مطالعات روابط بین الملل (پژوهشنامه روابط بین الملل)
سال:1397 | دوره:11 | شماره:41 |تعداد مقالات:6

غالباً در مطالعات روابط بین الملل، امنیت کنش گران به خصوص در عرصه منطقه ای به عنوان یکی از اصول مسلم در سیاست خارجی کشورها انگاشته می شود؛ به ویژه آنکه مسائل سیاسی-امنیتی بعد از تحولات بیداری اسلامی در منطقه، نوعی بهم پیوستگی در میان بازیگران منطقه به وجود آورده است که این مسئله بر تشدید دغدغه های امنیتی در خاورمیانه افزود. به همین دلیل، امروزه بازیگران منطقه ای در خاورمیانه که دارای منافع متقابل اند، عموماً جهت حفط بقای خود، چهارچوب مجموعه های امنیت منطقه ای را مورد توجه خود قرار داده اند. در این راستا از جمله ی دستور کارهای امنیتی در منطقه خاورمیانه بحران در یمن می باشد که ممکن است دامنه امنیتی این بحران به سایر مناطق نیز تسری یابد. بدینسان، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر فعال و هژمون منطقه ای از زمان شروع و اوج گیری بحران در یمن تلاش نمود که در راستای ﺗ ﺄ مین امنیت منطقه ای خود، رویکرد حمایتگرایانه و امنیتی را در قبال دولت-ملت در یمن اتخاذ نماید. بنابراین، کانون بحث این پژوهش بر مساعی جمهوری اسلامی ایران در اموری نظیر تلاش در زمینه حفظ محور مقاومت، حفظ نفوذ ایدئولوژیکی و منطقه ای خود و نیز امنیت ژئوپلیتیک یمن قرار گرفته است. در همین راستاپرسش اصلی پژوهش حاضر این است که: مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران یمن بر مبنای کدام رویکرد در سیاست خارجی قابل تحلیل است؟ جهت پاسخی منطقی به این ﺳ ﺆ ال، فرضیه زیر به سنجش گذاشته می شود: جمهوری اسلامی ایران با عنایت به جایگاه راهبردی یمن در معادلات منطقه ای و نیز جهت ارتقای ضریب امنیتی خود در منطقه، رویکرد امنیتی را در قبال این بحران اتخاذ نموده است.

روابط ایران و همسایه غربی آن را می توان یکی از غیر عادی ترین و استثنایی ترین روابط خارجی در دنیا تلقی کرد. روابط ایران و عثمانی و سپس عراق طی قرون اخیر شامل چرخه ای از تعارض های بلندمدت، جنگ ها و دوره های کوتاه مدت اتحاد، صلح سرد و همزیستی بوده است. از به قدرت رسیدن عبدالکریم قاسم در سال 1958 تا سرنگونی صدام در سال 2003، پرتعارض ترین دوره در روابط دو کشور محسوب می شود به گونه ای که طولانی ترین جنگ قرن بیستم بین ایران وعراق رخ داد. با پیدایش داعش، روابط دو کشور وارد مرحله ای شد که با ادوار گذشته تفاوت ماهوی دارد. دراین مقاله، براساس چهارچوب نظری «موازنه تهدید» چگونگی این دگردیسی بنیادین در روابط ایران وعراق تحلیل شده است. فرضیه نویسندگان این بوده که شکل گیری داعش به مثابه یک تهدید امنیتی مشترک، موجب گذار روابط ایران وعراق جدید از تعارض به تعاون راهبردی شده است. این تهدید از همجواری دو کشور و ادراک مشترک آنها از میزان جدی بودن خطر هویتی داعش ناشی می شود. با توجه به جایگاه حیاتی عراق در محیط امنیتی جمهوری اسلامی و عدم وجود پژوهش هایی که «موازنه تهدید» مبنای نظری آنها باشد، این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی دگردیسی در روابط ایران و عراق را تحلیل کرده است.

چکیدهانفصال از یک کشور و ایجاد یک نهاد جدید در حقوق بین الملل که با استناد به «حق تعیین سرنوشت» مردم و توسط گروه های اقلیت یک کشور صورت می گیرد، یکی از دغدغه ها و چالش هایی است که جامعه بین المللی با آن روبرو بوده و همچنان لاینحل باقی مانده است. این نوشتار، مقوله انفصال را مد نظر قرار داده و به بررسی جایگاه و دامنه اعمال آن در حقوق بین الملل می پردازد و این پرسش را مطرح می نماید که آیا حقوق بین-الملل مجوز انفصال یک جانبه و ﺗ ﺄ سیس یک دولت را در وضعیت غیراستعماری می دهد. یافته مقاله حاکی از آن است که این حق فقط به دوران استعمارزدایی محدود می شود. حقوق بین الملل معمولا از کشور مادر در خواسته اش برای حفظ تمامیت ارضی خود حمایت مینماید. در بیانیه روابط دوستانه و همکاری بین ملل که در سال 1970 به تصویب رسید، به طور کاملاً مشخصی ذکر شده است که تمامیت ارضی و استقلال سیاسی هر کشوری غیر قابل خدشه است؛ بنابراین جامعه بین المللی با جابجایی مرزها و خرد شدن کشورها مخالف است به این دلیل که می تواند برهم زننده ثبات بین المللی باشد؛ همچنین با طرح موضوع همه پرسی استقلال کردستان عراق، نتیجه می گیرد که حقوق بین الملل معاصر تبعات این همه پرسی جهت رسیدن به استقلال را ﺗ ﺄ یید نمی نماید.

چکیدهجمهوری اسلامی ایران بعد از فروپاشی شوروی، جایگاه متمایزی در گفتمان سیاست خارجی نخبگان روسیه اعم از آتلانتیک گرایان، ملی گرایان و اوراسیاگرایان دارد. برخی ملی گرایان روس موقعیت ایران را از نظر اقتصادی حائز اهمیت می دانند و گروه دوم یعنی اوراسیاگرایان برای ایران، اهمیت سیاسی و امنیتی قائل هستند. آتلانتیک گرایان روسیه هم بر این اعتقادند که نباید همکاری با غرب را فدای رابطه با ایران کرد. در دوران ریاست جمهوری پوتین به ویژه از سال 2012، ایران از اهمیت قابل توجهی در سیاست خارجی روسیه برخوردار شده است. در این دوره، پوتین در برخی مواقع، ایران را یک متحد استراتژیک خود توصیف و در مواقع دیگر به راحتی از کارت ایران استفاده کرده و در قبال گرفتن امتیازات بیشتر، منافع این کشور را قربانی کرده است. سئوال اصلی مقاله این است که رفتار سیاست خارجی روسیه در قبال ایران در دوره پوتین(از سال 2012 به بعد) را چگونه باید تببین کرد و آیا می توان این دو کشور را متحد استراتژیک دانست؟ در پاسخ به این مسئله می توان براساس دیدگاه ولفرام هانریدر و اصل امکان پذیری و موفقیت سیاست خارجی و تلفیق اجماع و سازگاری، تصمیمات روسیه در مقابل ایران را تبیین کرد. تلفیق دو مفهوم سازگاری و اجماع در سیاست خارجی، رویکرد اصلی در تصمیم گیری های سیاست خارجی روسیه محسوب می شود. در روسیه هرجا درباره منافع روابط استراتژیک در قبال ایران در میان نخبگان روسیه یک اجماع وجود داشته باشد، روابط ایران و روسیه تا حد راهبردی ارتقا پیدا می کند و در مواردی که اجماع وجود نداشته یا اجماع از نوع دستوری است، نحوه تعامل با ایران متناسب با ساختار وضعیت بین المللی اتخاذ می شود.

کشور ایران به دلیل شرایط و موقعیت ممتاز استراتژیک در طول تاریخ مورد توجه بسیاری از کشورهای فرامنطقه ای و حتی منطقه ای بوده است که در این بین بریتانیا با سابقه ای طولانی و با هدف حفظ مهمترین مستعمره خود (هندوستان) و رقابت با سایر قدرت های استعماری از جمله روسیه؛ همچنین با انگیزه غارت سرمایه ملی و زیرزمینی ایران منطقه خلیج فارس و جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک را با استناد به سه اصل حقوقی «مالکیت مشاع»، «سرزمین بلاصاحب» و قاعده «مرور زمان» اشغال نمود که همواره برای توجیه و سرپوش گذاشتن بر اهداف استعماری خود بر اصول مذکور ﺗ ﺄ کید می نمود. این در حالی بود که جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک همواره تحت حاکمیت دولت ایران بوده و هیچگاه بی صاحب و متروکه نبوده اند. امروزه طرح ادعای مالکیت جزایر سه گانه از سوی امارات متحده عربی به عنوان یک کشور تازه ﺗ ﺄ سیس و تلاش بی وقفه و بی بدیل جهت مصادره نمودن مواضع و حمایت کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در این امر نشانه حرکت امارات در مسیر دیپلماسی تهاجمی است. ایران می تواند با رویکرد دیپلماسی تدافعی و با رد استناد حقوقی بریتانیا در اشغال جزایر مذکور که امارات متحده عربی به عنوان کارگزار آن اقدام می نمود، جهت اقناع کشورهای منطقه ای و فرا منطقه ای در مجامع بین المللی در راستای ﺗ ﺄ کید بر حاکمیت خود بر جزایر سه گانه عمل نماید.

چکیدهروابط روسیه و آمریکا در سال های اخیر با فراز و فرود بسیار همراه بوده و مسائلی مانند حفظ و گسترش نفوذ در مناطق پیرامونی روسیه، ژئوپلیتیک خطوط انتقال انرژی، استقرار سامانه دفاع موشکی امریکا و ناتو در شرق اروپا، مسئله هسته ای ایران و کره شمالی تأثیر فراوانی بر این روابط داشته است. در این بین می توان بحران اوکراین را نقطه عطفی در تحول روابط روسیه و امریکا دانست که بیانگر اوج اختلافات و رقابت های ژئوپلیتیک دو طرف است. با توجه به آنکه ماهیت بین المللی بحران اوکراین پیامدهای عمیقی بر روابط بین الملل خواهد داشت. در عصر جهانی شدن، اوضاع منطقه ای و جهانی در هم تنیده شده است؛ لذا بحران در یک منطقه، منافع بازیگران در مناطق دیگر را تحت ﺗ ﺄ ثیر قرار می دهد. اوکراین از زمان استقلال با بحران های متعددی مواجه بوده است که نقطه اوج آن در سال 2014 و تقابل آمریکا و روسیه در مورد آن بوده است. بر این اساس مقاله پیش رو درصدد پاسخ به این سئوالات است که ریشه های بحران 2014 اوکراین چیست؟ و تقابل روسیه و آمریکا در بحران اوکراین چه ﺗ ﺄ ثیری بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ فرضیه این پژوهش بدین ترتیب قابل طرح است که بحران اوکراین، ریشه در رقابت روسیه و آمریکا در این کشور داشت که در انقلاب های نارنجی، آبی و بحران 2014 به منصه ظهور رسید به طوری که وقوع بحران مذکور باعث تقویت روابط مسکو-تهران در راستای تحقق منافع ملی ایران شد.