پژوهشنامه اورمزد
سال:1398 | دوره:- | شماره:47 |تعداد مقالات:18

بررسی دقیق آثار حماسی در هر دوره ای، به شناخت بیشتر و بهتر آن آثار در ادبیات فارسی می انجامد. در این تحقیق و مقاله بر آنیم که این داستان حماسی بعد فردوسی را از دیدگاه زیبایی های ادبی به ویژه صور خیال که به کمک آن می توان بسیاری از نکات پنهان و جزئی آثار ادبی آشکار کرد. البته چهارچوب نظری این تحقیق برگرفته از کتاب «صور خیال در شعر فارسی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی» و «متون منظوم پهلوانی، دکتر سجاد آیدنلو» می باشد. باید توجه داشت که در چنین داستان هایی شاعر، با حفظ اصل داستان و روایت و انتقال آن به نسل های بعدی، هم چنین علاوه بر عواطف واحساسات. می کوشد تا توصیف و صور خیال که بیانگر میزان قدرت و هنر شاعر در سرودن شعر است را به صفحه ی ظهور برساند. آن چه که در این تحقیق و پژوهش بررسی می کنیم جنبه های توصیفی و تحلیلی در دو محور عمودی و افقی داستان و اشعار با ذکر نمونه هایی کوتاه که موجب اطاله ی کلام نشود. توصیف و نقش صور خیال در حماسه از جمله اغراق، تشبیه، استعاره و کنایه که بیشتر در خور توجه است. هر چند که در آثار و اشعار حماسی اغراق بیشتر به چشم می آید اما تشبیه و استعاره و کنایه و. . . . نیز خالی از لطف نیستند.

ادامة حماسه سرایی قرن پنجم هجری، یکی از آثار با ارزش حماسی که به عرصة ادبیات فارسی عرضه شد، گرشاسب نامه اسدی است که به عنوان موفق ترین پیرو و تالی شاهنامه شناخته می شود. این منظومه از لحاظ ساختار زبانی و ادبی اهمیت زیادی دارد و به عنوان یکی از آثار برجسته سبک خراسانی، سرشار از ویژگی های این سبک شعر فارسی است. این پژوهش به صورت کتابخانه ای به بررسی ساختار زبانی و ادبی گرششاسب نامه اسدی طوسی پرداخته است. مهمترین ویژگی های زبانی و سبکی گرشاسب نامه عبارت است از: کاربرد «ابا، ابر، ابی» به جای «با، بر، بی»، آوردن «کجا» به معنی «که»، کاربرد «ایدون» به معنی چنین و «ایدر» به معنی اینجا، حذف ضمیر به قرینه، اماله یا ممال، کاربرد انواع مختلف «ی» همراه فعل، متعدی کردن افعال با الف تعدیه، آوردن ضمیر شخصی به جای ضمیر مشترک. کاربرد واژگان غریب رایج، یکی دیگر از ویژگی های سبکی گرشاسب نامه اسدی طوسی است. استفاده از این واژگان، نشان دهنده اطلاع گسترده ایشان از واژه ها می باشد. برخی از این واژه ها که در ادوار بعد متروک و از بین رفته است.

یکی از بارزترین ویژگی های نگاه خردسالان و نوجوانان، عینیت بخشیدن به رخدادهای داستان و اجتناب نویسنده از دخالت مستقیم و جانبدارانه و داوری های ارزشی در داستان است که ممکن است به تاثیر داستان بر خواننده خدشه وارد کند. بنابراین باید به داستانهای ادبی به منزله ی یک ابزار آموزشی نگاه کرد و داستان خوانی را جزء برنامه های اصلی کودکان در مدارس قرار داد تا کودکان بتوانند از طریق گفتوگو در مورد آنها قدرت تفکر خود را بالا ببرند. نکته ی دیگر که باید به آن توجه کرد این است که استفاده از داستان راه تعامل بزرگسالان با کودکان را هموار می کند، و در عین افزایش قدرت تفکر آنها رابا رفتارها و مسائل اجتماعی آشنا می سازد. در مقاله حاضر سعی بر این بوده است تا ادبیات داستانی کودک مورد بررسی قرار گیرد؛ که در این راستا مفاهیمی چون ادبیات، کودک، داستان، ادبیات داستانی پرداخته شده است. سپس تاثیر ادبیات داستانی بر رشد و تفکر کودک پرداخته شده است. این مقاله با شیوه ی مروری-کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات در این زمینه پرداخته است.

«زیبا» عنوان رمانی است نوشته ی محمد حجازی که به زبان سمبلیک بیانگر یک جامعه ی در حال گذار از سنتی به مدرن است. به موازات وسعت و تعمیق شهرنشینی و جهت مند شدن آن به سمت نوعی زندگی مدرن حیات انسان ها به شکلی انکارپذیر آسیب های متعددی را تجربه می کند. حجازی در رمان خویش از فاصله هایی که در شهر به تبع ارزش های مادی، میان انسان ها پدید می آید، مصداق های بسیاری آورده است و نشان می دهد که زیاده خواهی انسان مدرن که تابع محوری شدن نقش فردیت او در زندگی شهری است، هیچ نقطه ی توقفی نمی شناسد در واقع وسعت چشمگیر شهر و سرعت گیج کننده و پرشتاب زندگی در شهر به نوعی موجب از هم گسیختگی و انواع تنش های روحی و اضطراب در محیط زندگی فرد گشته است. هدف از این نوشتار بررسی عوارض و آسیب های شهرنشینی مدرن با محوریت اضطراب در رمان زیبا میباشد.

شعر منثور در ادبیات فارسی معاصر به عنوان یکی از جریان های مهم ادبی به رسمیت شناخته شده است. این نوع شعر قبل از اینکه یک خلاقیت شاعرانه باشد. نوعی آگاهی و عمل آگاهانه در جهت رهایی از قید و بندها و معیارهای شعری قدیم و دست یابی به افق هایی نو در ساخت و بیان شعر است. شعر شاملو با توجه به اوضاع پر تلاطم سیاسی و اجتماعی اساسا شعری اجتماعی و به تعبیری شعری متعهد است. شعر او در سایه برخورداری از یک شیوه پویا و مصلحت گریز متمایل به موقعیت پریشان جامعه و وضعیت مردم رنج دیده است. در این پژوهش برآنیم تا با روش تحلیلی به بررسی شعر منثور شاملو بپردازیم.

خط و دستور خط، یکی از عوامل همبستگی ذهنی و زبانیِ پیکره ی اجتماعی و فرهنگی هر جامعه به شمار می آید. نگه داری و گسترش آن، پایه ها و مبناهای علمی و آموزشی مناسب را می طلبد؛ به همین سبب، اتفاق نظر در کاربست این بنیان ها ضروری است. پیوسته و جدانویسی برخی از تکواژها مانند: «بی، به، ها، تر، و. . . » از مقوله هایی است که می باید در آموزش به آن توجّه ویژه ای شود. املا یا درست نویسی شکل نوشتاری کلمات، بر هنجارهای خط و عادت های بصری، سامانه ی ذهنیِ زبان آموز، استوار است. گاهی تفاوت های رسم الخطی و سلیقه های نوشتاری، سبب دشواری املا و نارسایی در یادگیری می شود. این مقاله به بررسی پیشینه ی حرف«به، ب» در نوشتار و چگونگی تدریس آن در محیط های آموزشی پرداخته است.

در عرفان اسلامی و معارف قرآنی ثابت است که آدمی با اتکا به عقل خویش نمی تواند به راه درست و صراط مستقیم دست یابد. خداوند برای جبران این کاستی، انبیاء و بعد اولیاء و امامان(ع) را برانگیخته تا از نوع بشر دستگیری کنند و او را از مهالک سفر الی الله نجات دهند. از جمله آثار عرفانی در زبان و ادبیات فارسی که به این موضوع پرداخته، مثنوی معنوی است. مولانا که خود تا قبل از شیفتگی و عاشق شدن بر جمال شمس تبریزی در جایگاه مرشدی کامل و فقهیه عادل از پیروان دستگیری می کند، به این مسئله کاملاً واقف است و در شش دفتر مثنوی به مناسبت های نختلف، از لزوم وجود راهبر و خضر پی خجسته نام برده است که در داستان کنیزک و عاشق شدن شاه بر او، به صورت رمزی و نمادگونه ایناشخاص را به تصویر کشیده است. این پژوهش در نظر دارد به شیوه تحلیل محتوا داستان کنیزک و پادشاه از دفتر اول مثنوی را به بوته نقد بگذارد و در این رهگذر از شخصیت های این حکایت رمزگشایی کند، اجمالاً در این تحلیل شاه رمز عقل بشری است که عجز خود را نشان می دهد. دوم کنیزک نهاد نیازهای شهوانی و زمینی است، و. . .

اسطوره و بنمایه هایی اساطیری و کهن الگویی در ادبیات فارسی پیشینه ای بس دیرینه دارند و بخش گسترده ای از ادبیات این مرز و بوم را تشکیل می دهند؛ با واکاوی و شناخت شگرف و دقیق این مولفه می توان به تقدسش در جامعه و اثرگذاری آن بر ضمیر و ناخودآگاه آدمی پی برد. اسطوره ها بیانگر حقایق نادیدنی زندگی از طریق پدیده ای قابل رویت هستند و همواره واقعیت هایی را بازگو می کنند که منطقی در پس آنها نهفته است؛ به عبارتی می توان در پس نقاب اساطیر، چهره پنهان واقعیت های گذشته را مشاهده کرد. جستار پیش رو در پی آن است که همگام با تعریف و تحلیل اسطوره، به تبیین اسطوره های به کار رفته در شعر شاملو بپردازد جلوه های اساطیری شعر وی را به تصویر بکشد.

جامعه شناختی ادبیات، یکی از شیوه های نسبتا نوین در مطالعات ادبی است. جامعه شناختی ادبیات، شاخه ای از جامعه شناسی است که ساختار وکارکرد های ادبیات و رابطه ی میان جامعه و ادبیات را تبیین می کند. بیوتن عنوان رمانی از رضا امیرخانی است که در سال 1387 هجری شمسی توسط انتشارات علم به چاپ رسید. این کتاب، داستان یکی از بازمانده های جنگ تحمیلی ایران است که به بهانه ای به آمریکا سفر می نماید. اضطراب موقعیت در زمانه حاضر نسبت به هر عصر و دوره ای، وضعیتی وخیم تر و نیاز به توجه بیشتر پیدا کرده است. چرا که امکان دست یابی بشر امروز به امکاناتی (پول، ارتباط جنسی، تفریح و حرفه مناسب) بیشتر از هر زمانی فراهم گشته و انسان این دوره با مقایسه خودش با دیگران مستعد دریافت احساس ناکام کننده بازنده بودن قرار می گیرد. این پژوهش بر آن است تا با تکیه بر روش تحلیلی-توصیفی و با رویکرد اضطراب موقعیت به بررسی و تحلیل جامعه شناختی رمان بیوتن اثر رضا امیرخانی بپردازد.

ایرانیان از دیرباز جزء مردمانی بودند که به آسمان، زیبایی ها و شگفتی های آن توجه و دقت ویژه داشته اند که سهم شاعران در این میان کم نیست. روشنان فلکی دستمایه تصویرسازی شاعران کهن و بزرگی چون خاقانی، انوری، نظامی، خواجوی کرمانی، منوچهری و دیگران بوده است. با توجه به همین اهمیت، پژوهش حاضر با استفاده از شیوه توصیفی-تحلیلی، بارزترین کارکردهای معنایی و تصویری آسمان را در اشعار دو شاعر بزرگ کلاسیک بررسی می کند و به پرنمودترین شباهت ها و تفاوت های شعر آنها خواهیم پرداخت. یکی از این دو شاعر منوچهری شاعر پرآوازه در قرن پنجم و دیگری خاقانی شروانی، شاعر برجسته قرن ششم در ایران می باشد. این دو شاعر توجهی بارز و تعیین کننده به آسمان داشته اند و از این رو؛ سزاوار بررسی می باشند.

داستان حضرت عیسی(ع) در فرهنگ اسلامی نمود بارزی دارد و اغلب شاعران و نویسندگان از شخصیت و وقایع زندگی وی در آثار خود بهره گرفته اند. در قرآن، داستان های متعددی درباره زندگی، معجزات و رسالت حضرت عیسی بیان شده است. از این رو مفسران مختلف، از جمله مفسر تفسیر کمبریج و همچنین مولوی، بارها، به اقتضای مطلب، مواردی را در این باره، مطابق نقل قرآن مطرح نموده اند.-تمثیلات، تلمیحات و بیان مسائل عرفانی، حاصل برداشت ذهنی مولانا از داستان این پیامبر الهی است-. از آن جایی که مأخذ عمده مثنوی معنوی و تفسیر کمبریج، قرآن کریم است وجود موارد مشابه در دو اثر طبیعی است که البته دیدگاه خاص مولوی و بهره برداری اخلاقی-عرفانی وی از این حکایات تمثیلی، وجه تمایز این دو اثر محسوب می شود. در این تحقیق به بررسی و مقایسه تمثیلات مربوط به حضرت عیسی(ع) در مثنوی معنوی و تفسیر کمبریج پرداخته شده و پاسخگویی به این دو پرسش مد نظر است که: بهره گیری مولانا و نویسنده تفسیر کمبریج از حکایات تمثیلی مربوط به حضرت عیسی(ع) چگونه است؟ آیا مولانا در کاربرد این حکایات، به تفسیر کمبریج به عنوان منبع اطلاعی، توجه داشته است یا خیر؟

نخلستان یکی از شاخص ترین عناصر اقلیمیِ طبیعت جنوب ایران به شمار می رود. در حوالیِ هرمزگان به ویژه در میناب، رودان، حاجی آباد و فین درخت نخل فراوان می رویَد. نخل و آفتاب دو یار قدیمی دیار هرمزگان با مردم آن پیوند ناگسستنی دارند. نگاه شاعران زن هرمزگان به این دو مقوله خالی از لطف نیست چه نخل که بیشتر نمود آن در فصل گرماست و چه آفتاب که همیشه بحثش در هرمزگان داغ است. نخل فواید بسیاری برای مردم هرمزگان دارد؛ این درخت به طوری پرحرمت است که واحد شمارش آن را نفر قرار داده اند از اینرو نخل، یکی از پر بسامد ترین واژه و سوژه اقلیمی در شعر هرمزگان است که به بلندی، ریشه دار بودن و شهد و شیرینی ستوده شده است؛ آفتاب و گرما نیز در شعر شاعران هرمزگان حضور ویژه دارد. از این رو مقاله حاضر می کوشد از طریق مطالعات کتابخانه ای، آفتاب و نخل را بعنوان دو عنصر بومی و اقلیمی در شعر زنان هرمزگان بررسی کند و به این نتیجه برسد که زنان شاعر هرمزگان از اقلیم بومی خود غافل نبوده اند و از آن به بهترین شکل ممکن در اشعارشان چه به صورت حقیقی و چه در معنی مجازی سود برده اند.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای مثنوی معنوی مولانا بر اساس ساحت های ششگانه تربیتی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و به روش تحلیل محتوای کیفی و مفهومی صورت پذیرفته است. بدین منظور، ابتدا مولفه های سند تحول بنیادین در هر یک از ساحت های تربیتی تبیین شده است؛ بدین صورت که برای ساحت تربیت اعتقادی، عبادی 41 مؤلفه، برای ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی 17 مؤلفه، برای ساحت تربیت زیستی و بدنی4 مؤلفه، برای ساحت تربیت زیبایی شناختی و هنری10 مؤلفه، برای ساحت تربیت اقتصادی و حرفه ای 5 مؤلفه، برای ساحت تربیت علمی و فناوری6 مؤلفه تبیین شد و سپس مثنوی معنوی مولانا بر اساس این مولفه ها تحلیل شد. یافته ها نشان داد که ارتباط زیادی بین ساحت های تربیتی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و مثنوی معنوی مولانا، به عنوان یکی از ارزشمندترین متون اسلامی-عرفانی، وجود دارد و شش دفتر مثنوی معنوی سرشار از مباحثی است که نگاه همه جانبه ای به انسان عرضه می کند و تربیت همه جانبه را شامل می شود و هیچ جنبه ای از وجود انسانی را فروگذار نکرده است؛ پس منبعی این چنین ارزشمند باید در بطن فرایند تعلیم و تربیت و بالاخص اسناد بنیادی نظام تعلیم و تربیت که زمینه ساز تحولی عظیم در کل جامعه است، گنجانده شود و از رهنمود های آن برای پر ثمر نمودن تحولات آموزشی بهره برده شود.

انوری خاتم شاعران قرن ششم هجری است او را در فن قصیده سرایی یکی از سه پیامبر شعر لقب می دهند. ماهیت شعر انوری همواره مرکب از عناصر ضروری شعر و شاعری اعم از اندیشه و احساس و تخیّل و آهنگ است. اشعار انوری با حوادث سیاسی و اجتماعی روحی و اخلاقی روزگار او به گونه ای منطبق است که می توان ردپای جریان های اجتماعی تاریخ را در شعر او به صورت ملموس مشاهده کرد. از جمله افتخارات انوری تلفیق علوم یونانی در شعر می باشد. زبان شعری انوری به دو گونه متمایز، یکی رسمی و تشریفاتی در قصیده و دیگری زبان طبیعی محاوره در قطعه و غزل می باشد. او از محدود شاعرانی است که با به کارگیری این دو فن ساختاری در اشعار خود صاحب سبک خاصی گردید.

آنچنان که می دانیم شیخ اجل، جناب سعدی شیرازی یکی از شعرای بزرگ پارسی گوی ایران زمین بوده که بیشتر عمر خود را صرف سفر و کسب تجربه و دیدن فرهنگها و ملل گوناگون بوده است. ایشان در آثارش به حالات گوناگون انسانی اشاره کرده و با نگاهی هوشمندانه و تیزبین به بررسی انسان پرداخته. گلستان سعدی چکیده ی یک عمر تجربه و حاصل پرداخت ذهنی یک شاعر دوران دیده است. در این پژوهش سعی شده که به بررسی مفاهیمی همچون خشم، حسادت، فداکاری، غیرت، افسردگی و. . . پرداخته شود تا دیدگاه حضرت سعدی شیرازی را با سایر اندیشمندان روانشناسی مقایسه کنیم و میزان تطابق آنها را بررسی نمائیم.

عطّار نیشابوری، عارف شاعر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است؛ او در سروده هایش با تبحّری خاص، مضامین ناب عرفانی را در قالب واژگان ریخته و غموض و پیچیدگی های آن را با زبانی سمبولیک بیان می کند. وی چنان هنرمند است که حتّی عامی ساده دل را نیز متنبّه می سازد، چرا که خود عاشقانه در جستجوی خداست، از بن دل حرف می زند و ملتمسانه مخاطب را به هوشیاری و شناخت دعوت می کند. او دردمند است، وقتی اشعارش را می خوانی طعم درد را که آمیخته با بوی خون و نمناکی اشک و سوز درون است به راحتی می چشی، همین درد که در واقع می توان گفت نمک روحانی سروده های عطّار است، وجه تمایز او از سایر شعرای عارف نیز هست. آنچه پس از این می آید بررسی این عنصر عرفانی است در شعرعطّاربی قرار.

اجتماعی بودن از مهمترین ویژگی های انسان است و یکی از مهمترین اجتماعاتی که انسان در آن زندگی می کند، از آن تأثیر می پذیرد و بر آن تأثیر می گذارد، شهر است. این مساله در تجربه زیسته برخی از شاعران معاصر به دلیل نوع زیستمندی این نوع از سبک زندگی و تاثر عاطفی و روانی از گفتمان غالب بر کلان شهرها (بافت و توسعه شهری، اضطراب های وجودی حاکم بر زندگی شهری و. . . ) بسیار پررنگ است. شهر و عناصر وابسته به آن در گذر زمان، دوره های زندگی انسان را باز می تاباند و یکی از شاخصه های شعر نو نیز توجه ویژه به این تغییر و دگرگونی در زندگی مدرن است. در این میان شمس لنگرودی با پرداختن به مسئله ی شهر و شهرنشینی و تاثیرات آن در شکل زندگی و ارتباط انسان ها، به شعر خود جلوه ای اجتماعی تر از این منظر بخشیده است. او با بررسی همان ویژگی های مدرنیسم که از ویژگی های شهرنشینی نیز هست به انتقاد از این نوع زندگی می پردازد. مهمترین جلوه انتقاد شمس از شهر به ناهنجاری هایی مانند فقر، جنگ، گرسنگی و. . . است. در شعر شمس، توجه به تنهایی بسیار کمتر از توجه او به سایر ویژگی های مدرنیسم است. در این پژوهش برآنیم تا با روش تحلیلی به بررسی مفهوم شهر در شعر محمد شمس لنگرودی با محوریت تاثیرآسیب های کلان شهر و اضطراب موقعیت بپردازیم.

دعوت به خداشناسی در اشعار غالب شعرای مسلمان و خدا شناس دیده می شود و هر شاعری بسته به طبع شعریش و مهارتش در این باره قلم می زند. بنابراین هدف از پژوهش حاضر دعوت به خداشناسی در دیوان مولانا روانبد بوده است. روش تحقیق بصورت توصیفی و تحلیلی می باشد و ابزار گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و استفاده از تجارب افراد ذی صلاح در این رسته می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که مولوی روانبد از شاعران مطرح زبان بلوچی است که با توجه به تحصیلش در علوم دینی و فطرت خداشناسش، اشعارش در توصیف صفات ایزدی از قبیل: دادگری خداوند، لطف خداوند، رحمت و حکمت ایزد و تجلی ذات ایزدی در بهشت جاوید قابل تامل و تفکر است. شاعر با توجه به اشرافش به علوم دینی می خواهد مخاطبش را با اسلوب شعری با صفات بی مثل یزدان پاک آشنا نماید و در جهت این مهم موفق عمل می کند.