اخلاق زیستی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

در سطح بین المللی سازمان های متعددی در راستای حمایت از اخلاق زیستی فعالیت و تلاش می نمایند. از جمله مهمترین این تلاش ها می توان به اقداماتی که در چارچوب سازمان ملل متحد، سازمان بهداشت جهانی و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) انجام می شود، اشاره کرد. به عنوان مثال، مجمع عمومی سازمان ملل متحد فعالیت هایی را در راستای محدود ساختن و ایجاد ممنوعیت در یکی از قلمروهای اخلاق زیستی - یعنی شبیه سازی - انجام داده که درخور توجه است. صدور اعلامیه های بین المللی از جمله اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر یونسکو که در 19 اکتبر 2005 م. به تصویب سی و سومین کنفرانس عمومی این سازمان رسیده بر نگرانی از چالش های ناشی از فناوری های نوین و تاثیر فزاینده آن بر درک بشر از زندگی، تاکید می نماید. بر اساس مفاد این اعلامیه مسائل اخلاقی مطرح شده به موجب این پیشرفت ها و کاربردهای فناورانه آن باید با توجه کافی به حقوق بشر و آزادی های اساسی بررسی شوند.

هدف این مطالعه بررسی نظامند نتایج مقالات به دست آمده از مطالعات تجربی و میدانی انجام شده در خصوص اخلاق سازمانی و موضوعات مدیریت و رهبری در نظام سلامت می باشد. مطالعه با جستجوی 909 مقاله از دو پایگاه اطلاعاتیMEDLINE  و CINAHL به دست آمد. در مرحله دوم بعد از به کارگیری معیارهای ورود و خروج مقالات، در نهایت 56 مقاله کامل از بین مطالعات کیفی و کمی برای بررسی در این مطالعه انتخاب شدند. تحقیقات پژوهشی گسترده ای در بین مطالعات به دست آمده مشاهده نشد. با بررسی مقالات و جمع بندی نهایی، اطلاعات زیادی از مقالات استخراج شد. بیشتر مطالعات انجام شده در زمینه بیمارستانی و از سال 1990 به بعد انجام شده بود. تحقیق در زمینه اخلاق سازمانی از سال 2000 به بعد افزایش یافته است. در بیشتر مطالعات، موضوع های از نوع تعارضات، چالش ها و نگرانی های اخلاقی کارکنان و مدیران و تنظیم اولویت ها، تعیین ارزش ها و باورهای کاری سازمان های سلامت مورد بررسی قرار گرفته بود؛ و جوامع مورد پژوهش آنان نیز شامل کارکنان، مدیران سطوح بالا، میانی و پایین سازمان های نظام سلامت بودند. بیشتر مطالعات از نوع همبستگی، مقطعی یا توصیفی، و ابزارهای جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه یا مصاحبه بود. نتایج حاصل از این مطالعه، توسعه ناکافی اخلاق سازمانی همگام با تغییرات سازمانی و رشد دانش عمومی و لزوم ایجاد و توسعه مفاهیم روشن تر و نظریات و تئوری های دقیق تر و گسترش بیشتر زمینه و دامنه مطالعات در حوزه های مورد بررسی اخلاق سازمانی می باشد.

تمایز حسن و قبح اخلاقی از غیراخلاقی و شناسایی معیارهای این تمایز از مسائل اخلاق و فلسفه آن است مکاتب گوناگون در فلسفه اخلاق غرب، پاسخ های متنوعی در توضیح این ملاک ها داده اند. انگیزه گرایان، معیار تمایز را نیت و انگیزه و وظیفه گرایان، عمل و لذت گرایان، لذت دانسته اند و از دیدگاه اسلامی سه معیار قابل طرح اند حسن و قبح فاعلی (که قائم بر دو عنصر آزادی و اختیار فاعل است) و حسن و قبح فعلی و آثار مثبت یا منفی فردی و اجتماعی عمل. وجدان و فطرت و عقل و سیره عقلا و اصل عدالت از ابزارهای معرفتی شناسایی این معیارهاست.

اصل خودمختاری یکی از اصول چهارگانه اخلاق زیستی است که برای اولین بار در اعلامیه نورنبرگ و به دنبال جنایات نازی های آلمان در به کارگیری اجباری اسرا برای تحقیق و آزمایش های خطرناک به عنوان یک کد و راهنمای اخلاق در پژوهش و درمان مطرح و سپس در اعلامیه های تکمیلی و بعدی و اسناد بین المللی اخلاق زیستی بر آن تاکید گردید. این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی توسط بیشامپ و چیلدرس دو تن از فلاسفه و نظریه پردازان فلسفه غرب - منقح گردید و به عنوان اولین اصل از اصول چهارگانه اخلاق زیستی به جهانیان عرضه گردید تا راهنمایی برای پزشکان و محققان در برخورد با بیماران و آزمودنی های انسانی باشد.از آنجا که در نظام اسلامی ارتباط وثیقی میان فقه و اخلاق وجود دارد و اخلاق نشات گرفته از عقل و وحی و همچنین عقل یکی از منابع فقه است و فقه ناظر بر سرتاسر زندگی انسان و روابط فردی و اجتماعی او است. پس این اصل اخلاقی نیز جایگاهی در فقه دارد که این مقاله به بررسی اصول متناظر با این اصل، قلمرو و مبانی آن در فقه امامیه می پردازد.

در سالیان اخیر توجه به طراحی مدل هایی بر اساس ایدئولوژی های توحیدی در جوامع فزونی یافته است. اسلام دارای این توانایی است تا به عنوان زمینه تئوریک نظریه ها مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین این مطالعه با شیوه جستجوی کتابخانه ای در پی آنست که لزوم نظریه پردازی در پرستاری بر اساس رویکرد مکتب تشیع به اسلام را بررسی نماید. بر اساس جستجوها مشخص شد: 1. ابعاد پرستاری از مسلمانان شناخته نشده است، 2. تفکر اینکه اسلام به عنوان یک جهان بینی قادر است تا زیرساخت های لازم برای نظریه پردازی را فراهم آورد وجود ندارد، 3. هیچ مدل مفهومی برای پرستاری بر اساس اسلام تبیین نشده است. بنابراین لزوم نظریه پردازی های بین رشته ای در پرستاری بر اساس اسلام وجود دارد.

امروزه پیشرفت های نوین علوم زیستی چالش های جدید اخلاقی فراروی ادیان مختلف قرار داده است که پرداختن به آنها یکی از ضرورت های اساسی است. در این راستا مطالعه تطبیقی ادیان تنها به حیطه علوم کلام و تفسیر و حدیث و فقه محدود نمی گردد و از این جهت مطالعه آن در حقوق، اقتصاد و جامعه شناسی و روانشناسی از اهمیت خاصی برخوردار است. پاسخگویی به ابهامات اخلاقی موجود بر اساس زبان مشترک اعتقادی از بسیاری از نابسامانی ها در حوزه تصمیم گیری های اخلاقی خواهد کاست. ادیان غیرابراهیمی گستره ای وسیع از جغرافیای جهان را به خود اختصاص داده اند و به طور عمده شامل ادیان ایرانی، هندی و چینی می باشند. بررسی مبانی اخلاقیات زیستی در این ادیان و مطالعه نکات اشتراک و افتراق آنها به منظور ایجاد زمینه گفتمان اخلاقی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

امروزه گردشگری سلامت پدیده ای مهم و رو به رشد در جهان به شمار می رود. ایران از گذشته یکی از مراکز فعال گردشگری سلامت در منطقه خاورمیانه بوده است. در عین حال همواره نگرانی هایی پیرامون جنبه های اخلاقی گردشگری سلامت در سطح جهان وجود داشته است. در این مقاله ضمن اشاره به مباحث اخلاقی مطرح در مورد این موضوع، به بیان وضعیت اخلاقی در سه حوزه گردشگری درمانی در ایران شامل پیوند عضو، سقط جنین درمانی و فناوری های کمک باروری پرداخته ایم. برای گردآوری اطلاعات؛ پایگاه های اطلاعاتی علمی و دانشگاهی SID, Pubmed, Google Scholar, Iranmedex, Magiran، سامانه قوانین مجلس شورای اسلامی؛ روزنامه ها، مقاله ها و اخبار آنلاین و صفحات وب مرتبط با موضوع گردشگری درمانی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. یافته های ما نشان می دهد که وجود برخی امکانات و مقررات در مواردی باعث افزایش تمایل شهروندان سایر کشورها برای مسافرت به ایران و دریافت خدمات سلامت مورد نظر شده است، اما راهنماهای اخلاقی مدونی برای این حوزه وجود ندارد و پیشنهاد می شود چنین راهنماهایی تدوین گردد.

سالهاست که دانشمندان علوم مختلف پیرامون علل موثر و چگونگی شکل گیری شخصیت انسان به تحقیق و پژوهش پرداخته اند. امروزه غالب ترین نظریه، نظریه تاثیر و تاثر عوامل ژنتیکی و محیطی (G x E) بر یکدیگر است. این نظریه میزان تاثیر هر یک از این دو عامل را در ظهور رفتار انسانی خاصی تحت مطالعه قرار می دهد. پزشکان و مشاوران ژنتیکی در مطالعه یک پرونده خاص به موردی برخوردند که نوزادان پسر در دو خانواده متفاوت در هنگام تولد در زایشگاه با یکدیگر جا به جا شده بودند و سال ها در محیط خانوادگی متفاوتی رشد کرده و تربیت شده بودند. پس از حدود 30 سال بر اساس نتایج آزمایش ژنتیک مولکولی(DNA fingerprinting)  ده مارکر پدر - فرزندی، رابطه وراثتی و بیولوژیک هر یک با خانواده حقیقی خود اثبات می شود. نکته حایز اهمیت مشابهت شغلی میان این دو فرزند با برادران بیولوژیک خود بود. مشاهده می شود که عامل ژنتیکی در انتخاب شغل به عنوان یکی از تظاهرات شخصیتی در این دو فرد بخصوص، تاثیر عمده تری نسبت به عامل محیط داشته است. اخلاق زیستی و ژنتیک رفتاری در موارد بسیاری نظیر این مورد هم پوشانی دارند که توجه جدی می طلبند.