اقتصاد کشاورزی و توسعه
سال:1387 | دوره:16 | شماره:62 |تعداد مقالات:9

در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از داده های مقطع زمانی سال زراعی 1384-85 برای استان خراسان شمالی و همچنین برنامه ریزی فازی کسری با اهداف چندگانه، الگوی کشت همسو با کشاورزی پایدار تعیین و با الگوی بهینه برنامه ریزی خطی ساده و الگوی کشت فعلی منطقه مقایسه شود. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی دو مرحله ای از طریق تکمیل 627 پرسشنامه از سطح 55 روستای خراسان شمالی به دست آمد. یافته های این بررسی در سطح بهره برداری های بزرگ نشان داد که الگوی حاصل برنامه ریزی خطی ساده بسیار به الگوی کشت فعلی منطقه نزدیک است، در حالی که الگوی حاصل برنامه ریزی فازی کسری برای دستیابی به پایداری با الگوی حاصل برنامه ریزی خطی ساده و الگوی کشت فعلی منطقه اختلاف چشمگیری دارد، به گونه ای که با ملاک قرار دادن برنامه ریزی فازی کسری از تنوع کشت کاسته می شود و الگوی کشت در اراضی آبی بزرگ مقیاس استان به سمت گندم و در اراضی دیم به سمت گندم و عدس تغییر می یابد. با در نظر گرفتن این الگوی کشت، میزان بازده برنامه ای نسبت به الگوی کشت فعلی 51 درصد کاهش نشان می دهد. این نتیجه در مورد بهره برداری های کوچک مقیاس تا حدودی متفاوت است و الگوی کشت فعلی برای همسویی با اهداف پایداری کمتر دستخوش تغییر می شود، به گونه ای که الگوی کشت اراضی آبی در برنامه ریزی فازی کسری به سمت محصولات گندم، جو و پنبه و در اراضی دیم به سمت گندم، جو و عدس تغییر می یابد. در این حالت میزان بازده برنامه ای نسبت به الگوی کشت فعلی تنها 19 درصد کاهش می یابد.

زعفران به علت اشتغالزایی بالا، صادرات، ارزآوری زیاد و نیاز آبی اندک جایگاه ویژه ای در بین محصولات کشاورزی دارد، از این رو در تحقیق حاضر تابع عرضه و تقاضای صادرات این محصول به روش FIML برآورد و کششهای جزیی توابع عرضه و تقاضای صادرات در کوتاه مدت و بلند مدت محاسبه شده است. آمار و اطلاعات به کار رفته در تحقیق اسنادی بوده و از منابع کتابخانه ای مربوط به دوره زمانی سالهای 1360-83 گردآوری شده است.نتایج نشان می دهد که کشش قیمتی تقاضای کوتاه مدت زعفران اندک است و ایران در کوتاه مدت می تواند برای افزایش درآمد خود در بازارهای جهانی، قیمت را افزایش دهد؛ اما کشش قیمتی بلند مدت زعفران بیشتر از یک است و لذا باید سیاستهای مناسب مرتبط با آن اعمال گردد. همچنین نتایج حاصل از برآورد تابع عرضه نشاندهنده پایین بودن کشش قیمتی عرضه در کوتاه مدت است؛ ولی در بلند مدت کشش قیمتی عرضه صادرات بزرگتر از یک است و از این رو می توان گفت ارایه و اجرای ابزارهای سیاستی مناسب در کوتاه مدت و بلند مدت می تواند در برقراری تعادل بین عرضه و تقاضا مفید باشد.

تنوع آب و هوایی، وجود مخاطرات جدی طبیعی و کثرت بهره برداران خرده پا، ضرورت وجود نظام بیمه محصولات کشاورزی را اجتناب ناپذیر می سازد. بیمه محصولات کشاورزی زمانی می تواند به گونه ای اثر بخش تحقق و استمرار یابد که سازه های اثرگذار بر فرآیند پذیرش و ادامه آن شناخته شوند. هدف این پژوهش تبیین سازه های تعیین کننده ادامه بیمه توسط کشاورزان و تعیین مدلهای پیش بینی کننده رفتار ادامه پذیرش است. داده های لازم برای انجام این پژوهش پیمایشی در سال 1383، از طریق روش نمونه گیری طبقه بندی شده چند مرحله ای و تکمیل پرسشنامه از 1241 نفر از کشاورزان کشور به دست آمده است. یافته های حاصل از نظریه های نشر، ساختار مزرعه، و چند بعدی نشان می دهد که میزان رضایت از بیمه، ایستار نسبت به بیمه، پاسخگویی بانک به شکایات، میزان غرامت دریافتی، وجهه ظاهری بانک و میزان آگاهی از بیمه، مهمترین سازه های اثرگذار بر ادامه بیمه به شمار می آیند. در نهایت با توجه به یافته ها، توصیه هایی برای اصلاح نظام بیمه و استمرار پذیرش آن از سوی کشاورزان ارایه شده است.

اتکای صادرات کشاورزی به شرایط تولید داخلی و بازارهای بین المللی و از سویی وجود موانع متعدد از مرحله تولید تا بازارهای هدف، دستیابی به اهداف صادرات کشاورزی را با مشکلاتی رو به رو ساخته است. صادرات موفق سه الزام اساسی دارد: تولید رقابتی، شناسایی بازارها و انتقال بهنگام و درست محصولات. در دوره مورد بررسی (1370-84) این الزامات برای صادرات محصولات کشاورزی به صورت مناسب فراهم نگردید. موانع و مشکلات متعددی در این امر دخیل بوده اند که شناسایی و رفع آنها برای تحقق توسعه صادرات کشاورزی ضروری است. برای این منظور در این مطالعه به صورت تحلیلی و توصیفی، پس از بررسی جایگاه کشاورزی در اقتصاد ملی و مروری بر وضعیت صادرات کشاورزی به تفکیک بخشی، زیر بخشی و کالایی و نیز سیاستهای توسعه صادرات، از طریق دریافت نظرات کارشناسان، اقدام به تعیین ضعفها و قوتهای صادرات کشاورزی و معرفی تهدیدها و فرصتهای موجود گردید. در انتها نیز پیشنهادهایی سیاستی جهت توسعه صادرات کشاورزی ارایه شده است.همچنین نتایج این مطالعه نشان داده است که ضعفها و تهدیدهای صادرات کشاورزی بیشتر از فرصتها و قوتهای آن است. همچنین تولیدات کشاورزی، رقابتی و مشتری پسند نیستند و صادرات کشاروزی فاقد راهبرد معینی است.

شناسایی رفتار تعیین قیمت در بازار محصولات کشاورزی، از مباحث اساسی در بازاریابی است؛ زیرا نوع ساختار بازار (رقابتی و غیررقابتی) بر مقدار تولید و قیمت محصولات کشاورزی و در نتیجه، بر منافع گروه های مختلف جامعه اثرگذار است. این پژوهش با استفاده از داده های ماهانه سالهای 1377-1383 ضمن برآورد الگوی حاشیه بازاریابی گوشت قرمز (گوشت گاو و گوسفند)، به سنجش و برآورد قدرت بازاری در سطوح مزرعه و خرده فروشی این محصولات پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که رفتار تعیین قیمت در بازار سطوح مزرعه و خرده فروشی گوشت گاو و گوسفند ایران رقابتی است و شواهدی از قدرت بازاری در این سطوح بازاریابی برای این محصولات در دست نیست.

گوجه فرنگی یکی از صیفی جات عمده در شهرستان مرودشت است، ولی فرآیند بازار رسانی این محصول همواره با مشکلات فراوانی مواجه بوده است. در پژوهش حاضر ضمن شناسایی مسیرهای مختلف بازار رسانی گوجه فرنگی این شهرستان - شامل شش مسیر تازه خوری و تبدیلی - به ارزیابی اقتصادی هر یک از مسیرهای یاد شده پرداخته می شود. بدین منظور حاشیه های مختلف بازاریابی، سهم عوامل بازار رسانی از قیمت نهایی محصول، ضریب هزینه بازاریابی و کارایی بازاریابی در هر یک از مسیرهای بازار رسانی محصول محاسبه شده است. داده ها و اطلاعات مورد استفاده در این تحقیق به صورت مقطعی و مربوط به سال 1385 می باشد. این اطلاعات از طریق 147 پرسشنامه (شامل پنج نوع پرسشنامه) و به روش نمونه گیری تصادفی ساده جمع آوری گردیده است. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بیشترین میزان هزینه و حاشیه بازاریابی (به ترتیب 1345 و 1870 ریال) مربوط به مسیر تبدیلی می باشد. همچنین سهم تولید کننده از قیمت محصول نهایی در این مسیر، کمترین میزان یعنی حدود یک چهارم است. در مسیر تازه خوری نیز با کوتاهتر شدن طول مسیر، هزینه های بازاریابی، میزان حاشیه بازاریابی و مجموع سهم عوامل واسطه ای از قیمت نهایی محصول (ضریب هزینه بازاریابی) کاهش و به تبع آن سهم تولید کننده از قیمت نهایی محصول افزایش یافته است. همچنین مسیر تبدیلی بالاترین میزان کارایی فنی (0.985) و کارایی کل (0.265) را داشته در حالی که دارای کارایی قیمتی پایینی (0.28) بوده است. در مسیر تازه خوری نیز با کاهش طول مسیر بازار رسانی، کارایی قیمتی و فنی و کل به ترتیب کاهش، افزایش و کاهش داشته است. در کل می توان گفت برای تمامی مسیرهای بازار رسانی مورد نظر میزان کارایی قیمتی به طور چشمگیری از کارایی فنی پایین تر می باشد و کارایی کل بازاریابی نیز در سطح پایینی قرار دارد.

یکی از مباحثی که در سالهای اخیر ذهن سیاستگذاران کشاورزی را به خود مشغول داشته است، تعیین راهبرد تولید محصولات کشاورزی یا همان انتخاب میان مزیت نسبی یا خودکفایی است. این مقاله می کوشد با کنار هم قرار دادن شاخصهای مزیت نسبی و خودکفایی برای محصول گندم، راهبرد تولید مناسب را برای این محصول پیشنهاد کنند.در این تحقیق برای محاسبه مزیت نسبی از روش ماتریس تحلیل سیاستی استفاده شده و پس از بررسی وضعیت گندم از لحاظ خودکفایی و محاسبه ضریب خودکفایی، راهبرد مناسب برای کشت این محصول ارایه گردیده است.در این تحقیق شاخص DRC محاسبه شده برای گندم آبی برابر 0.73 و برای گندم دیم 0.72 به دست آمد که حاکی از وجود مزیت نسبی برای تولید گندم در کشور است. نتایج شاخصهای حمایتی نیز حمایت دولت از تولید این محصول را نشان می دهد.نتایج ضریب خودکفایی نیز نمایان می سازد که در سالهای اخیر حمایت از محصول گندم باعث افزایش ضریب خودکفایی این محصول و رسیدن به مرز خودکفایی شده است.بنابراین در خصوص تولید گندم سیاست خودکفایی و مزیت نسبی در تقابل با یکدیگر نیستند و توسعه تولید گندم در صورت امکان تا مرز خودکفایی و همچنین صادرات محصول پیشنهاد می شود.