دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1385 | دوره:57 | شماره:178 |تعداد مقالات:10

روایات بسیاری از شیعه و اهل سنت نشان می دهد که امام علی (ع) در آغازین روزهای درگذشت پیامبر گرامی اسلام (ص)، بنابر سفارش آن حضرت، قرآن را در مجموعه ای گرد آورد، این مجموعه که به " مصحف علی (ع) " نامبردار است، در بردارنده تاویل و تفسیر آیات قرآن، محکم و متشابه و اسباب النزول بوده است و آیه های منسوخ پیش از آیات ناسخ قرار داشته اند و به همانگونه، آیات مکی پیشتر از آیه های مدنی بوده است. برخی از محققان مسلمان بر این رای هستند که مصحف بر اساس ترتیب نزول سوره های قرآن گرد آوری شده است، این دیدگاه، تنها بر روایت "ابن سیرین" مبتنی بوده و در دیگر روایات خصوصا روایات شیعه دیده نمی شود، بنابراین نمی توان به دیده اطمینان به آن نگریست و به دلیل وجود مسایل مهم علوم قرآنی در مصحف علی (ع)، و زمان گردآوری آن، می توان نتیجه گرفت که مصحف آن حضرت نخستین کتاب در حوزه علوم قرآنی می باشد.

مطالعه تحولات شگرف در ادبیات، و عوامل و زمینه هایی که این تحولات را به وجود آوردند، یکی از شاخه ها و زمینه های مطالعاتی در حوزه «تاریخ ادبیات» می باشد.شناخت تحولات و ویژگی ها و عوامل تاثیر گذار، ما را در فهم و تحلیل و تبیین متون ادبی بویژه: متون مصنوع، یاری می کند. چرا که: ظهور یک سبک ادبی و بیانی، معلول یک سری تحولات و زمینه های اجتماعی و فرهنگی است. اگر آن زمینه ها شناخته نشود پیام و مفاد آثار ادبی به طور کامل به دست نخواهد آمد.در این مقاله تلاش داریم برخی از عوامل نهضت ادبی در ادب عربی پس از امویان را که می توان آن را انقلابی ادبی نامید شناسایی و تحلیل کنیم.

 در بدیع و کتاب های فنون بلاغت و صنایع ادبی، روش های پراکنده و نامنسجمی در طبقه بندی انواع مختلف جناس وجود دارد. برخی از این روش ها، ماهیت ترجمه ای داشته و از ادبیات عرب برگرفته شده است. بخشی دیگر از گونه های جناس نیز بر پایه آواشناسی و واج شناسی طبقه بندی شده اند. نگارنده در این مقاله کوشیده است پس از بررسی روش های معمول در طبقه بندی جناس، روش هایی نو و علمی را ارایه نماید.

ما در این مقاله، با بررسی بعضی از جملات در زبان فارسی و با استفاده از نظرات زبانشناسان، ابتدا وجود گروه شمار (number phrase) را در گروه تعریف (DP) زبان فارسی ثابت می کنیم و سپس نشان می دهیم که جایگاه تکواژ جمع در زبان فارسی نیز مانند دیگر زبان ها، هسته گروه شمار است. سپس ضمن بررسی ویژگی های تکواژ جمع در زبان فارسی، ثابت می کنیم که ظاهر نشدن اعداد بیش از یک با اسم های دارای تکواژ جمع در این زبان (برخلاف زبان های دیگر) به دلیل ویژگی های خاص تکواژ جمع در زبان فارسی است.

افضل الدین بدیل ابراهیم بن علی معروف به خاقانی شروانی نویسنده و شاعر بزرگ قرن ششم، جزء بزرگترین قصیده سرایان زبان و ادبیات فارسی است که به زبان عربی نیز شعر گفته است. عمده شهرت خاقانی به خاطر قصاید پرهیمنه و مطنطن اوست که به زبان دشوار و صور خیال عالی و دور از ذهن سروده شده است. تسلط شاعر بر دانش های زمان خود و اشرافش بر احادیث و علوم اسلامی و نسطوری و اساطیر و تلمیحات سامی، ایرانی، عبری و ... درک شعر او را دشوار کرده است.دیوان خاقانی چند نوبت تصحیح و چاپ شده است ولی به خاطر عدم اصالت نسخه و بدخوانی مصححان، فهم شعر شاعر دو چنان مشکل شده است. با وجود مقالات و پایان نامه های متعدد در این زمینه همچنان مواردی در دیوان وجود دارد که به تصحیح مجدد با دقت بیشتر نیازمند است. این مقاله به تصحیح و توضیح یکی از آن ابیات پرداخته است. بیت مورد نظر و ابیات قبل و بعد آن جزء زیباترین شعرهای فارسی در توصیف قلم و نوشته ها و توقیعات است که برای روشن تر شدن آن، ابیات قبل و بعد آن که همگی به هم مرتبطند شرح و تحلیل شده است.

انبیا در دعوت خود روش های مختلفی را بکار گرفته اند که حکمت، موعظه حسنه و جدال محورهای کلی آنست و در شرایط خاص می تواند از برخورد قهرآمیز بهره گرفته شود. در مقابل نیز ائمه کفر، ملا، مترف و عوام نادان به مقابله پرداخته و از شیوه هایی چون بی اعتنایی، جنگ روانی، تهمت، جلوگیری از تبلیغ، شکنجه، تبعید و قتل استفاده کرده اند.

شاید بتوان گفت عجایب نامه ها نوعی از انواع ادبی است که ریشه در باورها، سنن و فرهنگ مردمان هر منطقه دارد. از دیرباز ناشناخته های عرضه خلقت نظر آدمیان را به خود جلب کرده و آنها را به فکر فرو برده است. آنچه را که به راز آنها پی نبرده و یا به خوبی نشناخته و یا برایش تازگی داشته است تحت عنوان عحایب و غرایب سینه به سینه نقل کرده و چه بسا از نقل آنها لذت ها نیز می برده است. بعضی از عجایب به افسانه بدل شده اند و پاره ای دست مایه نویسندگان گشته که بر پایه آن آثار ادبی گوناگونی را به وجود آورده اند. جغرافی دان ها و تاریخ نویسان از آنها بهره جسته و در واقع کتاب خود را به آنها مزین نموده اند و گاهی مطالبی نیز بر آنها افزوده اند.آذری طوسی نیز آن عجایب و غرایب را دست مایه کار عرفانی و اخلاقی خود کرده و از دیدگاهی متفاوت، به عجایب نگریسته است. حاصل کار او کتابی است منظوم در قالب مثنوی در بحر خفیف، به نام «غرایب الدنیا و عجایب الاعلی» که مضمونی کاملا عرفانی دارد. این کتاب در اصل باب دوم و سوم کتاب چاپ نشده منظومی است به نام مرآت.

میان ابوالعلاء معری، خیام و حافظ همسویی هایی وجود دارد که همه این اشتراکات نه در اثر تاثیر مستقیم آنها از یکدیگر است.اشتراکات فکری حافظ و خیام را می توان در سه مقوله: خدا، انسان و جهان بررسی کرد. بی گمان زیر بنای فکری خیام، ارسطویی است و زیر بنای تفکر حافظ افلاطونی و اشراقی است. ولی آن دو درباره جهان و انسان غم مشترکی دارند برای مثال مرگ، ناپایداری های جهان و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار آنها را بسیار رنج می دهد به اندیشه وامی دارد، بنابراین هر دو سفارش هایی به دریافت وقت و اغتنام فرصت دارند. هر دو معتقد به نیرویی مسلط بر اراده انسان هستند و از دست این نیروی ناگریز با زبان شعر به فغان آمده اند. هر دو از وضع جهان و اداره آن ناراضی هستند و شکایت دارند. هر دو رند و سنت شکن هستند.