معرفت فرهنگی اجتماعی
سال:1390 | دوره:2 | شماره:4 (پیاپی 8) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:علم دینی دارای ابعاد، قلمروها، مبانی، مفروضات و تعریف ها و تصویرهای گوناگونی است. دلایل نادرستی علم دینی از نظر مخالفان عبارتند از: سابقه ناموفق ایدئولوژیک کردن علم؛ منسوخ شدن بحث درباره علم دینی؛ فقدان پشتوانه علمی و سیاسی؛ عاطفی بودن دفاع از آن؛ گسست میان هست ها و بایدها؛ وحدت موضوع و روش هر علم؛ اتفاقی بودن پیدایش یک علم؛ تناقض گونه بودن واژه علم دینی؛ و لوازم ناپذیرفتنی آن.این دلایل توان اثبات مدعای یادشده را ندارند؛ زیرا ایدئولوژیک کردن علم در مسیحیت و مارکسیسم، نمی تواند دلیل ناموفق علم دینی دانسته شود. این توهم، برخاسته از پیش فرض نادرست یک سان انگاری اسلام با سایر ادیان است. منسوخ شدن علم دینی، اتفاقی بودن پیدایش علم، گسست میان هست ها و بایدها و فقدان پشتوانه علمی برای علم دینی، مدعیاتی بدون دلیل و برخلاف واقعیت های تاریخ علم است. نتیجه گیری نادرستی علم دینی از وحدت موضوع و روش، و تناقض نما بودن واژه علم دینی نیز معلول نوعی مغالطه است. سرانجام، لوازم ناپذیرفتنی علم دینی، ادعایی صرف، مربوط به مرحله اجرایی تحقق علم دینی و برخاسته از عدم آشنایی با معارف اسلامی و قلمرو آموزه های دین اسلام است.   چکیده عربی:إن العلم الدینی ذو أبعاد وبیئات ومبانی وفرضیات وتعاریف وتصاویر متنوعة. أما الأسباب التی تذرع بها المعارضون لعدم صحة العلم الدینی فهی عبارة عن: التجربة السابقة الفاشلة فی تحویله إلی إیدیولوجیة، کون البحث حوله أصبح منسوخا، فقدانه الخلفیة العلمیة والسیاسیة، الدفاع عنه ناشئ من دوافع عاطفیة، الانقطاع الحاصل بین الواقع والوظائف، وحدة موضوع وأسلوب کل علم، ظهور کل علم عن طریق الصدفة، التناقض الموجود فی اصطلاح العلم الدینی، مستلزماته غیر مقبولة.لکن هذه الأسباب لیست من شأنها إثبات الادعاء المذکور، وذلک لأن تحویل العلم إلی إیدیولوجیة فی المسیحیة والمارکسیة لیس دلیلا علی فشل العلم الدینی. فهذا التصور المتوهم ناشئ من فرضیات خاطئة، وهی اعتبار الإسلام کسائر الأدیان. وکون العلم الدینی منسوخا وأنه ظهر عن طریق الصدفة وانقطاع واقعه عن الوظائف وفقدانه الأرضیة العلمیة، فهی ادعاءات لا دلیل علیها وتتنافی مع حقائق تأریخ العلم. والاستنتاج الباطل بکون العلم الدینی خاطئا فی وحدة الموضوع والأسلوب وتناقض اصطلاحه، هو فی الحقیقة مغالطة. وکذلک فإن ادعاء عدم مقبولیته فهو مجرد ادعاء ویتعلق بالمرحلة التنفیذیة للعلم الدینی وناشئ من عدم المعرفة بالمعارف الإسلامیة ونطاق تعالیم الدین الإسلامی.

چکیده فارسی:شاید اولین بار دورکیم مفهوم همبستگی اجتماعی را وارد جامعه شناسی کرد. وی از درون تقسیم کار در نظام اجتماعی، مفهوم همبستگی اجتماعی را به دست آورد. دورکیم دستگاه مفهومی و تحلیلی خاصی را طراحی می کند که اضلاع چهارگانه آن عبارتند از: تقسیم کار اجتماعی، وجدان جمعی، همبستگی اجتماعی و حقوق.از سوی دیگر، قرآن کریم ضمن پاسداشت همبستگی اجتماعی، نقطه عزیمت متفاوتی را برمی گزیند تا به جای دستگاهی لرزان بر بنیان های اعتباری، نظریه خود در این باره را بر شالوده های فطری و تکوینی استوار سازد. قرآن کریم، اصلی ترین عامل همبستگی را دین الهی قرار می دهد که ریشه آن فطری و تکوینی است. همچنین از مولفه های تکوینی و اجتماعی دیگری همچون روابط خانواده و خویشاوندی، نام می برد. هرچند هیچ یک از این عوامل اجتماعی نمی تواند در تراز اسلام و ایمان به خدای واحد قرار گیرد.این مقاله با رویکرد تحلیلی و توصیفی، به واکاوی مفهوم همبستگی اجتماعی در قرآن می پردازد.   چکیده عربی:ربما أن دورکایم کان أول من أدخل مفهوم التکافل الاجتماعی فی علم الاجتماع، حیث استنتج هذا المفهوم من باطن تقسیم العمل فی النظام الاجتماعی. فهو طرح المکون المفهومی والتحلیل الخاص به فی أربعة أبواب، وهی: تقسیم العمل الاجتماعی، الضمیر الجماعی، التکافل الاجتماعی، الحقوق.أما القرآن الکریم فقد جلل التکافل الاجتماعی، ولکنه یختار نقطة انطلاق مختلفة وذلک لکی یستبدل الرسوخ المتزلزل المستند إلی المبانی الاعتباریة بما هو ثابت، فبنی نظریته علی أسس فطریة وتکوینیة. فالقرآن الکریم یری أن العامل الأساسی فی التکافل هو الدین الإلهی الناشئ من جذور فطریة وتکوینیة، وکذلک یذکر بعض المسائل التکوینیة والاجتماعیة الأخری، کالعلاقات الأسریة والنسبیة. وبالطبع فإن العوامل الاجتماعیة کافة لا یمکن أن تقارن مع الإسلام والإیمان بالله الواحد عزوجل.یقوم الباحث فی هذه المقالة بدراسة وتحلیل مفهوم التکافل الاجتماعی فی القرآن الکریم، وذلک بأسلوب تحلیلی نظری.

چکیده فارسی:بشر از زمانی که زندگی گروهی را برگزید، همواره با مشکل ناهمنوایی و رفتارهای انحرافی برخی از همنوعان خود روبرو بوده و همواره در شناسایی علت پدیداری آن و راه حل و یا گریز از آن، تلاش کرده است. در این میان، در همه اعصار جهل و نادانی اصلی ترین علت ناهنجاری های اجتماعی شناخته شده و اندیشمندان بر آگاهی بخشی از طریق جامعه پذیری و فرهنگ پذیری در این زمینه تاکید داشته اند. البته شیوه فرهنگ پذیری را در آگاهی بخشی مطمئن تر و کارسازتر دانسته اند.این مقاله، نقش بی بدیل خانواده را در حل و یا کاهش معضل انحرافات و کجروی اجتماعی بررسی می کند. پس از بهره گیری از تحقیقات به عمل آمده محققان و آموزه های دینی، نشان داده است که خانواده تنها عاملی است که در کاهش انحرافات اجتماعی نقش برجسته و انکار ناپذیری دارد. می توان با بهره گیری از شیوه صحیح و تایید شده دینی، رفتار فرزندان را مطابق ارزش های حاکم شکل داد و یا در اثر سوء تدبیر و سخت گیری و یا سهل انگاری در روش تربیت، راه انحراف و کجروی رفتاری و ناهمنوایی را توسط فرزندان در جامعه هموار ساخت.   چکیده عربی:منذ أن اختار الناس الحیاة الجماعیة، واجهوا بشکل دائم مشلکة عدم الانسجام بینهم والسلوک المنحرف من بعض أبناء جنسهم، وما انفکوا یبذلون جهودا فی تشخیص أسباب هذه الظواهر ویبحثون عن حلول وطرق للتخلص منها. ویمکن القول إن الجهل هو أهم سبب للانحرافات الاجتماعیة المعروفة فی جمیع العصور، لذا یؤکد العلماء علی ضرورة التوعیة عن طریق التقبل الاجتماعی والثقافی فی هذا المجال. وبالتأکید فإن طریقة التقبل الثقافی فی التوعیة تعتبر أفضل وأکثر نجاعة.یقوم الباحث فی هذه المقالة بدراسة دور الأسرة الذی لا بدیل له فی حل معضلة الانحرافات الاجتماعیة أو تقلیصها. ومن خلال اعتماده علی الأبحاث التی قام بها الباحثون وباستناده إلی التعالیم الدینیة، أثبت أن الأسرة هی العامل الوحید الذی من شأنه أن یلعب دورا أساسیا لا ینکره أحد فی تقلیص الانحرافات الاجتماعیة. لذلک یمکننا عبر اتباع أسلوب دینی صحیح لتقویم سلوک أولادنا وفق القیم الحاکمة، ویمکن تمهید الطریق الصحیح لهم وتقویمه من الانحراف الناتج من سوء التدبیر والتشدد أو الناتج من الإهمال فی التربیة.

چکیده فارسی:رسانه جمعی به عنوان یک نهاد، سازمان و یک کنشگر فعال فرهنگی اجتماعی، در اصل موجودیت و هویت یابی سازمانی و نیز در مقام نقش آفرینی و ایفای کارکردهای محول و محقق، لاجرم از دو نظام الگویی تاثیر می پذیرد: الگوی ساختی یا الگوی هنجاری معطوف به ساختار، و الگوی کارکردی یا الگوی هنجاری معطوف به حوزه عمل. رسانه ملی نیز به عنوان یک رسانه دینی، خلق برنامه های دارای جهت گیری دینی، از این قاعده عام مستثنی نیست. این نوشتار در صدد است با الهام از منابع اصیل اسلامی، به عنوان تنها مرجع و الگوی هنجاری معتبر، برای هدایت نظری و عملی نهادهای اجتماعی کشور، قواعد رفتاری و منطق عملی رسانه ملی در ایفای کارکردهای حرفه ای عموما، و کارکرد سرگرمی به عنوان برجسته ترین کارکرد این رسانه، خصوصا، در قالب طرح مجموعه ای از اصول راهبردی و خطوط راهبری عملی به مثابه بنیادهای هنجاری هدایت گر رسانه در تامین این مهم بدست دهد.   چکیده عربی:وسائل الإعلام العامة تعد منظمة ومؤسسة ومرکزا فعالا ثقافیا واجتماعیا، والحقیقة أنها تتأثر بنظامین مثالیین فی أصل وجودها ونشوء هویتها المؤسسیة وکذلک فی مقام دورها المؤثر فی مجال الوظائف الموکولة إلیها والمتحققة، وهاذان النظامان هما النظام المکون (السلوکی) المتعلق بالهیکل، والنظام الوظیفی (السلوکی) المتعلق فی مجال العمل. أما وسائل الإعلام الوطنیة بصفتها وسائل إعلام دینیة تنتج برامج ذات توجهات دینیة، فهی غیر مستثناة من هذه القاعدة العامة.واعتمادا علی المصادر الإسلامیة الأصیلة التی تعد المرجع والأنموذج السلوکی المعتبر الوحید لهدایة مؤسسات البلاد الاجتماعیة نظریا وعملیا، یقوم الباحث فی هذه المقالة ببیان القواعد السلوکیة والمنطق العملی لوسائل الإعلام الوطنیة فی أداء وظائفها المهنیة بشکل عام، وفیما تتضمنه من وسائل التسلیة التی تعتبر من أبرز وظائفها، ولا سیما فی إطار طرح مجموعة من الأصول الستراتیجیة العملیة التی هی بمثابة أسس السلوک الموجه لوسائل الإعلام فی تحقیق ذلک.

چکیده فارسی:جامعه شناسی تحت تاثیر مکاتب فلسفی، موضوع، هدف و روش های متفاوتی را اتخاذ نموده است. جامعه شناسی دورکیم، بر فلسفه اثباتی کنت مبتنی است و علم را به سطح واقعیات قابل مشاهده تقلیل داده، بدون توجه به معنای رفتار، تنها تبیین علی را در دستور کار خود قرار می دهد. جامعه شناسی وینچ، با تکیه بر فلسفه ویتگنشتاین دوم، بدون توجه به علل پدیده های اجتماعی، تفسیر رفتار معنادار با روش های تفهمی و بررسی دلایل انجام کنش را برجسته می سازد. علامه طباطبایی نیز بر مبنای حکمت صدرایی، حس، عقل، شهود و وحی را به عنوان منابع معرفت می پذیرد و معتقد است هر یک به سطحی از واقعیت نظر دارد. از این رو، نظریه های متنوع تفسیری، تبیینی، هنجاری و انتقادی بر مبنای ایشان قابل طرح است که هر یک از منبعی خاص برخاسته و به سطحی از واقعیت اشاره دارد و با آزمون های ویژه ای نیز مورد بررسی قرار می گیرد.   چکیده عربی:لقد اتخذ علم الاجتماع مواضیع وأهداف وطرق مختلفة وذلک تحت تأثیر المدارس الفلسفیة. علم اجتماع دورکایم فهو یستند إلی الفلسفة الإثباتیة للفیلسوف (کانت) ونزل العلم إلی مستوی الحقائق التی یمکن مشاهدتها دون أن یأخذ بنظر الاعتبار معنی السلوک، إذ جعل التبیین العلی فقط منطلقا له. أما علم اجتماع فنج فهو یبنی آراءه علی فلسفة فیتغین شتاین الثانی، إذ إنه لا یعیر أهمیة لعلل الظواهر الاجتماعیة، ویفسر السلوک المقصود بأسالیب تفهیمیة ویؤکد علی دراسة أسباب ردود الأفعال. وأما العلامة الطباطبائی فإنه یستند إلی أصول الحکمة الصدرائیة والحسن والعقل والشهود والوحی، ویعتبرها المصادر الأساسیة للمعرفة، کما یعتقد أن کل واحد منها ینظر إلی الحقیقة فی مستوی معین. لذا، فإن النظریات التفسیریة والتبیینیة والسلوکیة والنقدیة العدیدة التی تطرح علی أساس مبانیه، لکل منها مصدرها الخاص التی تنشأ منه وتشیر إلی مستوی من الواقع ویمکن دراستها فی إطار اختبارات خاصة.

چکیده فارسی:این پژوهش با هدف ساخت و اعتباریابی مقدماتی پرسش نامه های باور به جهان آخرت و باور به جهان آخرت عادلانه اسلامی اجرا شد. جامعه آماری شامل دانشجویان رشته روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان (اصفهان) بودند که از بین آنها 267 نفر با روش نمونه گیری دسترس پذیر انتخاب شدند و به پرسش نامه های باور به جهان آخرت اسلامی، باور به جهان آخرت عادلانه اسلامی، باور به دنیای عادلانه برای دیگران و اخلاق کاری اسلامی پاسخ دادند. نتایج تحلیل هم بستگی نشان داد باور به جهان آخرت اسلامی و باور به جهان آخرت عادلانه اسلامی، با باور به دنیای عادلانه برای دیگران دارای رابطه معناداری نیست (P<0.05)؛ اما با اخلاق کاری اسلامی در تمامی ابعاد دارای رابطه معناداری هستند (P>0.01). نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که از بین باور به جهان آخرت اسلامی و باور به جهان آخرت عادلانه اسلامی، باور به جهان آخرت عادلانه اسلامی دارای توان پیش بین معنادار برای باور به دنیای عادلانه برای دیگران و ابعاد اخلاق کاری اسلامی است.   چکیده عربی:الهدف لهذه المقالة هو تدوین استبیانات أولیة معتبرة حول العقیدة بعالم الآخرة والعقیدة بعالم الآخرة الإسلامی العادل. والمجتمع الإحصائی للبحث هم طلاب الجامعات فی فرع علم النفس بجامعة آزاد الإسلامیة - فرع خوارسکان بمدینة أصفهان، وتم اختیار 267 طالبا منهم کعینة للبحث، وأجابوا علی استبیان حول العقیدة بعالم الآخرة الإسلامی والعقیدة بعالم الآخرة الإسلامی العادل والعقیدة بالحیاة الدنیا العادلة للآخرین وأخلاق العمل الإسلامی. وقد أشارت نتائج البحث إلی عدم وجود ارتباط معتبر بمستوی (P<0.05) بین العقیدة بعالم الآخرة الإسلامی وعالم الآخرة الإسلامی العادل وبین الحیاة الدنیا العادلة للآخرین. ولکن لهذه الأمور ارتباط معتبر مع أخلاق العمل الإسلامی فی جمیع الأبعاد بمستوی (P>0.01). وأثبتت نتائج التحلیل وفق معیار.

چکیده فارسی:این پژوهش با هدف مقایسه، شناخت و تحلیل جامعه شناختی مداحی های سنتی و مدرن در یک دهه اخیر از نظر محتوا، ادبیات، سبک اجرا تدوین یافته است. چارچوب نظری، ترکیبی از نظریه های جامعه شناسی مناسک دینی دورکیم، گیرتز و برگر می باشد. روش تحقیق اسنادی، تکنیک تحلیل محتوا و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسش نامه معکوس است. بر اساس یافته ها، مداحی های مدرن دارای درون مایه احساسی و عاطفی، ادبیات عامیانه، عاشقانه، تحقیرآمیز و محتوایی با مضمون عشق زمینی و اظهار ارادت به مولا و مراد، سبک شور، هیجان آفرینی بسیار زیاد، سیستم نورپردازی و صوتی حرفه ای و مدیریت صحنه حرفه ای مداح می باشند. در حالی که، مداحان سنتی بیشتر بر توصیف مظلومیت اهل بیت (ع) تاکید دارند و اغلب از ادبیات رسمی، درون مایه احساسی و اخلاقی، سبک واحد و زمینه استفاده می کنند. در مجموع، هر دو نوع مداحی عاری از غنای محتوایی هستند و در مقابل صورت گرا، هیجان آفرین و نمایش محور هستند.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو المقارنة بین قراءة المراثی والموالید الدینیة التقلیدیة والحدیثة خلال العقد الأخیر، ومعرفتها وتحلیلها اجتماعیا من حیث المضمون والأدبیات وأسلوب إجرائها. الإطار النظری الترکیبی لهذا البحث یستند إلی نظریات علم الاجتماع للمناسک الدینیة وفق أسس دورکایم وغیرتز وبیرجر.أسلوب البحث المتبع هو وثائقی حسب تقنیة تحلیل المضمون وجمع المعلومات والاستبیان المعکوس. وقد أثبتت نتائج البحث أن المراثی والموالید الحدیثة تتضمن مادة باطنیة إحساسیة وعاطفیة وأدبیات عامیة عاشقة ومحقرة، حیث تشمل عشقا دنیویا وتشیر إلی الاحترام للمولا والمراد، وأسلوبها حماسی مهیج إلی حد کبیر، وتعتمد علی نظام إضاءة وصوتی متطور، وتدار مجالسها بشکل احترافی من قبل القارئ. بینما المراثی والموالید التقلیدیة غالبا ما یؤکدون علی مظلومیة أهل البیت (ع) ویعتمدون غالبا علی أدبیات رسمیة یشوبها إحساس باطنی وأخلاقی، وهی تعتمد علی أسلوب وأساس واحد. وبشکل عام، فإن کلا النوعین من القراءة خالیین من المضمون، ویزخران بالتصویر والحماس والاستعراض.