نامه مفید
سال:1387 | دوره:14 | شماره:68 (نامه فلسفی) |تعداد مقالات:8

خاستگاه شکاف تبیینی در دوگانه انگاری خاصیت است و دوگانه انگاری خاصیت نیز با طرح کریپکی با یکی دانستن «واقعیت» و «ظهور» حالت ذهنی شکل می گیرد و در ادامه توماس نیگل نیز واقعیت آگاهی را در گرو خواصی کیفی و اول شخصی آن می داند و در نهایت لوین مساله شکاف تبیینی یا چگونگی ظهور آگاهی اول شخص از ساختار فیزیکی مغز را اعلام می دارد. به نظر چالمرز مساله دشوال آگاهی یا خاستگاه شکاف تبیینی، خاصیت پدیداری تجربه است. او سه اصل روش شناختی ارایه می دهد تا زمینه را برای تدوی قانون روان – فیزیکی و رفع شکاف تبیینی فراهم کند. در این مقاله اصول و مبانی چالمرز را مورد بررسی و نقد قرار می دهیم و در نهایت به این نتیجه می رسیم که او برخلاف دعوی اولیه اش به مقتضیات مساله شکاف تبیینی پایبند نیست.

نظریه های انقباضی صدق نخستین بار در قرن بیستم مطرح شد و توجه و حمایت فراوانی را جلب کرد.در این مقاله تلاش می شود معیار انقباضی بودن نظریه های صدق مشخص گردد. پذیرش این ادعا که صدق خاصیت نیست اغلب به عنوان معیار انقباضی بودن نظریه های صدق در نظر گرفته شده است. در این مقاله استدلال خواهیم کرد که این معیار مناسبی نیست و معیار دیگری را به جای آن پیشنهاد می دهیم. مطابق معیار پیشنهاد شده، اگر نظریه ای به هر دلیل مستلزم کنار گذاشتن سوال هایی باشد که نظریه های سنتی صدق تلاش کرده اند به آنها پاسخ دهند، انقباض گرایانه محسوب می شود. در بخش اول مقاله تلاش شده است سوال هایی که نظریه های سنتی صدق در پاسخ به آنها مطرح شده اند گردآوری شود و نیز بررسی شود که چرا این سوالات واجد اهمیت در نظر گرفته می شده اند.

واقعی گرایی یک بر نهاده هستی شناسانه است که بر اساس آن دامنه اشیا موجود یا دامنه اشیا واقعی، هم مصداق است. قرائت ها و رویکردهای مختلفی به واقعی گرایی وجود دارد که یکی از آنها رویکردی است که به واقعی گرایی کلاسیک معروف شده و فیلسوفانی نظیر پلانتینگا، فاین، سمن، داتش و منزل از آن حمایت می کنند. دامنه مدل واقعی گرایی کلاسیک متغیر و سورهای آن جهان – محدود است. پلانتینگا، در قرائت خود، ذرات را، به عنوان اشیا موجود واقعی، به دامنه جهان های ممکن اضافه کرده، سعی می کند تا نقش اشیا ممکن را به ذوات بسپارد. قرائت پلانتینگا از واقعی گرایی، دو مشکل عمده دارد: نخست اینکه ذوات، صفات کیفی محض نیستند و دوم آنکه، این قرائت نمی تواند فرمول های «بارکان» و «وجود ضروری» را توجیه کند.

ارسطو در کتاب متافیزیک به طور کلی سه تعریف بنیادی از دانش فلسفه ارایه می دهد. دانش بررسی علل و اصول نخستین اشیا، دانش بررسی موجود چونان موجود و دانش بررسی وجود نخستین (جوهر). این تعاریف سه گانه به رقم تنوع مفهومی – که خود برخاسته از تفاوت منظر و به ویژه مراحل مختلف تقرب به ذات مساله است - نظر به حقیقتی واحد (وجود) دارند که موضوع دانش فلسفه است. علاوه بر این، به رغم تفسیر بعضی مفسران مبنی بر اینکه ارسطو موضوع یا موضوع های دیگری را نیز برای فلسفه برشمرده است با بررسی متونی که از آنها چنین برداشت شده آشکار می گردد که او صرفا در صدد معرفی دانشی است که شایستگی بررسی چنین موضوعاتی را دارد نه آنکه بخواهد این امور را موضوعات انحصاری دانش فلسفی بداند. از این رو نه میان تعاریف سه گانه تعارضی وجود دارد و نه موضوعی غیر از این امور مطرح شده است تا اسباب تعارض در فهم وی از موضوع فلسفه باشد. در واقع ارسطو از ماهیت فلسفه تلقی یگانه ای دارد.

یکی از برجسته های حکمی و فلسفی در تعلیقات فارابی و ابن سینا تعلیقی است با آغازه «الوقوف علی حقائق الاشیا لیس فی قدره البشر»، که در آن سخن از محدودیت های معرفت بشری و پیامدهای آن در چارچوب نگاه انسان آن روزگار به جهان بیرون از خود می رود. در این مقاله به بررسی نگاه ویژه و روشنگرانه ای می پردازیم که این دو فیلسوف بزرگ در کتاب تعلیقات به مساله «حقیقت» و پیوند آن با معنای «حکمت» داشته اند. استنباط نگارنده از آموزه های تعلیقات این است که چون هیچ انسانی نمی تواند «حقیقت» را با علم حصولی و بی ابهام و اجمال بشناسد و هر انسانی شاید تنها با روزنه ای از علم حضوری و در حد مختصات وجودی خود بدان راه یابد، باید تعریف تازه ای از «حکمت» به دست داد که برازنده انسان باشد؛ در غیر این صورت آنچه در اندازه انسان است «حکمت دوستی» است نه «حکمت». با این تفسیر، سعادت و کمال انسان را نیز دیگر نمی توان در رسیدن به حقیقت دانست؛ چه چنین رسیدنی نه معقول است و نه ممکن.

این مقاله نظرات کوئنتین اسکینر، مایکل اکشات، و تامس اسپریگنز را در خصوص فهم اندیشه سیاسی مورد توجه قرار می دهد و ضمن شرح آنها و بیان کاستی های هر یک، امکان تلفیق آنها را بررسی می کند. چنین تلفیقی در واقع تلفیق دو رویکرد فلسفی و تاریخی در خصوص فهم نظریات رایج در حوزه اندیشه یا فلسفه سیاسی است که در مقام مقایسه با هر یک از دو رویکرد مزبور از جامعیت و قابلیت بیشتری در فهم و ارزیابی این نظریات برخوردار است.

زیباشناسی و هستی شناسی نزد افلاطون جدای از یکدیگر نیستند. از این رو لازمه شناخت زیبایی، وجود است و شناخت وجود ضرورتا به طرح مساله زیبایی می انجامد. لذا زیبایی چه محسوس و چه معقول مبانی متافیزیکی و یا هستی شناختی دارد: گوهر زیبایی در نسبت با فاعل شناسنده تعریف نمی شود و یا در ترکیب و نظم اجزا یک چیز نیست، به عکس زیبایی پرتو خیر است و گوهری عینی (ابژکتیو) دارد.موضوع این مقاله تبیین پیوند زیبایی و وجود نزد افلاطون اساسا بر مبنای هیپیاس بزرگ، میهمانی و فایدروس است و بدین وسیله بیان تفاوتی است که میان زیباشناسی افلاطون و زیباشناسی مدرن وجود دارد.

یکی از مهم ترین رویکردهای الهیاتی در دوره معاصر، الهیات سلبی است. این رویکرد به رغم آنکه امروزه در الهیات جدید، به جد، مورد توجه و اقبال الهیدانان است، در میان مولفان داخلی به درستی شناخته نشده است. در این نوشته، تلاش شده است که در ابتدا تعاریف و برداشت های مختلف از الهیات سلبی ارایه، تحلیل و نقد شود و سپس با اختیار تعریفی نسبتا جامع از این رویکرد الهیاتی، بن مایه های الهیات سلبی تشریح گردد. با تحلیل تعریف ها و بن مایه های الهیات سلبی می توانیم این شاخه الهیات را از منظری تازه و با نگاهی نو بنگریم.