مطالعات ادبیات کودک
سال:1390 | دوره:2 | شماره:2 (پیاپی 4) |تعداد مقالات:7

لالایی های ایرانی بخشی از ترانه های عامیانه و ماندگار و کهن ایرانی است که ریشه در گذشته های دور دارد. سراینده نخستین لالایی ها بر ما معلوم نیست؛ اما سادگی زبان و نیز کاربردی بودن آن ها در میان مردم دوره های مختلف، یکی از رازهای ماندگاری این ابیات زیبا است. لالایی ها افزون بر آن که نوای آرام بخشی برای خواب کودک بوده اند، راهی برای بیان دردها و رنج های مادران نیز بوده اند و این خود پیوندی میان ادبیات زنان و ادبیات کودکان برقرار کرده است. مادر، کودک را هم راز خود دانسته و از نگفته های خود با او سخن گفته است. این سخنان شنیدنی هرچند که ساده بیان شده اند؛ اما در خود ساختاری دارند که در این مقاله، از دیدگاه روایت شناسانه بررسی شده است. در پژوهش حاضر نخست به بیان شاعرانگی در لالایی ها و سپس به توضیح چیستی روایت و ساختار آن و در پایان به بررسی ساختار روایت در لالایی ها پرداخته ایم. در این لالایی های همچون یک داستان، ساختار روایت با بخش هایی چون زمان، مکان، راوی، بازگشت به گذشته، کنش رو به اوج، بحران یا گره فکنی و گره گشایی و ... دیده می شود.

ادبیات داستانی، یکی از گونه های ادبیات کودک و نوجوان است که به دلیل تنوع در موضوعات، شخصیت ها، محیط ها و... برای مخاطبان خود جذابیت بسیار دارد. از جمله موضوعات قابل بررسی در ارتباط با این گونه ادبی، رویکرد نویسندگان به محیط زندگی کودکان و نوجوانان در دهه های اخیر و شیوه بازتاب ویژگی های آن در داستان هاست. در این پژوهش، محتوای 411 داستان تالیفی کودک و نوجوان از 20 نویسنده برجسته این حوزه- که برای نخستین بار در دهه هفتاد انتشار یافته اند، با هدف بررسی محیط شهری و ویژگی های آن در این داستان ها و میزان تاثیرپذیری نویسندگان از واقعیت های جامعه ایران در دهه هفتاد، تحلیل کمی و کیفی شده است. بر اساس نتایج حاصل از بررسی های انجام شده، شهر به عنوان محیط اصلی 200 داستان و یکی از محیط های توصیف شده در 31 داستان، در مجموع با %56، نخستین محیط داستان های کودک و نوجوان دهه هفتاد را تشکیل می دهد و در شکل گیری سیمای آن، سه عامل گرایش نویسندگان به خلق داستان های واقع گرا، گرایش آن ها به توصیف زندگی طبقات محروم جامعه و تفاوت زمان وقوع حوادث برخی داستان ها با زمان نگارش آن ها، نقش دارد.

در هنر به صورت عام و شعر کودک به وجهی خاص، تاکید بر تنظیمات زیبایی شناسانه و ترفندهای زبانی، ادبی و ساختاری است؛ چون ادبیات کودک و نوجوان باید بیش تر از هنرهای دیگر از لحاظ میزان و چگونگی ایجاد ارتباط ارزیابی شود. نسبت متن ادبی با مخاطبان کودک و نوجوان کاربردی نظری و زیبایی شناسی است که یک سره از بافت اجتماعی و کاربرد تاریخی جداست. در ادبیات کودک ایران، شعر «باران» یکی از خوش ساخت ترین و گویاترین آثاری است که بیش از چهل سال در کتاب های فارسی دوره ابتدایی گنجانیده شده است. راز این ماندگاری و توفیق چیست؟ بی شک، یک اثر ادبی با تکیه بر محتوا و بافت تاریخی نمی تواند اقتدار خود را برای طولانی مدت حفظ کند؛ زیرا با گذشت بافت تاریخی و کهنه شدن مضمون و موضوع، آن اثر نیز رونق خود را می بازد و بی مصرف می شود. به نظر می رسد اشارت ها و انتظارات فرمالیستی و زبانی تعبیه شده در ساختمان شعر «باران»، مانند جسمیت زبان، قدرت تطبیق پذیری فراوان، ساختار اپیزودیک، موسیقی غنی، پایان پذیری خلاق و .... از عوامل توفیق شعر «باران» می باشد. در این مقاله سعی می شود که این مساله با توجه به نظریه ساخت گرایی و فرمالیسم بررسی گردد.

بازنویسی و ساده سازی متون کهن ادب‍ی به زبان قابل فهم برای گروه های سن‍ی مختلف از جمله نوجوانان اهم‍یت زیادی دارد. ضرورت این کار آشنا شدن نوجوانان با فرهنگ، آداب و رسوم، تمدن، مفاخر ملی و گذشته ادب‍ی این مرز و بوم است. یکی از این متون کهن و ارزشمند ادبی، کتاب کلیله و دمنه است. کتابی سرشار از مفاه‍یم اخلاق‍ی و اجتماع‍ی، که چگونه زیستن را به خواننده خویش م‍ی آموزد. در این پژوهش، نخست به اهم‍یت کتاب کل‍یله و دمنه، سپس به بررس‍ی و مقایسه متن بازنویسی شده به لحاظ اصول مهم داستان‍ی (پ‍یرنگ، شخص‍یت و شخص‍یت پردازی، درون مایه، زاویه دید، فضاسازی) با متن اصلی، پرداخته شده است. طرح و پ‍یرنگ متون بازنویسی شده استحکام و انسجام بیش تری نسبت به متن اصل‍ی دارند. درون مایه در هر دو متن یکسان، ولی شیوه ارائه درون مایه متفاوت است.

آثار ادبی کودکان با اهداف متفاوتی خلق می شوند. زمینه سازی برای رشد جنبه های فردی و اجتماعی کودکان و پرورش استعدادهای ذهنی و شکوفایی ذوق هنری آنان، از جمله اهداف ادبیات کودکان است که تولیدکنندگان این دسته از آثار برای رسیدن به اهداف بالا و اثرگذاری بیش تر بر مخاطبان از شگردهای گوناگونی بهره می گیرند. استفاده از قالب ترانه و گزینش ساختار روایی در ترانه سرایی برای کودکان یکی از شیوه های تولید آثار ادبی است. این مقاله برآن است تا عنصر روایت را در ترانه های کودکانه مصطفی رحماندوست بررسی کند و ویژگی های روایی آن ها را توصیف و تبیین نماید و با در نظر داشتن خصوصیات داستان های مینی مالیستی، عناصر داستانی شکل دهنده روایت های رحماندوست را در ترانه ها تحلیل کند؛ عناصری مانند پیرنگ، کانون روایت، شخصیت پردازی، صحنه پردازی، درون مایه، لحن، سبک و زبان. این تحقیق، در نظر دارد جنبه های زیبایی شناسانه ترانه های روایی کودکان را باز نمایاند و ویژگی های خاص روایت کودکانه را توضیح دهد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است و در این پژوهش ده ترانه از سروده های رحماندوست بررسی می شود. یافته های این پژوهش نشان داد که رحماندوست با بهره گیری از پیرنگ کلاسیک، قهرمان منفرد و فعال، کانون روایتی من دانای کل محدود، زبان عامیانه و گفتاری، لحن برون گرا و همچنین با استفاده از شیوه مینی مالیستی در شخصیت پردازی و صحنه پردازی به ساختار روایی منسجمی دست یافته است.

یکی از موضوع های اساسی دنیای مدرن، مساله از خودبیگانگی است که در این مقاله، به بررسی این مساله در داستان های کودک و نوجوان پرداخته شده است. در این پژوهش، با رویکردی غیرپیدایشی، مولفه های ازخودبیگانگی در داستان های یادشده، بررسی و روندهای ازخودبیگانگی مطرح شده در این داستان ها مشخص شده است. همچنین، همانندی ها و ناهمانندی های داستان های دو گروه سنی کودک و نوجوان، در طرح این موضوع، مورد مطالعه قرار گرفته است. برای داده یابی، پژوهش گر از روش اسنادی و به منظور داده کاوی، از روش تحلیل محتوای قیاسی و استقرایی مایرینگ بهره گرفته است. نمونه، از نوع هدفمند بوده که شش داستان را شامل می شود. نتایج نشان داد که در این داستان ها، مولفه های ازخودبیگانگی وجود دارد که بسامد آن در داستان های نوجوان، بیش تر است. روندهای ازخودبیگانگی مشاهده شده در این آثار عبارتند از: گذار از روح فردی به جمع گرایی افراطی و گذار از روح جمعی به فردگرایی افراطی. در داستان های نوجوان هر دو روند و در داستان های کودکان تنها روند نخست مشاهده می شود.

مقاله حاضر بر آن است تا در گام نخست، تفاوت های بین ادبیات کودکان و بزرگ سالان را از منظر روش های ترجمه مشخص نماید و سپس به رویکردهای ترجمه اسامی خاص شخصیت ها در ادبیات کودکان بپردازد. بخشی از ترجمه های فارسی «قصه های پریان»، اثر هانس کریستن اندرسون به عنوان نمونه ای از ادبیات کودکان تک وجهی و بخش هایی از داستان های بلندی مانند «دیوید کاپرفیلد» اثر چارلز دیکنز و «ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب» از لوییس کارول به عنوان نمونه هایی از ادبیات کودکان چندوجهی مورد بررسی و مقایسه با روش های رایج در ترجمه ادبیات کودکان قرار می گیرند. از نتایج مطالعه حاضر چنین برمی آید که ادبیات کودکان به ویژه ادبیات کودکان تک وجهی به لحاظ ماهیت حاشیه ای در نظام چندگانه ادبی بیش تر مورد اقتباس مترجمان قرار می گیرد؛ در حالی که کاربرد این شیوه ها در ترجمه ادبیات بزرگ سالان پسندیده نیست. درحقیقت، ادبیات کودکان در مقایسه با ادبیات بزرگ سالان بیش تر بومی سازی می شود. علاوه بر این، می توان ده روش متفاوت در ترجمه اسامی خاص شخصیت های ادبیات کودکان به کار برد که از این قرارند: بازآفرینی، بازآفرینی و اضافه کردن توضیحات به متن، جایگزینی اسم خاص مبدا با نامی عام در زبان مقصد، انطباق اسم خاص با قواعد واجی آوایی زبان مقصد، جایگزینی اسم خاص با نامی آشناتر از زبان مبدا و یا نامی با عملکرد یکسان و آشنا برای ملل متفاوت، حذف کردن، معادل یابی، جایگزینی اسم مبدا با نامی در زبان مقصد که معنای ضمنی متفاوتی دارد، جایگزینی اسم خاص با نامی دیگر از زبان مقصد (جانشینی)، جایگزینی اسم خاص با اسم خاص معادل آن در زبان مقصد. این رویکردهای ترجمه بر حفظ نقش اسامی خاص متن مبدا نقش بسزایی دارند.