مطالعات ادبیات کودک
سال:1390 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

پژوهش حاضر با هدف یافتن مفاهیم هستی شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی، در داستان های کودکان انجام شده است. نمونه ورد بررسی 41 داستان برگزیده کودکان است که از سوی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان انتشار یافته است. تحلیل این آثار نشان داد که از میان مفاهیم فلسفی مطرح شده در داستان های برگزیده، 49% به حوزه هستی شناسی، 39% به حوزه ارزش شناسی و 12% به حوزه معرفت شناسی اختصاص داشته است. یافته های کلی پژوهش در ارتباط با نحوه پرداختن به مفاهیم نشان می دهد که در هیچ یک از حوزه ها، پرداختن به مفاهیم طرح شده در داستان های برگزیده از سوی نویسندگان ادبیات داستانی به گونه ای نبوده است که برانگیزنده قدرت تفکر و تامل در مخاطبان خود باشد.

بسیاری از صاحب نظران توجه به دوران کودکی را هموار ساختن راه برای زندگی سالم در بزرگسالی می دانند. کودکان در مراحل مختلف زندگی، از ویژگی های رشد شناختی متفاوتی برخوردارند که در رفتار آنان قابل تشخیص است. اگر مراحل رشد به خوبی طی نشود، مشکلاتی به وجود می آورد که می تواند در رفتارهای ناهنجار کودک مشاهده شود. شناسایی داستان به عنوان ابزاری تربیتی، سابقه ای طولانی دارد. ولی استفاده از آن برای رفع مشکلات روان شناختی در سال های اخیر در ایران مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی میزان تاثیر کتاب های داستانی مناسب با رویکرد کتاب درمانی بر پرخاش گری کودکان گروه سنی الف انجام می شود. این پژوهش به روش تجربی تک آزمودنی و با استفاده از پیش آزمون و پس آزمون انجام گرفت. از سیاهه وارسی برگرفته از توصیه های پرخاش گری هیوز و رایس برای گرد آوری اطلاعات استفاده شد. در این پ‍ژوهش، 5 کودک مهدکودک وابسته به دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در مقطع پیش دبستانی (سنین 5- 6 سال) در سال تحصیلی 87- 88 برای انجام آزمون انتخاب شدند. این کودکان، بنابر تایید مربیان و والدین و نیز آزمون پرخاش گری رفتار پرخاش گرانه داشتند. هم چنین 10 داستان از مجموعه داستان هایی که در پژوهش های پیشین برای کنترل و یا کاهش رفتار پرخاش گرانه مناسب تشخیص داده شده بود، در نظر گرفته شد. این کتاب ها در طی 10 جلسه 20 الی 30 دقیقه ای برای کودکان خوانده شد. مشاهده ها و نیز داده های به دست آمده نشان داد که به جز یک مورد، سایر رفتارهای پرخاش گرانه که در پیش آزمون شناسایی شده بود، تا حدی کاهش پیدا کردند.

طنز و طنزپردازی در طول تاریخِ ادبیات فارسی همواره در کنار انواع دیگری مانند هزل، هجو و فکاهه وجود داشته و شاعران و نویسندگان بسیاری از آن برای بیان مقاصد خود استفاده کرده اند. هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده طنزپرداز کودک و نوجوان از جمله نویسندگانی است که به این نوع ادبی توجه کرده است و می توان طنز را یکی از عناصر برجسته و تاثیرگذار در آثار این نویسنده دانست. با توجه به اهمیت طنز در ادبیات و به ویژه نقش و جایگاه ظریف آن در ادبیات کودک و نوجوان این پژوهش بر آن است تا تکنیک های طنز را در آثار طنزآمیز هوشنگ مرادی کرمانی بررسی و تحلیل کند. یافته های پژوهش نشان داد نویسنده در آثاری مانند قصه های مجید، تنور، داستان آن خمره، مربای شیرین، مهمان مامان، تنور و لبخند انار از تکنیک هایی مانند بزرگ نمایی، کوچک نمایی، طنز موقعیت، طنز درگفتار، مبالغه و اغراق، تضاد و بازی های زبانی- بیانی، مقایسه و تشبیه و دیگر شگردها استفاده کرده است. از میان این تکنیک ها اغراق و طنز موقعیت فراوانی بیش تری دارند.

یکی از وجوه مشترک داستان ها، روایت کیفیت و کمیت روابط میان شخصیتهای داستانی است که به دو شکل کلامی و غیرکلامی آشکار میشود. میزان استفاده از این دو نوع ارتباط و چگونگی ترکیب آن ها در روایت، با توجه به اهداف نویسنده و نوع مخاطب تغییر میکند.در داستان های کودکان به ویژه برای گروه سنّی الف و ب ارتباط غیرکلامی معمولا حضور چشم گیرتری در روایت دارد و کارکردهای گوناگونی از جمله کامل کردن، تکرار کردن و تاکید ورزیدن بر پیامهایی دارد که از طریق ارتباط کلامی منتقل میشوند، گاه نیز کارکرد جانشینی دارد و به جای ارتباط کلامی روایت میشود.داستان دو دوست اثر هدی حدادی که موفقیت هایی را در عرصه داخلی و بین المللی کسب کرده است، از جمله داستان های کودکان است که در آن فقط روابط غیرکلامی شخصیتها روایت شده است. این مقاله در صدد است تا با نگاهی بین رشته ای این داستان را از منظر نشانه های ارتباط غیرکلامی، از جمله رفتارها، زمان، مکان، زیبایی شناسی تصاویر و ... بررسی کند تا پیام هایی را که نویسنده کوشیده است از طریق عناصر غیرکلامی به خواننده منتقل کند آشکار نماید. هم چنین مقاله می خواهد نشان دهد که این داستان در تقسیم بندی هایی که از ادبیات کودک میشود جزء کدام نوع قرار میگیرد و این مساله چه تاثیری در شکل گیری ارتباط بصری دارد.نتیجه بررسی ها نشان میدهد که این داستان جزء ادبیات فانتاستیک واقعی است و تخیل در ساختار آن اهمیت بسیاری دارد. در این داستان از میان ارتباطات غیرکلامی، بیش تر زیبایی شناسی تصاویر و رفتارهای حرکتی در جریان انتقال پیام نقش دارند و رفتارهای آوایی و رفتارهای چهره نقش کمتری ایفا میکنند.

انیمیشن ملک خورشید، به طراحی و کارگردانی، علی اکبر صادقی در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1354 و به مدت 16 دقیقه تهیه شده است. تحلیل آثار ارزشمند علی اکبر صادقی علاوه براین که عرصه تازه ای را پیش رو می گشاید، می تواند ویژگی های دوره و بخشی از تاریخ انیمیشن ایران را نیز ثبت کند. اقتباس و انطباق این فیلم با منظومه های عاشقانه ادب فارسی و میزان موفقیت آن در نزدیک شدن به فضای قصه های عامیانه به عنوان الگوی موفقی در بین آثار اقتباسی قابل بررسی است. در این مقاله مولفان، زندگی و آثار علی اکبر صادقی و انیمیشن ملک خورشید وی را معرفی و از دو منظر ادبی و سینمایی و با روش تحلیل محتوا ساختاریابی می کنند. در ساختاریابی ادبی، عناصر ساختاری داستان چون کنش، وضعیت، شخصیت، گره افکنی، اوج داستان و گره گشایی بررسی و عناصر ساختاری فیلم انیمیشن نیز با متن افسانه در فیلم ملک خورشید انطباق داده می شود. در ساختاریابی سینمایی، عناصر ساختاری طراحی بصری شامل طراحی تصویر، طراحی پس زمینه، رنگ و خط، حرکت و عناصر ساختاری طراحی صوتی چون کلام، جلوه های صوتی، موسیقی متن و طرح ساختاری روایت و هم چنین ساختارهای روایی در انیمیشن ملک خورشید به تفصیل بررسی می شود. در ادامه مقاله، مولفان مقایسه ای بین بن مایه های منظومه های عاشقانه و فیلم ملک خورشید به عمل می آورند.

هدف اصلی این مطالعه، بررسی رابطه کتاب خوانی و رشد اجتماعی دانش آموزان است. جامعه آماری این پژوهش همه دانش آموزان دختر و پسر پایه پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی ناحیه 1 و 2 آموزش و پرورش اردبیل در سال تحصیلی 89-1388 بودند. حجم نمونه این مطالعه 640 نفر بود که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شد. ماهیت موضوع و اهداف مطالعه ایجاب می کرد که از روش تحقیق همبستگی استفاده شود. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته، آزمون رشد اجتماعی و تست ریون است. نتایج تحلیل های آماری نشانگر آن بود که در دانش آموزان کلاس پنجم مطالعه کتاب ها و مجلات تخیلی، تاریخی و ورزشی پیش بینی کننده مثبت و کتاب های پلیسی پیش بینی کننده منفی و معنادار رشد اجتماعی بود و در دانش آموزان سوم راهنمایی نیز کتاب ها و مجلات علمی و ورزشی پیش بینی کننده مثبت و کتاب های شعر پیش بینی کننده منفی و معنادار رشد اجتماعی بود. هم چنین تفاوت های جنسیتی نیز در مطالعه کتاب ها به دست آمد.

این مقاله بر آن است تا با استفاده از یکی از رویکردهای علمی در حوزه روایت شناسی (مکتب پاریس: گرماس، کورتز، فونتنی و ...) خوانشی بر عنصر پیرنگ در «داستانک های نخودی» اثر محمد هادی محمدی داشته باشد. پیرنگ نادرست که تجلی تفکر پراکنده «نویسنده مجازی» است، باعث می شود تمام اثر این ناهماهنگی را متجلی سازد. این موضوع سبب می شود علاوه بر آسیب های اشاره شده در بالا، زیبایی اثر هنری مخدوش شود. به همین دلیل می توان ادعا کرد بین اندیشه و ساختار، از یک طرف و ساختار و زیبایی، از طرفی دیگر، رابطه ای مستقیم وجود دارد. به همین دلیل نگارنده مقاله، می کوشد این روابط را بررسی کند. هدف از تجزیه و تحلیل این داستانک ها ابتدا این است که خواننده با انسجام یا عدم انسجام اندیشه «نویسنده انتزاعی» با یکی از عناصر اصلی و سازنده روایت که پیرنگ نام دارد، آشنا شود. آن گاه، به عنوان هدف دیگر، چگونگی ظاهر شدن معنا از لایه های ژرف به لایه های سطحی نیز روشن شود، زیرا پیرنگ عنصر اصلی ژرف ساخت هر روایت است و مقوله های معنایی که همان «مربع معنایی» هستند از درون این عنصر ساختاری بیرون می آیند. در پایان، بومی سازی نظریه های مربوط به پیرنگ با فرهنگ ایرانی، به ویژه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، باعث می شود نویسندگان کودک و نوجوان به اهمیت پیرنگ در روایت های داستانی آگاه شوند.