق اقتصادی اجتماعی آشنا بوده و در بعد تجربی هم آشنایی کافی با خصوصیات فعلی روستاها و فعالیت ها داشتند که اصطلاحا به آنها مطلع گفته می شود. از جامعه آماری حدود 2000 نفری 562 نمونه انتخاب و پرسش نامه برای آنان ارسال گردید. نتایج ارزشیابی حاکی از آن است که در مجموع ارزیابی متوسطی از مرکز وجود دارد که با افزایش تحصیلات ارزیابی مثبت تر می شود. با توجه به میزان همخوانی نظر همکاران و مقام مافوق با پاسخگویان، ارزیابی را می توان به جامعه بزرگتری تعمیم دارد. میزان تماس و معاشرت با مرکز رابطه مثبت و معنی دار با ارزیابی را نشان می دهد.

دمای سطح زمین یکی از پارامترهای مهم برای تعیین بیلان انرژی زمین، مطالعات هواشناسی و محیطی است. آلگوریتم های مختلفی برای برآورد دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره ای ارایه شده است و از میان آنها آلگوریتم های روزنه مجزا برای تصاویر ماهواره NOAA که از دو باند مادون قرمز مجاور هم استفاده می کند، موفقیت بیشتری داشته است. در این بررسی، آلگوریتم های مختلف روزنه مجزا شامل (10) Price، Becker و (2) Li، Prata و (9) Platt، Ulivieri و همکاران (15) و Coll و همکاران (5) در حوزه آبریز دریاچه ارومیه مورد مقایسه قرار گرفتند. داده های دمای خاک در عمق 5 سانتیمتری که در ایستگاه های هواشناسی اندازه گیری می گردد، به دما در سطح زمین شبیه سازی شد و مبنای مقایسه و تعیین بهترین آلگوریتم قرار گرفت. به منظور تحلیل نتایج از پارامترهای آماری انحراف اریب از میانگین (MBD)، جذر میانگین مربع خطاها (RMSE) و ضریب تبیین (R2) استفاده گردید. نتایج نشان داد که آلگوریتم پرایس با ضریب تبیین 0.6، انحراف اریب از میانگین -1.81 درجه کلوین و جذر میانگین مربع خطاها 4.07 درجه کلوین بیشترین دقت را دارد و دیگر آلگوریتم ها دمای سطح زمین را بیشتر از میزان واقعی و با دقت کمتر برآورد می کنند.