پژوهش و سازندگی
سال:1385 | دوره:19 | شماره:2 (پی آیند 71) در منابع طبیعی |تعداد مقالات:14

یکی از بزرگترین و پیچیده ترین بخشه های گون در ایران است، که شامل بیش از 90 گونه می باشد. تجزیه و تحلیل فیلوژنی 61 گونه از بخشه مزبور و 10 گونه از خویشاوندانش (بخشه های Hypoglottidei, Steroghrix  و Plagiophaca تک گونه ای) و دو گونه A.daenensis و A.penetratus از بخشه Hemiphaca به عنوان برون گروه با استفاه از سی و هشت صفت ریخت شناسی انجام گردید. نتایج مطالعه، حاضر نشان می دهد که بخشه Malacothrix و دو زیر بخشه آن، Malacothrix و Dasyphylloides، به جز Bornmuelleriana، و نیز بخشه های خویشاوند (Hypoglottidei, Sterothrix.) تک تبار نیستند.

با توجه به اهمیت جنگل کاری های صنوبر و مشکلات جنگل داری خالص در کاهش حاصل خیزی خاک، رویش و ویژگی های کیفی جنگل کاری های خالص و آمیخته صنوبر دلتوییدس و توسکای ییلاقی در شمال ایران مورد بررسی قرار گرفت. این بررسی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با پنج تیمار و چهار تکرار صورت گرفت که تیمارها عبارت بودند از صنوبر دلتوییدس خالص، توسکای ییلاقی خالص، صنوبر 67%؛ توسکا 33%؛ صنوبر 50%؛ توسکا 50% و صنوبر 33%؛ توسکا 67%، صنوبرهای تیمارهای آمیخته، قطر برابر سینه و ارتفاع کل بیشتری را نسبت به صنوبرهای تیماری های خالص داشتند و همچنین از نظر کیفی تقریبا وضعیت بهتری داشتند به طوری که ارتفاع هرس و قطر تاج بیشتری داشتند. توسکای ییلاقی در تیمارهای آمیخته از نظر زنده مانی، سطح مقطع برابر سینه، قطر تاج، ارتفاع، ارتفاع هرس و اکثر ویژگی های کیفی تفاوتی را با تیمار خالص نشان ندادند، در حالی که قطر برابر سینه کمتری را نسبت به تیمار خالص نشان دادند. در کل می توان تاثیر آمیختگی توسکای ییلاقی را در جنگل کاری های صنوبر دلتوییدس مثبت ارزیابی نمود.

به منظور بررسی نقش مدیریت درتنوع زیستی گونه های چوبی منطقه، 178 هکتار از کل مساحت منطقه فندقلو در قالب سه قطعه به نام های اسی قرآن، فندقلو و پالوط لیق انتخاب گردید. بررسی پارامترهای مورد نظر در 30 قطعه نمونه مربعی شکل به ابعاد 10×10 متر که به روش سیستماتیک تصادفی در منطقه پیاده گردید، انجام گرفت. در هر قطعه نمونه پارامترهای جنگل شناسی نظیر تعداد در هکتار، ترکیب گونه ای، تاج پوشش، اشکوب بندی، درصد پوشش علفی کف جنگل و درصد عناصر دانه زاد و شاخه زاد بررسی و اندازه گیری شدند. بررسی تنوع زیستی گونه های چوبی منطقه به وسیله شاخص های مهم تنوع زیستی نظیر شاخص تنوع سیمپسون، غنای منهینیک یکنواختی پیت انجام گرفت. تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز به وسیله آزمون آماری مربع کای انجام گرفت. نتایج حاصله نشان داد که قطعه پالوط لیق از نظر شاخص های تنوع زیستی نسبت به دو قطعه دیگر از مقادیر بالایی برخوردار است و دخالت غیراصولی در دو قطعه اسی قران و فندقلو از دلایل عمده پایین بودن تنوع زیستی در این دو قطعه می باشد.

به منظور بررسی وضعیت زادآوری در حفره های طبیعی، 15 حفره در سری 3 طرح ناو جنگل های اسالم در راستای طرح ملی زادآوری راش انتخاب گردید. گونه، قطر در ارتفاع برابر سینه کلیه درختان حاشیه حفره، شکل تقریبی حفره، اندازه دو قطر کوچک و بزرگ و سطح تقریبی آن ثبت شد. در طول بزرگترین قطر حفره (از یک سوی حفره به سوی دیگر آن) به طور یک در میان قطعات نمونه کوچک 1×1 نصب و در صد حضور و نوع پوشش گونه های مزاحم، صفات کمی و کیفی نهال ها نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. حداقل و حداکثر سطح حفره های اندازه گیری شده به ترتیب 89 و 2276 متر مربع بود نتایج نشان داد که حفره های مورد ارزیابی از شکل هندسی خاص و منظمی پیروی نمی کند ولی عمدتا به اشکال دایره ای تا بیضوی نزدیک تر می باشد طوری که 54% از حفره ها از این نوع می باشند. همچنین مشاهده گردید که با افزایش سطح از تعداد نهال های راش و تا حدودی ممرز کاسته می شود اما فراوانی گونه افرا با اندازه حفره ها از نظر آماری معنی دار نبود.

سرخدار یک گیاه رو به انقراض بوده و زادآوری طبیعی آن بسیار اندک می باشد. آزمایش هایی به منظور یافتن راهکارهای عملی جهت ازدیاد این گیاه صورت پذیرفته است. بذرهای این گیاه از توده سرخدارهای طبیعی دره زرین گل واقع در منطقه علی آباد کتول گرگان واقع گرگان واقع در استان گلستان در آذرماه سال 82 جمع آوری گردید. بذرها ابتدا در آب جاری خیسانده و ضدعفونی گردیدند. چهارتیمار مختلف ضدعفونی بذور اعمال گردید که این تیمارها از نظر آماری در سطح 1% یا 5% تفاوت معنی داری را نشان دادند. بهترین نتیجه از بکارگیری تیمار بنومیل 1% و الکل 70% و هیپوکلریت سدیم 3% و کلرید مرکوریت 0.1% گرفته شد که با استفاده از این تیمار، 67% از بذور عاری از هر گونه آلودگی با کتریایی و قارچی بودند. رویان های بذور استریل شده با روش تجربه شده در این تحقیق از دیواره های داخلی بذور و آندوسپرم جدا شدند و بدین صورت تعداد بی شماری رویان در مدت کوتاهی تحت آزمایش کشت درون شیشه ای قرار گرفت. رویان ها در محیط MS غنی شده با کازئین 0.1 gl-1، مخمر 0.1 gl-1، اسید اسکوربیک 0.1 gl-1 و ذغال فعال 5gl-1 کشت داده شدند. عمل واکشت نمودن آنها هر دو هفته یک بار انجام شد تا قسمت هوایی گیاهک ها، به حدود 5 سانتی متر برسد. با اندازه گیری مستمر گیاهک ها رشد ماهانه در حدود 0.7 سانتی متر محاسبه گردید. گیاهچه ها پس از چندین واکشت به گلدان های کوچک (جیفی پات) منتقل شدند و در دو هفته اول با محلول غذایی MS بدون آگار به علاوه آنتی بیوتیک کربنی سیلین آبیاری گردیدند. به منظور تقویت و توسعه ریشه ها، به گیاهک های جوان بعد از دو هفته از رشد و نمو در گلدان های جیفی پات، IBA به میزان 1 یک میلی گرم/ لیتر NAa به مقدار 0.5 میلی گرم/ لیتر افزوده شد. گیاهک های بدست آمده از این تحقیق پس از رشد کافی ریشه و قسمت هوایی به خاک منتقل شده و برای سه ماه در اتاقک رشد در دمای 25 درجه سانتیگراد در حضور نور به مدت 14 ساعت و دمای 17 درجه سانتیگراد در غیاب نور به مدت 8 ساعت، نگهداری شدند. در این مدت گیاهان از نظر مورفولوژیکی و رشد و نمود کاملا طبیعی مشاهده گردیدند.

به منظور برنامه ریزی جهت بهره برداری بهینه و کنترل پدیده طبیعی سیل که از مسایل دنیا و از جمله کشور ما می باشد مطالعات و تحقیقات زیادی مورد نیاز است. خسارات گسترده ناشی از طغیان رودخانه ها در چند ساله اخیر در مناطق مختلف کشور ایجاب می نماید برنامه ای جامع در این زمینه تهیه و تدوین گردد. از طرفی برنامه ریزی و اعمال روش های کنترل سیل بدون اطلاع از رفتار این پدیده در شرایط مختلف مقدور نخواهد بود. دامنه خسارات سیل در شرایط مختلف متاثر از میزان برآورد و خصوصیات هندسی بستر جریان و اراضی مجاور می باشد. لذا به منظور پیش بینی خسارات ناشی از سیل در شرایط مختلف و توجیه اقتصادی و اجتماعی برنامه های کنترل و مهار سیل، پهنه بندی خطر سیل برای دوره بازگشت های مختلف ضروری است. پهنه بندی خطر سیل بدون اطلاع از بزرگی سیل و رفتار جریان سیلابی در مسیر و دشت سیلابی ممکن نیست، لذا هیدروگراف سیل خروجی در بالادست حوزه و زیرحوزه های موجود در مسیر مورد نظر با استفاده از روش های هیدروگراف واحد مصنوعی SCS و موج سینماتیک مدل HEC-1 و همچنین حداکثر رقوم تراز سطح آب در 28 مقطع عرضی مشخص در طول مسیر حدود 14 کیلومتر از مسیر رودخانه توسط مدل MIKE 11 تعیین شدند. در پایان با استفاده از مدل ارتفاعی رقومی (DEM) تولید شده از بستر و حریم رودخانه و حداکثر رقوم تراز سطح آب در مقاطع معین برای دوره بازگشت های 5، 10، 25، 50 و 100 ساله با استفاده از قابلیت نرم افزار ILWIS پهنه خطر سیل برآورد شدند و محدوده و میزان اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی که در صورت وقوع سیلاب به مخاطره خواهند افتاد برای سیلاب هایی با دوره بازگشت های مذکور مشخص شدند.

جریان رودخانه یکی از مولفه های اصلی منابع آب محسوب می شود. به همین لحاظ پیش بینی میزان جریان رودخانه ها چندماه یا چند فصل زودتر برای مدیریت منابع آب مخصوصا در خشکسالی ها از اهمیت خاصی برخوردار است. تاثیر پدیده های اقلیمی بر جریان رودخانه ها به منظور پیش بینی مقدار جریان برای زمان آینده موضوعی است که در مجامع علمی به آن پرداخته می شود. جهت بررسی این موضوع در ایران، حوزه دریاچه ارومیه که در حدود 51000 کیلومتر مساحت دارد انتخاب گردید. در حوزه دریاچه ارومیه تعداد زیادی ایستگاه اندازه گیری دبی وجود دارد. از بین آنها 9 ایستگاه که دارای آمار طولانی مدت بوده انتخاب گردید. از بین شاخص های اقلیمی، شش شاخص SOI, PDO, PNA, NOA, NINO3,4 و NOI که به عنوان شاخص های تاثیر گذار در فواصل دور مطرح هستند انتخاب شدند. به منظور بررسی تاثیر پدیده های اقلیمی بر جریان رودخانه ها، جریان ماهانه، فصلی دور مطرح هستند انتخاب شدند. به منظور بررسی تاثیر پدیده های اقلیمی بر جریان رودخانه ها، جریان ماهانه، فصلی و سالانه رودخانه ها و شاخص های اقلیمی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که ارزیابی فصلی، تاثیر این پدیده ها را بهتر مشخص می کند. به لحاظ اهمیت جریان رودخانه ها در فصل بهار برای فعالیت های کشاورزی و تامین آب شرب در این تحقیق روشی ارایه گردیده است که با استفاده از شاخص های اقلیمی می تواند دبی متوسط بهار رودخانه ها را از یک سال قبل پیش بینی نماید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که جریان فصل بهار اکثر رودخانه ها ناشی از شاخص های SOI منفی، PDO مثبت و NOA است که به کمک آنها می توان مقدار متوسط جریان فصل بهار را پیش بینی نمود. ارزیابی مقادیر پیش بینی شده نشان می دهد شاخص PDO در مقایسه با SOI مناسب تر است. همچنین مقادیر پیش بینی شده برای حوزه های کوچک از دقت بیشتری نسبت به حوزه های بزرگ برخوردار است. این روش پیش بینی در برنامه ریزی مدیریت منابع آب مخصوصا خشکسالی ها می تواند نقش مهمی ایفا کند.

آویشن شیرازی با نام علمی Zataria mulrifolra یک گونه گیاه درختچه ای معطر است که در مناطق جنوبی ایران می روید. در این تحقیق اثر ضد میکروبی و همچنین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس این گیاه مورد بررسی قرار گرفته است.ابتدا سرشاخه گلدار آویشن شیرازی، در زمان گلدهی کامل از اطراف شیراز (استان فارس) جمع آوری شده و سپس اسانس به روش تقطیر با آب (Hydro-distillation) استخراج گردید. تجزیه و شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس حاصل توسط دستگاه های GC-MS و GC صورت گرفت که نتایج آن وجود درصد بالایی از ترکیب های ضدمیکروبی را در اسانس این گیاه نشان می دهد. به نظر می رسد حضور 52.4% تیمول و 6.1% کارواکرول در اسانس آویشن شیرازی باعث وجود خواص میکروبی آن می شود. برای بررسی اثر ضد میکروبی اسانس آویشن شیرازی، با استفاده از DMSO غلظت های 1%، 2.5% و 5% از اسانس تهیه شده و به روش دیسک دیفیوژن اثر این غلظت ها بر روی رشد دو نوع میکروب (Salmonella paratyphi) با اندازه گیری قطر عدم هاله رشد، بدست آمد. میکروب های مورد مطالعه عبارت بودند از S. Paratyphi A و B نتایج حاصل از این مرحله نشان داد که غلظت های 1%، 2.5% و 5% اسانس آویشن شیرازی باعث ایجاد هاله عدم رشد به ترتیب به مقادیر صفر، 9.3 میلی متر و 15.6 میلی متر برای S. Paratyphi و 8 میلی متر، 8.6 میلی متر و 21.6 میلی متر برای S. Paratyphi B می شود. نتایج حاصل نشان از قدرت مهارکنندگی و میکروب کشی بالای اسانس Zataria multiflora داشت.

این تحقیق با هدف تعیین قابلیت و کارایی هیدروگراف واحد مصنوعی (اشنایدر، SCS، مثلثی و کلارک) در ارزیابی هیدرولوژیک حوضه آبخیز سیخوران (استان هرمزگان) انجام گرفت. بدین منظور هیدروگراف های واحد طبیعی و مصنوعی فوق الذکر با استفاده از داده های مورفولوژیکی، باران سنجی و هیدرومتری حوضه و توسل به تجزیه و تحلیل هیدرولوژیک تعیین شد و چهارروش ساخت هیدروگراف واحد مصنوعی، نسبت به هیدروگراف های واحد طبیعی (مشاهده ای) حوضه مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. مقایسه ظاهری چهار روش هیدروگراف واحد مصنوعی با طبیعی (مشاهده ای)، نشان داد که در اکثر موارد روش اشنایدر از تطابق بهتری برخوردار می باشد. مقایسه آماری مقادیر میانگین خطای نسبی و میانگین لگاریتمی خطای نسبی دبی اوج، زمان رسیدن به دبی اوج و تطابق شکل محاسبه شده برای روش های مصنوعی، در روش اشنایدر کمتر می باشد. بنابراین روش اشنایدر برای برآورد هیدروگراف سیل در حوزه های فاقد آمار، که شرایط مشابه این حوزه را دارند پیشنهاد می گردد. با بررسی کارهای انجام شده قبلی به نظر می رسد که روش اشنایدر در حوزه های کوهستانی پر شیب و روش های SCS و مثلثی در حوزه های دشتی و کم شیب برآورد بهتری ارایه می نماید.

طایفه Boragineae از تیره Boraginaceae دارای 20 گونه متنوع و پراکنش وسیعی در ایران می باشد. در این تحقیق 5 گونه جنس Anchusa L. و 9 گونه از جنس None Medicus با استفاده از صفات تاکسونومیکی بررسی می شوند. صفت تاکسونومیکی در زمینه مورفولوژی با استفاده از استریومیکروسکوپ انجام شد و نشان داد محور فندقه ها در گونه های A.aegyp tica (L.) DC, A. strigosa La bill. A. italica Retz از جنس Anchusa L. و در گونه های N. rosea (M.B) Link و N.lutea (Desr). Reichenb.ex DC از جنس Nonea Medicus از نوع افراشته و در گونه های A.arvensis Lehm و A.aggregate Lehm از جنس A nchusa L و در گونه های N.suchtelenoides H.Riedl. N.persica Boiss. N.caspica (willd.) G.Don,N.pull (L.)DC.N.turcomanica M. Pop.N.anchusoides Boiss & Bushe.N.flavesence (C.A.Mey.) Fisch.& C.A.Mey،. از جنس Nonea Medicus از نوع خمیده می باشد. بررسی دانه گرده توسط میکروسکوپ نوری و میکروسکوپ الکترونی اسکنینگ صورت گرفت. مشخص شد که تیپ دانه گرده درگونه های هر دو جنس A nchusa L و Nonea Medicus به صورت چهار شیار- منفذدار (Tetracolporate) است. شیارها خطی، جور قطب (Isopolar) و جو شیار منفذ (colporate) می باشند. خامه گل به صورت ژینوبازیک است و در داخل جام گل زواید کرکی در حد فاصل لوله جام گل و لوب ها دیده می شود.

در این تحقیق آتکولوژی گونه Agropyron cristatum در سه دامنه ارتفاعی مورد بررسی قرار گرفته است. محل مطالعه یعنی پارک ملی گلستان جزو مناطق نیمه استپی با دما و بارندگی متوسط سالیانه 13 درجه سانتی گراد و 185 میلیمتر است. مراحل فنولوژیکی این گونه بر روی حداقل 20 پایه گیاهی، تولید و درصد پوشش تاجی با استفاده از 10 پلات یک مترمربع در هر کدام از سه طبقه ارتفاعی برآورد گردید. ویژگی هایی مانند ارتفاع رشد، طول و عرض خوشه، قوه نامیه، وزن صد دانه، نوع خاک و عناصر شیمیایی رویشگاه این گونه پس از جمع آوری مواد لازم از عرصه طبیعت مورد بررسی قرارگرفت. رشد اندام های روینده این گونه از اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت ادامه دارد. در اواخر اردیبهشت خوشه ها ظاهر می شوند و در اواخر خرداد به گلدهی کامل می روند. رسیدن بذرها در اوایل تیر تا اواخر مرداد ماه و پخش بذر از اواخر مرداد تا اواسط شهریور ادامه می یابد. سهم نسبی این گونه برحسب درصد پوشش تاجی و تولید به ترتیب 13 و 16 درصد کل پوشش گیاهی منطقه تحت بررسی است. قوه نامیه بذرهای جمع آوری شده از طبقات ارتفاعی مختلف تحت دمای 10، 20 و 30 درجه سانتیگراد از نظر آماری معنی دار بود (p<0.05). حداکثر درصد جوانه زنی 80.6 بود که مربوط به دمای 20 درجه سانتیگراد طبقه ارتفاعی 1400-1200 متر بود و حداقل درصد جوانه زنی 29.6 که مربوط به دمای 10 درجه سانتیگراد و طبقه ارتفاعی 1800-1600 متر بود. وزن صد دانه بذر این گونه به طور متوسط 0.162 گرم بود. به طور کلی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک رویشگاه این گونه در طبقات مختلف ارتفاعی از نظر آماری تفاوت معنی داری نداشت (p<0.05) و این گیاه معمولا خاک هایی با ساختمان دانه ای و بافت لوم را اشغال کرده است. عمق ریشه دوانی این گونه در داخل خاک حداکثر 35 سانتیمتر بوده است. کلید شناسایی این گونه از نظر وجود فواصل واضح و مشخص سنبلک ها بر روی محور عمودی خوشه و رنگ ارغوانی نوک سیخک ها موید نام Agropyron cristatum است که درایران به اشتباه این گونه Agropyron pectiniforme نام گذاری گردیده است.

این پژوهش با هدف دستیابی به روش آبیاری مناسب جهت توسعه فضای سبز و گسترش باغات در مناطق بیابانی طراحی گردید. منطقه اجرای طرح، شهرستان میبد از توابع استان یزد بوده که دارای خاک های بیابانی با بافت سنگین و شوری نسبتا زیاد در سطح خاک، اقلیم خشک سرد با متوسط بارندگی سالانه 62 میلیمتر و تبخیر 3500 میلیمتر در سال می باشد. طرح با چهارتیمار اصلی آبیاری کوزه ای، لوله سفالی قطر 10 سانتیمتر، لوله سفالی قطر 15 سانتیمتر، قطره ای و چهارتیمار فرعی کاج، زبان گنجشک، پسته و انار در قالب طرح آماری کرت های خرد شده و طرح پایه بلوک های کامل با سه تکرار برای مدت 4 سال (78-1374) به مرحله اجرا گذاشته شد. میزان رشد قطری تاج پوشش، ارتفاع گیاهان و مقدار آب مصرفی در هر یک از شیوه های آبیاری مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان می دهد که شیوه های آبیاری در سطح پنج درصد (p<0.05) و نوع گیاه در سطح یک درصد (p<0.01) و دارای اختلاف معنی دار می باشند. نتایج مقایسه میانگین های ارتفاع و قطر تاج پوشش نهال ها حاکی از برتری معنی دار آبیاری لوله سفالی قطر 10 سانتیمتر است. بیشینه رشد قطری و ارتفاعی با دارا بودن اختلاف معنی دار نسبت به سایر گونه ها مربوط به انار می باشد. در بین تیمارهای فرعی، گونه های انار، کاج و زبان گنجشک در تیمار لوله سفالی قطر 10 سانتیمتر حایز برتری هستند. پسته در تیمار لوله سفالی قطر 15 سانتیمتر با حداکثر رشد همراه بوده، اما نسبت به تیمار لوله سفالی قطر 10 سانتیمتر و آبیاری کوزه ای تفاوت معنی داری ندارد.

چنار درختی زیبا، سریع الرشد، یکی از گونه های مهم آن، Platanus orientalis L. بومی ایران است. وجود اصله های کهنسال و تنومند در شهرها، روستاها، کنار چشمه ها و مظهر قنوات حکایت از سازگاری این گونه و علاقه مردم به آن برای کاشت در فضاهای سبز شهری و جنگل کاری ها دارد. متاسفانه در حال حاضر مشکلاتی برای درختان موجود و تولید و تکثیر نهال آن وجود دارد. در این تحقیق نحوه تولید نهال چنار از طریق قلمه مورد بررسی قرار گرفته است. برای انجام تحقیق حاضر قلمه ها از قلمستان چنار نهالستان از شاخه های دو ساله در سه سطح، قطر نازک (کمتر از 9)، متوسط (15-10) و قطور (25-16) میلی متر به عنوان تیمار اصلی و دو سطح، دو و سه جوانه ای تهیه، و در خاک لومی به صورت عمود و یک جوانه بیرون از خاک، در نهالستان طرق مشهد کاشته شد. اولین جوانه زنی قلمه ها، ده روز بعد از کاشت مشاهده شد. نتایج داده ها در آخرین نوبت آماربرداری (15/3/85) بیانگر این است، بیشترین زنده مانی در قلمه های قطور 77% و کمترین آن در نازک 31% بود. قلمه های متوسط از 57% زنده مانی برخوردار بودند. بین قلمه های دوجوانه ای و سه جوانه ای اختلاف معنی دار وجود داشت. بیشترین زنده مانی در قلمه های سه جوانه ای با 69% و کمترین آن در دوجوانه ای با 31.5% مشاهده شد. مقایسه میانگین ها نشان دهنده این بود، که زنده مانی در قلمه های، قطور سه جوانه ای 91%، متوسط سه جوانه ای 75% و در نازک دو جوانه ای 19% می باشد. براساس نتایج تحقیق حاضر قلمه های، قطور دو و سه جوانه ای و متوسط سه جوانه ای جهت تولید نهال چنار مناسب تر می باشد و قلمه های نازک دوجوانه ای توصیه نمی گردد.